Oltin sarob (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Oltin sarob (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Adenatx bilan Boydenatx bir-birlariga amakivachcha boʻlishadi, ularning familiyalari ham bir xil: Chokroborti. Ammo Boydenatxning ahvoli tangroq. Buning sababi shuki, otasi uquvsizlik qilib, akasi Shibonatxga mute boʻlib qolgan. Amakisi esa, Boydenatx juda yaxshi koʻrardi. Shunday boʻlsa ham, bu olijanob amaki, uyalmay-netmay, bolaning ota merosidan katta bir qismini oʻzlashtirib, Boydenatxga «chiqma jonim» uchun andak pul qoldirdi, xolos. Oʻgʻlini uylantirish uchun shaharda Shibonatx bormagan xonadon qolmadi. Oxiri oʻgʻlini bir boyning qiziga uylantirib, davlatiga yana davlat qoʻshildi. Moxemchondro boʻlsa, yetti qizli kambagʻal bir braxmanga rahmi kelib, sepini ham talab qilmay, oʻgʻlini shu xonadonning toʻngʻich qiziga uylantirdi. Bu odamga qolsa, braxmanning yetti qizini ham oʻz uyiga olib kelardi. Lekin bunday qilolmadi, chunki uning birgina oʻgʻli bor edi, soʻngra, braxman ham bunday talab qoʻymadi. Otasining vafotidan soʻng Boydenatx ozgina merosga qanoat qilib, biror ish qilishni xayoliga ham keltirmay tinchgina, xotirjam yashay berdi. Boshqalar tirikchilik uchun bir ishning boshini tutganda, bu daraxt novdalarini kesib kelib guldor tayoqchalar yasashga kirishdi. Qoʻshni bolalar shu tayoqchalarni deb kelib, uni oʻrab olishar, u esa mamnuniyat bilan tayoqchalarni ularga taqdim etardi. Bundan tashqari, Boydenatx qarmoq, qogʻozdan varrak va yogʻochdan gʻaltak yasashga ham juda usta edi. U mana shu ishlarga juda koʻp vaqt sarf etib, bu san'atini qunt bilan kamolotga yetkazardi. U shunday sermehnat va nozik buyumlar yasash imkoni tugʻilganda oʻzidan juda ham mamnun boʻlardi. Bu xil ishlar undan koʻp vaqt talab etar, lekin uning oilasi uchun bir chaqa ham daromad keltirmas, binobarin, bunchalar mehnatga arzimasdi. Deyarli har kun ertalab, shu yaqindagi Durga ibodatxonasi ustidan tuman koʻtarilmay turib, Boydenatxni qoʻlida pichoq, qoʻltigʻida yogʻoch, gavronlar bilan koʻrish mumkin edi. U qosh qorayguncha eshigi oldida yolgʻiz oʻtirib, shu sevimli mashgʻuloti bilan band boʻlar edi. Ma’buda Durganing marhamati bilan Boydenatx dushmanlarning koʻzini kuydirib, ikki oʻgʻil va bir qiz koʻrdi. Shunga qaramay xotini Mokxodaning noroziligi tobora kuchayardi. Adenatxning uyida hamma narsa toʻkin-sochin, Boydenatxning uyida qashshoqlik. Adenatxning xotini Bindebashining boʻy-basti kelishgan, boʻyni, qulogʻida qimmatbaho zeb-ziynatlar, egnida banoras soriysi; boyoqish Mokxodada esa bunday narsalar sira ham boʻlmagan. Bundan ham xunuk, kelishmagan narsa bormi? Yana ikkalasi qarindosh boʻlsa? Kibr-havoni qarang-a! Adenatx amakivachchasining mol-mulkini oʻziniki qilib, kerilib yuribdi-da! Mana