Ayol (hikoya) [Nabi Jaloliddin]

Ayol (hikoya) [Nabi Jaloliddin]

Lang ochiq temir darvozadan kirib kelgan uringanroq «Neksiya» oʻng tarafdagi vagon-uydan biroz oʻtib toʻxtadi. Uning orqa eshigidan yuz-koʻziyu harakatlaridan chinakam amaldorlardek koʻri¬nishga astoydil chiranayotganligi sezilib turgan qirq yoshlardagi erkak shoshilmay tushdi. Eshikni yopishi bilanoq mashina nari ketdi. Birpas u yon-bu yon sinchkov nazar tashlagan boʻldi-da, vagon-uy oldidagi qavat-qavat allambalo kiyimlarning ustidan «yoʻlchi»larning sariq kamzulini kiyib, biqsigan, qalin, beoʻxshov qoʻlqopini yechayotgan ayolga qaradi. Ayol oyogʻidagi kigiz etik tufayli hamda eski jun roʻmolini ogʻzi-burnigacha oʻrab, tepasidan tussiz qalpoq ham bostirib olganidan, bir qarashda, xiyla semizga oʻxshab koʻrinadi. – Shura, – deya chaqirdi rahbar ayolga xoʻmrayib. Ayol qoʻlqopini qoʻltigʻiga qisib, qoʻllarini qovushtirgancha unga yaqinlashdi. – Nu kak, tinchlikmi? – soʻradi rahbar ayolga boshdan oyoq bir qur nopisand nazar solib. – Kechasi hech gap boʻlmadimi? – Da, tinchlik, hech gap boʻlgani yoʻq. – Hm-m, xorosho... Rahbar kechqurun yoqqan yupqa qor xafsala bilan supurilganidan ichida oʻzicha mamnun boʻlib mashinasi ketgan yoqqa yurdi. Picha yurib toʻxtadi. Ortiga qayrildi. – Menga qara, hov!.. Endigina vagon-uy zinasiga yetgan Shura oʻgirildi. – Tualetga bir qarab qoʻygin, rasvosi chiqib ketibdi-yu. Shuniyam men aytishim kerakmi endi?! Rahbar oʻngu soʻldagi besaranjom taxlangan eski-tuski yogʻochu taxta, gʻishtu yarim-yorti siniq shiferlar va tusi atrofdagi pala-partishlikka uygʻunday anchayin koʻrimsiz idora binosi yonidagi turfa temir-tersaklarning uyumlari oralab oʻtib, mashinadan tushayotgan haydovchiga nimadir dedi-da, oʻzini ichkariga urdi. Shura vagon-uyga kirib, ixcham choʻyan pechka ortidagi eshikchasi ochiq qolgani uchun sovun, tish yuvgich, shampun va yana allanimalar koʻzga tashlangan tumba ustidagi telefonni chetroqqa surib, yoniga qoʻlqopini qoʻydi. Burchakdan paqir, qogʻoz xaltada yana nimadir (dori shekilli) va kattaroq quruq latta olib, tashqariga qaytib chiqdi. Vagon-uy biqinidagi supurgi va shvabrani ikkinchi qoʻlida tutib, idora binosi orqasidagi hojatxona tomon yurdi. Shu odamning fe’li qiziq-da, deya oʻylardi u rahbar haqida, sal tuzukroq muomala qilsa, bir joyi kamayib qolarmikin-a? Kibru havo deb shuni aytsalar kerak-da. Shu holida ham uning koʻngli gʻarazsiz edi, roʻmoli tufayli bazoʻr koʻrinayotgan koʻzlarida ranjish alomati sezilmasdi. Aslida u uyidan chiqar chogʻi birovdan ranjimaslikka, taqdiri neni ravo koʻrsa, koʻnishga qattiq ahd qilgandi. Lekin goho odamlarning gap-soʻzlarini, fe’l-atvorlarini tosh-taroziga solib, mulohaza qilishlari, oʻzicha xulosa chiqarishlari rost. Ha, nima, odamning odamdan farqi bor-da, axir. Yoki rahbar yoshligiga boryaptimikin-a? Qirqqa kirgan odam yoshmi, kattami oʻzi?.. Oldingi rahbar oltmishga borib qolganigami yo fe’li asli shunaqamidi, yumshoq koʻngilli, kishini ayab soʻzlaguvchi, muloyim boquvchi edi... Oʻshanda Shura poezddan tushdi-yu, koʻnglida biroz qoʻrquv va umidvorlik ila vokzalga tutash ivirsiqroq kichik koʻcha boʻylab yura ketdi. Koʻp yurmadi. Soʻl yoqdagi temir ravotni koʻrdi-yu, taqqa toʻxtadi. Jur’atsizlik bilan darvozadan kirib, keksa qorovulga roʻpara keldi. Qorovul ayol bilgan boshqa qorovullardek «egov» va «tishli» emas ekanmi yoki ishini Xudo oʻngladimi, uni darrov rahbar tomon yoʻlladi. Sochlari oqargan rahbar pasportini koʻzdan kechirarkan, unga zimdan