Tunda (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Tunda (hikoya) [Rabindranat Tagor]

— Doktor, doktor! — Yana uxlagani qoʻyishmadi, — toʻngʻilladim men va zoʻrgʻa koʻzimni ochdim. Qarasam qarshimda bizning zamindorimiz Dokxinachoronbabu turibdi. Men sakrab oʻrnimdan turdim, kajava suyanchiqli stulni beriroq surib, mehmonni oʻtqizdim-da, tashvish bilan yuziga qaradim. Kechasi soat ikki yarim edi. Ranglari oʻchgan, qoʻrquvdan koʻzlari olaygan Dokxinachoron soʻz boshladi: — Bugun kechasi yana dardim tutdi. Sizning doringiz hech narsaga arzimaydi. — Ehtimol siz vinoni koʻproq ichib qoʻygandirsiz, uyalinqirab luqma soldim men. — Gap vinoda emas. Mening boshdan kechirganlarimni bilmasdan diagnoz qoʻyishga urinib, katta xato qilyapsiz. Tokchadagi chiroq past qilib qoʻyilgandi. Men piligini koʻtardim, chiroq qattiq tutay boshlasa ham, uy bir oz yorishdi. Men yelkamga choyshapni yopdim-da, ustiga gazeta yozib qoʻyilgan yashikka oʻtirib, u kishining tarixi eshitishga hozirlandim. Dokxinachoron babu hikoyasini boshladi. — Mening birinchi xotinim judayam qo’l-oyoqli ayol edi. Oʻzim esa u vaqtda uy-roʻzgʻor ishlarini juda kam oʻylardim — yosh edim, she’riyatga berilib ketgandim, koʻnglimda Kalidas dostonining misralari yangrardi. Hamrohimiz, do 'stimiz, uyimizning bekasi, Goʻzallikning shaydosi, dil mulkin malikasi... Lekin she’riyat mening xotinim uchun tamom yot narsa edi. U mening nafosatli gaplarimni eshitib, qahqaqa urib kulib yuborar va natijada, tabiiyki, mening goʻzal kayfiyatim tamom barbod boʻlardi. Indiraning fili Gangning haybat bilan oqishini koʻrib qoʻrqqandek, mening she’riy satrlarim va oshiqona nafis soʻzlarim ham uning kulgusidan lablarimda qotib qolardi. U xandon urib kulishga bagʻoyat qobil edi. Bir necha yil oʻtdi. Men qattiq ogʻrib qoldim, isitmadan qaqshab, azob chekardim. Oʻlim yaqinlashib kelmoqda, sogʻayishdan deyarli umid uzilgandi. Doktorlar ham mendan qoʻlni yuvib qoʻltiqqa urishgan edi. Kim-qaysi qarindoshimiz bir braxmanni boshlab keldi. U menga tuyib, yoqqa bulangan oʻsimlik tomirini berdi. Shu tomir shifo berdimi yo taqdir shundaymidi, bilmayman, har nechuk tirik qoldim. Men ogʻrib yotganimda xotinim bir daqiqa orom topmasdi. Zayifgina shu ayol oʻlim tangrisi Yamaning ostonamizga kelib turgan elchisi bilan kechayu kunduz olishdi. U mening arzimas hayotimni xuddi emizikli bolasiday asrar, butun muhabbati, mehru shafqatini shunga sarf etar edi. Uxlamas, yemas-ichmasdi, uning uchun olamda mendan boʻlak hech narsa yoʻqday edi. Yama ovi yurishmagan yoʻlbarsday, meni oʻz changalidan boʻshatdi, ammo u keta turib xotinimga dahshatli zarba berishga ulgurgan edi. Men ogʻrigan choqda u homilador edi, tez orada koʻzi yoridi, lekin bolasi oʻlik tugʻildi. Shundan keyin, unda gʻalati bir kasallik paydo boʻldi. Kasal chogʻida unga qarashsam uning jahli chiqardi. — Nega bunday qilasiz? — derdi. — Odamlar eshitsa nima deydi? Kechasi, uning isitmasi koʻtarilganda, men goʻyo oʻzimni yelpigan boʻlib, yelpigich bilan uni sal yelpisam, yelpigichni qoʻlimdan tortib olardi. Har safar, uning ba’zi ishlariga qarashib, ovqatga besh-oʻn minut