shuni oʻylaganda Mokxodaning yuragi qahr-gʻazab bilan toʻlar, erini ham, uning amakivachchasi Adenatxni ham yamlab yutgisi kelardi. Mokxodaga uyidagi narsalar ham yoqmay qoldi. Hamma narsa unga bachkana, yaroqsizday tuyula boshladi. Karavotni aytmaysizmi — Oʻlik yotsa xoʻrligi keladi! Hech kirn bunchalik qashshoqlikda yashamas! Bu cholde-vor kulbada boshpanasiz koʻrshapalak ham turmaydi, tarki dunyo qilgan qalandar boʻlsa, bu oilani koʻrib koʻziga yosh olardi. Bunday mubolagʻalarga qoʻrqoq erkakning e’tiroz qilishi qiyin, shuning uchun Boydenatx eshigining oldida odatdagidan ham xomushroq oʻtirib, tayoqchalar' tarashlar edi. «Gʻ ing demayman» deb qasam ichgan bilan xavf-xatardan qutulib boʻladimi. Bir kuni xotini Boydenatxni sevimli mashgʻulotidan toʻxtatib, oʻz xonasiga chaqirdi. U eriga tik qaramay, xotirjamlik bilan gapirdi: — Ayting, bundan keyin sut keltirmasinlar! — Sut keltirmasa, bolalar nimani ichadi? — Suyuq shavla yeyishar — deb javob berdi Mokxoda. Bir necha kundan keyin xotin yana Boydenatxni chaqirdi: — Men bilmayman, ammo siz biror chora koʻring, axir! — Nima qilay? — horgʻinlik bilan soʻradi eri. — Yarmarkaga borib biror oyga yetarli oziq-ovqat olib keling. Shundan keyin xarid qilinishi lozim boʻlgan narsalarning roʻyxatini topshirdi. Bu masalliq bir rojaning katta dabdaba bilan qurbonlik qilishiga yetardi. Shunda Boydenatx, misli koʻrilmagan bir jasorat bilan norozilik bildirdi: — Buncha narsaning nima hojati bor? Javob oʻrnida u mana bu soʻzlarni eshitdi: — Unday boʻlsa qoʻy, bolalar ochdan oʻlsin, men ham oʻlaman, bir oʻzing qolib, bilganingcha roʻzgʻorni tebrat. Boydenatx foydasiz vaqt oʻtkazishni yigʻishtirib qoʻyib, jiddiy bir ish bilan shugʻullanish payti kelganini payqadi. Ammo biror joyda ishlashga ham, savdo-tijorat bilan shugʻullanishga ham boʻyni yor bermasdi, shuning uchun u boylik tangrisi Kuberaning xazinasiga yangi yoʻl axtara boshladi. Bir kun yostiqqa bosh qoʻyib ma’buda Durgaga munojot qildi: — Ey, ma’buda Durga! Menga odamlarni ogʻir kasallikdan davolaydigan bir dori yasash yoʻlini oʻrgat! Men bu xususda gazetga e’lon berib, shu bilan boyib ketay... Oʻsha kechasi tush koʻrsa, xotini undan juda norozi emish, beva qolgan hamono boshqaga tegib ketaman, deb ahd qilganmish. Boydenatx: erga chiqsang toʻyga zeb-ziynat topish qiyin, bunga pul yoʻq, deb e’tiroz qilarmish. Mokxoda boʻlsa, turning erga chiqishi uchun bunday narsalar hojat emas, dermish. Boydenatx bundan koʻra kuchliroq dalillar topish mumkinligini bilsa ham, bu dalillar nimadan iborat ekani oʻsha paytda xotiriga kelmasmish... Ana shunda birdan uygʻonsa, vaqt allamahal boʻlib, kun yorishib ketibdi. Qoʻrqinchli tush, xotinining doʻqlari esiga kelib, shoʻrlikning juda ruhi tushdi. Ertangi ibodatdan soʻng Boydenatx odatdagicha