Ijodiy parvoz (hikoya) [Somerset Moem]

Ijodiy parvoz (hikoya) [Somerset Moem]
Ijodiy parvoz (hikoya) [Somerset Moem]
Forester xonimning ilk detektiv qissasi «Axilles haykali» chop etilganda u ellik yetti yoshni qoralab qoʻygan, bir necha asar muallifi edi. Biroq shunga qaramay uning iste’dodi mahsullari oddiy oʻquvchilargacha yetib bormagan, kitoblarini tanqidchilar nuqul maqtashsa-da, ular sotilmay turib qolayotgandi.
Forester xonim siyosatga juda qiziqar, hatto parlament a’zosi boʻlish haqida ham oʻylardi. Faqat nomzodini koʻrsatadigan partiyani tanlashda muammoga duch kelardi.
Xonimning har shanbada uyushtirib turadigan oʻtirishlariga talabgorlar koʻpligiga qaramay, faqat sanoqli kishilargina uning mehmonlari qatoridan joy olishga musharraf boʻlardi.
Bu mehmondorchilikni buzadigan yakka-yu yagona shaxs Forester xonimning eri janob Albert Forester edi. Xonimning davradoshlari unga zerikarli odam, deb qarashar, Forester xonim nima jin urib bu kimsaga turmushga chiqqan oʻzi, deb bir-birlaridan soʻrab turishardi. Albert Foresterga ular filatelist, deb laqab qoʻyishgan. Sababi bir safar qaysidir yosh yozuvchi uning marka yiQishga qiziqishini aytgandi.
Sizga ochiQini aytsam, Albert oddiygina, oʻrtamiyona tadbirkor edi. Egniga kiygan kamzullari doim ohori toʻkilib, eskirganga oʻxshab koʻrinar, oʻzi ham boshini solib, ma’yus tortib oʻtirar va hech qachon eshitishga arziguli biror oQiz gap aytmasdi. Lekin Forester xonim eriga mehribon edi. Albert yonida oʻtirganda uning ustidan kulmoqchi boʻlganlarni uyaltirib qoʻyishni xonim yaxshi uddalardi.
Forester xonimning adabiy faoliyatida jiddiy burilish yasagan voqea u uyushtirgan eng jonli oʻtirishlardan biri yakunlay deb qolganda sodir boʻldi. Mehmonlar davra qurib oʻtirishar, Forester xonim esa oʻrtada. Xonim maroq bilan gapirar, boshqalar ora-sira savol tashlab uning ma’ruzasini jon quloqlari bilan tinglayotgandi. Bir mahal kutilmaganda qarsillagan tovush chiqib oQir narsa qulaganday boʻldi, keyin tashvishli ovozlar eshitildi.
— Nima boʻldi, Karter? — soʻradi Forester xonim xizmatkoridan. — Uy qulayaptimi?
— Bu yangi oshpazning qutisi, mem, — dedi xizmatkor. — Yuk tashuvchi qutini olib kirayotib tushirib yubordi. Shunga oshpazning jahli chiqayapti.
— Yangi oshpaz deganingiz nimasi?
— Missis Bulfinch bugun kunduz ketib qoldi, mem, — dedi xizmatkor.
— Janob Foresterning bundan xabari bormi? — soʻradi xonim. Darvoqe, xoʻjalik ishlarini xonimning eri nazorat qilardi. — Janob Forester kelganda unga gapim borligini ayting.
— Janob Forester ketgan, mem, — javob qildi xizmatkor. — Uni soʻraganingizda mana bu xatni berib qoʻyishimni buyurgandi.
Xizmatkor xonadan chiqdi va Forester xonim xatni ochdi. Xonimning dugonalaridan biri menga: xatni oʻqiyotgan missis Foresterning avzoyiga qarab, oshpazning ketib qolishiga yoʻl qoʻygani uchun jazolanishdan qoʻrqqan shoʻrlik Albert endi oʻzini Temza daryosiga tashlasa kerak, degan xayolga bordim, deb aytdi.
Xatni oʻqib Forester xonim:
— Oh, bu qanday xiyonat!? Qanday dahshat! — deb chinqirib yubordi.