kechiksam, ta’na, nasihat, iltimos boshlanardi. Yordamlashish niyatida nimaiki qilsam, hamma vaqt uning noroziligiga duch kelaverdim. — Erkak kishining haddan tashqari gʻamxoʻr boʻlishi yaxshi emas, — der edi u. Siz bizning Boronagordagi hovlimizga borgandirsiz. Xotiringizda boʻlsa, u yerdagi uyimiz bogʻning ichida, bogʻ etagidan esa Gang daryosi oqib oʻtadi. Yotogʻimizning janub tarafdagi derazasi oldida xoti¬nim bir oz yerni choptirib gulzor qilgan. Bu — bogʻimizning koʻrimsizgina oddiy bir joyi edi. U yerda xushboʻy hidlar bilan rang-barang chechaklar ham yoʻq, gʻuch yaproqlar gullar jamolini toʻsib yotmasdi. U yerda yosh nihollar oʻsgan va lotincha yozuvli bayroqchalar tikilgan gultuvaklar ham yoʻq edi. Gulzorda jasmin va atirgulning har xil navlari, sambit va tuberoz gullarigina oʻsardi. Azim bakul daraxti soyasida oq marmar supa boʻlib, xo¬tinim sogʻ vaqtida uni har kun ikki daf’a yuvdirib tozalatardi. Yozda, uy ishlaridan boʻshagach, u shu yerda hordiq chiqarishni yaxshi koʻrardi. Bu pana yer edi, u yerda katerda yuradigan savdo xodimlariga koʻrinmasdan turib, Gangni tomosha qilish mumkin edi. Xotinim yota berib zerikkanidan, bir oydin kechasi: — Uyda qamalib yota bersang diqqinafas bolasan, kishi. Yuring, mening gulzorimga chiqaylik, — deb taklif qildi. Men uni avaylab daraxt tagiga olib borib, marmar supaga asta yotqizdim. Uning boshini tizzamga qoʻyib oʻtirgim kelardi. Biroq u bu ishimni bari bir yoqtirmaydi, shuning uchun boshiga yostiq qoʻya qoldim. Daraxtdan gulbarglar toʻkildi, novdalar orasidan oy koʻrinib, bemorning ozgʻin yuzlarini yoritdi. Atrof jimjit edi... Men boʻlsam bogʻning muattar hidlar bilan toʻla bu qorongʻi burchagida oʻtirib, xotinimga tikilgancha yigʻlardim. Yaqinroq oʻtirib, ikki qoʻlim bilan uning oriq issiq qoʻllarini ushladim. U qarshilik qilmadi. Dastlab xomush oʻtirdim. Biroq qalbim nozik hislar bilan toʻlib-toshganidan chidolmay: — Sening muhabbatingni aslo unutmayman! — deb xitob qildim. Jim turganim tuzuk edi, albatta. Xotinim kulib yubordi. Uning kulgisida xijolat, baxtiyorlik, shubha bor edi, lekin unda kinoya koʻproq edi. U goʻyo soʻzsiz e’tiroz bildirdi: «Azizim, bunday boʻlmaydi, meni aslo unutmasligingga ishonmayman», deganday boʻldi. Men ana shu qattiq, lekin achchiq kulgidan hamma vaqt qoʻrqib, xotinimga bunday koʻngilchan gaplarni aytishga botinmasdim. Xotinim yoʻq vaqtda yuragimda toiib-toshgan shirin soʻzlar uning huzurida tamom keraksiz boʻlib qolardi. Kitobda oʻqiganingda yigʻlatadigan jumlalar nima uchun uning shunday qattiq kulgisiga sabab boʻlishini men hanuzgacha tushunolmayman. Soʻzga e’tiroz qilish mumkin, biroq kulgiga qanday javob berish kerak? Jim turishdan boshqa iloji yoʻq edi. Oy nuri yanada ravshanroq boʻldi. Qaerdadir kakku nola qilardi. «Shunday kechada uning ma’shuqasi bu faryodni eshitmasligi mumkinmi?» — deb oʻyladim men. Zoʻr berib davolashimizga qaramay, xotinimning salomatligi yaxshilanmadi. Shundan keyin doktor, iqlim oʻzgartirilsa bemor shifo topar, deb maslahat berdi, biz Olloobodga joʻnadik. Dokxinachoron hikoyani toʻxtatib, menga gʻalati qilib bir qaradiyu, boshini