Nazari baxayr (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Nazari baxayr (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Kantichondro hali yosh boʻlsa ham, xotini oʻlgandan soʻng boshqa qayliq qidirmay, ovchilikka berilib ketdi. U uzun boʻyli, xushbichim, baquvvat, chaqqon, koʻzlari oʻtkir, qoʻllari chayir yigit edi; Gʻarbiy Hindiston odamlariday kiyinar, yoru doʻstlari esa, pahlavon Xira Sing, ashulachi Chxokxonlal va musulmon sozandalari: Kxan va Mianlardan iborat edi. Xullas, uning taralabedod ulfatlardan hech kamchiligi yoʻq edi. Ogrohayon oyining oʻrtalarida Kantichondro doʻstlari bilan Naydigxi botqoqligiga ovga joʻnadi. U yerda ular ikkita katta qayiqda yashay boshladilar, birga kelgan xizmatkorlar esa, sohilda joylashdi. Bularning dastidan qishloq ayollari daryodan na suv ola bilar, na choʻmila olardi. Kun boʻyi havoda va suvda miltiq ovozi quloqlarni qomatga keltirar, oqshomlari esa, bu kelgindilarning muzika va ashulalari odamlarga uyqu bermasdi. Bir kuni erta bilan, Kantichondro qayiqda miltiq tozalab oʻtirarkan, birdan oʻrdak ovozi eshitilib qoldi. Yigit sohilga qarab, shu tomonga kelayotgan qizga koʻzi tushdi, u ikkita oʻrdakchani bagʻriga bosib kelardi. Suv oʻsimliklari gʻovlagan kichkina daryo sokin oqar edi. Qiz oʻrdakchalarni suvga qoʻyib, oʻzi sohilda toʻxtab qoldi, suzib uzoqqa ketmasin, deb mehr bilan ularni kuza-tib turdi. Unga qarab shuni payqash mumkin ediki, qiz odatda oʻrdakchalarni suvga qoʻyib oʻzi ketarkan-u, lekin bukun ovchilardan qoʻrqib, poylab turdi. Qiz benihoyat goʻzal boʻlib, goʻyo haykaltaroshlik tangrisi Vishvakarmaning ustaxonasidan endigina chiq-qanday edi. Uning yoshini aniqlash qiyin, chunki unda Kantichondro bir necha vaqtgacha miltigʻini unutib, sehrlanganday qarab qoldi. Garchi qizning goʻzalligi rojaning saroyidan koʻra bu yerning tabiatiga mos koʻrin-sada, yigit bu oʻlkada bunchali sohibjamol qizni uchratishni aslo oʻylamagan edi. Axir gulning ham oltin guldondan koʻra oʻz shoxida turgani goʻzalda! Shunday qilib, giyohlar shudring isirgʻa taqib, kuz quyoshining ilk nurlarida porlab turgan bu orombaxsh saharda Kantichondro sohibjamol qizni koʻrdi-yu, bu fusunkor chehraga qarab, ashshin oyida otasining uyiga tantana bilan qaytgan Parvatining quvnoq chehrasini koʻz oldiga keltirdi: Yosh Parvati ham ba’zan shunday oʻrdakchalarni bagʻriga bosib Mondakini , sohiliga kelarkan-u, afsuski, Kalidasa bu goʻzal lavha tasvirlarini unutgan ekan! Birdan qizning yuzi quv oʻchib, oʻrdakchalarni ushlab oldida, qandaydir gʻalati ovoz bilan qichqirib, ketib qoldi. Kantichondro qayiqdan chiqib qaradi. Koʻrdiki, hamrohlaridan biri, qizga hazillashib oʻqlanmagan miltiq bilan oʻrdakni nishonga olib turibdi. Kantichondro oshnasining orqasidan yugurib kelib, miltigʻini tortib oldi-da, yuziga shunday tarsaki tortdiki, u agʻdarilib tushib, qilgan