Xotinning xati (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Xotinning xati (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Bosgan izlaringdan oʻrgilay! Bu kun bizning toʻyimizga oʻn besh yil toʻldi, biroq hanuzgacha senga biror marta xat yozmadim — bunga ehtiyoj ham yoʻq edi; chunki biz hamisha birga edik, bir-birlarimizga soʻzlaganlarimiz kifoya qilar edi. Ammo bugun men bu yerda, Puridaman, sen esa — idorada, ishdasan. Sen Kalkuttaga qattiq bogʻlanib qolgansan. Bu aloqa sening aql-hushingni tamomila chulgʻab olgan. Shuning uchun sen otpuska ham olmading. Mayli, bu xudolarning xohishi, ular gʻamxoʻrlik qilib, meni ozod qildilar. Men sizlarning oilangizda oʻrtancha kelin edim. Ammo sen bilan oʻn besh yil umr kechirgandan soʻng bugun — bu yerda, okean sohilida turib, angladimki, mening yoʻlim boshqa ekan. Shuning uchun senga bu xatni yozishga jasorat qildim. Ammo bu endi oʻrtancha kelinning xati emas. Ikkimizning munosabatimizni tayin etgan samogagina mening hayot yoiim ma’lum boiishi lozim. Yoshligimda ukam bilan ikkalamiz qattiq bezgakka mubtalo boʻldik. Ukam oidi, men tuzaldim. Shunda qishloqning hamma xotinlari: — Mrinala qiz bola boʻlgani uchun tuzaldi, oʻgʻil bola boʻlganda, sogʻaymas edi, — dedilar. Darhaqiqat, oʻlim tangrisi Yama oʻz ishini juda yaxshi biladi: nimaiki qimmatli boʻlsa, oʻshanigina tanlab oladi. Men oʻlmadim. Men tirikman! Sizlar buni bilinglar deb bu xatni yozayotirman. Togʻang va doʻsting Nirod senga qalliq izlab bizning qishloqqa kelganlarida, men oʻn ikki yoshda edim. Men hatto kunduzi ham chiyaboʻrilaming tovushi kelib turadigan uzoq bir qishloqda yashardim. Stansiyadan bizning qishloqqa kelish uchun aravada 12 mil yoʻl bosib, soʻngra yana 3 mil palankinda yurish kerak edi. Shunda ular koʻp azob tortdilar. Bizning qishloq ovqati esa taomlarning eng bemazasi, uni togʻang hanuz eslab yuradi. Oilaning bu nuqsonini oʻrtancha kelinining husni bilan yopmoqchi ekan. Agar shunday boʻlmasa, sening qarindoshlaring nima uchun bizning qishloqqa keladilar? Ma’lumki, Bengaliyada biror kasallik yoki falokatni qidirib yurishga ehtiyoj yoʻq — bunday narsalar oʻzi keladi. Oʻsha kuni otam shoʻrlikning qoʻllari qaltirar, bechora onam esa, nima qilishini bilmay hadeb tangrining nomini takrorlar edi. Chindan ham bu shoʻrlik qanday qilib u shaharlik janoblarning marhamatini qozonsinlar? Bor umidlari qizlarining goʻzalligida edi. Xayriyatki, qizlari oʻziga bino qoʻyganlardan emas, u oʻziga qanday baho qoʻysalar yoʻq demay, rozi boʻIadi. U oʻziga nega ham bino qoʻysin? Qiz bola ming goʻzal boʻlganda ham or-nomus uni biror soʻz aytishga qoʻymaydi. Uydagilarning, qishloqdagi har bir toshning vahmi qalbimni ezardi. Oʻsha kuni goʻyo yeru osfnonning hamma kuchlari 12 yoshli qizni tutib ikki hakamga koʻrsatmoqchi boʻlardilar. Bu ikki koʻzdan yashirinish uchun biror burchak topilmas edi. Mana shunda surnayning figʻoni eshitildi, gʻamgin sadolar koʻkka koʻtarildi, natijada men sizlarning oilangizga ketdim. Xotinlar mening nuqsonlarimni sinchiklab muhokama etgach, haqiqatan ham boshqalarga nisbatan goʻzal deb e’tirof qildilar. Buni katta kelin eshitganda, yuzlari boʻzarib ketdi. Axir mening husnim kimga ham kerak edi? Agar u Gang daryosining loyqasidan biror pandit qoʻli bilan yasalganda, sizlar uchun qadru qimmat kasb etardi. Biroq mening goʻzalligimni Brama yaratgan, shuning uchun bu goʻzallik sizlar uchun ahamiyatsiz. Siz ham-mangiz qisqa bir muddatda mening goʻzalligimni unutdingiz, ammo har qadamda mening aqlim haqida oʻylashga majbur edingiz. Mening tabiiy aqlimni na oʻchoq boshi, na uy ishlari nobud qilolmadi — bu aql hozirgacha saqlanib qoldi. Bu mening onamni hamisha tashvishga solardi: chunki aql — xotin kishi uchun faqat yomonlik keltiradi! Shart-sharoit bilan kelishmogʻi zarur boʻlgan odam faqat aqlni tan olaman desa, u har qadamda qoqila-di va bora-bora oʻz hayotini barbod etadi. Ammo men nima qila olardim? Tangrilar