Zabarjad (kinoqissa) [Erkin A’zam]

Zabarjad (kinoqissa) [Erkin A’zam]

Otim oriq, manzilimga yetolmayman-o…Qoʻshiqdan Muqaddima Yoz kuni. Tushdan keyingi sokinlik. Ayqirib oqayotgan soy yoqalab oʻttiz besh-qirq yoshlar chamali bir kishi yengil xirgoyi qilib kelmoqda. Vaqtichoq, qadam olishlaridan andak shirakayfligi bilinadi. Narigi tomonda — quyuq daraxtzor chorbogʻ etagidagi tikroq sohilda, oldida har xil qoʻgʻirchoq, oʻyinga mashgʻul boʻlib oʻtirgan olti-etti yashar qizaloq soy yoqalab kelayotgan kishiga koʻzi tushib shodon qiyqiradi: — Dadajon! Dadajon! U oʻrnidan turayotib oldinga munkiydi va oyogʻi ostidagi qoʻgʻirchoqlariga qoʻshilib sirpana-dumalay soyga tushib ketadi. Qizaloq suv yuzasiga bir qalqib chiqadi-yu, jonholatda tipirchilay-tipirchilay choʻka boshlaydi. Narigi qirgʻoqdan oʻzini suvga tashlagan ota uch-toʻrt hamlada qizga yetib oladi-da, uni boshi uzra baland koʻtarib sohil tomon otib yuboradi. Keyin oʻzi ikki-uch marta talpinib yuzaga chiqadi-yu, birdan koʻrinmay ketadi. Suv sathida uyurmasimon halqalar hosil boʻladi, qizaloqning turli-tuman qoʻgʻirchoqlari oʻsha doira boʻylab aylana boshlaydi. Sohil uzra esini yoʻqotib qoʻygan qizaloqning chinqirigʻi yangraydi: — Dada-a-a! Dadajo-o-on! Qissa Zabarjad degan bir... qiz deymizmi endi, juvonmi... oppoq yelkalari ochiq, guldor choyshabni ichkoʻylak misoli qoʻltiqlari ostidan oʻtkazib tangʻib olgan, eshik yonboshidagi elektr tugmachasini bosib, charogʻon vannaxonaga kiradi. Allaqanday sirni anglab yetmoqchi yo nimanidir salmoqlab koʻrayotgan kabi qoʻlidagi gʻijimlangan oq roʻjaga bir nafas tikilib turadi. Koʻnglidan kechgani esa bunday: — Shugina kerakmidi sizlarga? Mana, tamom! U roʻjani vannaga otadi-da, joʻmrakni ochib yuboradi. Sharillab oqqan suv goʻyo bir zum qon tusini oladi — jomga tushiboq qip-qizil qonga aylanayotir! Koʻzida yosh halqalangan Zabarjad bir seskanib, jomga diqqat bilan tikiladi. Yoʻq, suv! Oddiygina suv. Andak xira tortgandek, xolos. Vanna devoriga yopishtirilgan zarhal tasvirdagi yarimyalangʻoch ishvakor jonon sirdoshlarcha koʻz qisib qoʻyadi. Zabarjad roʻparadagi doirasimon koʻzguga soladi oʻzini. Sochlari betartib hurpaygan, koʻzining surmasi chaplashgan. Yuzini har maqomda burishtirib koʻradi, tilini chiqarib oʻzini masxara qilgan boʻladi. — Koʻnglingiz joyiga tushdimi, jonim? Battar boʻling! Soʻngra koʻzgu tagidagi joʻmrakda yuzini yaxshilab yuvib, tagʻin aksiga boqadi: shoʻx nigohlar oʻsha-oʻsha, kulgichlar oʻsha-oʻsha — biror narsa oʻzgarmagan! — Hech gap emas ekan-ku! * * * Tangu tor oshxona. Deraza yonidagi yemak stoliga tirsak tirab bir kishi oʻtiribdi. Maykachan. Chekyapti. Oʻrtayashar. Sochiga oq oralab qolgan. Yuzi koʻrinmaydi. Zabarjad orqadan kelib uni boʻynidan quchadi, sochlariga yuzini suykaydi. — Dadamning ham sochlari shunday edi. «Nega boshqalarning sochi qop-qora-yu, sizniki bunaqa?« deb soʻrasam, »Men kul sepib olganman-da», derdilar. Zabarjad stolni aylanib oʻtib, haligi kishiga roʻbaroʻ oʻtiradi. U ham stolga tirsaklab, suhbatdoshiga tikiladi. — Pushaymon qilyapsiz-a? Boʻlgani boʻldi endi, doʻstim, oʻylamang! Bu ishda boy bergan men-ku, sizga nima? Lekin oʻzim hecham afsus qilmayapman. Qaytaga, qushdek yengil boʻlib qolganga oʻxshayman. Orzum shu edi, mana, yetdim. Besh yil boʻldi-ya! Endi sizdan boshqa biron erkak bu ostonani koʻrmaydi. Zabarjad soʻzim! Yo kelsinmi, maylimi? Gapirsangiz-chi, axir! E-e-e! — Zabarjad xuddi yosh bolaga doʻq qilayotgandek bir jazava bilan stolga shapatilaydi. Soʻng birdan yumshab, jilmayadi. — Toʻgʻrisini ayting, kutmaganmidingiz? «Qari boʻlsa ham — qiz yaxshi» degan gapga endi ishongandirsiz? E, kim ham ishonardi — Oʻttizlardan oshib, shu vaqtgacha!.. Uyatsizman-a? Qip-qizil sharmanda! Urib-urishadigan ering, uyaladigan bolang boʻlmaganidan keyin odam bora-bora mana shunday behayoga aylanar ekan, doʻstim! Oʻrtada turgan chinni tarvuzga pichoq sanchilar-sanchilmas (soʻyayotgan kishining faqat qoʻli koʻrinadi), u paqqa ikkiga boʻlinib ketadi. Qondek qip-qizil! Zabarjad tarvuz pallasiga changal urib «yuragi«ni ajratib oladi-da, stol uzra uzalib »doʻsti»ning ogʻziga majburan tiqadi. — Qoʻpolman-a? — deydi qilmishidan kuyingandek. — Qoʻpolman. «Sen, Zabar, asli oʻgʻil bola boʻlib tugʻilishing kerak edi, nimadir xato ketgan-da», derdilar dadam. Rostdan ham, oʻgʻil bola boʻlganimda bunday yurmasdim. Iy-y, yoʻq, yoʻq, shunday — qiz bola boʻlganim yaxshi! Oʻgʻil bola boʻlganimda sizni qayoqdan koʻrardim, toʻgʻrimi? Oʻgʻil bola... Mana koʻrasiz — Oʻgʻil boʻladi. Aniq, a-aniq! Oʻzingizga oʻxshagan: qoravoy, indamas. Agar... mabodo qiz boʻlib qolsa, duch kelgan birortasiga shartta tegib olaman, Zabarjad soʻzim! Qiz bola otasiz oʻsmasligi kerak. Otasiz oʻsgan bittasini, mana, koʻrib oʻtiribsiz! * * * Zabarjad yengil-engil hatlab zinapoyadan tushmoqda. Ikkinchi qavatdan oʻtayotganida orqadan birov tovush qiladi: — Zabar, Zabar, ishga ketyapsanmi? — Baliq oviga! — deydi Zabarjad bepisand oʻgirilib. Yon tarafdagi salqi zanjirlangan eshik tirqishi¬dan soch-soqoli oʻsib ketgan qoʻsqi bir bashara chala koʻrinadi. — Meniyam billa opketsang-chi! Suvga tushib ketmagin deb belginangdan quchoqlab oʻtirardim. — Qarmoq-parmogʻing yoʻq-ku, Zokir, — deydi savdoyi qoʻshnisining bu kabi shilqimliklariga koʻnikib ketgan Zabarjad beozor kulimsirab. — Mening qarmogʻimni koʻrmagansan-da, hey qiz! — deydi Zokir ochiqcha betamizlikka oʻtib. — Vo-ey, buning figurasini qarang! Shimlar tarang, koʻkraklar dirkillagan! Oʻlib qolaman, vo-ey! — He, aynimay oʻl! Devona! Oʻylamay aytgan gapiga chuv tushgan Zabarjad uch zinani bitta qilib pastga otiladi. — Mengayam opke baligʻingdan. Laqqasidan boʻlsin, hey! — deb qoladi «zanjirband». * * * Sersoya hovli oʻrtasidagi shiyponchada doimiy ulfati Yura piyon bilan domino oʻynab oʻtirgan oltmish yoshlardagi chuvakkina odam — Zokirning otasi Vosil amaki yoʻlakdan chiqqan Zabarjadga koʻzi tushib, oʻzicha yayrab ketadi: — Ha, Joʻraboyning qizi! Kelinchakka oʻxshab qolibsan, toʻy qachon? — Sizga har kuni toʻy-ku, Vosil amaki! — deydi Zabarjad xushhollik bilan; asli begʻubor shu shoʻrlikka rahmi keladi doim. — Yoʻq, sening toʻyingda toʻyib bir ichib armondan chiqmoqchiman-da, qizim. Oshnam rahmatlini eslab! — Kuyov topilmayapti, amaki, kuyov yoʻq! — Senday nozaninga qaramasa, yigitman deganlarining koʻzi qayoqda ekan-a! — Oʻzingiz kelin qilaqolmaysizmi? — Zokirgami? E, u senga toʻgʻri kelmaydi — turemshik! Ikkinchi qavat derazasidan hayqirgan ovoz keladi: — Kim turemshik, hoʻ piyonista! Oʻzi koʻnib turibdi-ku, bosish kerak! Vosil amaki xira pashshani haydagan kabi deraza tomon qoʻl toʻlgʻab qoʻyadi: bas qil! Zabarjad uzun bogʻichli soʻmkachasini yelkasidan olib, kavlay-kavlay ulfatlarga yaqinlashadi. Kaftida gʻijimlagan pulni bilintirmaslikka tirishib Vosil amakining choʻntagiga tiqib qoʻyarkan: — Kuyov topsangiz — suyunchisiga, — deydi pichirlab. Vosil amaki soʻniqibgina yerga qaraydi. — Rahmat, qizim. Peshonang ochilsin iloyim. Yura piyonning koʻzi chaqnab ketadi, qizga umid va havas bilan boqadi. Keyin engashib, qoʻlbola stol tagidan qizgʻish shishani oladi. — Davay! Deraza tarafdan yana shangʻillash eshitiladi: — Necha soʻm ekan, hoʻ piyonista? Bir tiyinini ham qoldirmay menga berasan, bilding! Endi u mening qayligʻim-ku! Kechqurun menga baliq opkeladi, oʻzi aytgan! Vosil amaki asta boshini koʻtarib derazaga qaraydi. Bir lahzada koʻzlari qizarib qolibdi. * * * Zabarjad uyni aylanib oʻtib yoʻlkaga burilganida uchinchi qavat derazasidan ayasining sasi keladi: — Hoy boyvuchcha, anovi tasqaraga nega pul berasan? Zabarjad yoʻlidan toʻxtab, derazaga yuzlanadi: — Kimga? Qanaqa pul? — Hali derazadan oʻzim koʻrdim-ku! — Rahmim keladi, aya. Ichim achiydi koʻrsam. — Menga rahming kelsin! Sen yetimchalarni xorligu zorlikda boqib katta qilgan onangga iching achisin! — Yaxshi odam-ku, aya! Doim dadamni gapiradi. Oʻrtoqlari edi. Derazadan engashib olgan Vazira opa battar tutaqadi: — Qanaqa oʻrtoq?! Bir joyda ishlagan, xolos. Hay, ana, shunchaki bir qoʻshni! Yaxshi odamni xotini tashlab, qizinikiga borib oʻtiradimi, a?! Yaxshi odam pushtikamaridan boʻlgan farzandini zanjirga solib qoʻyadimi?! Yaxshi odam qizi tengi birovdan sadaqa oladimi?! Yaxshi odam boʻlsa, ertayu kech... — Boʻldi, boʻldi, aya! Qoʻni-qoʻshni eshitadi. Nima qilsin bechora? Oʻzingiz bilasiz-ku! — Ana, jinnixonaga eltib topshirsin! — Aya! Har kim ahvolini oʻzi biladi. Bittayu bitta oʻgʻil! — Hali sen chiqqan zahoti Dilya oʻrtogʻing telefon qiluvdi, — deydi Vazira opa negadir darhol shashtidan tushib. — Ishxonangning oldida kutarmish. Gapi bor ekan. — Gaplari boʻlsa, oʻzlari kelib meni opketmaydilarmi u tannoz xonim! — deydi Zabarjad yoʻlga tusharkan, nimadir nash'a qilib. — Taglarida — «Neksiya»! Dilya Dubay! — Hoy, kirporoshok esingdan chiqmasin-a! * * * Mikroorganizmlar tadqiqoti instituti. Soʻmka-poʻmkasini qoʻyib, oq xalat kiyib chiqqan Zabarjad tez-tez yurib maydon chetidagi daraxtlar soyasida turgan «Neksiya»ga yaqinlashadi. Yaltir-yultir yasanib olgan Dilya kimgadir «Nima