Yozuvchi (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Yozuvchi (hikoya) [Rabindranat Tagor]

Shu kungacha Probxadan sira gʻamim yoʻq edi. Qaytaga bemor onasining tashvishi koʻproq boʻlardi. Probxaning oʻynab turganini koʻrib, men behad quvonardim, uning ma’sum kulgisidan va chala-chulpa qilib gapirishidan rohat qilib, uni jon deb ovuntirar edim. Biroq, qizcha yigʻlagan hamon undan qutulishga harakat qilib, darrov onasining qoʻliga berardim. Bolaning butun tashvishi oqibat mening zimmamga tushar deb sira ham oʻylamagan edim. Baxtga qarshi, tez fursatda xotinim oʻlib, qizcha butunlay mening qoʻlimda qoldi. Ona mehridan mahrum boʻlgan bu yetimchaga ikki chandon muhabbat bilan qarashim lozimligini juda yaxshi anglar edim. Ammo bu musibatdan Probxaning qanday xulosa chiqarganini bilmasdim; qizcha boʻlsa, yolgʻiz dadamga men qaramasam, kim qaraydi, degan fikrga kelgan ekan. Olti yoshga borganda, uy-roʻzgʻor ishlari tamomila shuning qoiiga oʻtdi. Kichkina qizchaning dadasini parvarish qilishga bel bogʻlagani yaqqol koʻrinib turardi. Men koʻnglimda undan kulsam ham, izmidan chiqmasdim. Meni uquvsiz, yordamga muhtoj deb oʻylash unga yoqar, binobarin, kiyim yo soyabonimni biror yerga tashlasam, goʻyo uning qarashib yuborishi zarurdek, darrov yigʻishtirib joy-joyiga qoʻyardi. Axir uning menga oʻxshash katta qoʻgʻirchogʻi yoʻq edi-da! Shuning uchun otaga ovqat pishirish, kiyintirish, yotganda ustlarini yopib qoʻyish unga zoʻr quvonch bagʻishlardi. Faqat harf oʻrganish va oʻqish vaqtidagina, istar-istamas, mening xohishimga boʻysunar edi. Qiz hademay balogʻatga yetib, uni munosib erga berish vaqti ham keldi. Buning uchun pul kerak, menda esa pul yoʻq! Bundan tashqari, men qizimga xat-savod oʻrgatdim, endi u biror nodonning qoʻliga tushsa nima boʻladi? Pul topish zarur edi. Hukumat idoralariga ishga kiray desam, juda keksayib qolganman, boshqa ishga ragʻbatim yoʻq, oʻylab-oʻylab yozuvchilik qilishni ma’qul koʻrdim. Yosh bambuk daraxtidan yasalgan idishga na suv, na yogʻ solib boʻladi. U roʻzgʻorda foydasiz narsa. Ammo, bordiyu bambukning yosh niholidan nay yasalsa-chi, u yoqimli sado beradi. Men oʻz qobiliyatini hech qaysi sohada koʻrsata olmagan baxtsiz kimsa, shubhasiz, kitob yoza oladi, degan qarorga keldim. Binobarin, tortinmay-netmay bir pardalik komediya yozishga kirishdim. Komediya koʻp kishilarga manzur boʻlib, sahnaga qoʻyildi. Bu asar menga shon-shuhrat keltirdi, shu bilan birga, boshimga tashvish ham soldi: endi men boshlagan ishimni oxiriga yetkazolmasman degan xavfda edim., Kunboʻyi qoʻrquv va hayajon ichida komediya yozardim. — Dada, balki koʻchalarga chiqib bir aylanib kelarmiz, — deb iltimos qildi Proxa mayingina jilmayib. — Bor, nari tur! Hozir menga xalaqit berma! — baqirib berdim men trubka cheka turib. Uning yorishib turgan chehrasi, puflab oʻchirilgan shamdek, birpasda soʻndi. Men boʻlsam bekordan-bekorga ozor topgan bu qizning xonadan qanday chiqib ketganini ham sezmay qolibman. Shu vaqtlarda men choʻri xotinlarni shafqatsizlik bilan haydar, xizmatkorlarni urar, agar gado kelsa tayoq olib quvar