mendan soʻramasdan menga shunchalik aql bagʻishlabdilarki, bu oʻrtancha kelin uchun keragidan ancha ortiq tuyulibdi. Men buni kimga qaytarib bera olaman? Siz hammangiz meni «jyata» deb, xoʻrladingiz, ammo men sizlarni kechirdim, chunki qoʻpollik — zaiflik belgisidir. Sizlarning oilangizda hisobga olinmagan bir mashgʻulotim bor edi — men yashirincha she’r yozardim, sizlardan hech biringiz buni bilmasdingiz. Faraz qilaylikki, mening she’rlarim hech narsaga arzimaydi, ammo ularni uyingizning devorlari oʻziga parchinlab qololmadi, men oʻz she’rlarimda ozod edim, men she’rlarimdagina koʻnglimdagini ayta olardim. Agar biror ish oʻrtancha kelindan talab etilgan me’yordan chiqib ketguday boʻlsa, sizlarga yoqmas edi, ammo sizlar buni oʻzingiz tasavvur ham qilolmas edingiz. Oʻn besh yil davomida sizlar bilan bir hovlida shoira yashaganini hech biringiz payqamadingiz! Sizlarning uyingiz haqidagi eng yorqin taassurotim, esimda qolgan eng qadrdon narsa ichkari hovlida yoniga narvon qoʻyilgan molxona boʻldi. Unga sigirlar tashqari hovlidan kirardi. Oʻsha yerda burchakda oxur bor edi. Xizmatkorlarga erta bilan ish oshib-toshardi. Sigirlar har kun erta bilan oxur oldida uymalashib kavsh qaytarardilar. Ularga qarab yuragim ezilib ketardi. Bu tabiiy, chunki men qishloqi xotinman! Sizlarnikiga, shaharga borganimda bu ikki sigir va uch buzoq eng yaqin sirdoshim boʻldi. Dastlab oʻzim yemay, shularni toʻygʻizishga tirishdim. Mening yangi va hazilkash qarindoshlarim sigirlarga gʻamxoʻrligimdan ogoh boʻlib, meni past toifadan boʻlsa kerak deb darhol gumonsiray boshladilar. Keyin men qiz tugʻdim, biroq u tezda oidi. U meni ham oʻz orqasidan chaqirardi. Agar u tirik qolganda, hayot menga onaga munosib ulugʻvorlik baxsh etar va uning butun haqiqatiga koʻzimni ochar edi. U holda men oʻrtancha kelin emas, o, men ona boʻlardim! Ona esa yolgʻiz oʻz bolasining emas, butun bashariyatning onasidir. Men azob-uqubatlarga bardosh berib, ona boʻlmoqchi edim, ammo ozodlikka erisha olmadim. Men uyimizga ingliz vrachi kelganini eslayman. U hovlingizni koʻrinishidan hayratda qolgan edi, men tugʻib yotgan xona boʻlsa, uning gʻazabini keltirdi. Bunga gʻazablanmay boʻladimi? Uylaringizning oldi tomoni goʻzal bogʻ. Oldingi xonalarning jihozlarida hech qanday nuqson yoʻq. Biroq ichkari xonalar xuddi terining orqa tomoniday, sharm-hayosiz yalangʻoch, zeb-ziynatsiz, goʻzallikdan mahrum edi. Yorugʻlik bu yerga arang tushar, havo ham oʻgʻriday yashirincha kirar, axlat supurilmas, stol va devorlar hamisha dogʻ, iflos edi... Ammo bir narsada doktor yanglishdi: u, bu ahvoldan bizlarni azob tortadi deb oʻyladi. Aksincha! e’tiborsizlik kulga oʻxshaydi! Ustki qatlami sovuq boʻlsa ham, oʻrtasida harorat saqlanadi. Oʻz qadring yoʻqolgach, e’tiborsizlik qonuniy tuyulib, u kishiga ozor bermay qoʻyadi. Bundan azob tortish mumkinligi xotin kishining xayoliga ham kelmaydi. Sizning uyingizdagi xotin kishiga e’tiborsizlik uning uchun baxt saodatdir! Agar xotin kishiga alam yetkazmoqchi boʻlsangiz unga e’tibor qiling, bundan uning azob-uqubati ortadi xolos. e’tibordan mahrum boʻlgan kishining azob chekishi mumkin, deb hech vaqt oʻylagan emasdim. Tuqqan chogʻimda jonim qil ustida edi, biroq men sira qoʻrqqanim yoʻq. Menga hatning nima qadri bor? Nechun oʻlimdan qoʻrqay? Muhabbat va gʻamxoʻrliklarga sazovor kishilargina oʻlimdan qoʻrqadi, ular hayotga mahkam tirmashib oladilar. Agar oʻlim tangrisi Yama meni chaqirsa, koʻkat tomirlari yumshoq yer qa’riga kirgandek bir yengillik bilan «labbay» deb chopib borardim. Bengal xotinlari qaerlardagina oʻlmaydi deysiz! Axir mening oʻlimimdan nima foyda bor? Oʻliming birovning parvoyiga kelmasa, oʻlishga ham nomus qilasan! Mening qizim koʻp yashamadi — oqshom yulduziday yondi-yu, soʻndi. Men yana odatdagi ish bilan — sigir-buzoq boqish bilan band boʻldim. Mening hayotim shunday oʻtib, qazom yetar va bu xatni ham yozishga ehtiyoj boʻlmasdi. Ammo shamol