oʻylasangiz oʻylayvering! Bugun kelmaysiz, tamom! Toje mne!» deb jahl qiladi-da, qarsillatib telefonchasini buklaydi. — Qani, gapirsinlar, — deydi moshinaga kirib uning yoniga oʻtirgan Zabarjad. — Oʻtiribsan mikroblarga yem boʻlib? — Mikrob emas, savodsiz, foydali mikroorganizmlarni tadqiq etish instituti! — Bari — bir goʻr!.. Ketyapman, oʻrtoq! — Yanami? Oʻsha yoqqa? — Boshqa qayga boʻlardi! Bu safar olti oyga! — Yetar deyman. — Yetmaydi, Zabar! Menga yetmaydi! Sening-ku dadang oʻlgan edi, men bir qari kampirning qoʻlida tirik yetim boʻlib oʻsganman. Koʻzim och. Boʻlsa, yana koʻproq boʻlsin deyman. Shunaqa. Dugonangning fe’lini bilasan-ku, oʻrtoq! Bola katta boʻlib qolyapti. Kelajakda oʻqishini oʻylashim kerakmi — kerak! Uchastka qurmoqchiman. «Dom» jonga tegdi — burilolmaysan, tangu tor. Keyin — men ham odamday yashashga haqqim bormi, yoʻqmi?! — Yasha, yasha. Ruxsat berdim. — Kulma, Zabar. Anovi soʻtakning ahvolini oʻzing bilasan. Uyga bir soʻm topib kelolmasa! Qoʻlidan bir ish kelmasa! Ketiga tepganimga ikki yil boʻldi, oʻrtadagi oʻgʻil bahona, sirtiga suv yuqtirmaydi-ya! Xuddi hech nima boʻlmagandek, «Uyingning kalitini tashlab ket« emish! Ijaraga qoʻyib pul ishlamoqchilar! »Yebsan», dedim. Eshitding-ku hali. Ijara qoʻyadigan boʻlsam, oʻzim qoʻymasmidim! K chemu eto mne! Toʻrt pul chiqadimi, yoʻqmi, shuncha remontimning dabdalasini chiqazib tashlaydi. Bilaman, marjabozlik qilmoqchi bu. Oʻrgildim sizday marjabozdan! Holing menga ma’lum-ku. Qoʻlingdan biror ish kelganida men bunday sarson boʻlib yurarmidim! Kalitimning bittasini senga tashlab ketmoqchiman, Zabarjad. Loyimiz har joydan boʻlgani bilan eski oʻrtogʻimsan, maktabda billa oʻqiganmiz. Haftada bir-ikki bor gulga suv quyib ketsang bas. Gullarimni koʻrgansan, Arabistondan kelgan antiqa gullar. Menga qara, Zabar, biratoʻla kelib menikida yashab tursang-chi? Shaharning qoq markazi, hamma sharoit muhayyo. Hu-uv Sirgʻalingdan sakillab yurguncha! U yoqdan semiribroq kelsam, arzon-garov qilibmi, balki butunlay oʻzingga bervorarman. A, nima deysan? — Gul-pulingga qarab turishim mumkin, lekin uying oʻzingga buyursin, jonim! — Mana shunday tantiliklaringga borman-da, Zabar! Sa-al menga oʻxshaganingda-ku oʻzim bilardim nima qilishni. Sendaqasini koʻrsa, oʻlib qoladi ular! Olti oyda ogʻiz-burninggacha toʻlib ketasan! Boʻldi, boʻldi, tumshaymang. Bildik — siz farishta, Vazira kennoyim ham oʻpmagan huru gʻilmonsiz! Ja-a boʻlmasa, dengizlarda choʻmilib kelarding! — Suvni yomon koʻraman. — Yomon koʻrarmish, qoʻrqsang kerak-da? Choʻmilsang — shundoq mazaki, iliqqina! Tanangdagi bor gardu gʻuborni yuvib ketadi. — Seni-ku oʻnta dengizda choʻmiltirib olsa ham befoydadir! — Dengiz emish, okeanda degin! — Dilya tantilik bilan qiqirlaydi. — Oʻzing kimga asrab yuribsan bu mulkni, hayronman? Koʻtarasiga bervormaysanmi?! — Egasi chiqib qolar, — deydi Zabarjad sirli jilmayib. — Koʻtarasavdoni sen qilasan! — Voy, haliyam anovi... Boshingga urasanmi uni! Yoshi katta boʻlsa, bola-chaqali, oʻziyam bir xunuk, tasqara! Lekin-chi, Zabar, toʻgʻrisini aytsam, oʻsha odamingning bir balosi bor-ov. Ji-im oʻtirsayam, gapirmasayam, yonidan ketging kelmaydi-ya! Bunday bir yoshrogʻini topsang-chi, oʻrtoq! Qachongacha yurasan qulf solib?! — Yoshi ham bor. «Diplomat». — Ho-o, zoʻr-u! Hah, pismiq, yashirishini qarang! — Yoʻq, sen oʻylagandaqamas. «Diplomat« koʻtarib yuradi, xolos. Keys bor-ku, oʻshani. Koʻzini loʻq qilib, "Sevaman!" deydi. Oʻzi mendan besh yosh kichik! Shunisini aytsam, "Sizsiz yashayolmayman!" deydi tirrancha. Oʻzicha bir balolarni javraydimi-ey! Qochib ketging keladi. Izimdan tentigani tentigan. Hozir ham shu atrofda yurgan boʻlsa kerak. »Diplomati»ni qoʻltiqlab! — Da-a, birkam dunyo ekan-da, — deydi Dilya daf’atan ma’yus tortib. — Zaba-ar, bir gap soʻrasam maylimi? Anovi «doʻstim-doʻstim» deganingni rostdan ham yaxshi koʻrasanmi? Ayt, nimasini? — Shunisini bilmayman-da. Bilganimda-ku... Oʻzim bilardim! — Men ham birovni yaxshi koʻrgim kelyapti, — deydi Dilya koʻzida yosh halqalanib. Soʻng birdan hoʻngrab Zabarjadni quchoqlab oladi. — Senday. Senga oʻxshab. Chin yurakdan! Havasim keladi senga, oʻrtoq, ishon! Men odam boʻlmadim, Zaba-ar! Yurishimni qara! Shuyam hayot boʻldimi, dugonajon? Bir tiyin! Bu hammasi bir tiyin, ishon! Zabarjad nogoh jini qoʻzigan Dilyani hurpaygan sochlarini tartibga solgandek boʻlib silay-silay yupatarkan, institut darvozasi oldida u yoq-bu yoqqa alanglab kimnidir qidirayotgan hamkasbi Donoxonga koʻzi tushadi. — Xafa boʻlmaysan, oʻrtoq, meni soʻrab chiqishdi shekilli. — Mayli, mayli, boraqol, — deydi Dilya birdan «motami» arib, boyagidek sovuq, oʻktam qiyofaga kirarkan. — Meniyam tashvishlarim bir dunyo! Bilet, viza-piza deganday. Ketishdan oldin oʻzim uylaringga oʻtaman. Vazira kennoyimga salom aytib qoʻy, xoʻp? Dilya moshinasini shiddat bilan orqaga surib, katta yoʻlga soladi. * * * Direktor qabulxonasi. Eshikni taraqlatib ichkaridan Zabarjad chiqadi. Rangi oʻchgan. Lekin yuzida allaqanday telbavor bir tabassum. Oʻzi oʻlgudek qarimsiq, ammo rosa yasan-tusan kotiba ayol oʻrnidan turib ketadi: — Nima gap? Tinchlikmi? — Kompʼyuter sindi shekilli, — deb javob qiladi Zabarjad gʻalati zaharxanda bilan. — Bosh ham yorilgandir. — Voy, nega sinadi? Nima yorildi deysiz? — Siz sindirmaganmisiz? Siz yormaganmisiz? — Voy, nega sindiraman? Esimni yebmanmi! Bundoq tushuntiribroq gapirsangiz-chi, Zabarjadxon, nima gap oʻzi? — Men esimni yedim, Xatira opa! Yod-podingiz boʻlsa, paxtaga tomizib tez opkiring. Doʻxtir chaqirsangiz ham boʻladi. — Voy-voy, domlaga biror nima boʻldimi? — Kirganda koʻrasiz! * * * Tajribaxona. Toʻrt taraf oynaband javon, oʻrtada uzun-uzun stollar. Besh-oʻn chogʻliq oq xalatli ayol uzunchoq shisha idishlarni koʻtarib u yoqdan-bu yoqqa ivirsib yuribdi. Oʻzgacha bir vajohatda kirib kelgan Zabarjad koʻpchiligining e’tiborini tortadi. Odatdagi pichir-pichir, oʻzaro ma’noli qarashlar. Zabarjad indamay joyiga oʻtib, xalati choʻntagidan ruchka oladi-da, bir varaq qogʻozga allanima yoza boshlaydi. Boyagi Donoxon hadiksirabgina uning boshiga keladi. — Himoyaga tegishli biror yangilik bormi deyman. Nega chaqirgan ekanlar? Zabarjad yozuvdan bosh koʻtarib, atay barchaga eshitarli ovozda «hisob» beradi: — Shanba kuni chet ellik mehmonlar bilan Chorvoqqa chiqarkanmiz! Dam olishga. Ikki kunlik. Men domlaga referent boʻlib borarmishman! Har yoqdan luqma eshitiladi: — Voy, yaxshi-ku! Maza qilib kelasiz-da. — Bahonada himoyangizdan gap ochilib qolar. — Oʻtgan gal, bahorda Barno boruvdi, eslaringdami? Biotexdan. Zabarjad yozib boʻlgach, shaldiratib qogʻozni stoldan oladiyu ikki hatlab, yonboshdagi javon ortida yozuv-chizuv qilib oʻtirgan laboratoriya mudirining stoliga eltib tashlaydi. — Men ishdan boʻshadim, Gulnoz Rahimovna! Mana, arizam! Xayr sizlarga! U apil-tapil ish oʻrnini yigʻishtirib, soʻmkachasini kiftiga iladiyu chiqadi-ketadi: bay-bay! Hamma hangu mang. * * * Zabarjad eshikdan chiqqani hamono gʻiybat aralash muhokama boshlanadi: — Shu qizning ajab qiliqlari bor-da! Sal narsaga toʻnini shartta teskari kiyadi-qoʻyadi. Hay, Chorvoqqa chiqib kelsa nima qipti? Tem bolee, domla oʻzlari taklif qilibdilar. Ham sayohat, ham tijorat deganday, himoyasi yurishib ketarmidi balki. Kalit oʻzingning qoʻlingda boʻlsa, qulfingni birov besoʻroq ocha oladimi, ayting! — Zabarjadxonga ham oson tutib boʻlmas. Dissertatsiyasi tayyor boʻlganiga bir yildan oshdi. U yoqda ana, Barnoxonga oʻxshaganlar hashar bilan ishini bitirib olyapti. Alam qilib ketgandir-da. Necha yillik mehnat! — Buning ustiga yoshi ham oʻtib boryapti deng. Anovi sabil miyaga uradi-da! — Domlasi qurgʻur ham haqini olmasdan qoʻymaydigan! Huv tatar qiz ham shunday bir mojaro bilan ketib qoluvdi, eslaringdami? — Xatirani-ku qabulxonasiga qamab, qaritib boʻldi. Qorovullikdan boshqasiga yaramay qolgandir endi. * * * Zabarjad ikkinchi qavatga tushganida koridorning oxiridagi deraza rafida turgan tanish «diplomat»ni koʻrib qoladi. Bir zum ikkilanib toʻxtaydi-yu, keyin shahd bilan oʻsha yoqqa qarab yuradi. Mana, anovi sullohning oʻzi! Xushsurat, qaddi-qomati raso. Risoladagidek kiyingan: qora kostyum-shim, oq koʻylagu galstuk. Qoʻlida gul, iljayibgina turibdi. — Yana keldingizmi? Sizning boshqa ishingiz yoʻqmi? Men sizga nima degan edim oʻtgan gal?! — Sevgan koʻngil nima qilsin, axir? — deydi surbet tirjayib. — Menga qarang, shoir-poir emasmisiz mabodo? — Qanaqa shoir? Nega?! — Toʻgʻri gapiraversangiz boʻlmaydimi? E, hammang jonimga tegding! — Zabarjad jazava ichida keysga chang soladiyu uni deraza osha pastga uloqtirib yuboradi. — Voy, voy, bu nima qilganingiz, Zabarjadxon? Zabarjad shu zahoti shashtidan tushib, soʻraydi: — Ichida nima bor edi? — Bir shisha konʼyak. «Anhor». — Yana? — Shokolad. Oʻzingiz yaxshi koʻradigan achchiq xilidan. — Yana? — Yana... dissertatsiyam. Papkada edi. — Yuguring! Tez! E, shoshmang, necha pul boʻladi hammasi? Zabarjad sarosimada soʻmkachasidan bir siqim pul olib jabrdiydaning choʻntagiga tiqadiyu yov quvgandek, undan oldin koridor boʻylab chopib