edim. Uyim chorrahada boʻlgani uchun, ba’zi yoʻlovchilar derazadan qarab yoʻl soʻrar, men boʻlsam ularni jerkib, koʻchaning narigi yogʻidan yurishga buyurar edim. Mening qiziq komediya yozayotganimni hech kim bilmas, bilishni ham istamas edi. Mening dramaturgiyaga havasim ham, shon-shuhratim ham tobora ortar, lekin pulimga pul qoʻshilmas edi. Darvoqe, men u vaqtda pulni oʻylamasdim ham. Men hatto yaxshi oiladan qizimga kuyov topishim zarurligini ham unutgan edim. Agar orada boshqa bir hodisa roʻy bermaganda, bu telbalik yana qancha davom etar edi ekan, bilmayman. Jahirgram qishlogʻining zamindori gazeta nashr etib, meni unga ishtirok etishga taklif qildi. Men rozi boʻldim va bir necha kun davomida kechayu kunduz betinim yozdim. Jaxirgram yonida Axirgram qishlogʻi ham bor edi, bu qishloq zamindori mening xoʻjayinim a’zo boʻlgan partiyaga emas, boshqa partiyaga mansub ekan. Aytishlariga qaraganda, bir vaqtlar bu qishloqlarning aholisi bir-biri bilan tayoq olib urishgan, oxiri sud ulardan bu noma’qulchilikni takrorlamaslik toʻgʻrisida tilxat olishga majbur boʻlgan. Endilikda xoʻjayinim mening qalamimni qotillar, kallakesarlar oʻrnida ishlata boshladi. Men Axirgram zamindorlarining ajdodlarini fosh qilib yozgan oʻtkir maqolalarim bilan Jaxirgram zamindorlarining sharafini himoya qilardim. Axirgramliklar qattiq sharmanda qilindi. Bu mening ijodiy gullagan chogʻim edi. Men semirib ketdim, lablarimda oʻynoqi tabassum paydo boʻldi. Dushmanlarning tarixini tasvir etish bilan men Axirgram zamindorlariga oʻlim zarbasi bergan edim. Jaxirgramliklar maqolalarimni oʻqib, ichagi uzilguday boʻlib kulishar edi. Men juda ochilib ketdim. Biroq Axirgram zamindori ham qarab turmadi. U ham gazeta chiqara boshladi. Unda nimalarni yozmadilar deng! Bu gazeta sodda tilda, koʻtarinki ruh va ehtiros bilan shunday haqoratomuz narsalar bosib chiqardiki, goʻyo harflaridan oʻt chaqnab turardi. Har ikkala qishloq aholisi bu soʻzlarning ma’nosini juda yaxshi tushunardi. Men tajribali jurnalist boʻlganimdan, dushmanlarga qarshi yana shunday oʻtkir maqolalar yozdimki, uning mohiyatini na doʻst tushunardi, na dushman. Natijada men gʻolib chiqdim-u, lekin, hamma meni, magʻlub boʻldi, deb oʻylardi. Oʻngʻaysiz ahvolda qolib, yaxshi did haqida ilmiy asar yozdim. Bunday qarasam, yomondan koʻra yaxshi narsadan kulish — uni rad etish osonroq ekan. Maymunlar odamga taqlid qilishadi, lekin odam maymunga taqlid etganda uncha qoyil qilolmaydi. Mening ilmiy asarim qabul qilinmadi. — Voy, oʻlganim yaxshi, nima qilib qoʻydingiz? — deb qichqirib yubordi. Uning kiyimlari qonga boʻyalgan edi. Chxidam darrov uning ogʻzini yopdi. Dukxiram esankirab qoldi, u belkurakni tashlab, boshini ushlagancha polga oʻtirdi; uxlab yotgan bola uygʻonib, qoʻrqqanidan yigʻlab yubordi. Bu uyda shuncha hodisa boʻlishiga qaramay, qishloq avvalgidek tippa-tinch edi. Podachi hozirgina podani haydab keldi. Kunboʻyi sholi oʻrogʻida yurgan dehqonlar yengil qayiqlarda uylariga qaytardilar; ular boshlarida bir necha bogʻdan sholi koʻtarib kelardilar, bu — ularning bir kunlik ish haqlari