hazilidan ming pushaymon boʻldi. Kanti boʻlsa qayigʻiga qaytib yana miltiq tozalay boshladi. Havasmand Kantichondro bir kun ov izlab toʻqayning ich-ichiga kirib ketdi. Kutilmaganda u hovlisida bir necha sholi ombori boʻlgan boy dehqon uyini, toza molxonadan sal nariroqdagi daraxt ostida anavi daryo boʻyida uchratgan qizni koʻrdi. U yaralangan kaptar uchun zor-zor yigʻlar, hoʻl etagining uchini siqib, uning sariq tumshugʻiga hech boʻlmasa bir-ikki tomchi suv tomizishga urinardi. Yonida esa, tumshugʻini choʻzib, orqa oyogʻida tik turgan mushuk yirtqichlik bilan kaptarga tikilardi; ochkoʻz mushuk kaptarga juda yaqin kelgach, qiz bosh barmogʻi bilan uning burniga chertib haydadi. Qishloqning tushki jimligida, dehqon hovlisida koʻrin¬gan bu osoyishta manzara Kantichondroda unutilmas taassurot qoldirdi. Daraxt barglarining tanga-tanga soyasi va quyosh nurlari qizning tizzalarida oʻynardi. Nariroqda yotgan sigir sekin kavsh qaytarar, erinchoqlik bilan boshi va dumini qimirlatib, yelkasiga qoʻngan pashshalarni haydardi. Sarin shimol shabadasi qamishlarni shitirlatib, allanima deya shivirlaganday boʻlardi. Oʻsha kuni daryo sohilida unga oʻrmon parisiday koʻringan qiz — hozir choshgoh sukunatida uning koʻz oʻngida oila hamdardi, uy-roʻzgʻor tangrisi siymosida namoyon boʻldi. Qoʻlida miltigʻi bilan toʻsatdan bu qiz¬ning oldida pay do boʻlgan Kantichondro jinoyat ustida qoʻlga tushgan oʻgʻriday xijolatda qoldi. Uning qizdan uzr soʻrab bu qushni men yarador qilgan emasman, deb ayt-gisi keldi. Biroq yigit ne yoʻsinda uzr aytishni oʻylaguncha boʻlmay, qizni kimdir chaqirdi: — Shudxa! — Shudxa! — yana takrorlandi oʻsha ovoz, qiz kaptarni qoʻliga olib, darrov uyga qarab ketdi. «Shudxa! Rostdan ham munosib ism», deb oʻyladi Kantichondro. U miltigʻini xizmatkorga berib, uyga tomon yurdi. Unda skameykada oʻtirib diniy kitob oʻqiyotgan, soqollari toza qirilgan, oʻrta yashar, nuroniy braxmanni koʻrdi. Ovchi uning yuzlarida ham boyagi qiz chehrasidagi mehribonlik nishonalarini payqadi. Kanti e’zoz bilan unga ta’zim etib soʻradi: — Janob, men juda chanqaganman, sizdan suv soʻrashim mumkinmi? Braxman quvonch bilan mehmonni qarshi olib, unga joy koʻrsatdi va oʻzi uyga kirib ketdi. U darrov likobchalarda qant-qurs va bir koʻzachada suv olib chiqdi. Kanti suvga qongach, braxman u bilan tanishdi. Yigit kimligini aytib, quyidagilarni ilova qildi: — Agar biror narsada mening yordamim lozim boʻlib qolsa, aslo tortinmay soʻrashingiz mumkin. — Siz menga nima bilan koʻmaklashingiz mumkin? — dedi Nobin Bondepadxaya. — Mening balogʻatga yetgan Shudxa ismli qizim bor, agar unga loyiq qobil kuyov topib erga bersam, men oʻzimni dunyoviy burchlarimdan qutulgan hisoblardim. Biroq bu orada unga munosib kuyov yoʻq, men esa, tangri Krishnaning muborak suratini uyda qoldirib, kuyov qidirib ketolmayman. — Agar siz, iltifot