ketadi. Zinapoyaga yetib orqasiga oʻgiriladi: oshiq shoʻrlik mum boʻlibgina qotib qolgan! — Ilmiy ishlaringizga muvaffaqiyat! * * * Zabarjad institut binosidan yelib chiqadi-da, eshik oldida bir dam toʻxtab, oʻylanib turadi. Soʻng ildam yurib binoning chap biqinidagi terakzorga kiradi. Oʻt-oʻlanlar orasidan keysni topib, dastroʻmoli bilan u yoq-bu yogʻini artadi. Xomush, parishon holda eshikdan koʻringan egasining qoʻliga uni tutqazarkan: — Uzr, jahlim chiqib turuvdi, — deydi Zabarjad. — Qarang-chi, qoʻlyozmangiz hoʻl boʻlmabdimi? — Qoʻlyozmam? — deydi yigit battar gangib. Keyin beixtiyor qizning amriga boʻysunib, tizzasi ustiga qoʻyib keysni ochadi. — Yoʻq, hatto sinmabdi ham... Men endi nima qilay, Zabarjadxon? Zabarjad bu savolga nima deyishini bilmay lab tishlab qoladi. — Nima qilardingiz, u yoq-bu yoqni koʻrasiz... Soddadil yigit alanglab rostdan ham ikki tarafiga nazar soladi. Bir tomondan dikirlab qoʻgʻirchoqdek bir qiz oʻtadi, ikkinchi tomonda — ertalab Dilyaning moshinasi turgan daraxtlar tagida «Tiko»siga suyanib, qoʻlida koʻzgucha, bir qiz oʻziga oro bermoqda. — Koʻp-a? — deydi yigitga qoʻshilib oʻzi ham oʻsha tomonlarga qaragan Zabarjad shoʻxchan kulib. — Davosi shu! — Lekin yurakka buyurib boʻlmaydi-ku, Zabarjadxon! — deydi bechora kitobiy oshiq hasratli ohangda. Zabarjad yaqin borib, opalarcha bir mushfiqlik bilan uning yuzini kaftlari orasiga oladi: — Mening yuragimga buyurib boʻlarkanmi, ukajon?! Siz hali yoshsiz, qiz degani ana — son mingta! Keling, shunday boʻlgani ma’qul. Omadsiz oshiq asta buriladiyu, boʻyni bir yonga qiyshaygan, «diplomat»ini osiltirib koʻchaning naryogʻiga qarab yoʻl oladi. Oʻz-oʻzidan diydasi yoshga toʻlgan Zabarjad qimirlayolmay joyida turib qoladi. * * * Qator telefon budkalarining biridan Zabarjad yigʻlagudek bir alfozda «doʻsti»ga arz qilayotir. Qoʻshni budkada ikki yosh oshiq-ma’shuq bir-biriga qapishgan koʻyi, goʻshakni goh unisi, goh bunisi olib kim bilandir soʻzlashayotir. — Siz tengi, siz tengi shekilli, — deydi Zabarjad xunobi oshib. — Ha, professor. «Qizim, qizim«lab yurardi, yaramas! Yoʻq, rahbarim boshqa. Yaxshi odam, aytganman-ku sizga... Orqa xonasiga opkirib, allanimabaloni kompʼyuterda koʻchirib berishimni soʻradi. Oʻzim ham sezganday boʻldim-a. Xatirasi qabulxonada saqich chaynab oʻtiribdi, oʻsha koʻchirsin edi! "Himoyangizni keyingi chorakka qoʻymoqchimiz, Zabarjadxon, shunga nima deysiz?" deb soʻradi avval. "Siz nima desangiz shu-da, domla, rahmat", dedim. "Men nima desam shumi? Gapingizda turasizmi? Shanba kuni vaqtingiz qalay?" Keyin — Chorvoq-porvoq, hali aytdim-ku! Koʻchirib boʻlib oʻrnimdan turayotsam, »Ish bitganda qochish ekan-da!» deb tashlanib qolsa boʻladimi! Pishillab! Bir sassiq! Harom! Kompʼyuterini itarib yuborib, klaviatura bilan soldim boshiga!.. Toʻgʻri, toʻgʻri, yaxshi ish boʻlmadi. Chidayolmadim-da. Nima, boshi ochiq bir yetimcha ekan deb yopishaverish kerakmi? Oʻzim ham jinniman, bilasiz-ku!.. Ha, ha, hammaga shunday. Hayvo-on! Direktor boʻlsang — Oʻzingga! Keyin — boʻshadim! Ha, yozdim arizasini... E, bilmasam. Bugun vaqtingiz bormi? Doim shunday — ish, ish! Kim bor? Odam? Men-chi, odammasmanmi?! Qoʻshni budkadagilar endi tamomila yaktan boʻlib ketgan — Oʻpishayotir. Haligina talash goʻshak esa keraksiz buyumdek yerga osilib yotibdi. Zabarjad alam bilan teskari qarab oladi. Yo tavba, bu yon budkada undan ham battar manzara! Tashqarida shovillab yomgʻir quymoqda. * * * Rahbar kishining kabineti. Uzunchoq stolning ikki tarafida toʻrt-besh odam mahtal boʻlib oʻtiribdi. Xona egasining oʻzi nariroqda, bularga orqa oʻgirib, qoʻl telefonida kim bilandir soʻzlashmoqda. Toʻgʻrirogʻi, telefonda birov betoʻxtov vaysayapti, u esa yakkash quloq solib turibdi. Ahyon-ahyonda uzuq-yuluq bir nimalarni soʻrab qoʻyadi, xolos. Oʻrtayashar bir odam. Sochiga oq oralab qolgan. Yuzi koʻrinmaydi. Stol yonida betoqat boʻlib kutayotganlar derazaga qarab bosh chayqab qoʻyadi: yomgʻir! * * * «Yigʻlayotgan» telefon budkasi. Yomgʻir sasi aralash budka ichidan Zabarjadning zorli ovozi eshitiladi: — Koʻrgim kelyapti, ha-a! Juda-juda! Oldingizga boray, maylimi? Shundoq eshikdan bir qaraymanu ketaman, xoʻpmi? Nima? Endi nima qilaman? E, hammasidan bezdim! Shu shahringizdan ham! Mana, mendan ham hamma bezor-ku! Boshimni olib ketsammi deb qoldim. Qishloqqa. Ammamnikiga. Birgina oʻsha kampir tushunadi meni, xolos! Boshqa hech kimga kerak emas ekanman! Bildim — he-ech kimga! Boʻpti, qaytib sizga telefon qilmaganim boʻlsin! Ha-a, Zabarjad soʻzim — shu! Hoʻngrab yigʻlayotgan Zabarjad budka eshigini taraqlatib chiqib, egni yupun, boshyalang, yomgʻir qa’riga uradi oʻzini. Yomgʻir toʻrlari oralab bebaxt, aftoda bir koʻyda ketib borarkan, qoʻlida osiltirib olgan soʻmkachasi koʻlmak suvlariga tegay-tegay deydi. Bu yoqda — budkada haligina jonquloq boʻlib turgan goʻshak yerga osilib yotibdi. Endi nokerak, ortiqcha bir buyum! Goʻyo u ham baxtsiz, u ham yigʻlayapti. Hamma yigʻlayapti! Olam koʻzyoshi qilyapti! * * * Kimsasiz bir bogʻning oʻrtasidagi koʻshksimon shiyponchada Zabarjad yolgʻiz, shumshayib oʻtiribdi. Biqinida soʻmkachasi, ogʻzi ochiq. Tizzasida kaftdekkina surat. Dadasi. Termilgani termilgan. Keyin avaylabgina suratni soʻmkachasiga soladi-da, undan bir quti sigaret bilan gugurt oladi. Noʻnoqlik bilan sigaret qutisini ochadi, qovushmaygina bir donasini labiga qistiradi, urina-urina gugurt chaqadi. Labi choʻchchaygan, aftini kulgili tarzda burishtirib bir-ikki dapqir ichiga tutun tortadi-yu, birdan koʻzlari olayib, oʻqchib yuboradi. Oʻpkasi uzilgudek boʻlib yoʻtala boshlaydi. «Kashanda» qoʻlidagi sigaretu gugurtni alam bilan bir yoqqa otib, yuzini changallab oladi. Barmoqlari orasidan tevarak-atrofni shalabbo qilib yogʻayotgan yomgʻirga tikiladi. Yomgʻir tuyqusdan taqqa tinib, quyosh chiqib ketadi. Osmonda beqasam kamalak koʻrinadi. Moʻ'jiza! * * * Bejirim ta’mirlangan, shifti oynaband hashamatli xona. Qayoqqa qaramang, Dilyaga koʻzingiz tushadi. Toʻrt taraf devoru javonlar, past-baland tumbalar ustidan Dilya sizga boqib turadi. Har xil kayfiyatda, turli holatlarda, Turkiya deysizmi, Hindistonu Arabiston deysizmi, ishqilib, oʻshanday maftunkor manzillarda olingan katta-kichik suratlar. Bari oʻziga mos antiqa qasnoqlarga joylangan, did bilan osib-terib chiqilgan. Odam oʻzini yaxshi koʻrishni mana shu Dilyadan oʻrgansa boʻladi! Toʻrdagi qoʻshtoʻshakda bizga tanish haligi oʻrtayashar, sochiga oq oralagan kishi yostiqqa bosh qoʻyib yuztuban yotibdi. Zabarjad oʻsha-oʻsha «libos»ida, uning beliga minib olgan, boʻyin-boshlarini mehr bilan, hafsala bilan uqalaydi — massaj. Mana, Dilyaxonim, koʻrib qoʻying! Tagʻin oʻsha «bir aktyor teatri» — Zabarjadning labi labiga tegmaydi. Mayli, shoʻrlik qiz dardini toʻkaversin, sizu biz ora-orada Dilyaxonning ajib-ajib suratlarini tomosha qilib turamiz, demakki, undan-da maroqli sarguzashtlariga sherik boʻlamiz. — Bilasizmi, qachon yaxshi koʻrib qolganman sizni? — deydi «massajchi« qiz. — Bir-rinchi koʻrishimdayoq! Zabarjad soʻzim! Huv, esingizdami, Dilya bilan oldingizga boruvdik-ku, oʻshanda. Singlisini ishga joylamoqchi boʻlib. U qaerdadir siz bilan tanishib olgan ekan. Erkaklar bilan til topishishga, ayniqsa, ish bitirishga usta-da. Toʻgʻri aytyapmanmi, Dilya? — deya Zabarjad shoʻxlik bilan qoʻshtoʻshak uzra devorga osigʻliq ishvakor portretga qarab oladi. — "Birga yurasan" deb turib oldi. Siz asosan Dilya bilan gaplashdingiz. Menga bir marta ham qaramadingiz. Yoʻq, Dilya bidir-bidir qilgan, siz nuqul yerga tikilib ji-im oʻtirgansiz. Oʻshanda xuddi ilgari-ilgaridan tanish, yaqin bir odamimdek boʻlib tuyulgansiz menga. Xayrlashayotib oʻrningizdan turganingizda "Voy!" deb yuborishimga sal qolgan. Men sizni negadir novcharoq kishi deb oʻylagan ekanman. Oʻrtaboʻygina ekansiz. Mendan sal balandroq. Keyin oʻz-oʻzidan sizni koʻrgim kelavergan. Esingizdami, har baloni bahona qilib oldingizga boraverardim? Lekin, "Hoy qiz, senga nima kerak oʻzi, nega hadeb mening oldimga kelaverasan?" deb soʻramagansiz sira, jerkib ham bermagansiz. Men allanimabalolarni vaysayverardim, siz indamaygina kulib eshitardingiz. Biror marta boʻlsin biror nimaga sha’ma qilmagansiz-a, qoyi-il! Men esam nuqul boʻyningizga osilib yigʻlagim kelardi. Oldingizdan chiqqach, yigʻlab-yigʻlab qaytardim uyga. Qoʻymadim-da ishqilib! Shunga ham, mana, besh yil boʻpti-ya, qarang! Yaxshiyam, erga tegmaganim! Huv, yoshligimdayoq er qilib ketganimda — sizni koʻrmasdim, tanimasdim, dahshat! Oʻshanda rosa koʻp sovchi kelgan. Kelardi-yu, keyin izsiz ketardi. Sababini menga bildirmay, ayam oʻtirib olib yigʻlaganlari yigʻlagan edi. "Otasi yoʻq ekan", "Uy-joylari yupqaroq", "Bir balosi boʻlmasa, shu yoshgacha uyda oʻtirarmidi!" Bunday gaplarni men keyinroq eshitdim. Bora-bora sovchi kelganda oʻzim chiqib gaplashadigan, hatto savdolashadigan boʻlib qoldim. Betim qotib ketdi-da. Rasvo fe’limni bilasiz-ku. Bir-ikki bor haydab ham yubordim sovchi-povchisini. Hozir ham kelib turadi ba’zan. Xotini oʻlgan yo ajrashgan, qari-quri. "Bor-e!" deyman. Ayam shoʻrlik