Aralashqoʻrgʻon (hikoya) [Erkin A’zam]

Aralashqoʻrgʻon (hikoya) [Erkin A’zam]

Musofirning oʻrtancha qizini Kattakonning kuchugi qopgani xabari kelganda biz qoʻrgʻon ogʻzidagi qoʻlbola choyxonamizda qartabozlik bilan mashgʻul edik. Ie, qachon? Qanday qilib? Oʻsal emasmikan? Hamma taajjubda: jonivorning jagʻi bir zum tinmagan edi-ku, akillay turib ham qopar ekanmi? Hamma birdan gʻazabga mindi. — Bedodlik! Borib turgan bedodlik bu! — dedi jamoatchi muxbir E.Safar oʻrnidan sapchib. — Bir bechora musofirning bolasini-ya! Yozish kerak! Yozaman! — Oʻtiring, inim, — deya uni bosib qoʻydi oqsoqol. — Keyin yozarsiz. Darvoqe, bir urinib ham koʻruvdingiz shekilli? Avval bunday bir maslahatini qilaylik. Qoidasi shu. U har ishning qonun-qoidasini biladi, shuning uchun ham oqsoqollikka da’vogar. Masalan, «Mana shu ariq» deb gap boshlasangiz, «Ariqlik-ka-ku arigʻ-a, lekin ichida suv ham oqadi-da» degan qabilda aql oʻrgatishni yaxshi koʻradi. — Buni bir balo qilmasak, tinchlik yoʻq, akaxonlar, — dedi daydi shopir. — Oʻzim oʻldiraman! Kuchala topsam, bas! — Shaharma-shahar yurasiz, bir chimdim kuchala yoki margimush qahat boʻptimi?! Fan nomzodining 6u gapiga dotsentning azaliy gʻayirligi qoʻzidi: — Tavba! Kuchala ana — Eskijoʻvada! Surmaning suyugʻiyu ignaning teshigidan oʻtgan tuyagacha topiladi! Kuchala shart ekanmi, jimjiloqdek keladigan igna ham kifoya-ku! Bir changal xamir yo bir tuyur goʻshtga joylabgina! — Voy, voy, oldin u kasofatga yaqin borishni ayting! — deya vahima qildi fan nomzodi. — Hovliqmanglar, birodarlar, — dedi doimiy murosasoz oqsoqol. — Avval Kattakonning oldilaridan bir oʻtaylik. Qoidasi. — Nima deb oʻtasiz u kishimning oldilaridan? — dedi sipo oʻtirgan doʻkondor ensasi qotib. Bugun uning ishi yurishmagan — bir yillik moʻljali amalga oshmay, qoʻrgʻonda ikir-chikir doʻkoncha ochishga doir qogʻozlari atama ulashuvchi idoradan yana qaytgan, jamoatchilik asosida javlon uradigan ezmaroq alloma «Hemiri bir attorlikka Temurxon naslidan boʻlmish sulton Ulugʻbekning muborak nomini qoʻymoq — gunohi azim, supermarket ochsangiz, ana unda oʻylab koʻrarmiz», deya dilini xufton qilgan edi; «Kenja oʻgʻlimning oti — Ulugʻbek» degan vaj-korsoni xisobga olinmadi. Bu yokda esa, hali dargumon yotgan oqsoqollik dastmoyasiga u xam da’vogar. — Xoʻsh, itingizga kuchala yo igna berib oʻldirsak maylimi, deb soʻraysizmi? — Shunchalik nodon ekanmiz-da, a? — dedi oqsoqol pinhona raqibiga oshkora oʻqrayib. Soʻng asli yoʻq etagini qoqqandek qoʻl siltab chorpoyadan tushdi-da, kasaba uyushmasi a’zolari, yoʻgʻ-e, ahil mahalla ahlini bebosh-etakchisiz qoldirib, hovlisiga qarab joʻnadi. Oʻzini oʻzi saylagan oqsoqolning ztak silkib ketishi — arazi chorpoyadagilarni hovurdan tushirmadi. — Kattakonning shpioni bu odam! — deb qoʻydi uning ortidan doʻkondor. — Qandoq bedodlig-a! — derdi