tikildi. Nigohida shafqat nuri porlab, na gumonga bordi va na ayolning pala-partish isqirt kiyimidan jirkandi. Koʻzlar tuyqus toʻqnashganda bari ayon boʻldi, chogʻi: – Ismingiz nima? – deb soʻradi rahbar. Ayol bir muddat esankiradi, soʻng: – Shura, – deb yubordi. U ismini nega shunday ataganini hamon tushunolmaydi. Oʻzini oʻris qilib koʻrsatmoqchi boʻlganidan tiliga shu ism kela qoldimi?! Shunisi qiziqki, rahbar qoʻlidagi pasportda «Sanobar», deb yozilganini koʻrib turgan boʻlsa-da, «Nega ismingizni Shura deyapsiz?» demadi, ayolning shunday issiqda yuz-koʻzini chirmab olganligidan ham shubhalanmadi. Unga yana bir bor qattiq tikildi-yu, mehribon ohangda soʻradi: – Qorovullik qilaverasizmi? – Menga farqi yoʻq. Muhimi, shu yerda yotib-turi¬shimga ruxsat bersangiz boʻldi. «Oʻzbekchani chiroyli gapirarkanmi?» degan gap oʻtdi rahbarning xayolidan. – Mayli, haligi vagon-uyda yashayverasiz. Lekin oyligi ozroq-da. – Roziman, – dedi ayol sekingina. – Oʻzi bizda qorovul shtati ikkita. Yaqinda anovi chol butunlay chiqib ketmoqchi. Charchabdi. Agar kechayu kunduz turishga rozi boʻlsangiz, ikkala shtatning puliniyam sizga beraman. – Rahbar ta’nasiz muloyim soʻzlardi. – Kechasi qoʻrqmaysizmi? Ayol «yoʻq» deyishga dedi-yu, ichida bir seskanib ketdi – har holda begona joy, tun boʻlsa... Yoʻq, Xudo yarlaqab, bu yerning tunlariga ham, kunlariga ham koʻnikdi. Rahbarni har gal uchratganida esa musofirlik koʻyida, xuddi yaqin bir kishisini koʻrganday mehri iyib, diydasi yumshardi. Otasi tengi rahbar uni tergash tugul biron marta «sen» demadi. Avval qorovul boʻshadi, keynroq u ham pensiyaga chiqib ketgach, Shura yetimday boʻlib qoldi. Olti oycha burun esa haydovchisini ergashtirib yangi rahbar keldi. Kela solib bechora ayolni soʻrab-surishtira boshladi, qisti qafasga oldi. Ammo Shura «gʻiq» etmadi, nima desa, itoatkorona bajardi. Haytovur, rahbar keyin-keyin sal pasaydi. Odamning odamdan farqi borligi shu-da axir... U avval erkaklar xonasini tozaladi – zaxkash, iflos, badboʻy hojatxonaning qop-qora polini shoshilmay supurib, axlatlarini ichkariga tushirdi, soʻng lattaning bir boʻlagini hoʻllab, qachonlardir boʻyalgan, hozir dogʻ-dugʻ boʻlib ketgan devorni yuvishga tutindi. Ajabki, shuncha yoqimsiz borliq ichra oppoq boʻlib koʻringan silliq qoʻllari nafisu nozik, tirnoqlari, uzun barmoqlari dilga gʻulu hamda hayrat solgudek edi. U polni yuvayotganda haydovchi paydo boʻldi-da, «ix, Shura, shu yerdamiding», deb qoʻyarkan, goʻyo hech kimni koʻrmayotgandek narigi boʻlmaga shosha-pisha hojat ushatib, chiqib ketdi. Shura engashganicha yumushini qilaverdi. U yo rah¬¬¬barning «qorongʻida topgan» haydovchisini yaxshi bilganidan unga teng boʻlishni istamadi va yoki oʻz xayollaridan ayrilmay, balki pisandasiz hayo saq¬lashga urindi. Xayolida esa Rustam akasi... Qiziq, hojatxonani tozalayotganigami, gʻalati xotiralar yodiga tushardi. – Ota-bobolarimiz, - degandi bir kuni Rustam, – biron qiznikiga sovchilikka borsalar, avvalo hov¬li¬siyu oʻchoq-qozoni va ayniqsa, hojatxonasining saranjom-sarishta, pokizaligiga e’tibor berishgan. Chunki u kishining najasidan poklanib chiqadigan joyi-da. Kimlardir unga boʻlakcha qarashadi, eng iflos joy deb bilishadi. Shuning uchun undaylarning uyiga, hojatxonasiga kirsang, insonligingga shikast yetadi... Unda tibbiyot institutining oltinchi kursida oʻqi¬shardi. Ikkovini Sankt-Peterburgda oʻtadigan ilmiy seminarga joʻnatishdi. Hashamatli mehmonxonada rosa bir hafta «davru davron surishdi». U yerdagi