boʻlsa, "Bu ketishda Zokir jinnidan boshqasi seni xotin qilmaydi!" deb yozgʻiradilar. Shunday bir qoʻshnimiz bor, turmada yotgan, savdoyi. Toʻgʻrisini aytaymi? Sizni koʻrgandan keyin erga tekkim kelmay qolgan! Oʻshangacha dadamdan boshqa hech kimni yaxshi koʻrmaganman-da. Zabarjad soʻzim! Yoʻq, yoʻq, xayolingizga unday gap kelmasin! — "Massajchi" nozik bir erkalik bilan »mijozi»ning yagʻriniga shapatilab qoʻyadi. — Hech narsangiz kerakmas menga! Keraklisini oldim! Endi har-har zamonda uzoqdan bir koʻrib tursam ham mayli. Maylimi, ayti-ing! (Yana boyagidek shapati.) Ochigʻi, sizni yaxshi koʻramanmi oʻzi, yoʻqmi, bunisiniyam bilolmay qolaman gohida. Siz yoshi katta, baobroʻ bir odamsiz. Men-chi? Hecham toʻgʻri kelmaydi, bilaman. Lekin sizdan boshqasini oʻylayolmasam nima qilay?! (Yana shapati. Bu gal endi biqinlarga, boshqa yoqlarga.) Boʻldi endi, turing! Taltayib yotishlarini! Nima, men sizning xotiningizmanmi?! Boring, qolganini, ana, kennoyimiz qilsinlar! Turing endi deyapman! Bu bolaning yotishini qarang, tavba! * * * Kechki payt. Zabarjad horgʻin, boʻshashibgina zinapoyadan chiqib kelayotir. Ikkinchi qavatdagi tanish eshikning zanjiri shiqirlab, tanish bashara koʻrinadi. Derazadan poylab turgan shekilli. — Qani baliq? — Baliq? — deydi Zabarjad parishonlik bilan. — Qanaqa baliq? — Laqqa! — Voy-y! Esimdan chiqibdi-ya, Zokir. Ertaga opkelaman, ertaga! — Men oʻzingni aytyapman! Hozir zanjir-panjirini sindirib tashlay¬man, kir! Turmadan oʻrganib kelgan shunday priyomlarim borki, dod deysan! — Do-od! — deydi shoʻxligi tutib Zabarjad. — Boʻldimi? — Boʻlmadi. Qarmogʻimni koʻrsataymi senga? — Shunday deb bu devona bejoroq bir qiliqqa chogʻlanadi. — Qarmoq-parmogʻing boshingdan qolsin! He, jinni! — Kim jinni? Kim jinni? He, onangni... Shal-lab! Zabarjad qochib eshiklarining oldiga chiqadi. — Shu sen aytgandaqa boʻlish ham qoʻlimdan kelmadi, e xudoning bandasi! — deydi Zabarjad oʻziga oʻzi va beixtiyor peshonasini devorga tirab turib qoladi. Ichkarida choʻzib qoʻngʻiroq jiringlaydi: peshonasini eshik yonboshidagi tugmachaga bosgan ekan. Eshikni ayasi ochadi: — Tinchlikmi? Zabarjad boshini baland koʻtarib tantanavor e’lon qiladi: — Otpuskaga chiqdim! — Poroshok qani? — Poroshok... yoʻq! Baliq ham yoʻq! — Nima balo, mastmisan? Ichkaridan boʻgʻiq, dardmand ovoz eshitiladi: — Zaba-ar, keldingmi? Tagʻin qancha kutay? — Senga qarab oʻtiribdi. Meni bilasan, qoʻllarimda jon yoʻq. — Xoʻp, xoʻp, aya. Bugun endi kech boʻpqoldi-ku. Ertalab-da. * * * Choshgoh pallasi. Vannaxona. Boshqasi. Kamtarin, gʻaribroq. Soqol qoʻygan davangirdek bir yigit jom ichida enkayib oʻtiribdi. Ikki qoʻlini jomning ikki chetiga tirab olgan. Ishtonchan. Pushtirang «futbolka» bilan kalta lozimcha kiygan Zabarjad hansirab uning boʻyniyu yagʻrinlariga sovun surtmoqda. — Qoʻllaring biram yumshoq, biram yoqimliki, Zabar! — deb qoʻyadi nogiron uka. — Lolaniki bundan ham yaxshi boʻlsa kerak. Barmoqlari uzun-uzun, oppoq! — Shu qizni tanimas ekanman-da, a, opa? — Koʻrgansan, koʻrgansan. Roʻparadagi «dom«dan. e’tibor bermagandirsan-da. Kuning shoshilinch safarlarda oʻtardi, taq-taq, paq-paq. »Terrorchi»! — deya shoʻxlik qiladi ukasiga Zabarjad, joʻmrakni baralla ocharkan. — Har kuni soʻraydi seni. Zoʻr qiz! — Shuni bir opkelmaysanmi, Zabar? Balki tanirman ham. — Avval Moskvaga borib kelaylik, keyin, Sur'atjon, xoʻpmi? — Ha-a, toʻgʻri aytasan. Tashvishmand, gʻamboda Vazira opa kattakon sochiq koʻtarib kiradi. — Qoʻltiqlarini ham yuvdingmi? — Hammayogʻi chaqaloqday top-toza! — deydi Zabarjad sochiqni olib ukasining boʻyniga tashlarkan. — Endi bir oy suvga tushmasa ham boʻladi! * * Yotoq boʻlmasi. Devorda Sur'atning harbiy libosdagi surati. Zabarjad nogiron ukasini qoʻltigʻidan koʻtarib kelib toʻshakka yotqizadi. Xuddi yosh boladek burnidan chimchilab qoʻyadi. — Ana endi yotaverasan maza qilib. — Moskvaga qachon boramiz, opa? — Kuz kelsin. Zoʻr doʻxtirlar otpuskadan qaytgan boʻladi. Ham salqin. * * * Oshxona. Kuymanib yurgan Vazira opa oʻzicha nola qiladi: — Shunday tinch zamonda kelib-kelib mening bolamga oʻq tegsa-ya! Men bularni otasiz, qandoq azoblar bilan katta qildim! — Keyin bu yoqqa kirgan qizidan soʻraydi: — Lola, Lola deysanlar, kim u? — Bordir-da birorta Lola, kim bilsin, — deydi Zabarjad yaxna choyni bankasi bilan koʻtarib icharkan. — Uningizga aytib qoʻying, aya, et-betini oʻzi tozalasin! * * Zabarjadning xonasi. Toʻrda yozuv stoli, stul. Stol taqalgan devor boʻylab shiftgacha osma kitob javonlari. Bir yon devorga odmiroq gilam osilgan, roʻpara¬dagisida — ota-onaning baxtiyor kelin-kuyovlik surati. Yozuv stolining bir burchagida otaning keyinroq olingan yana bir surati jajji qasnoqqa solib qoʻyilgan. Xonaning berigi qismi tikuv-bichuvga moslangan — chevarlik. Burchakdagi tikroq xontaxta ustida tikuv moshinasi. Uning yon-verida turli-tuman gazmolu matolar uyilib yotibdi; har xil moda jurnallari. Eshikka yaqin toshoyna oldida boyvuchcharoq bir juvon hozirgina qoʻldan chiqqan alomat libosini kiyib oʻzini u yon-bu yon koʻz-koʻz qilmoqda. Zabarjad, boʻynida oʻlchov anjomi, juvonning atrofida girdikapalak. — Ma’qulmi? Menimcha, yomonmas. Choklari yana bir dazmollansa, guldek boʻladi-qoladi. — Gul — sizning qoʻlingiz, Zabarjadxon! — deydi juvon uni quchoqlab. — Egnimdan chiqargim kelmaydi-ya! Yo shundoq ketaversammikan? Eshik qoʻngʻirogʻi jiringlab, bir zumdan soʻng Vazira opa bosh suqadi. — Voy, muborak boʻlsin! — deydi u yasama jilmayib. — Biram yarashganki! Zabar, seni chaqirib kepti. — Kim? — Qoʻshni, — deb qoʻyadi Vazira opa sovuqqina. * * * Zinapoya maydonchasi. — Assalomalaykum, Vosil amaki. Keling. Oʻzi pachoqqina bu odam odatdagidek — shirakayfroq. Ammo bir vaqtlardagi olimu ziyoliligini oxirigacha boy bermagan. Boʻynida allaqachon urfdan qolgan ensiz galstuk, boshida — Gʻijimlangan boʻlsa ham shlyapa. Allanechuk tantanavor. Ogʻzi qulogʻida. — Ishing besh, Joʻraboyning qizi! Gaplashib qoʻydim. Kechqurun uyida kutadigan boʻldi ikkalamizni. Oloy bozorining orqasida dangʻillama kvartirasi bor. Tanishuv, ziyofat! Oʻsma-surma deganday, hozirligingni koʻraver. — Qayoqqa boramiz oʻzi? Nega? — Kuyovkoʻrarga! — deydi Vosil amaki astoydil ajablanib. — Oʻzing aytuvding-ku toping, deb! — Kim ekan u kishi? — Rosa badavlat! Boyvuchcha boʻlib ketasan! Institutimizda zamdirektor edi. «Jiguli«siyam bor. Minasan. Dadangni tanirdi. »Joʻraboy rahmatlining qizi boʻlsa mayli», dedi. Shu, xotini oʻlib, bir oz yakkalanib qolgan-da. — Boʻpti, borganimiz boʻlsin! — deb yuboradi Zabarjad oʻzi ham kutmaganda. — Buyam bir variant! Yo chikka, yo pukka, nima dedingiz? — Chikka boʻladi, ishonaver, chikka! — deydi Vosil amaki tamshanib. Keyin eshik sasini eshitib sarosimada zinapoya tomon yoʻrgʻalaydi. — Soat ikkilarda pastda kutaman! * * * Eshikdan toʻrva-xaltasini koʻtarib yangi libosda boyagi juvon chiqadi. — Uzr, Zabarjadxon, vaqtim ziqroq edi. Pastda xoʻjayinning moshinalari poylab turibdi. Tagʻin ikkita zakazim bor sizga. Keyingi safar qoʻshnilarimniyam opkelaman. Anovini stolingizning ustiga qoʻydim. Rahmat. * * * U bilan xayrlashgach, Zabarjad dahlizda allanechuk tirishibroq turgan onasiga duch keladi. — Nimaga kepti? Yana pul soʻrabmi? — Aya! — Zabarjad zarda bilan xonasiga kiradi. Kiradiyu stoliga koʻz yugurtirib, beixtiyor chiyillab yuboradi: — Qani?! — Olib anovi pulga qoʻshib qoʻydim, qizim. Moskva uchun, — deydi orqasidan kelgan Vazira opa aybdorona ohangda. — Sening qoʻlingga tushsa, darrov har yoqqa sochasan. Bir lahza gezarib turgan Zabarjad shartta buriladi-da, gʻamu gʻurbatlardan kichrayib, bir burda boʻlib qolgan onasini quchoqlab oladi. — Ayajon! * * * Abdulaziz akaning uyi. Kattakon mehmonxona. Vosil amaki ta’riflaganidan ham ziyoda: gilamlardan tortib qandilgacha, divandan tortib stol-stullargacha — hammaginasi asl, noyob, bu yaqin yurtlarning mol-matohi emas. Abdulaziz aka deganimizning oʻzi — lunjlari shishinqiragannamo, oltmish yoshlar chamali barvasta kishi — bir zum dasturxon boshida tinib oʻtirmaydi. Oʻz uyida oʻzini allanechuk noqulay sezayotgandek goh uni, goh buni bahona qilib oshxonasiga chiqib kelaveradi. Saranjom-sarishtali odam koʻrinadi. Lof boʻlsa ham besh-oʻn mehmonga moʻljallab rosa did bilan tuzalgan uzun dasturxonning toʻrida «vakil ota» — Vosil amaki. Kelganidan buyon ogʻzi ham, qoʻli ham tingani yoʻq. Konʼyakni aroqqa qoʻshib simiryapti. Oʻzini xoʻjayindek tutadi: Abdulaziz, ul yoʻqmi, Abdulaziz, bul yoʻqmi. Asli shoʻx-shaddod Zabarjad, qoʻlida vino quyilgan billur qadahni aylantirib, stolning bir chetida «biram iboli-hayoli kelinchak» misoli qimtinibgina oʻtiribdi. Yoshi ulugʻ mezbon har qoʻzgʻalganida xijolat chekkanidan u ham oʻrnidan turib ketayozadi. — Joʻraboy rahmatlining qiziman deng, — deb gapni uzoqdan boshlaydi Abdulaziz aka nihoyat. — Koʻp qobiliyatli odam edi dadangiz. Hayot boʻlganida hozir kattakon olim boʻlib ketardi. — Doktorligi ham tayyor boʻlib qoluvdi-da oʻzi! — deya luqma tashlaydi Vosil amaki navbatdagi qadahni simirib. — Oʻzingiz nima ish qilasiz, qizim? — Mikrobiologman, — deydi