Номаълум рассом (ҳикоя) [Nusrat Rahmat]

Номаълум рассом (ҳикоя) [Nusrat Rahmat]

Маҳалладошлар уни хушламайди. Деярли ҳар йили янгиланиб туриладиган машиналар, данғиллама иморатдаги чет эл жиҳозлари нопок йўл билан келаётганини ҳамма билади. Шунга қарамай унинг олдига келиб туришади, илтифот кўрсатишади. Ахир, кимнинг ташвиши йўқ? Бировга ғишт, бошқа бировга кўмир зарур бўлиб қолади. Кимнингдир ўғлини судда ҳимоя қилиш керак, яна биров машина оломай ҳалак. Бунақа юумушларга унинг суяги йўқ: танишларини ишга солади, урушда «қон тўкканини» пеш қилади, булар ҳам иш бермаса тегишли жойларга ёзади. Шаҳарга туташ колхознинг бригадири унинг уйига ёз давомида мева, сабзавот жўнатиб туради. Авжи пишиқчилик даврлари ўзи ҳам келади, маҳсулотни топширолмай овора бўлаётганидан нолийди. Шунда бу одам унинг мушкулини осон қилади, гоҳида алоҳида вагон олиб беради. Киборларга хос нописандлигини жиним ёқтирмаса, бунинг устига суҳбатимиз унча қовушмаса ҳамки, унинг қаршисида ўтириб, мешчан фалсафасига қулоқ тутишга мажбурман. Бу даргоҳга ижара излаб келганим кечагидай ёдимда. Менга пешвоз чиққан хушбичим бека болохонадаги уй бўшлигини, хўжайин эса кечқурун келишини айтди. Ўша куни қоронғи тушмасдан етиб келдим ва бу одам билан танишиб қолдим. Ёдимда: хўжайин менга худди бозордаги харидорларга хос синчковлик билан разм солди-ю, қаерданлигимни суриштириб қолди. –Ургутданман, - дедим, сўнг қўшиб қўйдим: - Юрфакда ўқийман. –Ҳа, тузук, - деди у чиройи очилиб. Шу билан гапимиз тугади. Иккаламиз ҳам жимиб қолдик. – Майли, - деди у ниҳоят, - аммо маст бўлинса, аёл-паёл олиб келинса хафалашиб қоламиз. Кўчиб келганимнинг биринчи ҳафтаси эди. Кечқурун хонамга кириб кетаётганимда, хивичдан тўкилган креслода ялпайиб ўтирган хўжайин мени чойга таклиф қилиб қолди. Унинг рўпарасидан жой олдим-у, нигоҳим кўкрагига чизилган катта расмга тушди. Табиатан баданига турфа ёзувлар ва расмлар бўлган кишиларни ёқтирмасдим. Нохуш бўлдим. Хўжайин ҳол-аҳвол сўраган бўлиб, чой узатди. Унинг кайфияти яхши эди. Ўзимни мумкин қадар бепарво тутишга уриниб, унинг кўкрагига тағин назар ташладим. Балоғат ёшидаги қизнинг жуда зўр ҳафсала ва дид билан чизилган расми эди у. Қиз бошини осиёлик жувонларга хос танғиб олган бўлса-да, қирра бурни ва яна алланималари европача эди. Кўкраги жуда бўлиқ, сийнабанди осмонранг. Кўкрагининг ярми хўжайиннинг майкаси остида қолганди. Аммо, синчиклаб қаралса, тўр остидаги унинг бор вужудини кўриш мумкин эди. Назаримда у ҳозиргина чўмилишдан чиққандай, устига мато ташлаб олганди. Қизнинг боши негадир бир оз хам қилиб чизилган, табассумида билинар-билинмас ғуссами, истеҳзоми яширинганди. –Ўқиш қачон тамом бўлади? – ногаҳонда сўраб қолди хўжайин. –Яна бир йил бор. –Яхши! Кейин