ahli odamga xos shart-sharoitlar, qoʻyingki, hojatxonadagi ozodalik ba’zida kishi koʻnglida uygʻonguvchi xoʻrlikni quv¬gandek boʻldi. (Hozir-ku bunaqa maskanlar Toshkentda ham istagancha topiladi). Sanobar esa qiqirlab erkalandi: – Agar oʻz uyim boʻlsa, hamma narsamni xuddi shu yerdagidek tutaman. Farishtalar «omin» degan ekan, yettinchi kursda turmush qurib, ijarada yashayotgan Rustamning televizorda har hafta oʻynaladigan lotoreyasiga mashina yutugʻi chiqdi-yu, uni darrov sotib, puliga ikki xonali uy olishdi. Sanobar yangi uyda sira tinmasdi – ertalab ham, oʻqishu ishdan keyin ham uyini «yalab-yulqab» zerikmasdi. U va’dasida ham turdi – Rustam pokizalik va qulaylik ogʻushidagi huzur-halovat pinjida mas¬tu sarxush yashay boshladi... Shura ayollar boʻlmasini ham supurib-sidirdi, haytovur, bu tomon hiyla ozoda edi. Ikkala xonaga ham dori sepgach, anjomlarini olib, ortiga qaytdi. Shvabra, paqir va lattasigacha chayib, bir chetga qoʻydi. Sovuqdan qip-qizarib, shishganga oʻxshab ketgan qoʻllariga birrov koʻz soldi-da, xonasiga kirib, pechka ustidagi choynakni, tortmadan sovunni olib chiqib, qaynoq suvni sovuq suvga aralashtirdi. Iliq suv quyib, sovun surarkan, qoʻllari avvaliga ogʻriganday tuyuldi, keyinroq xush yoqdi, ammo oʻz holiga qaytgancha va to koʻngildagiday toza boʻlguncha obdon sovunlab, qayta-qayta yuvdi. Malham sotib olmasam, deya oʻyladi vagon-uyga qaytib kirarkan, qoʻllarim yorilib ketadi, shekilli. Hozircha oq yogʻ surkab qoʻya qolaman. U qoʻllarini artib, kaftlarini pechka quvuriga tutdi. Kechqurun sochimni yuvib olaman, degan oʻy xayolidan oʻtdi va burchakda toʻntarigʻliq turgan katta togʻoraga koʻz qirini tashlab qoʻydi. Eski qora telefon tuyqus jiringlab, xayolini toʻzitdi. Juda ovozi oʻtkir-da qurgʻurning, qanday pasaytirsa boʻlarkin-a? U bu haqda telefon har gal jiring¬laganda bir qur oʻylab qoʻyadi. Goʻshakni qulogʻiga tutdi – kotiba ekan. Bir qoʻlida telefon yonidagi qoʻlqopni oʻzi tikib qoʻygan ipidan tutib, devordagi mixga ildi. Kotibaga javob berish asnosida krovatining oyoq tomoniga osilgan soatga qaradi – oʻn bir boʻlib qolibdi-da. Odatdagidek «choying qaynadimi», deya gap boshlasa kerak. Ishxonada boshqa ayol zoti boʻlmaganidan ikkovi har kuni shu yerda tushlik qilishadi. Elliklardan oshgan, ham kotiba, ham «otdel kadr» bu ayol Shuraning aft-angoriga qarab, oldiniga undan jirkanib yurdi. Keyin-keyin yurish-turishini, tutumini zimdan kuzatib, oʻris boʻlsayam (negadir hamma uni oʻris deb oʻylardi), pokiza, chetin ayol ekanligiga ishondi, yolgʻizlik allaqachon joniga tekkanidan asta-sekin u bilan osh-qatiq boʻla boshladi. Shura choy damlayotganda idish-tavogʻini koʻtarib, kotiba kirib keldi. – Qalaysan, Shura? – derkan, qoʻlidagilarni krovat yaqi¬nidagi ustiga gulli plyonka solingan, «qartay¬gan» stolga qoʻydi. – Tezroq boʻl, qornim ochib ketdi. Shura choyni dam yedirish uchun pechkada qoldirib, kiraverishdagi qoʻlbola temir tokchadan sochiq yopilgan likobchani oldi. Likobchada parraklangan kolbasa bor edi. – Voy, kolbasang zoʻridanmi ishqilib? – kotiba krovatga oʻtirar-oʻtirmas kolbasadan bir dona olib, tishladi. – Hididan zoʻrga oʻxshaydi. – Yaxshisidan, – Shura dasturxondagi nonni ushatdi. – Kechqurun ovqat qilgim kelmay, doʻkondan ozgina obkiruvdim, ortib qoldi. – Yaxshi boʻpti-da, men esa shavla pishiruvdim, ol! – U shavlaga qoshiq soldi. – Choyni quy tezroq, sovqotdim. Bilasanu xonalarimiz sovuq. Bu yerda sening ofising issiq xolos, Shurochka. Ular gangir-gungir