ushlab oʻyga toldi. Chiroq pirpirab yonar, chivinning vizillashi barala eshitilardi. Dokxinachoron hikoyani davom ettirdi: — Olloobodda xotinimni doktor Xaran davolay boshladi. Vaqt oʻtar, lekin bemorning ahvoli boyagi-boyagi edi. Axiyri, doktor bu dardning bedavo ekanligini aytdi, buni xotinim bilan men ham koʻpdan bilardik. Bir kun xotinim menga bunday dedi: — Aftidan men hech qachon tuzalmayman, lekin hali-veri oʻlmasam ham kerak. Tirik murda bilan yana necha yil yashaysiz, noma’lum. Yaxshisi — uylaning. U, bu gaplarni juda oddiy qilib gapirdi, bunda sun'iy balandparvozlikdan ham, ayanch fidoilikdan ham asar yoʻq edi. U yaxshi va oqilona maslahat bermoqda edi, xolos. Kulish navbati menga keldi. Biroq men uning oʻziday qilib kula olarmidim. Men xuddi roman qahramoniday viqor bilan jiddiy qiyofada: — Toki jonim tanimda ekan... — deya soʻz boshlashim bilan: — Bas, bas! — deb norozilik bildirdi u. — Boshqa soʻz hojat emas, eshitishga tobim yoʻq. Biroq, men yengilganimni tan olgim kelmay, davom etdim: — Men hayotimda boshqa hech kimga koʻngil qoʻymayman. Xotinim yana xandon urib kuldi. Men dildorlikni toʻxtatishga majbur boʻldim. Oʻsha vaqtda bu xususda oʻz-oʻzimga iqror boʻlibmidim, boʻlmabmidim bilmayman, ammo hozir menga ravshan: u vaqtda oʻladigan kasalni parvarish qilib yurib ruhan tolgan edim. Bu ishni tark etarman degan fikr boshimga ham kelmagan, ammo endi umrim shunday oʻtardi-da, deb oʻylash ogʻir edi. Hayhot, yoshligimda kelajakni fusunkor sevgi, goʻzallik, baxt-saodat bilan toʻla deb tasavvur etardim. Endi esa, koʻz oʻngimda qovjiragan, quvonchsiz, bepoyon sahro yastanib yotadi... Xotinim mening charchaganimni payqardi, albatta. Endilikda yaxshi tushunib turibmanki, oʻsha vaqtda men xotinim uchun, hali harflarni bir-biriga qoʻshib yozishni oʻrganmagan birinchi sinf bolasiday sodda va joʻngina narsa ekanligimni oʻzim bilmas ekanman. Shuning uchun ham, men oʻzimning shoirona flkrlarimni xuddi roman qahramoni singari qiroat bilan izhor eta boshlaganimda u muloyimgina, lekin kinoyali qilib kular edi. U, hamma sir-asrordan voqif parvardigorday meni oʻzimdan ham yaxshiroq bilganini eslasam, uyalib oʻlguday boʻlaman. Doktor Xaran bizning toifamizdan edi. U tez-tez meni uyiga taklif qilardi, koʻp oʻtmay qizi bilan ham tanishtirdi. Qizi oʻn beshga qadam qoʻygan boʻlsa ham, hali erga chiqmagan edi. Doktor, munosib kuyov topolmay turibman, deb hasrat qilardi. Toʻgʻri, eshitishimga qaraganda, qizning tarixida qandaydir tumanli jihatlar bormish. Lekin boshqa nuqsi yoʻq edi. Uning bilimdonligi ham husniday barkamol edi. Goho qiz bilan turli mavzularda suhbatlashib qolib, uyga kech qaytar, xotinimning dori ichadigan vaqtiga yetib kelolmasdim. U doktornikida mehmon boʻlganimni bilar, lekin buncha uzoq oʻtirib qolasiz, deb soʻramas edi. Goʻyo sahroda sarob koʻrindi. Tashnalikdan toqatim toq bo’lganda, birdan, zilol suv oqib turgan chashmani koʻrib qoldim. Butun irodamni ishga solsam ham, undan bosh koʻtarolmas, orqaga qaytolmas edim. Kasal yotgan xona yanada koʻngilsiz koʻrina boshladi. Endi men kasalning holidan muntazam xabar ololmas, uning vaqtida dori