— Nima gap Forester xonim? — soʻradi uning xodimi janob Simmons.
— Oʻqing, — dedi xonim. — Bir oʻqib koʻring.
Koʻzi xiralashib qolgan janob Simmons koʻzoynagini taqdi va xatni yuziga yaqin keltirib oʻqidi:
«Azizam,
Bulfinch xonim vaziyatni oʻzgartirish ilinjida bu yerdan ketishga qaror qildi. Usiz qolishni xohlamaganim uchun men ham ketayapman. Adabiyotdan toʻydim, san’atdan ham charchadim. Bulfinch xonimni nikoh masalasi qiziqtirmaydi. Biroq ajrashmoqchi boʻlsang, u menga turmushga chiqishga rozi.
Bulfinch xonimning oʻrniga yangi oshpaz yolladim va u senga ma’qul boʻladi, deb umid qilaman. Bulfinch xonim ikkovimiz Kenington Roud, 411-uy yashayapmiz.
Albert»
Ogʻir sukunatni janob Simmonsning: «Eringizni ortga qaytarishingiz kerak», degan gapi buzdi.
— Uning basharasiga qarashni ham istamayman! — dedi Forester xonim hammaga eshittirib. Lekin janob Simmons pinagini ham buzmay gapini davom ettirdi:
— Yigirma yildan beri sizning xodimingizman. Meni qadrdon doʻstingizday koʻrasiz. Sizga ochigʻini aytishim kerak, yozayotgan kitoblarim bilan tirikchilik qilaman, deb oʻylasangiz yanglishasiz.
— Erimni deb oshpaz bilan yoqalashmayman-ku, axir! — dedi missis Forester fiQoni falakka chiqib.
— Shuni aytmoqchi boʻlib turuvdim oʻzi, — dedi Simmons zarda bilan. — Mashhur raqqosami yoki biror zodagon ayolning sizga tishi oʻtmaydi-yu, lekin oshpaz dabdalangizni chiqaradi.
— Xodimingiz toʻQri aytayapti, — dedi mehmonlardan biri. — Filatelistni ortga qaytarishingiz kerak.
— Ertaga borib, eringiz bilan uchrashing, xoʻpmi? — dedi janob Simmons. Forester xonim bir oz jim turdi-da, nihoyat dedi:
— Xoʻp, lekin oʻzim uchun emas, ijodim uchun!
Ertasiga Forester xonim Kennington Roudga yoʻl olganida kun yarimlagandi. Janob Simmons telefonda manzilni miridan sirigacha tushuntirgani bois xonim Albert yashayotgan uyni qiynalmay topdi. QoʻnQiroqni bosgan edi eshikni sobiq oshpazi ochdi.
— Xayrli kun, Bulfinch, — dedi Forester xonim. — Xoʻjayiningni koʻrmoqchi edim.
Missis Bulfinch bir soniya angrayib turdi-da, keyin xonimni ichkariga boshladi.
— Kiravering, mem, Albert, seni koʻrgani Forester xonim kelibdi.
Xonim tez-tez yurib ichkariga kirdi. Albert kamin yonidagi eskirgan oromkursiga yastanib kechki gazeta oʻqiyotgandi.
— Qalaysan, azizam? — dedi u gazetani bir chetga qoʻyarkan, xush kayfiyatda. — Yaxshi yuribsanmi?
— Oʻtiring, mem, — taklif qildi stul keltirgan Bulfinch xonim.
— Albert, sen bilan yolgʻiz gaplashsam maylimi? — soʻradi xonim oʻtirgach.
— Afsuski buning iloji yoʻq, — dedi Albert. — Chunki mening Bulfinch xonimdan yashiradigan sirim yoʻq.
— Oʻzing bilasan.
— Xoʻsh, azizam, menda nima gaping bor edi? — soʻradi Albert.
Forester xonim unga qarab jilmaydi.
— Albert, men seni biror narsada ayblamayman. Bilaman, boʻlib oʻtgan voqeada sening aybing yoʻq, sendan xafa emasman. Lekin har qanday hazilning ham chegarasi boʻladi. Seni uyga olib ketgani keldim.