qilishib, topgan-tutganlarini paqqos tushirishdi. Nafslari orom olib, choyxoʻrlikka oʻtishdi. Shu payt avvaliga mashina ovozi, soʻngra haydovchining shangʻillagani eshitildi: – Shura, shefga choy damlab qoʻyinglar, men somsa obkelaman! – Gap ohangidan u kotibaning ham shu yerdaligini bilardi. Haydovchi javob ham kutmay, mashinasida tash¬qariga chiqib ketgach, Shura kotiba keltirgan choynakka choy damlab, pechka ustida qoldirdi. Ovqat va choy taftida yuzi chiroyli qizargan kotiba piyolani ikki kafti orasida qisib, labiga olib borarkan, Shuraga tikildi. – Shu bolaning ja turqi sovuq-da, – dedi goʻyo oʻziga oʻzi gapirayotganday. – Senga tegajogʻliq qilmayaptimi, ishqilib? – Mening nimamga tegajogʻliq qiladi-ya, opa. – Uning roʻmoli qoshigacha tushib turar, ogʻzini esa ovqat yeyish uchun xiyolgina ochgandi xolos. – Chiroyliroq narsa boʻlsam ekan... Kotiba undan nigohini uzmasdi. – Men u ma’noda aytmadim. Bu bola odamlarni kamsitib huzur qiladiganga oʻxshaydi-da, shunga... Sen boʻlsa, chiroylisan, Shura, faqat buni yashirasan. Shura koʻzlarini olib qochdi. – Doim shunaqa deb koʻnglimni koʻtarasiz. Chiroy qayoqda-ya manda... – Uning terilmaganidan beoʻxshov koʻringan qop-qora qoshlari, pardozsiz, biroq uzun-uzun qayrilma kipriklari, qorachigʻi tim qora, oqi esa sut rangini eslatuvchi koʻzlari xiyol soʻlgʻin, lekin tiniq, tarang oq yuzi, har qancha oʻrab-chirmamasin, ziyrak nigohlarni yondirguday edi. Kotiba unga yana-da qattiq tikildi. – Kimsan? – dedi balki yuzinchi bor sirli ohangda. – Kimsan, Shura? Qachon yorilasan? – Hech kim!.. Hech kimligim baxtim mening, opa! – U jilmaymoqchi boʻldi, biroq uddasidan chiqolmadi. Koʻzlariga toʻlgan iztirobni yashirish niyatida chetga qaradi. Kotiba gapni chalgʻitish uchun u yoq-bu yoqqa alang¬ladi. – Menga qara, Shura, doim soʻrayman deyman, esimdan chiqadi. Manovi rasmdagi kim? – U oʻng tomondagi devorga yopishtirilgan suratga ishora qildi. – Negadir tanishga oʻxshaydi-ya?.. Bu buyuk yozuvchi Ernest Xemingueyning sochlari oppoq, yuzi qoraygan holda tushgan butun olamga mashhur surati edi. Rahmatli Rustam akasi uning asarlarini, ayniqsa, «Chol va dengiz»i bilan mana shu suratini judayam yaxshi koʻrardi. Talabalik yillari yotoqxonasida osigʻliq turgan surat keyinroq yangi uyining devoriga koʻchgandi. – Bu suratda yozuvchining butun hayoti, iztiroblari, aqlu tafakkuri va nihoyat buyukligi balqib turadi, – derdi u goho faylasufligi tutib qolganda. Institutni bitirib, ikkalasi ham osongina ishga kirishdi – Rustam kasalxonaga, u esa poliklinikaga. Ammo oradagi masofaga qaramay, har kuni birga tushlik qilishardi. Oq libosda Sanobarning chiroyi oʻn chandon ortib ketganday tuyular, Rustamning yuragi qinidan chiqquday boʻlib, unga yutoqib tikilardi, yonida tursa ham sogʻinayotganligini his qilardi. Haftada bir kun tushlik mahali lotereya sotib olgani borardi va oʻsha kunni bazoʻr kech qilib, yuragini hovuchlagancha uyiga – xotinining bagʻriga oshiqardi. U tuzukkina shoir edi, she’rlari asosan Sanobarga bagʻishlanardi va ungagina oʻqib berardi. Faylasufligi tutganda esa, «Chol va dengiz» haqida gapira boshlardi. Sanobar unda hali bu asarni oʻqimagandi. Toʻgʻri, bir bor oʻqishga tutindi, lekin bardoshi yetmadi, zerikib ketdi. – Qaragin, Sano, – derdi Rustam koʻzlari chaqnab. – Qari chol hayot bilan yolgʻiz yuzma-yuz qoladi. Chetdan hech qanday najot yoʻq. U barcha qiyinchiliklarni yolgʻiz oʻzi yengadi. Orzusidagi baliqni tutadi ham. Ammo manziliga yetganda, koʻradiki, oʻljasining ustixoni