koʻkam urugʻini uchirib kelib hovlidagi tosh ustiga sepadi, soʻngra bundan maysa unib tosh bagʻrini yorib chiqadi. Xuddi shunday, sizning qotib qolgan oila tartibingizga ham hayotning kichik bir zarrasi uchib keldi-yu, oilada ixtilof boshlandi. Katta kelinning singlisi Bindu, onasining vafotidan soʻng amakivachchalarining ta’na, tazyiqidan qochib bizning uyga, opasining oldiga panoh tortib kelganda, sizlar hammangiz: «Shunday ham koʻngilsiz hodisa roʻy beradimi-a», deb oʻyladingiz. Biroq mening fe’l-atvorim yomon — nima ham qilar eding! Sizlarning jahlingiz chiqqanini koʻrgach, men butun vujudim bilan shu uysiz qolgan qizga intildim. Begona odamning uyiga kelib boqindi boʻlishdan ham ogʻirroq xoʻrlik bormi! Shun¬day ahvolga tushgan odamga rahmsizlik qilish mumkinmi! Men katta kelinning ahvolini tushunardim. U singlisini juda sevardi, shuning uchun uni oʻz uyiga qabul etdi. Ammo erining noroziligini bilgandan keyin, oʻzini shun¬day tutdiki, singlisining kelishi goʻyo juda katta badbaxtlik boʻlib, undan bir amallab qutulishga tayyorday koʻrinishga tirishardi. U erini jon-dili bilan sevgani uchun, bu baxtsiz qizga oshkora mehribonlik qilishga jasorat etmasdi. Yetim qizga nisbatan bu xil gʻayriinsoniy muomalalar menga qattiq dard boʻlardi. Katta kelinlaringiz odamlar koʻrsin deb, joʻrttaga Binduga toʻyguday ovqat bermas, yomon kiyintirar, unga bir choʻriday muomala qilardi. Men bu holatdan azob tortar va hatto nomus qilardim. Katta kelinlaring, Bindu sizning oilangiz uchun nayrang bilan qoiga kiritilgan tekin choʻri, buni hammangiz koʻrib qoʻying, degan fikrni ta’kidlashga urinardi. Singlim koʻp ishlaydi, lekin hech qanday chiqimi yoʻq, demoqchi boʻlardi. Katta kelinning aslzodaligini hisobga olmaganda, uning hech narsasi yoʻq edi — na pul, na gp'zallik. Uning urugʻlari otangga: «Sepsiz boʻlsa ham shu toʻyga rozi boʻling», — deb yolvorganliklarini oʻzing juda yaxshi bilasan. Kelinoyim shoʻrlik buni fahmlab, sizlarning oldingizda oʻzini aybdor sanar va mumkin qadar kamtarlik qilishga urinardi! Uyingizda uning hech qanday qadr-qimmati yoʻq edi. Ammo uning yaxshi ibrati biz uchun yomon natijalar berdi. Men har narsada oʻzimning haddan tashqari chegaralab qoʻyishga yoʻl qoʻyolmas edim. Men kishini qanchalik hurmat qilmay, u tufayli yaxshini yomon deyolmayman — Oʻzing ham buni bir necha marta koʻrib ishongansan. Men Binduni oʻz uyimga oldim. Binduning opasi: oʻrtancha kelin kambagʻal oilaning qizini buzib qoʻyadi, deb goʻyo men nojoʻya bir ish qilganday, hammaga shikoyat qila boshladi. Ammo men uning butun vujudi bilan quvonayotganini juda yaxshi bilar edim: endi xatoning butun ogʻirligi mening yelkamda edi. U singlisiga mehribonlik qilishga jasorat etolmay, buni men orqali qilinayotganini koʻrib quvonardi. Opasi Binduning yoshini bir necha yilga ozaytirib koʻrsatishga tirishardi. Ammo bironta odamga, yashirincha, Binduning yoshi oʻn toʻrtdan kam emas desak — hech kim tortishib oʻtirmas edi. Sen uning xunukkina qiz ekanini eslaysan — bordiyu u yuzini stolga urib yarador qilsa, odamlar uni emas, stolni oʻylab besaranjom boʻlardilar. Uning na otasi, na onasi bor, binobarin, erga beradigan kimsasi ham yoʻq edi. Kim ham unga uylanishga rozi boʻladi? Bindu menikiga ming xil xavf-xatar bilan keldi. U naq meni harom qilib qoʻyayotganday, qoʻrqardi. Oʻzini shunday his qilardiki, goʻyo dunyoga kelishga haqqi yoʻqday: hamisha bir chekkada siqilib, odamlarning koʻziga koʻrinmaslikka intilardi. Axir amakivachchalari, hatto oʻz otasining uyida ham Binduni sigʻdirmadilar-ku! U hech kimga kerak emas edi. Keraksiz, ortiqcha narsalar uyda osonlik bilan joy topadi, chunki egalari ularni unutib yuboradilar. Biroq keraksiz xotin — bu boshqa masala. Birinchidan, u keraksiz, ikkinchidan, uni unutish mumkin emas. Shuning uchun unga hatto axlat tashlaydigan chuqurda ham oʻrin yoʻq. Binduning amakivachchalari ham bu dunyoda juda zarur odamlar emasligi ikkinchi