qilib, mening qayigʻimga borsangiz u yerda kuyov toʻgʻrisida oʻylashib koʻrardik, — dedi Kanti. Kantichondro oʻz joyiga kelib, hamrohlaridan bir necha kishini Bondepadxayaning qizi haqida qoʻshimcha ma’lumotlar topib kelishga yubordi. Ular kelib, ham-malari bir ogʻizdan, bu qiz fe’lu atvorda Lakshmining xuddi oʻzi ekan, deb aytdilar. Ertasiga braxman kelganda, Kanti uni zoʻr e’zoz-ikrom bilan qarshi olib, qiziga ogʻiz soldi. Nobin Bondepadxaya bu kutilmagan baxtdan shunday hang-mang boʻldiki, anchagacha biror ogʻiz soʻz deyolmay qoldi. Bu yerda biror anglashilmovchilik boʻlmasin tagʻin degan gumon bilan, soʻrab ham koʻrdi: — Siz mening qizimga rostdan ham uylanmoqchimisiz? — Shunday, agar siz rozi boʻlsangiz men tayyorman. — Shudxagami? — takror soʻradi braxman. — Ha, — tasdiqladi Kanti. — U bilan uchrashib, gaplashish niyatingiz bormi? — soʻradi Nobin bir oz oʻziga kelib. — O, men bu ishni nazari baxayr marosimida qilmoqchiman, — dedi yigit, qiz bilan koʻrishganini sezdirmay. — Mening Shudxam yaxshi qiz, — dedi Nobin ovozi qaltirab. — Uy-roʻzgʻor ishlarida unga hech kim teng kelolmaydi. Siz uni koʻrmay uylanishga ahd qilibsiz. Men sizlarga fotiha beraman, u Lakshmidek xushfe’l qiz, hech qachon erining izmidan chiqmaydi, uni ranjitmaydi, deb umid qilaman. Kanti uylanishni paysalga solib oʻtirmadi, toʻyni magx oyiga tayinladilar. Toʻy tantanalarini oʻtkazish uchun Mqjumdorlarning qadimiy uylari ijaraga olindi. Belgilangan kunda tantana bilan kuyovnavkarlar kelishdi. Oldinda fil minib kuyov yetib keldi, uning orqasidan qoʻllariga mash'al koʻtarib kuyovnavkarlar kelishdi, muzika sadolari yangradi... Nazari baxayr marosimida Kantichondro kelinga qaramadi-yu, lekin tuzukroq koʻrolmadi, chunki Shudxaning upa-elik surkalgan yuzi pastga qaragan edi. Kantining esa, quvonchdan yuragi tipirchilab, koʻz oʻngini tuman qopladi. Xotinlar nikoh xonasiga toʻplangach, biri, qishloqning eng moʻtabar ayoli, kuyov kelinning yuzidagi pardani ochsin, deb talab qildi. Kanti pardani tortib tushirdi-yu, yuragi «shuv» etib ketdi. Goʻyoki koʻksida allaqanday qora yashin chaqnab miyasini teshib oʻtganday boʻldi. Bir lahzada toʻyxonani nurafshon etib turgan hamma chiroqlar goʻyo soʻngan edi, yigitning yuzlariga xafalikning quyuq soyasi qoʻndi. Kuyov yonida Shudxa emas, tamom boshqa bir qiz oʻtirardi! Kantichondro bir vaqtlar ikkinchi marta uylanmaslikka ahd etgan edi. Nahotki shu ahdini buzgani uchun taqdir uni masxaralagan boʻlsa? U doʻstlarining maslahatiga quloq solmay, qanchadan-qancha sohibjamol qizlarni rad etgan edi. Hech narsani pisand qilmay, tag-tuglikni ham, davlat-boylikni ham, latofat nazokatlikni ham nazariga ilmay, kelib-kelib botqoqlikdagi noma’lum qishloqdan kambagʻal bir xonadonning qizini oʻziga hayot yoʻldoshi deb tanladimi? «El-yurtning koʻziga qanday koʻrinaman?» — deb oʻyladi Kantichondro. U