ҳаёт тузук бўлиб кетади. Ҳозир судяю терговчиларнинг пичоғи мой устида. У раёнимизда бадавлат одамлар кўплигини айтиб, Гена деган серпул кишини суриштириб қолди. Танимаслигимни билгач, афсусланди. –Жуда ҳам уддабурро одам. Бир вақтлар Москвадаги бир ресторанда директорлик қилган. Бундай одамларни таниб қўйиш керак! Унинг ўгитларини тинглаган киши бўлиб, тағин расмга назар ташладим. Ҳар қалай бу улкан санъаткорнинг иши эди. Расм учун чап сийнанинг усти яъни юрак атрофи танлангани бежиз эмасди. Юрак тепканда қизнинг узун киприклари, бўлик, оппоқ кўкси тебраниб кетар ва бу ғайритабиий ҳол кишини беихтиёр ҳаяжонга соларди. Бу соҳибжамолнинг нозик бармоқлари ҳам шу қадар оппоқ ва навосатли эдики, таърифига ҳам сўз ожизлик қиларди. Хўжайин қўзғалди, негадир деканимизнинг фамилиясини суриштириб қолди. Мен чўчиб тушдим ва жавоб бердим. –Танийман, - деди у. – агар бирор иш чиқиб қолса, менга айтилсин, ёрдам бераман! У ҳомуза тортиб, хонасига кириб кетди. Расм эса хаёлимга кўчди ва михланиб қолди. Эртаси хўжайин кеч келди. Унинг кайфи баланд эди. Бека саросималаниб унга сув тайёрлади. –Биласанми, хотинлар нима учун яратилган? лаблари тамшаниб, хотинига савол берарди у. –Биламан, биламан – эркакларнинг эрмаги учун, - ҳазил тариқасида, қўрқибгина жавоб қайтарарди хотини. Аёл эрини уйига олиб кирди. Хўжайин кимнидир болохонадор қилиб сўкди. Кейин жимлик чўкди. Бир ҳафтагача унинг майкачан чиқишини кутиб юрдим. Якшанба куни эндигина креслодан жой олганда, ҳалиги таниш бригадир келиб қолди. У расмга мутлақо эътибор бермай, нуқул илтимос қиларди. –Фақат помидор қолди. Икки кун турса бари эзилиб кетади. Борамизу келамиз. Улар чиқиб кетишди ва тушдан кейин ширакайф бўлиб қайтишди. Ток остида жой ҳозирлашгач, қимтинибгина пастга тушдим. –Қани, студент, бир-ир чой ичайлик. Мен ичкаридан омонатгина жой олиб, ташна нигоҳларимни бўлса керак, қизнинг яноқларида реза-реза тер ялтирарди. Инсон қиёфаси акс этган жамики полотнолар, портретлар, ҳайкаллардан фақрли ўлароқ, бу расм жонли эди: у қизарар, терлар, гоҳида чимирилар, табассум қилган бўларди. Бригадир нуқул бу йил ҳосил баракали бўлганини, биринчи уни таърифлаганини такрорларди. Хўжайин эзма суҳбатдошининг гапига шунчаки одоб юзасидан қулоқ солгандай бўлса-да, аслида батамом бошқа нарсаларни ўйлаётганини билиб олиш қийин эмасди. Нафсиламбирини айтганда, учаламиз ҳам рол ижро этаётган актёрларга ўхшаб кетардик шу тобда. –Топширишни ўйламанг, - далда берган бўлди хўжайин, - биз бор эканмиз, ҳосилингиз ерда қолмайди. Суҳбат қовушавермагани учун бўлса керак, бригадир узр сўраб, кетишга шайланди. Уни дарвозагача кузатиб қўйдик. Хўжайин креслодан олиб, хотинини чақирди. –Қарзни обкелдими, ана у? – қўшни томон имлади. Йўқ! Кейинроқ берар, хотинини Ленинградга олиб кетди. Бу ерда даволаб бўлмасмиш... –Нодон! Ризқи бут бўлса, нима фарқи бор?! Аёл мендан хижолат бўлди. Мавзуни усталик билан бошқа томонга бурди. –Ўғлингиз аттестатини олибди... Билим юртига борсам майлими, деяпти... –Йўқ, - деди у кескин, - ё юрфакка ёки савдо системасига боради. Мана шу болалар, - у мен томон имлади, - қишлоқдан келиб ўқияптилар-ку. Шундан кейин орадан ўн кунлар чамаси вақт ўтди. Менинг ширин умидларим, орзиқиб кутишларим сароб бўлиб қолаверди. Бу орада бека мени жуда қадрлайдиган бўлиб қолди. Ўша куни унинг маслаҳати билан маҳаллага тўйга боргандим. Хизмат қилиб юрганимда хўжайин келиб қолди. Уч-тўрт баковул унга пешвоз чиқиб тўрдан жой кўрсатишди. Сўнг алоҳида дастурхон ёзиб, ноз-неъмат келтиришди. Хўжайин бу ерда ҳам ўзига хос виқор билан ўтирди. Маҳалла комитетининг раиси билан қадаҳ уриштирди, кимгадир зарда қилди. У чиқиб кетиши билан одамлар ғийбатга тушиб кетдилар. –Маст бўлди муттаҳам! –Бу зулукни одам қилиб юрган – ўша хотини. Бўлмаса аллақочон балои азимга дучор бўларди. Уларни гапидан шу нарса аён бўлдики, бека хўжайиннинг учинчи хотини экан. Биринчиси узоқ йил кутган бўлишига қарамай, хўжайин ўша ёқдан хотин олиб келибди. Кейин иккаласи муроса қилмагани учун жавобларини бериб юборибди. –Бари бир маҳаллага шунақа одам керак, ғийбатни якунлашди улар, - ёрдами тегиб туради. Тўйдан келсам, хўжайин креслода майкачан ўтирган экан. Жуда қувониб кетдим. –Хўш, студент, ишлар жойидами, тўйга борилдими? –Ҳа. –Кўрилдими, бари менга думини ликиллатади. Лекин қўлларидан келса бир кун қўймайди, бу нокаслар! Таниш расмга кўзим тушиб, юрагим гупиллаб ура бошлади. Унинг нигоҳларида бу гал ўта жоҳил одамнинг қўлига тушиб қолган бокира аёлнинг изтиробларини кўргандай бўлдим. Эҳ, гўзал эди у. Шундан кейин ҳар гал унинг янгидан-янги қирраларини кашф этардим. Мен у қизни интиқлик билан, бир ташналик билан қўмсардим, негадир пешоналарини силагим, далда бергим келарди. Хўжайин эса аксига олиб, кўпинча халат кийиб чиқар ва менинг ташна нигоҳларим мунғайиб қолаверарди. Ўша куни маҳалладан бир киши илтимос билан кириб келди. –Шу акамиз касал бўлиб қолган денг. Духтурга борсак, жой йўқ, дейди... Хўжайин креслода ястаниб ўтириб олди, хотини телефон аппаратини олдига келтириб қўйди. У кимларгадир телефон қилиб, ҳалиги одамнинг ҳожатини чиқарди. Сўнг сўради: –Қаерларда ишлаяпсиз? –Ўша – аввалги жойда. –Аввалги жой қаер эди? –Паррандачилик фабрикаси. –Дарвоқе, товуқлар семириб юрибдими? –Семириб юрибди. –Нима, эшитиш бор-у, кўриш йўқми? У бугуноқ етказишга сўз берди. Хўжайин қувонди ва негадир намойишкорона халатини ечиб кўкрагини очди. –Мана, студент... Мен хижолат тортдим. Хўжайин расмни ёқтириб қолганимни