masala. Men, toʻgʻrisi, buning aksini ta’kidlab oʻtirmasdim. Chunki ular buni oʻzlari ham mendan yaxshiroq biladilar. Mana shuning uchun, Binduni uyga olib kelganimda u qoʻrqib qaltirar edi. Bu ahvol dilimni siyoh qildi. Unga faqat mening uyimda yashashi mumkinligini juda ehtiyot bilan tushuntirdim. Biroq bu uy faqat meniki emasdi. Mana bu masalani hal qilish, qizga joy topish gʻoyat mushkul ish boidi. Bir necha kundan keyin Binduning badaniga qizil toshdi — bu issiqlikmi yoki shunga oʻxshash bir narsa edi. Ammo, uydagilarning bari — bu chechak, deb qichqirdilar, chunki bemor — yetim qiz Bindu edi! Shu mahallada yashaydigan tajribasiz doktor kelib, aniq bir narsa deyol-may, bir-ikki kun kutishga buyurdi. Biroq, kutishlikka hech kim koʻnmadi. Bindu uyatdan oiishga rozi edi. Shunda men bu chechakmi, boshqami, nima boʻlsa boisin, Bindu bilan birga axlat chuqurida yotishga ham roziman, lekin unga yomon gapirmanglar, deb turib oldim. Shunda hammangiz meni urishga tayyor edingiz, faqat Binduning opasi oʻzini jahli chiqqanday koʻrsatib, baxtsiz qizni kasalxonaga yuborishni taklif qildi. Shu vaqtda Binduning badanidagi qizil dogʻlar yoʻqolgan edi, ammo bu sizlarai battar tashvishga soldi. Bu faqat chechak boʻlishi mumkin, deb baralla qichqirdingiz. Chunki bemor — kimsasiz Bindu edi! Ortiqcha gʻamxoʻrlik bilan erkatoy boʻlmay oʻsgan kishida bir yaxshi fazilat boʻladi — uning a’zoyi badani mustahkam, uncha-muncha kasallik ta’sir qilmaydi, osonlikcha oʻlmaydi ham. Shuning uchun bemorlik Binduga kor qilmadi, hech qanday jiddiy hodisa roʻy bermadi. Ammo menga bir narsa aniq boʻldiki, dunyoda hech kimga keraksiz bir kimsani oʻz uyingda joylashdan ogʻir narsa yoʻq ekan. Kishi qancha tashlandiq boʻlsa, uning yoʻlida shuncha koʻp toʻsiqlar boʻlar ekan. Bindu mendan hadiksiramaydigan boʻlib qolganidan keyin yana bir musibat yuz berdi. U meni shunchalik yaxshi koʻrib qoldiki, men bundan vahimaga tushdim. Umrimda bunaqa muhabbat ayollar bilan erlar oʻrtasida tugʻilishini kitoblarda oʻqiganman. Mening goʻzalligim haqida koʻp vaqtgacha hech kim hech narsa demagan — bir narsa deydigan odamning oʻzi ham yoʻq edi. Endi boʻlsa mening goʻzalligimni mana shu badburush qiz payqab qolibdi. U menga qarab toʻymaydi. — Opa, sening bu qadar goʻzalligingni mendan boshqa hech kim bilmaydi, — der edi. Men sochimni oʻzim oʻrgan vaqtlarimda u juda qattiq xafa boʻlardi. U sochlarimni silab-siypashni, tekislab qoʻyishni yaxshi koʻrar edi. Bizni hech yerga taklif etmaganlari uchun men oʻzimga ortiqcha oro berishga ehtiyoj sezmas edim. Biroq, charchashni bilmagan Bindu har kun menga bir oz boʻlsa-da, oro berishga urinardi. Qiz shoʻrlik butunlay aqldan ozdi. Ichkari uyning hovlisida bir qarich boʻsh joy yoʻq edi.Faqat hovlining shimoliy qismida, devor oldidagi ariqcha boʻyida, qandaydir bir moʻjiza bilan yakkayu yagona gab daraxti oʻsgandi. Men daraxt kurtaklarining qizarganini koʻrib tomirlariga bahor ta’sir etganini angladim. Shoʻrlik qiz qalbi yorishganini koʻrganda esa, uning ham yuragida bahor shamoli esganini angladim. Biroq, qaysi baxtiyor oʻlkadan esdi ekan? Axir qoʻshni koʻchadan emas-ku! Meni uning muhabbati bezovta qilardi. Binduga men bir necha marta jahl bilan gapirdim. Lekin u quloq solmadi. Uning sevgisida men bukunga qadar sezmagan narsani: oʻzimni, oʻzimning erksevar qalbimni koʻrdim. Mening Binduga boʻlgan mehribonligim, gʻamxoʻrligim sizlarni ranjitardi, ta’na va haqoratlaringizning chegarasi yoʻq edi. Mening uyimda bilaguzuk yoʻqolganda, hammangiz uyatsizlarcha, bu ish Bindusiz boʻlmagan, deb kinoya qildingiz. Savadeshlar harakati qatnashchilarini politsiya uyma-uy izlab yurgan paytda ham, hech qanday dalilsiz Binduni politsiya yuborgan josus deb aybladingiz. Chunki Bin¬du — kimsasiz qiz edi, uyingizdagi xizmatkorlar unga xizmat qilishni istamas edilar, bordiyu birortasiga Binduga xizmat qilish buyurilganda, u hayajondan qotib qolardi. Shuning uchun mening