dastlab butun qahr-gʻazabini qaynotasiga toʻkdi. Imonsiz chol bir qizni koʻrsatib boshqasiga uylantiribdi. Ammo yigit oʻylab qarasa, braxman toʻy oldida qizlarini umuman unga koʻrsatmagan — u oʻzi ham, qizni koʻrishim shart emas, deb aytgan. Shuning uchun Kanti, yaxshisi bu dahshatli aldovni ham, oʻzining ahmoqligini ham oshkor qilmaslikka ahd etdi. Kantichondro hap dorini yutdi-yu, uning achchiq ta’midan uzoq vaqtgacha qutulolmadi. Nikoh xonasi uning uchun oʻz latofatini yoʻqotgan edi. U hammaga zahrini sochar, oʻz qilmishidan diqqati oshardi. Birdan kuyov yonida oʻtirgan kelin qichqirib yubordi: xonaga bir quyoncha chopib kirib, hayiqmay uning oyoqlari ostiga tashlandi, quyon ketidan Kanti daryo sohilida koʻrgan haligi qiz paydo boidi. U qoʻrqqan quyonchani ushladi-da, yuzlariga mahkam bosib, mehr bilan erkalata boshladi. — Tentak keldi! — deb qichqirishdi ayollar va unga, chiqib ket, deb ishora qilishdi. Lekin qiz pinagini buzmay, kuyov bilan kelinning roʻparasida oʻtirib, ularni tomosha qila boshladi. Uyga choʻri xotin kirib, qizning qoʻlidan ushladi, lekin Kanti: — Unga tegma, qoʻy, oʻtirsin! — deb choʻrini chetlashtirdi. Soʻngra Kantichondro quyoncha ushlagan qizga murojaat qilib soʻradi: — Oting nima? Biroq qiz hech qanday javob bermay, uyoqdan-buyoqqa tebrana boshladi. Oʻtirgan ayollar kulib yuborishdi. Kanti boshqa savol berdi: — Oʻrdakchalaring yaxshi oʻsyaptimi? Qiz lom-mim demay, yigitga qarab turaverdi. Xijolatda qolgan Kanti bor kuchini yigʻib yana soʻradi: — Kaptaring tuzalib qoldimi? Biroq u hech qanday javob ololmadi. Xotinlar xoxolab kulishdi. Nihoyat, Kanti bildiki: qiz ham soqov, ham kar boʻlib, qishloqdagi hamma hayvonlar bilan doʻstlashib yurarkan, oʻsha kuni Shudxani chaqirganlarida, u tasodifan oʻrnidan turib ketgan edi. Kantining yuragi orqasiga tortdi: axir u dunyoda eng baxtsiz odam boʻlishi mumkin edi-ya! Bir tasodif tufayli kasofatdan qutulib, oʻz xotirjamligini saqlab qolibdi. «Agar men bu qizga ogʻiz solganimda, — deb oʻyladi Kantichondro, — chol darrov rozi boʻlar, nima qilib boʻlsa ham bu baxtsizdan qutulish uchun uni menga berishga urinardi». Yigit oʻzini maftun etgan dehqon qizi haqidagi oʻylari bilan band ekan, oʻz rafiqasiga mutlaqo e’tibor qilmasdi. Kantichondro oʻzini asir etgan qiz soqov va kar ekanini bilgach, butun olamni oʻrab olgan qora parda birdan yir-tilib tushib ketdi. Havoyi xayollar yoʻqoldi, u atrofdagi narsalarni farq qila boshladi. Kanti yuragidan otilib chiqqan bir ogʻiz nafas bilan yengil tortib, xijolatda oʻtirgan kelinga yana nazar soldi. Endi, rostdan ham, nazari baxayr edi. Yigit qalbidagi nur chiroqlaming yogʻdusiga qoʻshilib, qizning yoqimli chehrasini yoritdi. Kanti boʻlib oʻtgan hodisadan sira oʻkinmadi! U xotinining yoqimli, chiroyli yuzini koʻrib bildiki, Nobinning duosi qabul etilibdi.

Muallif: Rabindranat Tagor