qolibdi, xolos. Inson hayoti ham shu, Sano, shu!.. Sanobarga bu gaplar havoyidek tuyular, biroq Rustam akasi gapirayotganligi uchungina zerikmasdi. Uning gapirishini, kuyib-pishib bir nimalarni isbotlashga urinishini, koʻzlaridagi oʻtni yaxshi koʻrardi. U ovqatni emas, Rustamning olovli nigohini yerdi goʻyo. Ular baxtiyor edilar: yangi uy, yangi jihozlar, ishlaridagi yoshlarga xos «kashfiyotlar», tushlikdagi uchrashuvlar, tungi otashu betakror huzurlar – bularning bari tugamaydigandek, eskirmaydigandek edi. Lekin hadeganda farzanddan darak boʻlmaganidan yuraklaridagi bir-birlariga aytolmagan sim-sim ogʻriq tobora ulkanlashib borardi. Bir kuni Rustam ishdan erta, buning ustiga, horgʻin qaytdi. Kechki ovqatni apil-tapil yedi-yu, uyquga yotdi. Yarim kechada uygʻondi-da, yuz-qoʻlini yuvib kelib, Sanobarni uygʻotdi. Xotini uning koʻyida hayronu xavotirda endigina uxlagan esa-da, koʻzlaridagi uyquni tezdagina quvib, eriga yuzlandi. – Tinchlikmi? Rustamning yuzi sovuq suv tarovatidan tiniq¬lashib, chiroyli boʻlib ketganga oʻxshardi. – Birpas gaplashib yotaylik, Sano, – dedi muloyim, ehtirosli ovozda, koʻnglidagi qoʻrquv aralash sogʻinchni anglayolmay. – Mayli... Shunga shunchalikmi? – Ayol erini beozor quchib, yuz-koʻzlarini siladi. – Qoʻrqitib yubordingiz-ku!.. – Sano... – dedi Rustam yana yalinchoq ohangda. – Sen nihoyatda chiroylisan, toshkentliksan. Men boʻlsam, xuppa-xunuk qishloqi bir bolaman. Nega menga tekkansan-a? U hazillashmayotgandi, ammo Sanobar qiqirlab kuldi: – Sizga rahmim kelgan-da. Boʻlmasa, kuya-kuya ado boʻlardingiz-da, oʻzbek xalqi zoʻr bir doʻxtirdan, – u keyingi soʻzlarni ataylab urgʻulab aytdi, – zoʻr shoirdan, hatto zoʻr faylasufdan benasib qolardi. – Bu gaping toʻgʻri, – deya xoʻrsindi u, – kuya-kuya ado boʻlardim. Agar menga bir gap boʻlsa, hech kimga qiyo boqmagin, boʻptimi? Aks holda u yoqdayam kuyib ketaman. Chunki sen goʻzalsan, xaridoring koʻp. Sanobar uning koʻzlariga vahm aralash tikildi. – Ey-y, odamni qoʻrqitmang. Menga sizdan boshqasi kerakmas! – derkan, yuzini erining koʻksiga qoʻydi. – Hazilingiz qursin!.. Rustam indamadi. Keyin quchoqlashgancha uxlab qoldilar. Avval Sanobar uygʻondi, qarasa, erining tanasi muzlab yotibdi... Kotiba ishni odatdagidek erta tugatdi. Darvozadan chiqishda Shura bilan xayrlasharkan, tayinladi: – Boshliq ikkovimizning piltamizni ertaroq suqib qoʻygin. Sovuqligidan xonaga kirib boʻlmayapti. – Xoʻp, opa, – deya Shura uni kuzatib qoldi. Uning ortidan boshqa xodimlar ham birin-ketin chiqib ketishdi. Koʻp oʻtmay qorovulxona eshigi oldida turgan Shuraning roʻparasida haydovchi paydo boʻldi. – Menga qara, Shura, – dedi u soqqasi boʻrtgan katta koʻzlarini sirli olaytirib, – Shefni uyga tashlab, ikkitasini obqaytaman. Xonangda bi-ir maza qilaylik. – Soʻng idora binosiga ishora qildi. – Naryoq sovuq-da, boʻptimi! Shura avvaliga uning gapini tushunmadi, keyin esa hayosiz nigohidagi ma’noni uqqanday boʻldi-da, nima deyishni bilmay, esankiradi. Haydovchi mashinasini darvoza oldiga olib kelib qoʻydi. Ortidan qoʻllari choʻntakda, rahbar chiqdi. U sir boy bergisi kelmay, Shuraga shusiz ham har kuni qiladigan ishlarini buyurdi: – Kechqurun katta chiroqni yoqib qoʻygin. Ertalab u yoq-bu yoqlarni yaxshilab supur. Shura yolgʻiz qoldi. Darvozani yopib, xonasiga kirdi. Huvillagan xonada faqatgina soatning chiqillashi eshitiladi. Yuragini yana tanish vahm bosdi. Undan qutulish niyatida xayolini chalgʻitmoqchi boʻldi: nima ovqat qilsamiykin-a, deya oʻyladi, mastava