Zabarjad sipolik bilan yerga qarab. — Laboratoriyada ishlayman. — Ha-a, durust. Ilmiy ish ham qilayotgandirsiz? «Vakil ota» bu gal ham boʻsh kelmaydi: — Erta-indin himoyaga tayyor turibdi-ku! — Shunaqa de-eng? Muvaffaqiyat tilaymiz! Joyida tinib oʻtirolmaydigan bu odam tagʻin qoʻzgʻalib: — Vosiljon, damlayveraymi? — deb soʻraydi mehmonidan. — Oshing qochib ketarmidi? Oʻtiribmiz-da! Zabarjadga xijolatomuz jilmayib qoʻyib, Abdulaziz aka oshxonasi tomon chiqadi. — Qachon keladi endi? — deb soʻraydi Zabarjad Vosil amakidan. — Kim? — Aytgan odamingiz. — Mana shu-da! — deydi sanchqi urib tarvuzdan gazak qilayotgan Vosil amaki. — Oʻzi yaxshi bola ammo, koʻryapsan-ku! — Voy, rostdanmi? — deya beixtiyor xandon otib yuboradi Zabarjad, boyagi sipoligidan asar ham qolmay. — Zoʻr-u! Kayfi oshib qolgan Vosil amaki yonboshiga tashlab, fitnachimonand pichirlaydi: — Koʻnaversang-chi, lodon qiz! Ikki oʻgʻli hovli-joy qilib ketgan. Oʻzini koʻrib turibsan — bir gramm ham icholmaydi! Jigari chatoq. Hammasi oʻzingga qoladi! Shu mahal dahlizda tapir-tupuru gʻoʻngʻir-gʻoʻngʻir eshitilib, xonaga oʻttiz-oʻttiz besh yoshlardagi qaddi-qomatli, boyvachchasifat bir yigit kirib keladi. — Iya, Vosil amakimiz-ku! Assalomaykum, — deya kelib u bilan qoʻshqoʻllab koʻrishadi. Soʻngra Zabarjad tomon oʻgiriladi-da, koʻz uzolmay qoladi. Oʻzi amaki bilan hol-ahvol soʻrashayotir-u, nigohi qizda. Suqlanib tikilgani tikilgan. — Joʻraboyning qizi, — deydi tanishtirib Vosil amaki. — Men olib keldim. Mehmonga. Adang uchalamiz oʻrtoq edik. Sen eslayolmasang kerak, Zafar, yosh bola eding unda. — Adamni koʻndirib bersangiz-chi, Vosil amaki, — deya Zafar shartta muddaosiga koʻchadi. — Hovliga opketmoqchiman. Oyoq tirab turib olganlar: oʻlaman, sattor — hech qayoqqa bormayman! Bitta oʻzlari, keksa odam, nima qiladilar bu yerda, oʻzingiz ayting! — Adangning oʻrnida boʻlganimda men ham shunday derdim. Oʻz uyim — Oʻlan-toʻshagim. Buncha mol-mulkni tashlab qayoqqa ketsin?! — Bunimi? Sotamiz yo ijaraga qoʻyamiz, vassalom! — Menga qara, Zafarbek, — deydi aljirabroq qolgan Vosil amaki oʻzicha nasihatga tushib, — yosh boshingga gʻalva orttirib nima foyda senga?! Buning turgan-bitgani dardisar-ku! Ayshingni surib oʻzing yashayvermaysanmi hovlida! Ke, yaxshisi, men bilan milligrammdan qilsang-chi, lodon! — Moshinadaman, — deydi Zafar hafsalasi pir boʻlib, sovuqqina. Bexosdan Vosil amakining jini qoʻzib ketadi: — Ich desa ichmasang, bir gapga unamasang, moshinadaman deb osmondan kelsang — tur, ket! Nima qilasan kattalarning ishiga aralashib?! — Ie, ie! — deb qahr bilan oʻrnidan turadi Zafar. Anovi suqsurdan koʻngil uzolmay bazoʻr eshik sari yurarkan, lagan koʻtargan otasiga duch keladi. — Hi? Oshga oʻtirmaysanmi? — deydi boʻlgan gapdan bexabar Abdulaziz aka. — Oshingizni anovi odam yesin! Men ketdim! Eshik taraqlab yopilgani eshitiladi. * * * Zinapoya maydonchasi. Vosil amaki panjaraga osilib arang tushib boryapti. Abdulaziz aka Zabarjadning yelkasiga kaftini qoʻygan, xijolatomuz uzrxohlik qiladi: — Koʻnglingizga kelmasin, qizim. Vosiljonning odatini bilsangiz kerak. Hafta— Oʻn kunda birrov kelib eshik-derazamning changini artib ketadigan odam boʻlsamidi, deganday gap qiluvdim, xolos. Ertalab qoʻngʻiroq qildi, yoʻq deyolmadim. Mayli, bahonada mana tanishib oldik. Lozim topsangiz, kelib turing. Ayangizni ham olib keling. Eshigim ochiq sizlarga. U kishiga mendan salom aytib qoʻyasiz, xoʻpmi? Duo qilaman — munosibingiz uchrasin! * * * Zabarjad Vosil amakini tramvaydan zoʻrgʻa ortmoqlab tushadi. Bekatdan jilayotgan tramvay oynasidan yoʻlovchilar ularga taajjub bilan qarab qoʻyadi. Mana, ular yoʻlka boʻylab uzun-qisqa boʻlib kelishayotir. Vosil amakining tizzalari mayishib-mayishib ketadi, Zabarjad uning qoʻltigʻiga kirib olgan. Hovlilariga yaqinlashganda Vosil amaki bir siltanib qizning himoyasidan chiqadi. — Ichgingiz kelganda aytarsiz, Vosil amaki, — deydi Zabarjad mutlaqo gina-kuduratsiz, samimiy jilmayib. — Yana boramiz. Yaxshi kishi ekanlar. — Qizim! Qizim! — deya koʻzi yoshga toʻlib hiqillamoqqa tushadi Vosil amaki. Qoʻllarini koʻksiga chalishtirgan, egila-egila ta’zim qila boshlaydi. — Seni qizimdan ham ortiq koʻraman, ishon! Bolaligingda mana shu hovlida oʻzim koʻtarib yurardim seni. Oʻ-oʻ, qandoq davrlar edi! Hamma yosh, hamma xursand! Endi-chi? He-ech kim yoʻq! Birgina Zokir! Zokirni bilasan oʻzing... Uf-f! Dadang qanday yigit edi-ya! Joʻravoy emas, mirovoy edi u, mirovoy! Vosil amaki shartta buriladi-da, toy-toy qilayotgan bola misoli tap-tap bosib shiyponchasi tomon yuradi. Zabarjad soʻmkachasini kiftiga tashlab uy yoʻlagiga kirib ketadi. * * * Derazada Zokirning telba qiyofasi namoyon boʻladi. — Hah, shal-lab! Otang tengi odam bilan padrushka qilib yurasan-u, menga baliq opkelmaysan! Laqqasidan boʻlsin menga, laqqasidan! * * * Zabarjad nimqorongʻi dahlizda tuflisini yechib, odatlanganidek, devordagi oynaga nazar tashlaydi: alvastiga oʻxshagan bir balo! Oshxona tarafdan Vazira opaning ovozi eshitiladi: — Zabar, oʻzingmi? Ammajoningdan xat keldi! Zabarjad shosha-pisha oshxonaga kiradi. — Nima debdilar? Qani? Vazira opa xalati choʻntagidan olib bergan maktubni u derazaga tutib oʻqiy boshlaydi: — Yozuvining chiroyliligini! Nuqta-vergullari ham joy-joyida. Adolat kelin yozgan. Maktabda a’lochi boʻlgan-da. Qani, nima gap ekan? Unga salom, bunga salom. Falonchi ham qolmasin, salom, salom. «Azbaroyi jigargoʻshalik, rahmatli iniginamning arvohini qoʻriqlab shuncha yildan beri chorbogʻida uning chirogʻini yoqib oʻtiribman. Endi bas, charchadim, bu yogʻi qarib ham qoldim. Fayziboy meni tumanga koʻchirib ketmoqchi. Kelib mulklaringga endi oʻzlaring egalik qilinglar». Qoʻshni boʻlmadan nogiron Sur'atning tovushi keladi: — Zabar, bugun ham koʻrdingmi? Nima dedi? — Hovli tarafga oʻtganim yoʻq bugun. Erta-perta koʻrarman, — deb javob qiladi Zabarjad parishonlik bilan. Soʻng tepasida turgan Vazira opaga yuzlanadi: — Xoʻsh, ayajon, borib mulkimizga egalik qilamizmi? Oilamizning toʻngʻichi Shuhratbekingiz nima derkanlar bunga? — Boya qoʻngʻiroq qiluvdim. «Shu kunda rosa ishim koʻp, chiqolmayman. Zabarjad borib sotib kelaqolsin», deyapti. Biznesiga qoʻshmoqchi shekilli. Beti qotib ketgan shaddod qariqiz birdan achchiqlanib, behayolik bilan mushtini chuchvara qiladi: — Mana! Dadaginamdan qolgan mulkni-ya?! Biznes bahona, Shoiraxonining boʻyniga yana bir tilla zanjir osmoqchidir-da! Bekorginaning beshtasini yebdi! Sotsak sotarmiz, lekin u erkatoyingizga bir tiyin ham yoʻq! Moskvaga qancha pul ketadi, bilasizmi?! Ertagayoq joʻnaymiz, xoʻpmi, aya? — Esing joyidami oʻzi? Sur'atni kimga tashlab ketasan? — Nogahon lablari gezarib, Vazira opa jazavaga tushadi: — Bilsang, oʻsha tashlandiq mozoristoningga qadam ham bosgim yoʻq! Bordim deguncha, eski dardim yangilanib, yana motamga botaman! Sen bor, sen bor! Sen qotil bor! Dadang seni deb, sening oʻrningga!.. Dadang choʻkkuncha sen choʻkib oʻlsang boʻlmasmidi oʻshanda! Badbaxt! Shumoyoq! Ado qilding meni, sharmanda! Vazira opa uvillagancha oshxonadan chiqib ketadi. — Aya! Aya! Nima boʻldi sizga?! — deya chinqiradi Zabarjad yuzini changallab. Hayal oʻtmay qoʻshni xonadan Vazira opaning tahlikali chorlovi eshitiladi: — Zabarja-ad! Buni qara! Zabarjad chopib chiqsa — Sur'at, nogiron ukasi, hech nima boʻlmagandek, derazaga osilib turibdi! — Voy! Nima qilyapsan, jinni?! — Oʻzim, — deya ayanchli iljayadi Sur'at. — Qanday bording u yerga? — Oyogʻim sal qimirlagandek boʻldi. Hovliga bir qaramoqchi edim. — Voy, xudoyim-ey! Voy, tavba-a! — deydi suyunishini ham, kuyunishini ham bilolmay qolgan shoʻrlik Vazira opa yoqasini changallab. Keyin hangu mang ona-bola bu bebosh nogironni suyab kelib oʻrniga yotqizadilar. * * * Avtovokzal. Telefon budkasi. Boʻgʻiq shovqin ichida Zabarjad erkalik aralash bir zarda bilan gapirmoqda: — Ha, ketayotuvdim. Qishloqqa. Ammamnikiga. Sizni bir koʻray devdim-da. Oʻzim, shunday. Nima-a? Iloji yoʻq? Uzoqdamisiz? Qaerda, qaerda? Doim shunday! Boʻpti, endi telefon qilmayman! Hech qachon! Meni endi qaytib koʻrmaysiz, ha! Zabarjad soʻzim! Oʻsha yoqda oʻzimni Qizilsoyga tashlab, choʻkib ketaman! Ayam shunday deb qargʻadilar meni. Toʻgʻri-da, bunday sarson boʻlib yurgandan koʻra choʻkib oʻlganim afzal! Siz bilmaysiz mening hayotimni! Nima-a? Balandroq gapiring! * * * Shahar tashqarisidagi dalahovli. Choshgoh payti. Kattakon oʻrik soyasidagi chorpoyada totuv oila ahli xushvaqtlik bilan choyxoʻrlik qilib oʻtiribdi. Xonadon egasi — bizga tanish oʻrtayashar odam, qoʻl telefonini qulogʻiga mahkam bosgan, tosh yoʻlka boʻylab daraxtzor bogʻ tomon ketmoqda. Bu gal ham u bizga orqa oʻgirgan. Bu gal ham biz u kishining yuzini koʻrolmaymiz. * * * Boyagi telefon budkasi. — Har yoz dam olgani borardik. Chorboq oʻzimizniki edi-da, buvamdan qolgan. Rosa maza qilardik: olma, oʻrik, uzum deysizmi! Chorbogʻimizning etagidan Qizilsoy degan tezoqar bir anhor oʻtgan. Bir kuni oʻshaning boʻyida oʻynab yurib, nimadir boʻladiyu dumalab ketib, suvga choʻka boshlabman. Buni qarangki, xuddi shu mahal dadam soy yoqalab