unga sarf qilgan xarajatlarim ortib borardi: men oʻzimga alohida xizmatchi oldim; bu hammaning jahlini chiqardi. Sen oʻzing mening unga kiyim sotib olganimni koʻrib, shunday jahling chiqdiki, menga mayda xarajatlar uchun pul berishni ham toʻxtatding. Shundan keyin men unga 5 shikiga oharlanmagan qoʻpol matodan kiyimlik oldim. Origan ovqatni buzoqlarga berib, idish-tovoqlarni hov-lida oʻzim yuvadigan boʻldim. Bir marta meni shu mashgʻulot ustida koʻrganingda, qattiq xafa boʻlding deb aytolmayman. Agar men baxtsiz boʻlsam, bu sening ham baxtsiz ekaningni bildirmaydi — to shu kungacha bunday oddiy haqiqat xayolimga ham kelmagan edi. Bindu oʻsdi, shu bilan birga sizlarning unga boʻlgan gʻazablaringiz ham oʻsa bordi. Uning tabiiy oʻsa boii¬shi — hammangizning haddan ziyod gʻazabingizga sabab boʻlardi. Shu vaqtgacha meni bir narsa hayratda qoldiradi, nega sizlar uni haydab yubormadinglar? Toʻgʻrisini aytganda, men buning sababini juda yaxshi tushunaman: mendan hayiqar edingiz. Brama menga aql bergan — sizlar qalbingizda uni hurmat qilishga majbur edingiz. Oʻz kuchingiz bilan Bindudan qutula olmagach, yordam uchun chet kishilarga murojaat qilishga qaror qildingiz, Binduga er topdingiz. — Endi yaxshi boidi, naslimizning shon-sharifi saqlanib qoldi, — der edi kelinoyim. Men kuyovni koʻrmadim, lekin u, umuman, yaxshi odam deb eshitdim. Bindu mening oyoqlarimni quchoqlab yigʻlardi: — Opa, nega meni erga berish zarur boʻlib qoldi? — Qoʻrqma, Bindu, eshitishimcha, ering yaxshi odam emish, — deb uni yupatardim. — Agar u yaxshi boʻlganda ham, mening nimamni sevadi? Kuyovning qarindoshlari kelinni koʻrish toʻgʻrisida soʻz ochmadilar. Bu hol katta kelinni tinchitdi. Boyoqish Bindu kechayu kunduz koʻzyoshi toʻkishdan toʻxtamas edi. Uning ahvoli nechogʻli ogʻir ekanini oʻz tajribamdan bilardim. Bu qiz tufayli men sizlarning oilangizda koʻp urishdim, biroq uning toʻyiga qarshilik qilish¬ga menda jasorat yetmadi. Men buni qilolmadim. Agar men oʻlsam u nima qiladi? Axir u qiz bola, buning ustiga qora qiz. U holda u qaerda yashaydi? Qay ahvolga tusha-di? Yoʻq, bu haqda oʻylamagan yaxshi — Oʻylasang — yuraging yoriladi. — Opa, — dedi bir kuni menga Bindu, — toʻyga besh kun qolibdi, shu orada oʻlib qoʻya qolsam qanday boʻlar ekan. Men uni urishdim, ammo, xudo haqqi, agar Bindu hayot bilan azobsiz vidolashsa, mening yuragimni bosib turgan tosh tushganday boʻlardi. Toʻydan bir kun burun Bindu opasining oldiga kelib yolvordi: — Opa, men sizning ogʻilingizda yashayman, nimaiki buyursalar hammasini qilaman! Oyoqlaring ostiga yiqilay, meni haydab yuborma! Binduning opasi soʻnggi vaqtda yashirincha, tez-tez yigʻlardi, oʻsha kuni ham yigʻladi. Nima ham qilsin shoʻrlik, axir, yurakdan boshqa qonun ham bor! — Bilasanmi, Bindu, — dedi, — er, xotin uchun ham hayot, ham ozodlik. Soʻngra shunisi ham borki, taqdir senga baxtsizlikni ravo koʻrgan boʻlsa, undan qochib qutulolmaysan. Ha, boshqa iloj yoʻq. Bindu erga tegishi kerak, undan soʻng nima boʻlsa boʻlar. Men toʻyning biznikida boʻlishini istardim, biroq hammalari bir ogʻizdan — bu mumkin emas, toʻy kuyovnikida boʻlishi kerak, odatimiz shunday, dedilar. Men bilar edim: Bindu toʻyiga pul xarjlash sizlar uchun gunoh. Shuning uchun men indamadim. Ammo bir narsani siz¬lar payqamadinglar — men yashirincha, Binduga oʻzimning ba’zi qimmatbaho narsalarimni taqdim etgan edim, bu haqda men kelinoyimga aytmoqchi edim-u, biroq aytmadim, negaki uning qoʻrqib joni chiqishi mumkin edi — nazarimda kelinoyim bularni koʻrgan boʻlsa ham, oʻzini koʻrmaslikka soldi. Uning bu gunohini kechiringiz! Ketish oldida Bindu meni quchoqlab: — Opa, siz meni butunlay unutib yuborasizmi? — dedi. — Yoʻq, Bindu, nima hodisa yuz bersa ham, men seni unutmayman. Uch kun oʻtdi. Bundan sal ilgari ijarachingiz soʻyish uchun bir qoʻy yuborgan edi. Men meshqorin qarindoshlaringdan uni qutqazib, koʻmir qoʻyadigan dahlizga bogʻlab, oʻzim boqib turdim. Men dastlab