qila qolaman. U qorin toʻygʻazish emas, koʻproq vaqt oʻtkazish uchun ovqat pishirardi. Kichkina qozonchasini pechkaga qoʻyib, yogʻ quydi-da, masalliqlarni toʻgʻrashga tushdi. Yogʻ qizigach, bir qoshiq olib, sovutdi va shishinqiragan qoʻllariga surkadi. Keyin masalliqlarni qovurib, suv quydi-da, qozoncha qopqogʻini yopdi. Bugun sochimni tarolmayman shekilli, deya oʻyladi burchakdagi togʻoraga koʻzi tushib, tagʻin haligi soʻxtasi sovuq kelib qolsa... Ust-boshi bilan krovatga yonboshladi. Yonboshlarkan, nigohiga Xemingueyning surati urildi. Bir pas tikilib yotdi. Yana yozuvchining tanish nigohi bilan toʻqnashdi. Bagʻri oʻrtanib, xoʻrlanish junbushga keldi va shuning barobarida yostigʻi ostidagi «Chol va dengiz» esiga tushdi. Eskirib, rangi uniqib ketgan qadrdon kitobni qoʻliga oldi. Beixtiyor varaqladi. Allaqaysi sahifada toʻxtadi. Koʻzlari xonaning xira yorugʻiga koʻnikib, harflar tiniqlashgach, qariyb yod boʻlib ketgan soʻzlarni ovoz chiqarib oʻqiy boshladi: «Shamol – bu, soʻzsiz, bizga birodarku-ya, – deb oʻyladi u va keyin qoʻshib qoʻydi: – darvoqe, har doim ham shunday emas. Koʻz ilgʻamas dengizni olsak – u ham doʻstu dushmanlarimizga toʻla. Toʻshak-chi... – oʻylardi u. – Toʻshak – birodarim. Ha-da, xuddi shunday, oddiy toʻshak. Oʻringa oyoq choʻzish ayni hikmatning oʻzi. Yengilib boʻlganingdan keyin yelkangdan tosh agʻdarilganday yengil tortasan qoʻyasan! – xayol qildi u. – Men buning shunchalik oson boʻlishini bilmasdim... Kim ham seni yenga qoldi oʻzi, chol? – soʻradi u oʻzidan. – Hech kim, javob berdi u. – Aybim shuki, men dengizda haddan tashqari uzoq ketib qoldim». Jim qoldi. Boʻgʻzi kuyib, bagʻri battarroq oʻrtandi. Koʻzlariga yosh toʻldi. «Mana, Rustam aka, oʻsha siz aytgan hayot bilan yolgʻiz yuzma-yuz turibman», – dedi chiyillab va entikib ketdi. «Yolgʻiz oʻzim qoldim, Rustam aka!» Chol-ku oʻz orzusidagi ulkan baliqni tutdi. Lekin uni «dushmanlar» yeb bitirishdi. Sohilga baliqning ustixonigina yetib bordi. Ustixoni boʻlsa ham qoldi-ku axir!.. Sizdan esa... Hech yoʻq bitta tirnoq tashlab ketsangiz boʻlmasmidi! Boshqa hech narsa kerakmasdi manga!» Rustamni qishlogʻida chiqarishdi. Sanobar uning yigirmasini oʻtkazib qaytdi. Ortiq chidolmadi. Shuncha kun qariyb yemadi, ichmadi, boshqalarga oʻxshab aytib dod solmadi. Soʻzsiz oʻtiraverdi, sassiz yigʻladi, ikki yarim yillik baxtiyor hayotini oʻylab, xoʻrlandi, ezildi. Qaqshagan, garangsib uvushgan shuuri va mahzun qalbining allaqaysi puchmoqlarida erining endi qaytmasligini anglagani sayin faryod urib, bu dahri dunni buzib yuborgisi kelardi... Bir necha oy oʻtib, Sanobarning rang-roʻyi asliga qayta boshladi. Ana oʻshanda atrofida uni koʻrganda «gʻilq-gʻilq» yutinib, koʻzi yaltirab qoʻyguvchi erkaklarning koʻpayayotganligini tuyqus payqab qoldi. Hatto bir kuni bosh vrach xonasiga chorlab, qoʻlidan tutdi-da, izhori dil qildi. Agar rozilik bersa, ikkinchi xotinlikka olishini, har neki kami, orzusiga yetkazishini aytdi. Oʻshanda erining «boshqaga qiyo boqsang, u yoqda ham kuyib ketaman», degan gaplarini eslab, yana tanini jon tark etganday boʻldi, «ersiz xotin» atalmish «tavqi la’nat» peshonasiga bir umrga muhrlanganini his qilib, zor-zor yigʻladi. Qaytib ishga chiqmadi. Ikki-uch kundan soʻng shartta eski-tuski bozoriga bordi-da, yirtiq-yamoq kiyim-bosh sotib oldi. Uyi va narsalariga yaqinlari koʻz-quloq boʻlib turishini, uni izlamasliklarini, qachondir oʻzi qaytishini aytib, xat yozdi-yu, kalitga qoʻshib ularga yoʻlladi va eski-tuskilarni egniga