ichishini kuzatmasdim. Xaran babu bo’lsa: — Sogʻayish umidi boʻlmaganidan keyin, bunday yashashdan koʻra oʻlgan yaxshi, — der edi koʻpincha, — bunday bemorlar oʻzi ham azob chekadi, boshqalarni ham azobga qoʻyadi. Umuman olganda bu gap toʻgʻri edi. Biroq, mening xotinim haqida shunday deyish mumkinmi? Doktorlar bemorlarga nisbatan juda ham berahm boʻladilar, ular xoksar odamlarning ruhiy kechinmalarini qaerdan bilsin? Bir kuni qoʻshni xonada turib, tasodifiy ravishda, xotinim bilan Xaran babu orasidagi gapni eshitib qoldim. — Mening hayotim azob-uqubatdan iborat boʻlib qoldi — deb shikoyat qilardi xotinim. — Menga shunday dori kerakki, doktor, uni ichay-da, tezroq oʻlib, bu azobdan qutulay. — Bunaqa gapning nima keragi bor? — ranjiganday e’tiroz bildirdi doktor. Bu gapni eshitib koʻnglim juda buzilib ketdi. Doktor ketishi bilan kasalning karavotiga oʻtirib, peshonasini ohista silay boshladim. — Borib aylanib keling, uy juda dim, yoʻqsa kechqurun yana ovqatga ishtahangiz boʻlmaydi, — dedi xotinim. Aylanib kelmoq — doktornikiga borishdan iborat edi. Taom oldidan bir oz sayr qilish juda foydali, deb men oʻzim aytib yurardim. Endi bilsam u mening hiylamni darhol sezib olgan ekan. Men ahmoq, u hech narsani payqamaydi, deb yurar ekanman. Dokxinachoron jim boʻlib qoldi soʻngra suv soʻradi. Suv ichib boʻlgach, hikoyasini davom ettirdi: — Doktorning qizi Monoroma mening xotinimni koʻrib kelmoqchi boʻldi. Nechundir, bu gap menga ma’qul tushmadi. Ammo e’tirozga oʻrin yoʻq edi. Shunday qilib, bir kun oqshom payti u biznikiga kirib keldi. Oʻsha kuni xotinimning ahvoli odatdagidan yomonroq edi. U ahvolining ogʻirligidan mukka tushib yotar, boʻzday oqargan yuzlari, musht qilib qisilgan qoʻllari qattiq azob chekayotganini koʻrsatardi. Kasal yotgan xona jimjit edi. Men uning bosh tomonida oʻtirgandim. Boyoqish ayolning endi aylanib keling, deb aytishga ham majoli yetmasdi. Ehtimol, ogʻir damlarida yonida boʻlishimni xohlagandir. Bemorning oʻz dardini yengillatishga urinib, ogʻir-ogʻir nafas olishigina eshitilardi. Kutilmaganda ostonada Monoroma paydo boʻldi. Koʻziga chiroq yorugʻi tushib, qorongʻi uyda hech narsani koʻrmadi shekilli, ostonada taysallab qoldi. Xotinim qoʻrqqanidan mening qoʻllarimni ushlab: — Kim bu?! — deb yubordi. Notanish odamning paydo boiishi kasalni qoʻrqitgan edi, u pichirlab oʻz savolini yana bir necha marta takrorladi: — Kim, kim bu axir? Men sarosimaga tushib: — Bilmayman, — deb poʻngʻilladim. Nazarimda birov meni xipchin bilan urganday boʻldi. — Ha, bu kishi doktorimizning qizlari-ku, — dedim bir ozdan keyin. Xotinim menga qaradi, ammo men uning yuziga boqolmadim. — Kiring, — dedi bemor zaif tovush bilan mehmonga va menga qarab: — Chiroqni olib keling, — yedi. Monoroma bemorning yonida oʻtirdi. Ular gaplashib ketdilar. Tez orada doktor ham keldi. U oʻz dorixonasidan ikki shisha dori ham olib kelgan edi. Doktor dorilarni koʻrsatib, kasalga tushuntira boshladi: — Havorang shishadagi dorini badanga surkaysiz, mana bunisini ichasiz. Adashtirib qoʻymang, havorang shishadagisi kuchli zahar. U, bu haqda meni ham ogohlantirib, shishalarni