edi. Aka-ukalarning qoʻshnisi Ramlochon Chokroborti bobo pochtaga xat tashlab kelib, oʻz uyi oldida xotirjamgina trubka chekib oʻtirardi. Dukxi uning ijarachisi boʻlib, qarzining bir qismini shu kuni toiashga va’da bergan edi. Birdan cholning esiga shu gap kelib, ehtimol, Dukxi ishdan qaytgandir, deb yelkasiga chadorini tashlab, qoʻliga soyabon olib hovlisidan chiqdi. U qoʻshni hovliga nazar solib, seskanib ketdi. Hamma uylarda chiroq oʻchirilgan. Qorongʻi ayvonda bir necha kishining sharpasi koʻrinardi. Ahyon-ahyonda boʻgʻilib chiqqan yigʻi ovozi eshitilardi — bola onasini chaqirib yigʻlardi. Chxidam uning ogʻzini qoʻli bilan bekitib turardi. — Dukxi, uydamisan? — deb soʻradi besaranjom Ramlochon. Dukxi tosh haykalday qotib yotardi. U oʻz ismini eshitib, yosh boladek hoʻngrab yubordi. Chxidam shoshilgancha hovliga chiqib Chokroborti huzuriga bordi. — Aftidan, xotinlar yana janjallashganga oʻxshaydimi? — deb soʻradi Ramlochon bobo, — biz uzzukun ularning dodu faryodini eshitdik... Chxidam nima qilishini bilmasdi. Biri-biridan bema’niroq fikrlar boshiga kelardi. Nihoyat, qorongʻi tushgandan keyin murdani bir joyga koʻmib, shu bilan undan qutulaman, degan fikrga keldi. Bungacha uyga biror kishi kirib kelishini u sira xayoliga keltirmagan edi. Qoʻqqisdan kelib qolgan bu odamga Chxidam nima deb javob berishini bilmadi. — Ha, bukun qattiq janjal boʻlibdi, — dedi oxiri. Ramlochon ayvonga chiqishga taraddudlanib: — Nega Dukxa yigʻlayapti? — deb soʻradi. Chxidam buni yashirish qiyinligini fahmlab: — Janjal vaqtida mening xotinim Radxani belkurak bilan uribdi. Bunday paytda hech qanday xavf, faraz etilgandan koʻra dahshatliroq tuyulmaydi: Chxidam mudhish haqiqat changalidan qutulishnigina oʻylardi. Darhaqiqat, yolgʻonning haqiqatdan koʻra dahshatliroq oqibatini u qayoqdan bilsin? Binobarin, Ramlochonning savolini eshitgan Chxidam oʻylab-netmay ogʻziga kelgan soʻzni aytdi-qoʻydi. Ramlochon bu xabardan seskanib: — Bay, bay bay! Nimalar deyapsan! Har holda oʻlmagandir-a? — deb soʻradi. — Oʻlib qoldi, — dedi Chxidam va Chokrobortining oyogʻiga yiqildi. Ramlochonning qochishga majoli yetmay: «Ram, ram!— deb yubordi-da, oʻylab qoldi. — Bemaxalda nima qilib, bu hodisaning shohidi boʻldim! Endi uzluksiz tergovga chaqirishadi». Chxidam esa hamon uning oyoqlariga tirmashar edi. — O, donishmand bobo, — deb yalindi u (Ramlochonn qishloqda eng yaxshi qonunshunos deb hisoblardilar).— Ayting-chi, nima qilsam xotinimni qutqarib qolaman? — Quloq sol, — bir oz oʻylab davom etdi Chokrobor¬ti.—Birgina yoʻl bor: hozir politsiyaga borib, ukam Dukxi kechqurun ishdan och kelib, ovqat tayyor emasligini bilgach, xotinini belkurak bilan urdi degin. Shu soʻzni aytsang xotining xalos boiadi, boiadigan gap shu. Chxidamning tomoqlari quruqshab ketdi: Xoʻjayinim endi menga ilgarijgidek hurmat bilan qaramas, odamlar ham menga roʻyxush bermasdi. Koʻchaga chiqsam mendan yuz oʻgirishar, ba’zilar esa meni koʻrgan hamon kula boshlardilar. Bu orada mening komediyalarimni hamma unutdi. Nazarimda men odamlarga bir quti gugurtchalikkina kerak ekanman; uni bir lahza yondirishdiyu