xizmatkorlarga ishondim. Ammo ular qoʻyni boqishdan koʻra koʻproq oʻzlari yeyishni oʻylardilar. Toʻrtinchi kun erta bilan dahlizga chiqqanimda, burchakda oʻtirgan Binduni koʻrdim. Meni koʻrib hoʻngrab yubordi. Uning eri jinni ekan. — Nahotki shu toʻgʻri boʻlsa? — Opa, nainki men notoʻgʻri gapirsam? U jinni. Qaynotam rozi boʻlmagan, lekin u qaynonamdan Yamadan qoʻrqqanday qoʻrqadi. U toʻydan ilgari Banorasga ketgan ekan, qaynonam shu paytda oʻgʻlini uylantirib qoʻyibdi... Men beixtiyor koʻmir ustiga oʻtirib qoldim. Xotin kishining xotin kishiga rahmi kelmasa-ya! — Xotin kishi, xotin kishi boʻladi, — debdi qaynona, — ammo yigit —jinni boʻlsa ham erkak-da. Binduning eri hamisha jinni emas edi. Biroq, ba’zan shunday jinniligi qoʻzgʻardiki, uni qamab qoʻyishga toʻgʻri kelardi. Toʻydan keyingi birinchi kecha u soppa-sogʻ edi. Ikkinchi kuni birdan jinniligi qoʻzgʻadi. Tushda Bindu sariq mis idishda ovqat yebdi. Shunda eri birdan idishni tortib olib, hovliga otib yuboribdi. Jini qoʻzgʻab, Binduni Rammoni nomli podsho xotini deb xayol qilgan ekan, goʻyo xizmatkorlar uning oltin idishini oʻgʻirlab, unga oʻz tovoqlarida ovqat bergan emishlar. Bindu qoʻrqib, joni chiqishga sal qolibdi. Kechasi qaynonasi unga, ering yoniga chiq deganda, yuragi yorilay debdi. Agar qaynonaning jahli chiqsa, uni hech qanday dalil bilan ishontirib boʻlmas ekan. Aslida bu yana ham havfliroq jinni, chunki buni hamma sogʻlom aql egasi deb hisoblaydi. Bindu vahimadan toshday qotib, eri yoniga chiqishga majbur boiibdi. Yarim kechada eri uxlab qolgandan keyin, Bindu yashirincha uydan chiqib, mening oldimga qochib kelibdi. Buni tafsiloti bilan tasvir qilishga hojat yoʻq. Gʻazab va hayajondan tomirlarimda qon qaynab ketdi. — Agar ular bunday nayrang qilgan boʻlsalar, toʻyni qonuniy deb hisoblash mumkin emas, — dedim men. — Bindu, sen ilgarigidek menikida yashaysan. Qani koʻray-chi, seni mendan tortib olishga kim jur'at qilar ekan? Biroq, shunda siz hammangiz gʻavgʻo koʻtardingiz. — Bindu yolgʻon aytadi! — U hech qachon yolgʻon gapirmaydi! — Sen qaerdan bilasan? — Men aniq bilaman! Sizlar meni qoʻrqitishga urindingiz. — Agar Binduning qaynonasi politsiyaga murojaat qilsa, biz baloga qolamiz. — Sud ularning soʻzini inobatga olmaydi, — dedim men. — Binduni aldab, jinniga erga bergansizlar. — Sen nima, shuning uchun sudga bormoqchimisan? Buning bizga nima keragi bor? — Men bugun qimmatbaho narsalarimni sotib boʻlsa ham, qoʻlimdan kelgan ishni qilaman. — Advokatning oldiga oʻzing borasanmi? Men jim qoldim. Men boshimni devorga urishim mumkin edi. Bundan boshqa hech narsa qoʻlimdan kelmaydi. Shu mahalda Binduning qaynogʻasi kelib hovlida shovqin koʻtardi: politsiya uchastkasiga borib arz qilaman deb doʻq qildi. Bilmadim bu jasorat qaerdan paydo boʻldi: ammo men politsiyadan qoʻrqib, mendan najot istab kelgan odamni jallod qoʻliga topshirishni istamas edim. — Mayli, borsin politsiyaga, — dedim men. Men Binduni oʻz uyimga yashirib qoʻymoqchi edim, lekin uni qidirib topolmadim. Men gapirguncha eshikdan chiqib qochibdi: agar bu yerda qolsa, men uchun koʻngilsiz hodisalar roʻy berajagini bilgan-da. Bindu ahyon-ahyonda qaynonasinikidan qochib kelar¬di. Biroq, bu bilan uning gʻussalari ortardi, xolos. Qaynonasi unga: «Axir yigit seni yemaydi-ku! Dunyoda yomon erlar koʻp, ularga qaraganda mening oʻgʻlim — tilla», der ekan. — Qizning taqdiri shum, — der edi opasi, — biroq men nima ham qila olaman. U erkakmi, hayvonmi, nima boʻlsa ham er! Ayollarning sadoqati haqida gapirib, xotini fohishaxonaga koʻtarib kelgan moxov tarixini tez-tez takrorlar edingiz. Siz erkaklar bu razolat haqida soʻzlaganda, ozgina oʻngʻaysizlik ham his etmaysiz. Shuning uchun sizlar Binduning xatti-harakatlaridan gʻazablandingiz. Sizlarda uyat degan narsa yoʻq! Men qishloqi ayolman, sizning oilangizga tasodifan tushib qoldim. Lekin bu yerda ayollar oldiga qoʻyiladigan talablarga men chiday olmayman, sizlarga odat