kasal yonidagi kursiga qoʻydi. Hademay doktor xayrlashib, qizini ham qistadi. — Dada, mening kasal oldida qolganim yaxshi emasmi, — soʻradi qiz. — Axir, bu kishiga qaraydigan hech kim yoʻq. — Yoʻq, yoʻq, tashvish qilmang, jonim, — dedi xotinim. — Uyda keksa choʻrimiz bor, u meni oʻz onamdek parvarish qiladi. — Siz, xuddi Lakshmidek, hamisha oʻzgalarga gʻamxoʻlik qilasiz, ammo oʻzingiz tufayli biron begona odamning bezovta boʻlishiga yoʻl qoʻymaysiz, — deb kuldi doktor keta turib. — Doktor, erim ertadan beri dim uyda oʻtiribdi, uni birga olib keting, ozgina boʻlsa ham sof havoda nafas olsin, — iltimos qildi bemor. Xaran babu uning fikrini quvvatladi: — Toʻgʻri, yuring biz bilan, daryo boʻyida aylanamiz. Men yoʻq deganday qoʻl siltadim-u, ammo tezda shu taklifga rozi boʻldim. Doktor xotinimni: dorilarga ehtiyot boʻling, deb yana bir karra ogohlantirdi. Men har kungidek kechki ovqatni doktornikida yeb, uyga kech qaytdim. Xotinim dardning zoʻridan jonini koʻygani joy topmasdi. — Ahvoling yomonlashdimi? — hovliqib soʻradim men. Gapirishga holi yoʻq edi, menga soʻzsiz nazar soldi. Boʻgʻma dardi boshlandi. Men vaqtni boy bermay, doktorga odam yubordim. U keldi, lekin gap nimada ekanini anchagacha tushunolmay turdi. Dard borgan sari kuchayar edi... — Badanga dori surkalganmidi? — xayolga botib soʻradi doktor va kursidan havorang shishani olib qaradi. U boʻsh edi. Shundan soʻng xotinimga murojaat qildi: — Siz yanglishib bu dorini ichib qoʻydingizmi? Xotinim bosh egib tasdiqladi. Doktor shu zahoti asbob olib kelish uchun uyiga joʻnadi — u kasalning ichlarini yuvmoqchi edi. Men, birdan oyogʻim singandek, kasalning oyoqlariga yiqildim. U meni yupatishga urinib, yosh boladay boshimni koʻkragiga bosdi. Qoʻllari goʻyo: «Xafa bo’lma, azizim, oqibati xayrli boʻladi, sen baxtiyor boʻlasan, buni bilib men ham baxtli boʻlaman», deyayotganday edi. Doktor qaytib kelganda xotinim azoblardan qutulgan: uning hayoti ham, dardlari ham tugagan edi. Dokxinachoron yana suv ichdi. — Oh, juda ham dim-a, — deb uydan chiqdi-da, ayvonning u burchidan-bu burchiga yura boshladi. Aftidan, ortiq gapirgisi yoʻq edi. Ammo men, xuddi gipnozchiday, uning ogʻzidan soʻzlarni sugʻurib olmoqda edim, u yana hikoya qila boshladi. — Doktorning oq fotihasi bilan men Monoromaga uylandim. Ikkimiz mening vatanimga qarab joʻnadik. Monoroma mening oshiqona soʻzlarimga kulmay, jid-diy turib quloq solardi. Uning qachon va nechun menga ishonmay qolganini sira tushunolmayman. Bu orada men mayxoʻrlikka berilib ketdim. Bir kuni, erta bahorda, Monoroma ikkimiz Boro-nagordagi bogʻimizda sayr qilib yurardik. Qosh qoraydi. Qushlar inlarida jim boʻlib qolishdi. Xiyobonning ikki tarafida qorayib turgan daraxtlarning barglari shitirlardi. Monoroma charchadi, ikki qoʻlini boshiga qoʻyib, sizga ma’lum marmar supaga yonboshladi. Men yonida oʻtirdim. Daraxt osti timqorongʻi boʻlib, osmonning yul-duz toʻla kichik bir parchasi koʻrinardi, xolos. Qaerdadir, uzoqda osmondan daraxt soyasiga tushgan jimlikda chi-girtkalarning chirillashi yaqqol eshitilar, xuddi birov mayin oʻrgimchak uyasini toʻqiyotganday tuyulardi. Oʻsha