билмайди, деб ўйлагандим-да. –Билганман, студент, билганман шу расм ёқиб қолганини. Мени ногаҳоний хижолатдан чиқариш учун бўлса керак, у қадаҳларга конъянк қуйди, бирини менга узатди. –Ҳеч ичолмайман! Ичмаганман! –Олинсин, студент, расмнинг тарихини айтиб бераман! Мен қадаҳни олдим. –Бу расм – Полшадан ёдгорлик. Контслагердан. Қизиқишим ошиб, унга яқинлашдим. У ҳам эътиборимни жамлаб олишим учун бир лаҳза сукут сақлаб давом этди. –Бир рассом билан бирга тушиб қолгандик. Жуда мўмин-қобил одам эди. Бизнинг тақдиримиз маълум эмасди. Ўзимизникилар яқинлашиб келаётган пайтлар эди ўшанда. «Дўстим, - деди бир куни ўша рассом жуда илтижо билан, - ўттиз йилдан бери хаёлимда бир сиймони олиб юрибман. Йўқ дема, шуни сенинг кўкрагингга чизай. Кўксинг жуда кенг, беғубор экан». «Расм чизишга бало борми, - дедим нохуш, - эрта-индин ўладиганга ўхшаб турибмиз-у...» «Йўқ, биз ўлмаймиз, - деди у ишонч билан, - бу расм сенга асқотади. Ишонавер!» Мен чалқанча ётдим. У анча уннади. Қалам билан чизиб, игнани қора рангга ботириб санчиб чиқди. Бир ҳафтадан кейин бизни отишга олиб чиқишди. Аблаҳ фашистлар баримизни қатор қилиб қўйишди. Бир маҳал мўъжиза рўй берди. Сафнинг олдидан ўтиб кетаётган офитсер атайин орқага қайтиб, кўкрагимдаги расмга суқланиб тикилиб қолди. Сўнг шерикларини ҳам чақирди. Улар алламағалгача чулдираб муғокама қилишди. Кейин офиер мени сафдан чиқариб юборди. –Қолганлар-чи? – шошиб сўрадим. –Отиб ташлашди, - деди у совуққина қилиб. –Рассомни ҳамми? –Ҳа! –Афсус! Номини сўрамаганмидингиз? –Ёдимдан чиқиб кетган, - деди у лоқайдгина, - кейин ўша офитсер расмни яхши кўриб қолди. Мени Германияга олиб кетмоқчи бўлганди, аммо бизникилар бостириб келиб, иложи бўлмади. Кейин ўпкам шамоллаб госпиталда ётдим. Врачим ҳам шу расмни яхши кўриб қолса бўладими. Кейин билсам, тузалганимдан кейин ҳам жавоб бермай юрган экан. Бир ҳамшира билан соз бўлиб қолдик. Ўшани олиб, қайдасан Самарқанд деб йўлга тушдим. Бу ерда кундошлар келимолмади. Иккаласидан ҳам воз кечиб, бу аёлимга уйланганман. Хўжайин тин олди. Менинг кўз ўнгимда ўлимга маҳкум этилган истеъдодли рассом, мана бу галварсни бир неча йил кутиб, орзулари саробга айланган аёл, яна алланималар гавдаланди. Хўжайин давом этарди: –Бир куни ҳаммомда бир чол шу расмни ёқтириб қолди. Рассом экан. «Рухсат бер, пешанасидан бир ўпай», деб ялинди. Жавоб солдим. У қаршисидан қадаҳни тўлдирди. Менинг рюмкамни ҳам зўрлаб тутқазди. –Давай, студент, ичамиз! –Майли. –Давай! –Нуқул яхши одамларга қирон келтирган урушга қирон келиши учун! Кейин хонамга шошилдим. Ҳаёт-мамот жангида қатнашган хўжайин, уни эзгуликка чорлаган рассом ва яна аллакимлар кўз ўнгимдан худди кино лентасидай пайдар-пай ва бот-бот ўтиб турди. 1975

Muallif: Nusrat Rahmat