eshigi oldida oʻtirib, qogʻozdan varrak yasamoqda edi. Birdan baland ovoz bilan salom qilib bir sanniasi (qalandar) kelib qoldi. Shu zahotiyoq goʻyo chaqmoq Boydenatxning miyasini yoritdi-yu, boʻlajak davlatning muborak darakchisini koʻrganday boʻldi. U sanniasini zoʻr ehtirom bilan qarshi oldi. Mehmonni tag-tugini surishtirib bilsa, u odam oltin yasashning maxfiy yoʻllaridan voqif boʻlib, bu hunarni Boydenatxga oʻrgatishi mumkin ekan. Bu xushxabardan Mokxoda shunday quvondiki, buni tasvir qilishga til lol, qalam ojizdir... Sariq kasalga mubtalo boʻlgan odamlarga hamma narsa sariq koʻringanday, shu ondan e’tiboran, bu ayol ham butun olamni faqat oltin bilan toʻlgan deb tasavvur eta boshladi. Xayolida uydagi hamma narsani — karavotdan tortib devorlargacha, barini oltin bilan qoplab chiqdi. U fikran, Bindebashinini uyiga taklif qilib, davlatini koʻz-koʻz ham qildi. Bu orada sanniasi kuniga bir yarim ser puding yeb, ikki serdan sut ichib turdi. Bundan tashqari, u uy egasining pulini ishga solib, undan oʻziga foyda undirishni ham eplardi. Bu vaqtda tayoqcha, gʻaltak, varrak ishqibozlari Boydenatx eshigini qoqib ovora bo’lardilar. Holbuki er-xotin oltin vasvasasiga tushib, oʻz bolalariga ham qaramay qoʻyishgan edi. Shoʻrlik bolalar och qolishar, dodu faryodlari koʻkka koʻtarilardi. Ammo ota-onalari ularning ahvoliga nazar-e’tibor qilishmas edi. Ular sas-sadosiz, jid-diy qiyofada, gulxan choʻgʻlariga termilib oʻtirardilar. Eru xotin ochkoʻzlik bilan gulxan alangasining choʻziq tillaridan koʻz uzmay, oltin paydo boiishini kutar edilar. Alanga boʻlsa, xuddi botayotgan quyoshday goh lovillar, goh qizgʻish tusga kirib soʻnardi. Bir kuni, oʻtdan oltin chiqarish umidida Boydenatx¬ning pullaridan alangaga ancha sadaqa qurbon etilgach, sanniasini: — Ertaga sof oltin olasizlar, — deb qoldi. Shu kechasi eru xotin mijja qoqmay chiqdilar. Oʻz xayollarida oltin qasrlar barpo etdilar. Ba’zan bir fikrga kelolmay, oʻzaro janjallashardilar ham, lekin cheksiz shodlikdan bu nizolar uzoqqa choʻzilmadi. Oilada ajib bir ahillik roʻy berib, hammayoq sizu bizga aylanadi. Ertasiga sanniasi bexosdan gʻoyib boʻldi. Shu bilan oltinning yarqirashi ham yoʻqoldi quyosh nurlari ham qorayganday boʻlib tuyuldi. Qashshoqlik va muhtojlik esa uyda toʻrt chandon kuchaydi. Endi agar Boydenatx uy-roʻzgʻor haqida miq etguday boʻlsa, xotini jahl bilan uning gapini boʻladi: — Bas qil, bas! Sening aqling bilan ish qilib bo’ldik. Endi hech boʻlmasa jagʻingni tiy! Boydenatx butunlay dovdirab qoldi. Mokxoda esa, shunday kerilardiki, goʻyo haligi oltin sarobga u bir lahza ham ishonmaganday. Oʻzini qattiq gunohkor deb sezgan Boydenatx xotiniga tasalli berish yoʻlini qidirardi. Bir kuni keltirgan sovgʻasini yashirdi-da, xotinini chaqirib, sirli bir tabassum bilan soʻradi: — Qani, ayt-chi, senga qanday sovgʻa olib keldim? Xotini kunjikovlik hissini bir dam tiyib: — Qayoqdan bilay? Men folbin boʻlmasam, — dedi. Boydenatx sekin kanopni yechdi, oʻralgan qogʻozning changlarini artdi va ma’buda Durganing oʻn qiyofasini birdan koʻrsatuvchi rangli suratni olib yoruqqa tutdi-da. Mokxodaning oldiga qoʻydi. Ayol shu zahotiyoq Bindebashinining yotogʻida osigʻliq Angliyadan olib kelingan, toza boʻyoq bilan ishlangan katta suratni esladi. Esladiyu cheksiz bir nafrat bilan eriga hujum qildi: — Buni oʻz xonangga osib qoʻyib, oʻzing tomosha qilishing mumkin. Menga keragi yoʻq! Ruhi tushgan Boydenatx, xudoning xotin kishiga shunchalar oʻtkir aqlu iroda ato qilib, erni bundan mahrum etganiga qattiq xafa boʻldi. Bu orada Mokxoda vaqtni behuda oʻtkazmadi. U folbinlar va munajjimlarning oldiga borib, taqdirini oldindan bilish niyatida qoilarini koʻrsatdi. Ular hammasi bir ogʻizdan eringdan oldin oʻlasan, deb ta’kidlashdi. Ammo u bunaqangi baxtga unchalik shoshilmas edi, u taqdirini yana ham chuqurroq bilishga intildi. Folbinlar uning serchik oʻgʻlini koʻtardi, kattasini yetaklab xotinining oldiga kirdi. Hali qorongʻi tushmagan boʻlsa ham bu xonada chiroq yonardi, bu tunday qorongʻi, sas-sadosiz shomigʻaribon edi. Boydenatx anchagacha miq etolmay oʻtirdi, soʻngra muloyimlik bilan soʻradi: — Qalay, salomatliging yaxshimi? Xotini, boshqa soʻz qurib ketganday savol soʻradi: — Xoʻsh, ishlar qalay? Boydenatx javob oʻrniga oʻz peshonasiga urdi. Mokxodaning aft-angori oʻzgardi. Bolalar ham bir baxtsizlik roʻy bergan boʻlsa kerak, deb choʻri xotin oldiga chiqib yotdilar va undan sartarosh haqidagi ertakni aytib berishni soʻradilar. Kechasi allamahal boʻldi, ammo eru xotin bir-birlariga lorn demay, jim oʻtiraverdilar. Har ikkalasi ham qandaydir ogʻir bir vaziyatning tazyiqi ostida ezilardi. Mokxodaning lablari qahr-gʻazabdan qattiq qisilgan... Ogʻir sukunat uzoq davom etdi. Nihoyat, xotin bir ogʻiz gap aytmay, oʻz yotogʻiga ketdi va eshikni ichkaridan bekitib oldi. Boydenatx eshik orqasida ma’yus oʻtirib qola berdi. Kecha qorovuli vaqtni e’lon qilib baqirib oʻtib ketdi. Horgʻin zamin shirin uyquga toldi. Ammo yerdagi qarindosh-urugʻdan tortib, poyonsiz osmondagi yulduzlargacha, olamda hech bir zot xoʻrlangan Boydenatxning baxtsizligi haqida oʻylamas edi. Kechasi allamahal boʻlganda Boydenatxning katta oʻgʻli uygʻondi. U yugurib ayvonga chiqdi-da, otasini chaqirdi, lekin hech kim javob bermadi. Bola yana qattiqroq chaqirdi: — Dada! Yana hech qanday javob boʻlmadi. Obinash borib uyquga toldi. Erta bilan Mokxoda, odati boʻyicha trub-kasiga tamaki bosib, erini yoʻqladi, lekin u hech qaerda yoʻq edi. Kunduzi Boydenatxni koʻrish uchun qoʻshnilar chiqishdi, biroq u gʻoyib boʻlgan edi. 1892

Muallif: Rabindranat Tagor