oshxoʻrlik ziyofatidan qaytayotgan ekanlar. Shartta suvga tashlab, meni qirgʻoqqa otib yuboribdilar-u, oʻzlari choʻkib ketibdilar. Ammamning aytishlaricha, suzishga rosa usta ekanlar. Lekin oʻshanda nima hodisa yuz bergani noma’lum. Shunday qilib, otasiz bir yetimchaga aylanib qolganmiz, doʻstim! Endi bilgandirsiz mening kimligimni?! Ana shunday kasofat, shumqadam qiz bu! Balki shuning uchun tolei kelmay, shoʻrpeshona boʻlib yurgandir? Oʻzingiz oʻylang, otasiga qotil boʻlgan ana shunday bir badbaxtning bu dunyoda tirik yurishga haqqi bormi?! Yoʻq! Yoʻq!.. Oʻlsam, meni eslab-eslab qoʻyarsiz-a? Ayti-ing! Худкушликни хоҳлаётган қизнинг кейинги гапларини йўлга чоғланаётган автобусларнинг шовқин-сурони босиб кетади. * * * Haligi kishi bogʻning xilvat bir burchagiga borib, toʻnkaga oʻtiradi. Cheka boshlaydi. Boshi xam. Yuzini yana koʻrib boʻlmaydi. * * * Tuman markazidagi gavjumroq bekatda orqa oʻrindiqni egallab kelgan ikki bozorchi ayolni qoldirib, chang bosganidan tusini aniqlab boʻlmaydigan «Tiko» pildirabgina oʻrnidan qoʻzgʻaladi. — Ketdikmi, Zabarjad opa? — deydi nimdosh olachipor harbiy libos kiygan haydovchi yigit — Azamat. — Buningiz issiqda erib qolmaydimi? — Erisa erir, — deb qoʻyadi Zabarjad tizzasidagi barkashdek keladigan tortga erinchoqlik bilan nazar tashlab. — Ta’mi qoladi-ku. Ammam yaxshi koʻradilar. — Kattaligini! Butun Qizilolmaga yetadi-yov! Moshina sal yurgach, yoʻl boʻyidagi «Qizilolma» deb yozilgan gʻarib, omonat taxtachadan soʻlga burilib, tepalik tomon oʻrlaydi. Olisdan koʻkish-qoramtir togʻ tizmalari koʻrinadi. Tanish manzaralar. Tovushi pastlatib qoʻyilgan magnitofondan hofiz nola qilayotir: Tushimda koʻrsa-am edi-i-i... — Har kuni qatnaysanmi shaharga? — Ikki martadan. Ba’zan uch marta. — Namuncha? — Moshinani sal turtib qoʻyib, qarzdor boʻlib qolganman, Zabarjad opa! — Iya, oʻzingniki emasmi bu? — Qayoqda! Ijaraga olganman, ijaraga! — Egasi kim? Nima ish qiladi xoʻjayining? — Xoʻjayin — xoʻjayin-da! Mana shunday toʻrtta «Tiko«si, ikki »Damas»i ertayu kech shaharga qatnab turibdi — ishlab nima zaril unga?! — Qishloqda qoʻshni ekanmiz, Azamatjon, soʻrayversam boʻlar — uylanganmisan? — Qayoqda! Shu yil boʻlmoqchi edi toʻy. Yanagi yilga qoladi endi. Toʻngʻichman. Dadamiz kamxarjroq odam. Jamila kutadimi, yoʻqmi — bu yogʻiyam ishkal. Otasi direktor-da. — Kutadi! Yaxshi qiz boʻlsa — kutadi. Kutmasa... — Toʻyga aytsam kelasizmi, Zabarjad opa? — Chorbogʻni sotmasam, kelarman balki, — deb qoʻyadi Zabarjad xayolchan. — Qaysi chorbogʻni? Nega sotasiz? Mulk-ku u! — deydi ajablanib Azamat. — «Er kishi yer sotmas, yer sotgan — er sanalmas», deydilar dadam. — Dadang toʻgʻri aytibdilar. Lekin men er emasman-ku, Azamat? — Er boʻlmasangiz ham, erkakka oʻxshaysiz! — deydi Azamat iymanibroq. «Tiko» navbatdagi doʻnglikdan oshib bir shoʻngʻiydiyu serdaraxt qishloqcha oralab ketadi va soy boʻyida joylashgan hovlilardan birining darvozasi oldiga kelib toʻxtaydi. Azamat chaqqonlik bilan tushib, mashinaning orqasidagi ikkita katta-katta toʻrvani olib yerga qoʻyadi. — Qachon qaytmoqchisiz, Zabarjad opa? — deb soʻraydi keyin. — Qachon desangiz, mana, moshina tayyor! — Hozircha oʻzim ham bilmayman, Azamatjon, — deydi Zabarjad soʻmkachasidan pul chiqarib uzatarkan. Azamat bir qalqib, orqaga tisariladi. — Urib oʻldirsangiz ham sizdan pul olgan — nomard! — Voy, nega? — Toʻyimga kelib oʻynab berasiz! — deydi Azamat savdoga chek qoʻyib. — Biznikida ham mehmon boʻling, Zabarjad opa. Ana, tol tagidagi koʻk darvoza! — Rahmat, Azamatjon. Jamilangga salom! * * * Mastura amma istiqomat qiladigan chorbogʻ. Darvozadan kirganda — eskicharoq andozada, ammo pishiq-puxta qurilgan ixchamgina uy-joy. Imoratga tutash ishkomdan naryogʻi ozroq rezavorligu qolgani — soy boʻyigacha oʻrmonga oʻxshash quyuq daraxtzor. Bogʻ birmuncha qarovsiz, yovvoyiroq. Balki shunisi ma’quldir — eski xotiralarni yodga soladi. Darvoqe, bunday kattakon joyni eplab turish ham oson emas. Ishkom ostidagi soʻrida shu yaqin atrof jamoati jam desa boʻlar. Oʻrinoyning tashrifini eshitib, uni koʻrgani kelgan qoʻshni kelin-kepchagu bola-baqra — bari shu yerda. Barining ogʻzida — Oʻrinoy: Oʻrinoy keptilar, Oʻrinoy opkeptilar, Oʻrinoy opam berdilar, aytdilar, kuldilar... Oʻrinoyning oʻzi toʻrda — mushtdekkina boʻlib qolgan, biroq hamon tetik-bardam, koʻzlari tiyrak boquvchi ammajonining pinjiga suqilib, erkalanib oʻtiribdi. Amma ham juvon degulik bu kap-katta qizni xuddi tantiq qizaloqdek tinmay yalab-yulqaydi, silab-siypaydi: — Iniginamdan qolgan yodgorim! Ukaginamning oʻrniga — Oʻrinoyim! Hah, ammang koʻzlaringdan! Hah, ammang qoshlaringdan! Qoʻshni xotin-xalaj bir-biriga mehribon bu amma-jiyanga, aniqrogʻi, shahardan kelgan jiyanga havas bilan termiladi. Jaydari meva-chevaga toʻla dasturxonning oʻrtasidagi barkashdek tort, chetlari «emirilaverib», likobchadek boʻlib qolgan. Bola-baqraning ogʻiz-burni, dastu panjasi shira-sharbat. Boyagina xonaki kiyimda ichkari kirib ketgan Adolat kelin bir mahal qimtinibroq, lekin shaharbop alomat libosda chiqib keladi. Endi hammaning e’tibori oʻsha yoqda. Qoʻyib bersangiz — soʻridagi har bir qiz-juvon shu tobda Adolat kelinning oʻrnida boʻlib qolsa! — Voy, muncha chiroyli! — Yarashganini qarang-a! — Xuddi anovi televizorda koʻrsatadigan artist ayolga oʻxshadilar-qoldilar! Mastura kampir ham kaftini peshonasiga tutib oʻsha yoqqa tikiladi. — Ha-a, oʻxshabdi. Bu kishiyam shaharlik boʻlmoqchi oʻzi! — Ammajon, — deydi Oʻrinoy — Zabarjad uning qulogʻiga pichirlab, — soʻmkamda koʻp bunaqasi! Mana bulargayam bersak, xafa boʻlishmasmikan? Bir-ikki martagina kiyilgan, xolos. — Nimaga xafa boʻlar ekan, aylanay? Jon deydi! Koʻziga surtib-surtib kiyadi-ya! — Amma uni tagʻin ta’riflashu alqashga tushib ketadi: — Hammasini oʻzginasi tikkan! Hah, chevar jiyanimdan! Ammasiga mehribon jiyanimdan! Bir qoʻlginasi doim shu yoqda! Topgan-tutganini yuborib turadi. Ana, dadaginasining qabriniyam shu qiz obod qilib qoʻyibdi! Hah, boʻylaringdan ammang! — Boʻldi, tomosha tamom! Kir uyga! Bu ovozni eshitib, «koʻrgazmada turgan maneken» — Adolat kelin zipillab ichkariga urib ketadi. Erkak kishining nafasidan hurkib qoʻshni xotin-xalaj ham asta qoʻzgʻala boshlaydi. Yelkasida ketmon, devdek boʻlib bogʻ tarafdan chiqib kelgan Fozilboy onasining qarshisida toʻxtaydi: — Ena, bu buloq deganingiz meni sarson qiladigan! Vaqirlab qaynagani qaynagan-a! Axiyri, soy tomonga burib yubordimu koʻnglim joyiga tushganday boʻldi. — Soʻngra Zabarjadga yuzlanib: — Jajad, — deydi, — chorbogʻingdan suv chiqqan, eshitgandirsan? Buloq! Shifobaxsh! Mastura kampir oʻgʻlining ogʻziga yopishadi: — Hoy bola, bu nima deganing? Bu qizning ammasi atagan oyday oti bor — Oʻrinoy! — Qoʻyavering, ammajon. Bolalikdan meni shunday deb oʻrgangan. Ismimni eplab aytolmaydi-da. Men ham buningizni «qishloqi«, "Qoʻpolbek" deyman-ku, koʻngliga olmaydi sira. Oʻziyam har gapida »biz endi bir qishloqi-da» degani degan. — Bolaliging huv soyning boʻyida qolib ketgan, bolam! Endi ayb boʻladi. Bu dashnomni eshitmagandek, Fozilboy «Jadad, Jadad» deya ermak qilgancha uyi tomon yuradi. — Oʻzimiz qoldik, endi soʻrasam boʻlar, — deydi Mastura kampir ovozini pasaytirib. — Ukaginang Sur'atbek oyoqqa turib ketdimi? Nima qilgan oʻzi unga? — E, operatsiya payti oʻqni olayotganda bir tomiriga tegib ketganmi... Kuzda Moskvaga olib bormoqchiman. — Umrginangdan baraka top, qizim! Otaginalaring yoʻq, bir-birlaringga ana shunday mehribon boʻlinglar doim. — Ammajon, boraqolaylik, — deydi Zabarjad bezovta boʻlib. — Endi kech boʻldimi deyman-da, qizim. — Yoʻq! Yoʻq! — deya tajanglik bilan oyoq tirab oladi Zabarjad. — Hozir borgim kelyapti! Sogʻinibman. Ana, shundoq soyning naryogʻida-ku. Ikki qadamgina! — Men bir tahorat qilay boʻlmasa, — deydi Mastura kampir malolli qoʻzgʻalib. — Sen ham turib yuz-qoʻlingni chayib ol, qizim. * * * Qabriston. Obodgina bir qabrning boshida amma-jiyan shumshayibgina oʻtiribdi. Zabarjadning egnida Adolat kelinning halpillagan odmi koʻylagi, boshida roʻmol. Mastura kampir pichirlab oyat oʻqimoqda. U duoga qoʻl ochganida Zabarjad xuddi nogahon hushdan ketgandek gup etib qabrning ustiga oʻzini tashlaydi-da, faryod chekib yuboradi: — Dada! Dadajonim! Nega bizni tashlab ketdingiz, nega? Qoʻying edi, men choʻkib ketay edi oʻshanda! Men oʻlib ketay edi! Birga choʻksak ham mayli edi! Birga oʻlsak ham mayli edi! Joningizga zomin boʻlib, sizga badal qolib men nima qildim bu dunyoda, dadajon?! Shuncha yildan beri bu kasofatingizni nega yer yutmaydi, dada?! Dadajo-on! Oʻzini yoʻqotib qoʻygan Mastura kampir sarosimada jiyanining boshiga kelib, yelkasidan torta-torta uni oʻrnidan qoʻzgʻatmoqchi boʻladi. Ammo madori yetmay, yonboshiga choʻkkalay tushadi. Ajabo, har qanday odamni ezib yuboradigan bu figʻonu nolalardan keyin ham uning diydasi qup-quruq — yosh qolmagan-da! — Hoy, jinni boʻldingmi, Oʻrin? Esingni yigʻib ol, bolam! Shuncha yil oʻtib haliyam koʻnglingdagi dogʻ arimagan ekan-a, tavba-a! Dadaginangning arvohini bezovta qilma, qizim. Sen norasidaning biror gunohing