kasbi yuzasidan ham adolattalab E.Safar figʻoni oshib. — Shoʻrlikning bolasi! — Boz ustiga, musofir boʻlsa! — Shuni ayting! Ota bolam-chaqam deb ertayu kech toʻrva koʻtarib poy-piyoda bozorga qatnagani qatnagan. Oʻzi bor-yoʻgʻi manovi sanatoriyga qorovul. Pulni qayoqdan toparkan-a? Kimning qayoqdan nimani qanday topishi ham bizning mavzumiz zdi. — Oʻzi shu odam nega musofir? Qay goʻrdan kelgan? — deb qoldi daydi shopir. — Kim bilsin, biror poyiz-moyizga osilib kelgan-da, keyin musofir atalib ketgandir, — dedi oʻzi ham asli allaqayoqlik boʻlgan dotsent. — U yogʻini soʻrasangiz, hammamiz ham musofirmiz, ogʻayni. — Keyin alohida bir ta’kid bilan qoʻshib qoʻydi: — Bu dunyoda. Xuddi devor ortida turib bu gap-soʻzlarni eshitgandek, shu payt qoʻrgʻon darvozasi ogʻzida musofirning oʻzi koʻrindi. Boʻlgan kor-holdan bexabar, odatdagidek, yelkasida bozortoʻrva, parvoyi falak, munkaygancha loʻkillab kelyapti. Hamma birdan hushyor tortdi. Lekin hech kim ogʻiz ochib churq etmasdi. Nima desin? Hali hodisaning tafsiloti aniq emas. Balki, kuchuk anchayin bir hamla qilgandir oʻquvchi qizga, qoʻrqitgandir, xolos. Noxush gapga suyunchi olib nima zaril? Mana, oʻzi hozir uyiga boradi, eshitadi, xabar topadi, vassalom. Chorpoyaga yondosh kelganda yukini yerga qoʻyib, musofir biz tarafga bir ta’zim qildiyu yana toʻrvasini yelkalab qoʻrgʻon oralay yoʻrtib ketdi. Hamisha shunday: salomini beradi-da, oʻtadi-ketadi. Koʻchib kelganiga bir yillardan oshgan, ammo mahallaga aralashmaydi. Aralashgulik holi ham yoʻq — musofir-da. Oʻzi bir gʻarib musofir-u, ajabtovur koshonada yashaydi. Aytishlaricha, kattaroq lavozimda oʻtirgan prokuror qarindoshining pinhona hovlisini yomon koʻzlardan qoʻriqlash uchun atay koʻchib kelgan bu yerga. Qaydam, qoʻrgʻonda bunaqa hovli-joy yagona emas: kimdir-birov nomigagina yashab turadi, asl egasini esa dunyoga jar solib axtarganda ham topolmaysiz! Qarang, shunday koʻrimsiz, pachoqqina odamning husnda biri biridan ziyoda uch qizi borki, qoʻrgʻondagi jami boʻzbola shularga oshiqu shaydo! Mana, endi oʻsha qurmagurlarning oʻrtanchasiga Kattakonning arzanda iti chang solib oʻtiribdi! Ota boriboq qoʻngʻiroq qilgan shekilli, bir mahal qoʻrgʻon darvozasida «Tez yordam» moshinasi paydo boʻldi. U chorpoya yonidan shuvillab oʻtib bogʻkoʻchaga shoʻngʻidiyu hayal oʻtmay iziga qaytdi. Moshinaning yon derazalariga oq parda tutilgan, ichida kimlar borligini koʻrib boʻlmas edi. Davrada hodisaning tafsilotiga qiziqish kuchayib turganda doʻkondorning qayoqqadir otlangan yasan-tusan xotini oʻtib qoldi. Tergamoq uchun uning yoʻlini toʻsib chiqqan er qaytib kelib, masalaga uncha-muncha oydinlik kiritdi. Endi ma’lum boʻlishicha, kamxarj qoʻlga ul-bul berib, albatta, Kattakon hovlisini qoʻriqlashni, tabiiyki, anovi jagʻing tinmagur la’natiga ham ovqat-povqat tashlab turishni