— Vaqtingni bekorga oʻtkazayapsan-da, azizam, — dedi Albert. — Endi meni hech narsa sen bilan yashashga majbur qilolmaydi.
— Men bilan baxtli emasmiding? — soʻradi Forester xonim koʻngli ozor chekkanini sezdirmaslik uchun past ovozda.
— Azizam, turmush qurganimizga oʻttiz yetti yil boʻldi. Bu juda uzoq muddat, toʻgʻrimi? Sen, aslida, yaxshi ayolsan, lekin biz bir-birimizga toʻgʻri kelmaymiz. Sen adabiyot deb yashayapsan, men esa yoʻq. Sen san’atni yaxshi koʻrasan, men esa unga qiziqmayman.
— Lekin seni san’atga, adabiyotga qiziqtirish uchun shuncha yil qoʻlimdan kelguncha urindim, — dedi missis Forester.
— Gaping toʻgʻri, e’tiborsizligim uchun faqat oʻzimni ayblashim mumkin, xolos. Lekin ochigʻi, sen yozayottgan kitoblar menga yoqmaydi. Atrofingdagi odamlar ham yoqmaydi. Senga bitta sirni aytaymi, azizam? Sen uyushtirayotgan mehmondorchiliklaringda ust-boshimni yechib tashlab, tomosha qilgim keladi — qani, keyin nima boʻlarkan, shuni bilishni xohlayman.
— Uyalmaysanmi, Albert? — dedi Bulfinch xonim. — Buning uchun kelishgan qaddu qomat boʻlishi kerak odamda!
— Bulfinch xonim ishdan boʻshashimni xohlayapti, — gapini davom ettirdi Albert. — Bugun sheriklarim bilan ish masalasini muhokama qildik, hamma ikir-chikirlarni hal qilishga rozi boʻlishdi. Ular mening ulushimni sotib olishadi, shunda toʻqqiz yuz funtga yaqin foyda olaman. Uchchovimizga yiliga uch yuz funtdan tegadi.
— Bu pulga men qanday yashayman? — dedi missis Forester miyasiga kelgan soʻnggi bahonani ishga solib.
— Axir, sening oʻtkir qalaming bor-ku, azizam.
— Kitoblarimdan bir tiyin foyda kelmayotganini sen yaxshi bilasan. Noshirlar ularni chiqarib, nuqul zarar koʻrishayotgan ekan.
Shu payt kutilmaganda Bulfinch xonim savol berdi:
— Detektiv asar yozsangiz boʻlmaydimi?
Forester xonim xoxolab kulib yubordi.
— Men-a?! — xitob qildi u. — Qanday bema’ni taklif! Olomonning koʻnglini olish haqida hecham oʻylamaganman. Shu yoshga kirib biror marta detektiv kitob oʻqimaganman hatto.
— Yaxshi taklif, — dedi Albert.
— Detektiv asarlar mening jonu dilim, — dedi missis Bulfinch. — Kutubxonada tungi koʻylakda oʻlib yotgan ayol haqida yozing, mazza qilib oʻqiyman.
— Shaxsan menga Gayd parkda, qoʻlida tilla soati bor, oʻldirib ketilgan obroʻli jentlmen haqidagi asar yoqadi, — dedi Albert. — Obroʻli jentlmen, albatta, kitobxonni qiziqtirib qoʻyadigan biror-bir sabab tufayli oʻldiriladi-da.
— Nima demoqchiligingni tushunib turibman, — dedi Bulfinch xonim. — Oʻsha jentlmen qandaydir muhim sirni bilgan. Qotillar unga shu sirni aytmasang oʻldiramiz, deyishgan. Jentlmen ulardan qochib qutulolmagan.
— Biz senga shunga oʻxshash juda koʻp voqealarni gapirib berishimiz mumkin, azizam, — dedi Albert Forester xonimga mehribonlik bilan jilmayib. — Men yuzdan ortiq detektiv kitobni oʻqiganman.
— Sen-a?
— Missis Bulfinch bilan inoqligimizga ham shu kitoblar sabab boʻlgan. Oʻqib tugatgach, ularni xonimga berardim. Bilasanmi, bir-biriga oʻxshash ikkita detektiv kitobni topolmaysan. Qiyoslasang biri biridan farq qiladi.