boʻlsa, arvoh kechirgandir endi. Bu dunyoda kimni qoldirib, kimni olib ketish — xudoyimning izmida. Mana, men bir shumkampir, yuribman-ku tirik! Iniginamning boʻlsa, suyaklari qora tuproqqa qorishib yotibdi!.. Mastura kampir nogahon bir qalqib, jiyanining ustiga tappa tushadiyu uv tortib yuboradi. * * * Hovli. Oqshom. a’lochi kelin hammayoqni supurib-sidirib, chinnidek qilib qoʻygan; oʻzi hozir oʻchoqboshida kuymanib yuribdi. Fozilboy negadir koʻrinmaydi. Zabarjad soʻrida — rasmonasiga oʻrin-toʻshak qilib yotibdi. Boshini tangʻib olgan. Tepasida oʻtirgan Mastura kampir ichida allanimalarni pichirlab, qoʻlidagi kosadan uning yuziga suv sepadi. — Koʻz tekkanmi yo birov-yarimning suqi kirganmi, uchinibroq qolibsan-da, bolam. Hechqisi yoʻq, oʻzi kelgan — Oʻzi ketadi. Ma, qolganini ichib yubor. Ich! Oʻzingning bulogʻingdan! Ertalab, xudo xohlasa, otday boʻlib turasan! Zora, yoʻllaring ham ochilib ketsa!.. * * * Choshgoh. Chet-chetiga rayhonu jambil ekilgan gulzor boʻyida kursi qoʻyib, amma-jiyan gurunglashib oʻtiribdi. — Kecha oʻtakamni yording-a, qizim! Xudoga shukr, bugun chehrang ravshan. Ranging bir tiniq, bir tiniqki! — Mastura kampir Zabarjadning yanoqlarini silab qoʻyadi. — Suvning ishi bu. Bir xosiyati bormi deyman, unisi-bunisi kelib xumu koʻzasini toʻldirib ketyapti — bilmasam. Ichsa, odamning dili yorishib, oʻzini bardam sezarmish. Yasharganga ham oʻxshab qolarmish. Boʻlsa bordir — aziz-avliyolar oʻtgan joylar! Oʻzim lekin tatib koʻrganim yoʻq. — Amma sekin uh tortib, hafsalasiz qoʻl siltaydi: — Endi buni ichdim nimayu ichmadim nima — bu yogʻi yaqin qolgan boʻlsa! — Ammajon, shu kecha biram maza qilib uxlabmanki! Oʻz-oʻzidan xursa-and boʻlib turdim ertalab. Huv bolalik vaqtlarimdagina shunday boʻlardi. — Tomiringga yaqin turibsan-da, bolam. Suyaklaring joy-joyiga tushib, xotirjam uxlagansan. Mana, yoʻqlab kelding, borib ziyorat qilding — dadaginangning ruhi shod boʻlgan chiqar. — Amma, esingizdami, toʻplanishib kelardig-a: dadam, ayam, Shuhrat, men. Bir safar kelganimizda, bahormidi, oʻriklar gullab, hammayoq chaman boʻlib yotgan ekan. Anovi ayvonda koʻp odam yigʻilgan. Hamma xursand. Guldor doʻppi, beqasam choponcha kiygan Shuhrat dodlab boqqa qarab qochgan. Xatna toʻyi boʻlsa kerak-da... Ammajon, doim qalampirmunchoq hidi kelardi sizdan. Shundoq yaxshi koʻrardim shu hidni! — Hammaginasi esida turibdi-ya! — Yoʻq, amma, hammasi emas! — deydi Zabarjad birdan mahzun tortib. — Anovi kunni eslayolmayman. Harchand urinmayin — sira-sira esimda yoʻq. Faqat siz aytgan gaplar yodimda qolgan. Huv anovi joyda, olmaning tagida loysupamiz boʻlardi. Oʻsha yerda nima uchundir yigʻlab oʻtirganimda aytgansiz: «Endi Qizilsoyga yaqin borsang, oʻldiraman, juvonmarg! Dadang seni qidirib ketib, mana, haliyam qaytgani yoʻq». Kecha bir tush koʻribman, ammajon. Gʻalati tush. Dadam oʻshanda oʻlmay qolgan emishlar. Ikkalamiz ham choʻkishga choʻkibmiz-u, bir kishi bizni qutqarib qolibdi. Uchalamiz qirgʻoqda turganmishmiz. Bunday qarasam, dadam bilan haligi kishi bir odamga aylanib qolibdi... Men oʻsha odamni bilaman, amma. — Kim ekan u? — Siz tanimaysiz. Toshkentda u. — He, tush-da, qizim, tush. — Ajoyib tush, — deb qoʻyadi Zabarjad oʻychan. Kechagi shaharbop libosni egniga ilib qayoqqadir otlangan Adolat kelin ularning oldiga keladi. — Nimani kiysangiz ham sizga yarashadi-ya, opa! — deydi u Zabarjadning egnidagi oʻzining odmi koʻylagiga havas bilan qarab. — Ena, men ota-onalar majlisiga ketdim. Oʻgʻlingiz kelsalar, ovqat ana, qozonda. — Hay, bor, bor, — deydi Mastura kampir ensasi qotib, tizzalarini changallagancha oʻrnidan qoʻzgʻalarkan. — Men ham kirib birpas boshimni qoʻyay, Oʻrinoy. Kecha senga alagʻda boʻlib, uyqum qochgan edi. Yotsam, peshin namozigacha yotarman. Sen ham turib chorbogʻingni bir aylanib kel, qizim. Borib anovi buloqni koʻr. Bilasan-a qaerdaligini? — Topib olarman, — deydi Zabarjad joyidan turib. — Shifobaxsh ekan-ku! Birdan yasharib ketsam-a! — Bundan ortiq yasharib qayga borarding, bolam?! * * * Chorbogʻning xilvat bir burchagidagi keksa oʻrik tagida koʻz ochgan chashma. Girdiga doirasimon shaklda bir tekis qilib kulrang tosh terilgan. Bir chetginasidan ariqcha ochilib, etak tomonga burib yuborilgan. Tevarak-atrofi nam. Buloq boʻyidagi toʻnkadan yasalgan qoʻlbola kursida oʻtirgan Zabarjad, kaftiga iyak tirab, xayolchan nigohini suvdan uzmaydi. Zilol suv ostidagi mayda toshchalar orasidan sizib chiqqan tutunsimon nimadir yuzada avval pufakchalar hosil qilib aylanadi. Soʻngra bu hol tezlashib, vijir-vijir mavj paydo boʻladi. Bir mahal qarasangiz — atrofga zarra sochib, rasmonasiga vaqir-vuqur qaynay boshlaydi. Bu holat har oʻn-oʻn besh daqiqa orasida takrorlanib turadi. Zabarjad shu manzaraga termilib oʻtirarkan, chashma sathi tinchib, suv tiniqqanda koʻz oʻngida tanish bir qiyofa namoyon boʻladi. «Doʻstim»! Bir vaqt boʻyniga ogʻir bir nima tekkanini sezib, u sapchib tushadi. Qarasa — ishshayib orqasida Fozilboy turibdi, shuning ketmondek kafti ekan. — Iya, odamni qoʻrqitib yubording-ku, Qoʻpolbek! — Biz endi bir qishloqi-da, Jadad, padxoʻdni bilmaymiz. Ha, bulogʻingni tomosha qilyapsanmi? Zoʻr buloq bu! — Yoshbuloq de! Ichgan odam yashararmish-ku! — Nima, sen qarib qopsanmi?! Qarigan deb, ana, Adolni aytsa boʻlar. Hozirdanoq aftiga qaraging kelmaydi — hammayogʻi bujmaygan. Boʻlmasa, sendan toʻrt-besh yoshlar kichik u! — Qoʻysang-chi! Xotining bippa-binoyi! Sen bilan yashasam edi, men undan beshbattar boʻlardim. Qoʻpol! Qishloqi! — Jada-ad, — deydi Fozilboy kutilmaganda koʻzlari gʻalati yiltillab, — bir narsa soʻrasam maylimi? Bir martagina oʻptir, Jadad! — Iya, bu nima deganing, Qoʻpolbek? — deydi qiqirlab Zabarjad. Keyin shoʻxligi kelib, chakkasini tutadi: — Ma, oʻp! Fozilboyning tus-avzoyi oʻzgaradi: — Bor-e, yosh bola boʻldimmi men senga?! — Yosh bolaning gapini qilyapsan-da oʻzing! — Nima, biror joying kamayib qolarmidi? Shaharlik-ku sen! — Voy-voy, buning gapini qara-ang! Endi bildim: sen qishloqi emas, qip-qizil toʻpori ekansan! Undan ham battari — yovvoyi! — Boʻldi, boʻldi, Jadad! Shaharlik ekan deb, nima, hazillashib ham boʻlmaydimi senlarga?! — Fozilboy keyin birdan past tushib oʻtinadi: — Ammangga gullab yurmagin tagʻin! Shunchaki bir havasim kepketdi-da senga... — Xoʻp, xoʻp. Aytmayman hech kimga. Tumanga koʻchmoqchi emishsan, rostmi? — deb soʻraydi Zabarjad mavzuni oʻzgartirish maqsadida. — Ha, shunday niyat bor. Bir-ikki yil u yerda yashab, keyin Toshkentgami, Samarqandgami ketaman koʻchib! — Voh, voh, sizga koʻzi uchib turgan ekan-da shaharning! — Oʻzing bilasan-ku, Jadad, hozir hamma narsa shaharda — pul ham, boshqasiyam! — Boshqasi — nima u? — deydi shaddod Zabarjad bu doʻlvor ammavachchasini tagʻin kalaka qilmoqchidek. — E, bor-e! Sen oʻzi azaldan shunday — ustimdan kulganing kulgan! Biz endi bir qishloqi-da. — Sen ketsang, kim qoladi bu yerda? Qishloq yaxshimasmi, Fozil? — Sen qol! Qol! Hammang «qishloq, qishloq» deb oh-voh qilasan-u, shaharga qochasan! Qishloqda faqat Fozilboy yashasinmi?! * * * Ammavachchalar yonma-yon, daraxtzor oralab kelyapti. — Siz ham bir ajab hazil qildingiz-da boya, Fozilboy? — deydi kulib Zabarjad. — Yoʻq, Zabarjad, — deydi Fozil taqqa toʻxtab, qizga tik qaraydi, — hazil emas edi! — Bor-e! — deya qoʻlidagi butoqni silkib poʻpisa qiladi Zabarjad. Fozil shartta buriladiyu ayiqdek lapanglab uy tomon ketadi. Haligi butogʻini koʻndalang tishlab Zabarjad uning ortidan qarab qoladi. * * * «Tiko» qishloq oralab oʻtib, doʻnglikka oʻrlaydi. Zabarjad shaharga qaytayotir. Tizzasida kattakon bir shisha idish. — Nima bu, Zabarjad opa? — deb soʻraydi Azamat. — Suvmi? — Suv. — Shundan oʻsha yoqqa suv koʻtarib borasizmi?! Qishloqning suvi boshqacha-da, a? — Yoʻq, buloq suvi bu. Chorbogʻimizdagi buloqdan. Tarkibini tekshirtirgani opketyapman. Biror natija chiqib qolsa, keyin balki... — Deylik, chiqib qolgudek boʻlsa-chi? Nima qilasiz? — Unda sen bilan maslahatlashib biror qarorga kelarmiz-da, Azamatjon, — deydi xayolchan jilmayib Zabarjad. — Aytmoqchi, tunov kuni Jamila sizni koʻribdi. Doʻkonchaning oldida turgan ekansiz. Tanishligimizni aytsam, qani ishonsa! — Toʻydan gapir, Azamat! — Boʻladi! Kelgusi yil. Siz va’dangizni unutmasangiz — bas! Bu safar ham magnitofondan nola qiladi hofiz: Tushimda koʻrsa-am edi-i-i... * * * Tanish charogʻon vannaxona. Eshigi lang ochiq. Shovillab jomga suv tushayotir. Jomni nomahram koʻzdan toʻsib turgan xira-shaffof «chimildiq» ortida esa, suv ostida charx urib bir malak choʻmilayotir. Parda ortidan uning faqat maftunkor qaddi-qomati koʻrinadi, xolos! Goho suv bilan shodon qiyqirib oʻynashgani, bir nimalar deb arzi hol qilganlari eshitiladi, xolos! Ul malakning bor husnu malohatidan bahramand boʻlish, ajabki, jom devoridan boqib turgan anovi ishvakor jononga nasib etgan! Malak u yonga qayrilsa ham koʻz qisadi, bu yonga qayrilsa ham koʻz qisadi. Nima demoqchi bu fitnakor? — Ha, havasing kelyaptimi? Kuyib oʻl! Vannaxonaning eshigi moʻ'jazgina oynaband ayvonchaga roʻbaroʻ. Ayvoncha eshigi ham lang ochiq. U yerda bizga