oqshom men andak sharob ichganim uchun kayfim yaxshi edi. Koʻz qorongʻiga koʻnikkandan soʻng supada yotgan xorgʻin ayolning arang koʻringan chehrasiga qarab rah-mim keldi. Nazarimda, u qoʻl tegizib bo’lmaydigan jismsiz koʻlankaday tuyuldi. Birdan daraxtlarning shoxlari alanga olganday boʻl-di — yangi oy astagina osmonga koʻtarilib borliqqa sargʻish nur sepdi, bu nur oq marmar supani va unda yot¬gan horgʻin ayolning chehrasini yoritdi. Men toqat qilolmadim, xotinimga yaqinroq oʻtirib, uning qoʻllarini ushladim-da: — Monoroma, sen ishonmaysan, ammo men seni sevaman. Men seni hech qachon unutmayman! — deb xitob etdim. Shu soʻz ogʻzimdan chiqdi-yu, birdan koʻnglim gʻash boʻlib qoldi — men bu gapni ilgari boshqa bir ayolga ham aytganimni esladim! Shu onda oyning sargʻish nurlari bilan yorishib turgan daraxtlar ustida Gangning sharq sohilidan qattiq qahqaha yangrab oʻtdi: «Ha-ha-ha!» Bu — qalblarga kirib boruvchi kulgimidi, gʻamzali koʻngilning faryodimidi, bilmayman, har holda men shu zahoti hushdan ketib, supadan yiqildim. Koʻzimni ochsam uyda, oʻrnimda yotibman. — Sizga nima boʻldi? — deb soʻradi xotinim. — Sen u dahshatli kulguni eshitmadingmi? — qaltirab savolga savol bilan javob berdim men. — Hech kim kulgani yoʻq. Bizning yonimizdan bir gala qush uchib oʻtdi, xolos. Siz qanotlarning sharpasini eshitgandirsiz. Shundan ham qoʻrqqaningizga hayronman. Kunduzi ularning qush ekanini oʻzim ham angladim. Darhaqiqat, yilning bu faslida shimoldan Gang sohiliga yovvoyi gʻozlar uchib keladi. Ammo kechalari meni yana vahima bosardi. Nazarimda, tepamda, osmon qorongʻiligini qoplab bir gala gʻoz turganday, sal narsaga qattiq qagʻillab, tovushi olamni tutadiganday tuyulardi. Endi oqshomlari Monoroma bilan soʻzlashishga botin-masdim. Boronagordagi uyimni qoldirib, xotinim bilan daryo sayohatiga joʻnadik. Sarrin shabada vahimani sal tarqatdi. Men bir necha kun oʻzimni baxtiyor his etdim. Tabiat goʻzalliklari Monoroma qalbining koʻpdan buyon berk darchalarini ochishga majbur etganday tuyulardi. Biz Gangda suzib borib Padmaga yetdik. Dahshatli Padma uyquga tolib, mudragan oriq ilonni eslatar edi. Daryoning shimol qirgʻogʻida, ufqqacha choʻzilgan kimsasiz, giyosiz chol yastanib yotar, unda qumlarning shirillashi eshitilardi. Janub qirgʻoqda atrofi mango daraxti bilan qurshab olingan bir qishloqcha dahshatli daryo oldida qaltirab turardi. Padma uyquda u yonboshidan-bu yonboshiga agʻdarilarkan, nuragan qirgʻoqlar shaloplagancha daryoga qulab tushar edi. Shu yerda bir oz aylanib yurgim keldi — shuning uchun sohilga kelib toʻxtadim. Monoroma bilan sayr qilib yurib juda uzoqqa ketibmiz. Quyosh botdi. Uning soʻnggi zarrin nurlari toiin oyning salqin ziyosi bilan qoʻshilib ketdi. Hademay osmonda oyning oʻzi qoldi, uning shaffof nuri choʻlni yoritib yubordi. Nazarimda, biz intihosiz, kimsasiz oy saltanatida ketayotganday edik. Monoroma qizil roʻmolga oʻranib olgan, na yuzi, na qomati koʻrinar edi. Sukunat choʻkib, atrofda cheksiz oq qumloqdan boshqa hech narsa koʻrinmagach, u qoʻlini boʻshatib, mening panjalarimni qisdi. Pinjimga kirib, goʻyo oʻzini, oʻz hayotini, yoshligini