ilib, «babulya-yu marusa»ga aylandi. Vokzalga bordi-da, duch kelgan poezdga oʻtirdi... ... Shom qorongʻusi tushganda ovqati pishdi. Qozon¬chani pechkadan olib, oʻrniga choynakni qoʻydi. Tash¬qariga chiqib, har kungi odatiga koʻra bino yonboshidagi simyogʻochga oʻrnatilgan choʻmichmonand qalpoqli kattakon chiroqni yoqdi. Hammayoq yorishib, hattoki kunduzi koʻzga xunuk, balki vahimali koʻringan turli quri¬lish anjomlari uyumlari ola-chalpoq qor ustida chiroyli manzara kasb etgandek tuyuldi. Chiroqning oʻtkir nuri darvoza va vagon-uy oldiga yetganda, ojizlanib, koʻr oydinlikka aylanardi. Shura bunga koʻnikib qolgandi, shuning uchun qorovulxona yonboshidagi lampochkasi yirikroq burunday keladigan chiroqni ham yoqib, uning katta chiroqdan xijolat boʻlayotgandek qizarishiga ma’noli bir qarab qoʻygach, xonasiga qaytdi. Mundayroq boʻlsayam, televizor sotib olishim kerak, shekilli, deya oʻyladi chinni kosani yarimlatib ovqat quyarkan. E, ortiqcha bosh ogʻrigʻi boʻlar. Ham haydovchiga oʻxshagan surlar kirib oʻtirib oladi. Undan koʻra tinchgina... Yengil tamaddidan soʻng, endigina choy xoʻplaganida, darvoza tomondan mashina ovozi eshitilib, bir ses¬kanib tushdi: nahotki ayollar desa yuragi oʻpkasiga oʻtib ketadigan turqi sovuq haydovchining haligi gapi rost boʻlsa? Endi nima qilaman-a?! U shosha-pisha dasturxonni yigʻishtirib, tashqariga chiqdi. Haydovchi «eshikni och» deya baqirgach, bir qoʻli bilan «Neksiya»ning chirogʻidan koʻzini pana qilib, darvozani ochdi. Mashina vagon-uydan picha oʻtgach, toʻxtadi. Undan avval haydovchi, uning ortidan yana bir yigit va ikki qiz tushdi. Yigitlarning qoʻlidagi xaltalarda nimalardir bor edi. – Ofising tayyormi, Shura? – dedi haydovchi shangʻillab. – Mehmon olib keldim. Tor shim, poshnasi ingichka uzun etik, kalta kurtka kiygan, sochi yelkasini yopmagan yalangbosh qizlar Shuraning yonidan oʻtisharkan, biri «Privetik, babulya», deb qoʻydi xiringlab. Shura karaxt edi, nima qilishini, oʻzini qanday tutishini bilmaganidan toshdek qotgandi. Ichkaridan haydovchining chaqirganida oʻziga keldi. – Piyola-miyola bermaysanmi, Shura, – dedi krovatda qizlardan birini quchoqlab oʻtirgan haydovchi. Ikkinchi yigit bilan qiz esa stolning ikki yonidagi stullarga joylashgandi. – Skoree, babulya, nam tak xochetsya!.. – Haydovchi¬ning pinjidagi qiz juda uyat gapni bemalol aytib yubordi. Berigi yigit xaltalarni ochdi. Unda kabob, pomidoru bodring, non va bir necha shisha ichimlik bor edi. Shu payt «baqiroq» telefonning ovozi xonani tutdi. Shura seskanib ketdi. Goʻyo goʻshakni olishi bilan hozirgi holiga najot topadiganday shoshib telefonga yopishdi. Kotiba ekan. Xonadagilar nafaslarini yutib, Shuraga tikilib qolishdi. Kotiba hol-ahvol soʻradi, «tinch oʻtiribsanmi», dedi, negadir qoʻqqisdan telefon qilgisi kelib qolganini aytdi. Bir hamdard topilganidan Shuraning diydasi yumshadi, yigʻlamsirab haydovchining qiligʻini arz etib yuborishiga bir bahya qoldi. Lekin aytolmadi, qoʻrqdi. Ertaga ham shu yerda ishlaydi, yashaydi-ku, axir! Shu bois gapni qisqa qildi. U boʻshashgancha temir tokchadan kerakli idishlarni olib, stolga qoʻygach, chiqib ketmoqchi boʻldi. – Oʻtirmaysanmi, Shura? – dedi haydovchi sherigi uzatgan piyolani yonidagi qizga tutarkan. – Bir koʻrvolarding-da, babulya! – deya xiringladi qiz. Shura indamay eshikka yoʻnaldi. – Krovatingni bir tabarruk qilib beramiz endi, Shura, – deb qoʻydi ortidan haydovchi. U tashqariga chiqib vagon-uy devoriga suyandi. Xoʻrligi keldi. «Nima qilay, Rustam aka? – dedi yuragi qaqshab. – Chidolmayapman!.. Axir men bunday yasholmayman! Yasholmayman!..» Ichkaridan haydovchining entikish qorishiq ovozi eshitildi: – Buncha shirinsan, asal. Oh-oh, bir maza qilay?!. Rustam unga hech toʻymasdi. Har kecha ishq otashida huzurli yonarkan, oh urarkan, koʻp oʻtmay, unga yana talpinar, xuddi uzoq ayriliqdan soʻng yetishgandek jismi joni tagʻin olov ogʻushida qolardi. Yuzini xotinining xushboʻy sochlariga burkab, adogʻsiz boʻsalar olardi. Har kechasi shu koʻyda oʻtardi. Shura boshini devorga suyab, yuzini osmonga burdi. Qor uchqunlay boshlagandi, yakkam-dukkam qor parchalari ming xiromda uchar, chiroq nurida oppoq kapalaklar misol yaltiray-yaltiray ohista yerga qoʻnardi. Oy esa toʻlibdi. Sovuqdan titrayotgandek jimirlab, u ham yaltiraydi. Rustam ishq otashida yonganida koʻzlari xuddi shunday chaqnab, choʻlgʻanardi. Shura oʻzini Rustamning bagʻrida yotgandek, uning nigohi shundoqqina tepasida porlab turgandek his qildi. – Endi qanday yashayman, Rustam aka?! – kipriklariga yosh qalqdi. Ichkaridagilar behayolarcha qiyqirishdi. U esa shahd burilib xonaga kirdi. Haydovchi bilan yonidagi qiz yarim yalangʻoch holda oʻtirishardi. – Bas qilinglar!.. – deya hayqirdi Shura nigohi naf¬ratga toʻlib. – Men bu yerda yotaman, odamlar bilan ovqatlanamiz!.. – Ie, Shura, ovozing chiqib qoptimi? Ertaga ketingga tepki yemagin tagʻin. Keyin qayoqqa borasan-a? – Haydovchi zaharli jilmayarkan, qaddini rostladi. – Nu chto, babulya, zavidno da? – dedi qoʻltigʻidagi qiz koʻkraklarini silab. Bilgan odamga u oʻz hayosiz¬ligini xaspoʻshlash uchun ham oʻrischa gapirayotgandek tuyulardi. – Men bugun shu yerda maza qilaman, bildingmi?! – deya haydovchi piyoladagi araqni sipqordi. – Bu chuchelo mazani bilarmidi, – deb qoʻydi xiringlab qiz. – Maza qilmaysiz! – Shura bu gapni juda keskin aytdi. – Nima?! – Haydovchi oʻrnidan sapchidi. Shu payt Shuraning roʻparasida Rustam akasi paydo boʻldi. «Sen dunyodagi eng goʻzal ayolsan, Sano, buyuk hayo sohibasisan!» – dedi u nigohi bilan xotinini erkalab, Shura haydovchiga qattiq tikilib, oʻng qoʻlida boshidagi qalpogʻini yechib, ohista yerga tushirdi. Keyin juldur jun roʻmolini yechdi. Soch qisqichini olishi bilan tim qora sochlari yelkasi uzra mastona toʻlgʻondilar. Koʻzlari hayratdan chaqnagan haydovchi «ie-ie» derkan, qayta oʻtirib qoldi. Shura endi korjoma – sariq kamzulini yechdi-da, soʻng boshqa qavat-qavat kiyimlarini ham yoniga tashladi. Nihoyat pushti ichkoʻylakda qolganda, kimdir birov «Bu yogʻiga endi striptiz koʻramiz shekilli», deb qoʻydi ovozi titrab. Ammo kravotdagi qiz yalangʻoch koʻksiga beixtiyor bir qarab olgach, oʻziga yopishmagan harakatlar bilan uni toʻsishga urindi. Haydovchi ham ustiga kiyimini ildi. Shura koʻzlariga yosh toʻlib, endi ichkoʻylagini yechib yubordi. Oq marmardek tovlangan, harorat ufurgan betimsol tanani, jon oʻrtaguvchi qaddu qomatni koʻrgan shahvatparastlar ogʻizlari lang ochilib, devordek qotdilar. Ikki qiz esa oʻzlari anglamagan notanish bir soʻlish oldilar. Shuraning yuz-koʻzlarini yosh yuvarkan, koʻksini quchib turgan siynabandini ham yechdi. Oppoq siynasi balogʻat yoshidagi qizlarnikidek tarang va gʻuborsiz edi. Ammo u hozir yalangʻoch emasdi, goʻyo oʻzining eng chiroyli kiyimlarini kiyayotgandek, atrofga bokiralik, poklik iforini taratayotgandek, buyuk hayosini namoyish etayotgandek tuyulardi. Roʻparasidagilar beixtiyor yerga qaradilar... »Yoshlik» jurnalining 2010-yil, 8-sonidan olindi.

Muallif: Nabi Jaloliddin