chala tanish (yuz-koʻzini koʻrmaganmiz-da hali), sochiga oq oralagan oʻrtayashar kishi derazaga qarab chekib turibdi. Vannaxonadan kelayotgan uzuq-yuluq sas-sadolarga, nolayu adolarga diqqat bilan quloq tutgan. — Endimi? Biznes qilaman. «Shifobaxsh suv bekasi«! "Parisi" desa nokamtarinlik boʻlar-a, toʻgʻrimi? Mayli, mayli. Bir vrach yigit bilan kelishib qoʻydim. Yoʻq, asli oʻsha yerlik. Xususiy profilaktoriy ochaman. "Yoshbuloq" dam olish maskani! Siz borib dam olasiz. Suvlaridan ichib sochlaringiz qorayadi. Huv, Turkmanboshiga oʻxshab! Hazil, hazil. Yashara boshlaysiz. Yasharasiz, yasharasiz, yana yigit boʻlasiz! Innaykeyin... Voy, unda men ham yashara-yashara, chaqaloqqa aylanib qolaman-ku?! Chaqaloq boʻlgim kelmayapti sira! Qayta-boshdan bola boʻlamanmi? Yana Qizilsoyga choʻkamanmi? Yana dadam!.. Yoʻq, yoʻq, aslo! Barining joy-joyida qolgani ma’qul, nima dedingiz? Aqlliman-a? Ammajonim ham shunday deydilar. U kishi tagʻin nima dedilar, aytaymi? »Sen ikki kishining oʻrniga, ikki kishining umrini yashayapsan», dedilar. Dadamning, ham oʻzimning! Ana, bilib qoʻying! Ha, rosa dono kampir!.. Endi nima qilardim — Oʻgʻlim bilan yashayveraman! Boshqa hech narsa kerak emas menga, bildingiz! Oʻgʻlingizni koʻrgani kelarsiz? A? Ayti-ing! Kutilmaganda telefon choʻzib-choʻzib jiringlaydi. Zabarjad bir daqiqa taajjubda tek qotadi: egasiz uyga kim qoʻngʻiroq qilishi mumkin? Keyin daroz takkursida turgan jimjima telefon goʻshagiga asta qoʻl uzatadi. Dilbar! — Zabar?! Sen nima qilib oʻtiribsan u yerda? Zabarjad ayb ish ustida qoʻlga tushgandek dovdirab, tutilib qoladi: — Oʻzing... Oʻzing aytuvding-ku gulga suv quy, deb! — Quydingmi? — Quyganman. Quyib turibman. — Qalay, yotoqdagi jannatgul ochildimi? — Ochilgan, ochilgan. Gullab yotibdi. — Rahmat, shukriya, mersi... Zabar, qovun chiqdimi? — Qanaqa qovun? — Yeydigan-da, jinni! — Ha, bor. Bozorda. Koʻp. — Bunday qilasan, oʻrtoq! Hozir borib bitta ko-otasini olasan. Hey, xonpatir esingdan chiqmasin! Qip-qizil, singib pishganidan ol. — Nechta boʻlsin? Qanaqa qilib joʻnataman senga? — Joʻnatmaysan, lox! Uyga opkelasan, qovunni soʻyasan, huv yaxshi koʻrgan tebranma kreslom bor-ku, oʻshanga oʻtirib olib maza qilib yeysan. Oxirigacha! Tushunding? — Nimaga? Unaqasini bitta oʻzim qanday yeb bitiraman? — Bitta oʻzing boʻlmasa, anovi doʻstingni chaqirarsan. Senga ruxsat. — Keyin-chi, nima qilay? — Keyin — Oʻzing bilasan. Namuncha tupoysan-a! — Dilya, tushunmayapman gapingga: qovun, patir... — Men uchun yeysan, oʻrtoqjon! Meni eslab! — Xoʻp, xoʻp. Aytganingday boʻladi. Mening bu yerdaligimni qayoqdan bilding, Dilbar? — Deyarli har kuni telefon qilaman. Qilaman-u, indamay quloq tutib turaveraman. Uyimning, gullarimning hidi kelganday boʻladi. Sogʻindim, dugon, shundoq sogʻindimki!.. Goʻshakdan Dilbarning piqillab yigʻlagani eshitiladi. Zabarjad «Voy-voy, nima boʻldi senga, Dilbar?» deganicha qoladi, aloqa uziladi. * * * Kiyim-kechagi joylangan safar xaltasi yelkasida, suvli idishni qoʻshqoʻllab koʻkragiga bosgan Zabarjad hovlilariga buriladi-yu, yuragi taka-puka boʻlib, turgan joyida taqqa toʻxtaydi. Yoʻlaklarining ogʻzida bir toʻp odam! Ikki qator kursi qoʻyib roʻbaroʻ oʻtirishibdi. Ayrimlari tanish — qoʻni-qoʻshni. Yura piyon doʻppi kiyib olgan. Nima gap ekan? Nima gap?! Ular orasidan bir kishi turib, Zabarjad tomon kela boshlaydi. Abdulaziz aka! Bu yerda nima qilib yuribdi u kishi? — Assalomalaykum, — deydi qaltirab Zabarjad. — Yaxshi yuribsizmi, Zabarjadxon? Bexabar koʻrinasiz, qizim. Bandachilik ekan. Vosil amakingizdan ayrilib qoldik. Oʻgʻli pichoqlab qoʻydi. Kecha chiqarganmiz. — Vay-y-y! Zabarjadning qoʻlidagi salmoqligina shisha idish yerga tushib ketib, paqqa yoriladi. Oyoq ostiga suv sachraydi. Hammayoq hoʻl! Zabarjad shosha-pisha choʻnqayib yirikroq shisha boʻlaklarini yigʻib oladi-da, beton ariq boʻyidagi axlat qutisiga tashlab keladi. Qolgan mayda siniqlarni Abdulaziz aka boshmogʻi bilan toʻplay-toʻplay, ariq tomon surib qoʻyadi. — Spirtmidi? — deb soʻraydi allanechuk xijolatomuz. — Suv edi. Qishloqdan. — Suv?! — Buloq suvi-da. U yoqda koʻp. Yana opkelaman, oʻylamang. — Shunday boʻlib qoldi, qizim, — deya Abdulaziz aka boyagi mavzuga qaytadi tagʻin. — Bir vaqtlar tuppa-tuzuk olim edi. Begʻubor, dali-gʻuli odam. Kishining hayotiga bir darz ketsa, keyin uni yamab olish qiyin boʻlar ekan-da. Buning ustiga, bilasiz, anovi sabilga ham ruju qoʻygan edi... Hay, siz endi kiravering uyingizga. Oʻting. Anovi yoqdan aylanib oʻtib ketavering. Hechqisi yoʻq. Zabarjad qoʻlini koʻksiga qoʻyib Abdulaziz akaga ta’ziya izhor etgan boʻladi-da, keyin u kishi koʻrsatganidek, devor yoqalay borib, boshi xam, asta sirgʻalibgina yoʻlakka kiradi. * * * Ikkinchi qavatga chiqqach, tanish eshik qarshisida bir zum toʻxtaydi. Eshik lang ochiq. Ichkaridan xotin-xalajning past, boʻgʻiq ovozi eshitilayotir. * * * Negadir oʻzlarining eshigi ham ochiq! Zabarjad hayron boʻlib dahlizga qadam bosadi-yu, serraygancha qotib qoladi. Roʻparasida — Sur'at, oyoqlari shol boʻlib yotgan ukasi, xuddi hech nima koʻrmagandek, qoʻllarini koʻksida chalishtirgancha devorga suyanib turibdi! — Vo-oy! Agar qishloqdan koʻtarib kelgan shisha idishi boya sinib qolmaganida, hozir yerga tushib chil-chil boʻlmogʻi muqarrar edi! Oshxona tarafdan qoʻlini sochiqqa arta-arta Vazira opa chiqadi. — Ie, Zabar, keldingmi? Eshitgandirsan? Koʻrgilik-da, qara! Bechora Vosil aka! — Aya, buningiz?!. — Oʻshandan beri sal-pal qadam bosadigan boʻpqoldi, opasi! Xudoga shukr! Men shoʻrlikning ohu zorim xudoyimga yetdimi deyman... Lekin, ta’ziyaga tushib chiqaman, deb halitdan beri hol-jonimga qoʻymaydi-ya! Endigina oyoqqa turgan odam! Oʻzing tushuntir bunga. Ayasi bilan naridan-beri koʻrishib-omonlashgan Zabarjad ukasini mahkam quchoqlab olgan, yuz-koʻzlaridan choʻlpillab oʻpgani oʻpgan. — Rostdanmi? Voy, rostdanmi?! Xudoga shukr-e! Ukajonim! Men senga shunday bir moʻ'jiza suv opkeldimki! Ichding — ertasiyoq toychoqday dikirlab ketasan! Ana, bittasi soʻmkamda. Hali quyib beraman, koʻrasan! Ta’ziyaga esa ertaga billa tushib chiqamiz, xoʻpmi? Bugun endi kech boʻldi, noqulay. Zabarjad Sur'atni tirsagidan tutib yotoq joyiga olib kiradi-da, oʻzi oyoq tomoniga oʻtiradi. — Lola... — E, Lola ham, Rayhonu Binafsha, Ra’noyu Nargis, Nilufaru Jasmingacha — hamma-hammasi endi seniki, Sur'atbek! Ishonaver! — Yoʻq, Lola... — Bularning bari — bir gulu giyoh, ukaginam! Mehr qoʻymasang, parvarish qilmasang — hammasiyam qurib, qovjirab, xashaki bir oʻtga aylanib qoladi. Keyin bir kuni oyoqosti ham boʻlib ketishi mumkin! Sur'at Zabarjadga baqrayib qolgan: «Bu qizning esi joyidami oʻzi? Yo qishloqqa borib jin-pinga chalinib keldimi, nima balo?!» — Men manovi hovlidagi Lolani aytyapman, opa! — Men ham shuni, shularni gapiryapman-da, ukam! * * * Namozshom chogʻi. Ona-bola oshxonada choyxoʻrlik qilmoqda. — Boshqa yana nima gaplar, aya? — Kelib oʻzing koʻrgan-bilganing — shu! Aytganday, Dilya oʻrtogʻing kelib, kalitini tashlab ketdi. Gullariga suv quyib turarmishsan. Bir yasangan, bir yasangan! Buncha pulni qayoqdan olarkan-a bu qiz? Keyin — ishxonangdan Gulnoz Rahimovna deganing qoʻngʻiroq qildi. Ikki marta. Arizangni kimgadir bermaganmishmi-ey, direktor¬laring qaygadir koʻtarilib ketganmishmi-ey! Ishqilib, gaplariga unchalik tushunmadim shu xotinning. Borganingda oʻzing bilib olarsan. Hay, qani, gapir! Chorbogʻni nima qilding? Sotdingmi? Kimga? Necha pulga? — Chorbogʻ sotilmaydigan boʻldi, aya! — Sotilmaydi?! Nega? — U — mulk! Buvamdan, dadamdan qolgan mulk! Uni har kimga sotib boʻlmas ekan. Ammam aytdilar. Qaydam, balki butunlay sotilmas. Sababini yaqin orada bilasiz. — Tavba-a! — «Er kishi yer sotmas, yer sotgan — er sanalmas». Eshitganmisiz? — Buniyam ammajoning aytgandir? — Yoʻq. Azamatning dadasi aytgan! — Azamating kim, voy? — Xalq aytgan bu gapni, ayajon! — Xalq?! Vazira opa esi ogʻgudek bir holatda Zabarjadga tikilib qoladi: «Bu qizga yo bir balo boʻlgan, yo anovi yosuman kampir rosa oʻqitib joʻnatgan! Endi nima qildim-a, xudoyim! Shoʻrlik boshimga bu savdo ham bormidi?!» * * * Egnida xalat, boshiga kattakon sochiqni salla qilib oʻragan bir malak ayvoncha derazasidan hovliga tikilib turibdi. Hovli qorongʻi, shivalab yomgʻir yogʻayotir. — Endi uchrashmaymiz! — deydi malak alam bilan derazadan pastga qarab kimgadir. — Hech qachon! Shu zahoti toʻsatdan chaqmoq chaqnaydiyu moshinaga oʻtirayotgan odamning yuzini bir zum yoritib oʻtadi. Nihoyat, biz u zotning diydorini koʻrmoqqa muvaffaq boʻlamiz. Ammo u — kim? Kimga oʻxshaydi u? Nega shu choqqacha yuzini yashirib keldi? U — sizmi? Yo — bizmi? Bu — suygan koʻngilning oʻzigagina ayon! Buni suygan koʻngildan boshqa hech kim bilmaydi! Tillaqurt misoli choʻgʻlanib turgan allanima (sigaret!) qorongʻilik qa’riga uchib ketadiyu moshina eshigi qarsillab yopiladi. Suygan koʻngil nido qilib qoladi: — Men sizni yaxshi koʻraman! Yaxshi koʻrama-a-an! Qorongʻi bir tunda yomgʻir shovqini aro yangragan yigʻi aralash bu nido chaqmogʻu momaqaldiroq sadolariga qoʻshilib ketadi. TAMOM

Muallif: Erkin A’zam