menga ishonib topshirganday boʻldi. Mening yuragim nozik hislar bilan toʻldi. «Uyning toʻit devori orasida turib, muhabbatni hech qachon bunaqa his etmaysan, kishi», deb oʻylardim. Ochiq, erkin, intihosiz osmon gumbazi bizning yagona boshpanamiz edi. Goʻyo uyimiz yoʻq, hamma toʻsiqlar olib tashlangan, orqaga qaytish hojat emas-u, biz qoʻl ushlashib, oydin sahro boʻylab keta beramiz. Biz juda uzoqqa borib, qumloqda bir chuqurga duch keldik. Bu — Padma suvi toshganda hosil boʻlgan koʻlmak edi. Qumlar bilan oʻrab olingan, uyqudagi singari sokin bu koʻlmak suvga oyning xira nuri tushib turardi. Biz toʻxtadik. Monoroma menga qarab, oʻyga toldi. Boshidan roʻmoli tushib ketdi. Men egilib uni oʻpdim. Birdan kimsasiz, poyonsiz bu choʻlda kimningdir barala gapirgani eshitildi: «Kim bu? Kim bu? Axir, bu kim?» Ikkimiz ham choʻchib tushdik, ammo darrov bildikki, bu na odam, na arvoh, bu — sohilda yurgan suv qushlarining ovozi edi. Kechasi allamahalda inlari oldida sirli qadam tovushini eshitib, qushlar hurkkan edilar. Biroq bizni vahima bosdi, shuning uchun darrov kemamizga qaytib yotdik. Charchagan Monoroma darhol uxlab qoldi. Shunda kimdir mening bosh tomonimda turib, oriq panjalari bilan Monoromani koʻrsatib, qulogʻimga shivirladi: «Kim bu? Kim bu? Axir, bu kim?» Men sapchib turib chiroqni yoqdim. Sharpa yoʻqoldi, ammo shu onda tepamizdagi chodir va qayiqni larzaga keltirib, kecha zulmatida qattiq bir faryod koʻtarildi. Bu qichqiriqdan tomirlarda qon toʻxtab badanimdan ter chiqdi. Bu dahshatli faryod Padmani kesib oʻtib, u sohildagi shahar va qishloqlar ustida yangradi. U faryod butun mamlakat ustidan uchib, qit'alar ustidan parvoz etib, borgan sari ingichkalashib, qayoqqadir, yiroqlarga intilar, bu olamning intihosiga yetgach, ignaning uchiday ingichka boʻlib qolganday tuyulardi... Men ilgari bu xil tovushlarni eshitmagan va shunday narsa boʻlar deb gumon ham qilmagan edim. Bu paytda, mening boshimga butun cheksiz osmon joylashib olgan-u, ovoz qancha yiroqlarga borsa hard, miyamning chegarasidan oʻtib ketolmas edi... Men ortiqcha toqat qilolmay, chiroqni oʻchirdim — shunday qilsam yengil boʻlar deb oʻyladim. Qorongʻi boʻlishi bilan haligi boʻgʻiq ovoz yana takrorlana boshladi: «Kim bu? Kim bu? Axir, bu kim?» Qayiqda, tun jimligida, mening choʻntak soatimga ham jon kirdi. Soat strelkasi Monoromani koʻrsatib, raqamlardan soʻrardi: «Kim bu? Kim bu? Axir, bu kim?» Dokxinachoron murdaday oqarib, nafasi siqila boshladi. Zamindorning yengidan ushlab turib maslahat berdim: — Suv ichib oling. Chiroq lip-lip qilib oʻchdi. Bu vaqtda tong otgan, tashqari yop-yorugʻ edi. Qaerdadir qargʻa qagʻilladi. Chumchuqlar chugʻurladi. Uy yonidan taraqlab arava oʻtib ketdi. Dokxinachoronning chehrasi juda oʻzgarib ketdi; qoʻrquvdan asar ham qolmadi. Tungi bir vahima tufayli shuncha gapirib qoʻygani uchun oʻzini oʻngʻaysiz his etdi. Men ham uning koʻziga yomon koʻrinib ketdim chogʻi! Xayrlashmay, shartta oʻrnidan turib, uydan chiqib ketdi. Oʻsha kuniyoq, yarim kechada mening eshigimni yana taqillatishdi: — Doktor, doktor! — degan ovoz eshitildi. 1894

Muallif: Rabindranat Tagor