boʻlib qolgan narsani yaxshi deya olmayman. Nega ham Brama menga bunchalik aql berdi! Men Binduning bundan keyin, hatto men oʻlganda ham biznikiga kelmasligiga qattiq ishongan edim. Biroq toʻy arafasida men unga: seni hech unutmayman, deb va’da berganman. Kichik inim Shorot Kalkuttada oʻqiydi. Siz hammangiz bilasizki, u har bir ishga astoydil kirishadi. Qaerda koʻngilUlar kerak boʻlsa: vabo paydo boʻlgan rayonlarda kalamushlarni qirishmi yoki Damodor toshqiniga qarshi kurashmi — hammasiga qatnashib, ikki marta imtihondan yiqildi. Lekin bu uning ruhini tushirmadi. Shundan keyin men ukamni chaqirib aytdim: — Shorot, sen bir ish qilib Bindudan xabar top, u oʻzi menga xat yozishga jur'at qilolmaydi, yozgan taqdirda ham, uning xati menga tegmaydi. Agar men unga borib Binduni oʻgʻirlab olib kel, yoki jinni erining boshini yorib kel deganimda, u bundan ham ortiqroq xursand boʻlar edi! Men Shorot bilan gaplashib turgan paytda sen uyga kirib, soʻrading: — Yana qanday baxtsizlik? Yana qanday hodisa yuz berdi? — Men sizning uyingizga kelib qolgan ekanman, bunga sen oʻzing aybdor. — Sen yana Binduni qaergadir yashirdingmi? — Agar Bindu kelsa, men uni, albatta, yashirgan boʻlar edim. Xotirjam boi, u kelmaydi. Shprotning hozir boʻlishi sening gumoningni yana oshirdi. Shorotning biznikiga kelib ketishi senga yoqmasligini bilardim. Siz hammangiz, uning orqasidan politsiya kuzatib yuradi, biror siyosiy ishda ayblanib, bizni ham bir kulfatga duchor qiladi, deb qoʻrqar edingiz! Shuning uchun men unga hatto Bxaypoto qilmadim, uyimga ham taklif etmadim. Sen, Bindu yana qochibdi, qaynogʻasi qidirib kelibdi, deding. Bu gʻussadan mening yuragim ezilib ketdi. Boyoqish qizning ne-ne musibatlarga giriftor boʻlishini bila turib, unga hech yordam qilolmadim. Shorot ketdi, ammo kechqurun qaytib kelib menga quyidagilarni aytdi: — Bindu akalarining oldiga qochib boribdi. Ularning jahli chiqib, darhol qaytarib qaynonasinikiga yuboribdilar. Hozirgacha soʻkayotirlar. Buni qara-ya! Shu qiz uchun pul xarjlab ot yollashga toʻgʻri keldi! Shunda birdan otangning xolasi kelib, Puriga ziyoratga borish niyatida ekanini aytdi. Men ham u bilan birga boraman dedim. Qoʻqqisdan menda paydo boʻlgan dinga moyillikni koʻrib, sizlar shunday quvondinglarki, borishimga darhol rozi boʻla qoldinglar. Bundan tashqari, hammangiz, mabodo men Kalkuttada qolsam yana Bindu toʻgʻrisida harakat qiladi deb qoʻrqardingiz. Shunday qilib, men bor joy da koʻngilsizlik roʻy berishidan sira qutulolmas edingiz! Seshanba kuni joʻnashim lozim edi, lekin ketishga yakshanba kuniyoq hamma narsa tayyor boʻldi. Shunda men Shorotni chaqirib: — Nima boʻlganda ham seshanba kuni Puriga ketadigan poezdga Binduni olib kelishing kerak, — dedim. Shorotning chehrasi ochildi. — Xotirjam boʻl, opa, — dedi u, — men uni poezdda Purigacha kuzatib boraman — Djagannatxni ham bir koʻrsin! Oʻsha kuni kechqurun Shorot yana keldi. Yuzlariga nazar solganimda, koʻkragimda allanima uzilganday boʻldi. — Shorot, nima gap? Nima boʻldi? — Yoʻq, — dedi Shorot, — hech nima... — Bindu rozi boʻlmadimi? — deb surishtira boshladim. — Endi unga rozi boʻlishning hojati yoʻq. Kecha kechasi oʻzini oʻzi oʻldiribdi. U oʻz kiyimiga oʻt qoʻyib, yonib halok boʻlibdi. Men jiyani bilan soʻzlashdim: uning gapiga qaraganda, Bindu senga xat yozib qoldirgan emish, lekin qarindoshlari yirtib tashlabdilar. Ana endi tamom. Binduning uqubatli umri sob boʻldi. Urf-odatga mukkasidan ketganlar dargʻazab boʻlib: — Kiyimiga oʻt qoʻyib oʻz-oʻzini oʻldirishi nimasi tagʻin, bu nima degan noma’qulchilik, — deb jar soldilar. Uyda qarindosh-urugʻlar bir ogʻizdan: «Bu oʻtaketgan masxarabozlik-ku», — deb javradilar. Mayli, shunday ham boisin. Biroq, nega bu masxarabozlik bengal ayollarining libosini kuydiradi-yu, erlar kiyimiga ta’sir etmaydi. Bu haqda oʻylasang arziydi. Binduning taqdiri cheksiz musibat edi! U tirik ekan, na goʻzallik, na boshqa fazilat bilan shuhrat