Forester xonim oʻrnidan turdi.
— Oramizda qanday jarlik borligini endi tushundim, — dedi u xiyol titragan ovozda. — Oʻttiz yildan beri ingliz adabiyotining eng oldi vakillari davrasida boʻlib, shuncha vaqt faqat detektiv roman oʻqigansiz! Ketib qolganing sababini oʻzimcha oʻylab, seni uyga qaytarish uchun kelgandim bu yerga. Endi niyatimdan qaytdim.
— Toʻgʻri qilasan, azizam, — dedi Albert. — Lekin detektiv yozish haqida, albatta, oʻylab koʻrgin.
Forester xonim zinadan pastga tushdi. Bulfinch eshikni ochib, taksida ketasizmi, deb soʻraganda, u bosh chayqadi:
— Tramvayda ketaman.
— Janob Foresterga oʻzim koʻz-quloq boʻlaman, xonim, xavotir olmang, — dedi Bulfinch Forester xonimni tramvay bekatiga kuzatib borarkan. — Uyga qarash, ovqat pishirish qoʻlimdan keladi. Albert oʻziga biror-bir mashQulot topadi, albatta. Pochta markalarini yiQish haqida oʻylayotgandi.
Forester xonim nimadir demoqchi boʻldi-yu, tramvay kelganini koʻrib, unga chiqdi.
Xonim soat necha boʻlganini soʻramoqchi boʻlib qarshisida oʻtirgan odamga qaradi va seskanib ketdi. Chunki roʻparasida tilla soat taqqan obroʻli jentelmen oʻtirardi. Bu Albert Gayd parkda oʻlib yotganini gapirgan jentelmenning oʻzginasi edi. Jentelmen haydovchidan tramvayni toʻxtatishni soʻradi va tushib tor, qorongʻi koʻchaga kirib ketdi. Nega? Nima uchun? Gayd park bekatida xonim kutilmaganda tramvaydan tushishga qaror qildi. U endi bir joyda oʻtira olmasdi. Yayov yurgisi kelayotganini his qilayotgandi. Axilles haykali yonidan oʻtayotganida bir daqiqa toʻxtab uni tomosha qildi. Forester xonimning yuragi tez urayotgandi. Edgar Alan Podek yozuvchi ham detektiv romanlar yozgan-ku, axir...
Forester xonim nihoyat uyiga kelib, eshikni ochganida dahlizdagi bir talay shlyapalarga koʻzi tushdi. Ulfatlari jamuljam edi. Xonim mehmonxonaga kirdi.
— Oh, bechoraginalar, men sizlarni shuncha vaqt kuttirib qoʻydimmi? — dedi u. — Choy ham ichmadinglarmi?
— Xoʻsh? — deyishdi mehmonlar. — Eringizni olib keldingizmi?
— Azizlarim, sizlarga ajoyib bir yangilik aytmoqchiman. Men detektiv kitob yozmoqchiman.
Mehmonlar oQizlarini ochgancha anqayib xonimga qarab qolishdi.
— Detektivni haqiqiy san’at darajasiga koʻtarmoqchiman. Bu fikr Gayd parkda miyamga kelib qoldi. Qissa qotillik haqida boʻladi. «Axilles haykali» deb nom qoʻyaman!
— Albert nima boʻldi? — soʻradi yosh yozuvchi.
— Albert? — hayron boʻldi missis Forester. — Qandaydir ish bilan Albertning yoniga borganim yodimda. Lekin nima uchun borganimni hech eslolmayapman.
— Uni koʻrdingizmi oʻzi?
— Aytyapman-ku, azizim. U esimdan chiqib ketdi.
Forester xonim kulib yubordi.
— Albert oshpazi bilan yashayversin. Albert haqida bosh qotirishga endi vaqtim yoʻq. Detektiv asar yozmoqchiman.

— Ajoyib ayolsiz-da! — deyishdi mehmonlar.
Tavsiya qilamiz
. Tush.UZ - Tushlar tabiri
. Yuklamlar ombori
. O'zbekcha Android dasturlar
. Orginal Mp3 lar
. Aralash rasmlar + 9 000
. Kitoblar
Яндекс.Метрика