ish tugadi. Ruhim tushib, boshim garang boʻlib, mutlaqo ishlamay qoldi. Hayotim zavolga yuz tutdi. Unda hech qanday ma’no qolmadi. Bu chogʻlarda Probxa mendan qoʻrqib qolgan edi. Chaqirmagunimcha mening oldimga kirishga jur'at qilmasdi. Qiz, yozishdan boʻshamagan otadan koʻra, mudom yoningda turgan qoʻgʻirchoq yaxshi, degan fikrga kelib qolgan edi, chamamda. Oxiri Axirgram gazetasi xoʻjayinimni qoʻyib menga yopishdi. Menga qarshi yozilgan maqolalar juda ham haqoratomuz edi. Ularning mazmunini doʻstlarim, joʻralarim menga kula-kula soʻzlab berardilar. Ba’zilar, gap maqolada emas, gap uning qanday mahorat bilan yozilishida, deb qoʻyishardi. Uning ravon uslubiga e’tibor qilinsa, dilozorligi ham yengillashib qolarmish. Shu fikrni yigirma kishi kunboʻyi qulogʻimga quyardi. Uyimning oldida bir bogʻcha boʻlib, ba’zan biror narsadan xunobim chiqsa, shu yerda aylanib yurishni yaxshi koʻrardim. Uyalari ustida uchib yurgan qushchalarning chagʻir-chugʻuri toʻxtab, qosh qorayib, hammayoq tinchiganda men ham ancha hovurimdan tushardim. Qushlar orasida tilidan zahar tomadigan yozuvchilar yoʻqligini bilardim, binobarin, ular bilan yaxshi did haqida munozara qilishning hojati ham yoʻq. Men haligi zahar olud maqolalarga javob yozish haqidagina oʻylardim. «Olijanoblik va mardlikni hamma ham tushuna bermaydi, — derdim ichimda. — Eng yaxshisi zahar olud til». Men qattiq javob yozishga qaror qildim, mana bunda men sira ham magʻlub boʻlmayman! Shu lahza zulmat ichida yumshoq, tanish ovoz eshitildi va men mayin va issiq qoʻlning avaylab tekkanini sezdim. Biroq, oʻz fikrlarimga shu qadar gʻarq boʻlgandimki, unga parvo ham qilmadim. Bir necha daqiqadan soʻng shu mayin ovoz yana meni chaqirdi va yana qoʻlning avaylab tekkanini his etdim. Qiz sekingina menga yaqinlashib, arang eshitilar ovoz bilan «Dada!...» dedi. Javob boʻlmaganini koʻrib, mening oʻng qoʻlimni ushlab astagina peshonasiga olib bordi-da, sekin qaytib uyga ketdi. Probxa koʻpdan buyon mening oldimga kirmas, mabodo kirsa ham bunday yolvormas edi. Hozir avaylab menga qoʻl uzatishi butun vujudimni toʻlqinlantirib yubordi. Birmuncha vaqt oʻtgandan soʻng uyga kirsam, qizim karavotda yotibdi. U darmonsiz, koʻzlari yarim yumuq; butun a’zosi guldek soʻlgan edi. Peshonasini ushlasam, yonib turibdi, qon tomirlari shishgan, tez-tez nafas oladi. Bildimki, qizim kasalini sezib, shirin soʻz, mehr-muhabbat istab otaga murojaat qilgan, u esa, bu paytda axirgramliklarga javoban yoziladigan, hech kimga nafi tegmaydigan dilozor maqola haqida bosh qotirib yuribdi. Men bemor yonida oʻtirdim. Probxa soʻzsiz, issiq qoʻllari bilan mening qoʻlimni tortib peshonasiga olib bordi-da, jim boʻlib qoldi. Men Axirgram va Jaxirgram haqidagi hamma maqolalarimni oʻtga yoqdim va hech qanday javob yozmadim. Chunki endilikda gʻalaba ham menga quvonch keltirmasdi. Probxaning onasi oʻlganda men uni oʻz qoʻlimga olgandim. Bugun — Probxaga oʻgay ona boʻlib qolgan mening yozuvchilik faoilyatim dafn etilgandan soʻng, yana qizimni qoʻlimga olib, bagʻrimga bosdim va uyimdan chiqib ketdim.

Muallif: Rabindranat Tagor