qozondi; mana ajal keldi, biroq u, oʻlishning ham erlarni qoyil qiladigan yoʻlini tanlolmadi. Hatto oʻlimi ham kishilarning gʻashiga tegdi. Opasi oʻz uyiga kirib olib, yashirincha yigʻladi. Ammo uning yigʻlashidan bir navi xotirjamlik koʻrinardi. Nima boʻlganda ham, endi bari tugadi. Bindu oʻldi, tamom. Tirik qolganida boshida yana qanday koʻrguliklar borligini kim biladi deysiz! Soʻngra men Puriga joʻnadim. Endi Binduga biryoqqa borishning keragi yoʻq. Lekin menga kerak. Men sizning uyingizda, odamlar ogʻir hayot deb atagan musibatni koʻrganim yoʻq. Men kiyim-kechak va ta’minot jihatidan tanqislikni bilmadim. Garchi katta akang yomon boʻlsa ham — sening fe’l-atvoringda xudoga noligulik yomon xislat yoʻq. Bordiyu akangga oʻxshaganingda ham, eriga sadoqatli bir xotin sifatida, katta keliningiz singari, ehtimol buni sendan emas, xudodan koʻrardim. Shuning uchun, shikoyat qilishni istamayman, men bu maqsad bilan yozayotganim yoʻq. Ammo sizning Makxon Borol koʻchasidagi 27 uyingizga qaytib bormayman. Men Binduni koʻrdim, sizning oilangizda xotinlarning qanday yashashini bilaman. Shu yetadi, menga boshqa narsa kerak emas. Toʻgʻri, keyinchalik angladim, Bindu xotin kishi boʻlsa ham, falak uni tashlab qoʻymadi. Siz unga qancha tajanglik qilgan boʻlsangiz ham, endi qahr-gʻazabingiz unga kor qilmaydi. U oʻzining baxtsiz hayotidan yuqori. Sizning oyoqlaringiz uncha uzun emaski, endi ham Binduni ilgarigidek poymol qilsangiz! Oiim sizdan yuqori! U Binduni ma’nan ulgʻaytirdi. U yerda u yolgʻiz bengal ayoli, faqat oʻz akalarining singlisi yoki jinni erning noma’lum xotini emas. U yerda — u oʻlmasdir. Oʻlim nagʻmalari chalinib, bu qizning ezilgan yuragini harakatdan toʻxtatganida, koʻkragimga goʻyo oʻq tekkanday boʻldi. Men tangridan iltijo qildim: — Nega eng kichik odamlar bu dunyoda hammadan ogʻirroq kun kechiradilar? Atroflari oʻrab olingan tor koʻchadagi bu kichik uy nega qoʻrqinchli? Nega men hayot jomidan bir tomchi obihayot istab, shu qadar qoʻl choʻzdim-u, shu choqqacha ichkarining ostonasidan hatlab oʻtolmadim? Nega men sening dunyongda bu jirkanch gʻisht devor orasida sekin-asta oʻlishim kerak? Nega hayotim bu qadar ma’nosiz! Bu dunyoning qonunlari, qabul etilgan odatlari, gap-soʻzlari; igʻvo-fasodlari, urish-janjallari, shular hammasi qanday ma’nosizlik bilan tayin etil¬gan! Nahotki, shu azob-uqubat tuzogʻi ustin kelib, sening quvonch olaming mutlaqo magʻlub boʻlsa? Mana oʻlim naylaridan sado yangradi — qani u gʻisht devorlar? Qani mudhish qonunlaringiz, atrofi tikonli simlar bilan oʻralgan koʻralar qani? Qaysi kirdikori, qaysi haqorati uchun kishini zindonda tutishga jasorat qildingiz? Mana qarang, oʻlimning qoʻllarida hayotning hammani yenguvchi qudratli tugʻi hilpiramoqda! Qoʻrqma, oʻrtancha kelin! Hadeguncha sening oyoqlaringdagi zanjirlar ham parcha-parcha boʻlgʻusidir. Men endi sizning tahdidingizdan qoʻrqmayman. Bugun mening koʻz oldimda moviy okean, tepamda ashar bulutlari. Men sizning qonunlaringiz zulmatiga oʻralib yashadim. Bir lahzaga Bindu paydo boʻldi-yu, shu kichik shu'lada men oʻzimni yaqqol koʻra oldim. Bu ayol oʻz oiimi bilan zanjirlarni uzib tashladi. Endi yorugʻlikka chiqib, koʻrib turibmanki, men faqat shu yerdagina oʻz qadr-qimmatimni saqlay olaman. Hamma tomonidan tahqirlangan u goʻzal, endi meni ravshan koʻrib turibdi. Oʻrtancha kelin endi yoʻq! Ehtimol sen meni oʻz-oʻzini oʻldirishga tayyorlanayotir deb oʻylarsan. Qoʻrqma, men sen bilan bu eski va beburd hazilni oʻynamoqchi emasman! Mirabay ham xotin kishi edi va uning kishanlari menikiday zaif emasdi, biroq unga oʻlim izlashga toʻgʻri kelmadi. Mirabay oʻz qoʻshiqlarida bunday kuylagan edi: Mayli, ota Miridan yuz oʻgirsin, Mayli, ona yuz oʻgirsin Miridan. Mayli, barcha yuz o 'girsin, u — mahkam! Mayli, nima boʻlsa boʻlar, qaytmaydi! Bu soʻzlar hayotga qaytaradi. Ha, men yashayman! Men xalos etildim. Sizning uyingizni tashlab ketgan Mrinal.

Muallif: Rabindranat Tagor