musofirga topshirib qoʻygan ekan. Qiz shoʻrlik suyak-puyak koʻtarib borsa, koʻcha boʻyidagi panjara bilan oʻralgan bogʻchada bogʻlogʻliq yotgan kasofat yechilib ketganmi, gʻippa tish solibdi! Qaeriga? Ishkal, ishkal. Harholda, qiz bola, nozikroq joyi emish. — Obbo-o! — Otashin E.Safar sakrab joyidan turdi. Nafaqaga chiqqunicha jamoatchi muxbir maktabda boshlangʻich sinflarga dars bergan, bunga tugʻma jizzakiligi ham qoʻshilib, xiyla asabiy boʻlib kolgan edi. — Bu ishga endi koʻz yumib boʻlmaydi, oʻrtoqlar, darhol bir chorasini koʻrishimiz kerak! Men — yozaman! Kattakon boʻlsa — Oʻziga! Bu nima bedodlik, axir?! Davra ahli battar mutaassir boʻlib, junbushga keldi. Endi qartabozlikka ham xush qolmagan edi. Barchaning koʻnglida mubham bir isyon hissi alangalanar, lekin aniq nima qilmoq kerakligini hech kim bilmas edi. — Bugunoq kuchala topmasam, meni bu davrada qaytib koʻrmaysizlar! — deb yubordi olis manzillarda chambarak aylantirib yuraverish jabridan chapaniroq boʻlib ketgan daydi shopir. — Aytib boʻladimi, bizdayam churvaqadan uch-toʻrttasi bor! — Halitdan oqsoqollik talashguncha, manovi kuchuk masalasini hal qilishni oʻylash kerak, — dedi tabiatan muloyimroq fan nomzodi kutilmaganda. — Kelinglar, kimki shu kuchukni bir yoqli qilsa — Oʻsha bizga oqsoqol, oʻshani saylaymiz! Gap shu! Hukmdek yangragan bu gapdan hamma lol, birin-ketin chorpoyani tark etdik. * * * «Biz» deganimiz — biz, E.Safarning ta’biricha, «mana shu xalqning bir boʻlagi». Muxbirimiz toʻgʻri aytadi: sobiq kasaba uyushmasi arbobi — oqsoqol, negadir kamdan-kam odam oʻqiydigan sersahifa gazetaning jamoatchi muxbiri E.Safar (xat-xabarlari shunday imzo bilan chiqadi), ikki nafar fan nomzodi (biri dotsent), «uch-toʻrt churvaqa»siga rizq qidirib yurt kezadigan daydi shopir, yangi zamondan ruhlanib, koʻzi tushgan joyda doʻkon ochishni maqsad qilgan doʻkondor va hokazolar — xalq boʻlmay nima?! Biz shanba-yakshanba kunlari goh choshgoh, goh oqshom chogʻi mana shu qoʻlbola choyxonamizda toʻplanib qartabozlik qilamiz: «durak», «pirra» deganday. Doʻkondor aralashib qolganda oʻrtaga pul-mul ham tikiladi. Mahallamizning toʻngʻich fuqarolaridan hisoblangan oqsoqol sermeva hovlisidan bir likob olma yo uch-toʻrt bosh uzum koʻtarib keladi. Choy koʻpincha yaqinroq manzildan — yonma-yon yashaydigan ikki fan zahmatkashining uyidan chiqadi. Galma-gal. Qip-qizil «Damas»ida shahardagi «toʻchka»laridan xabar olib qaytgan doʻkondor yonimizdan oʻtayotib bir-ikki shisha anovi sabildan tashlab ketadi. Keyin pomidor-bodring koʻtarib xonaki kiyimda oʻzi ham safimizga qoʻshiladi. Hali roʻyxatdan oʻtmagan boʻlsa-da, bippa-binoyi, beminnatgina choyxona! Oʻyin asnosi undan-bundan gurung ketadi. Asosan, qoʻrgʻonimizni tezroq mahalla sifatida rasmiylashtirish, choyxonamizni epaqaga solib, atrofini obodonlashtirish, iloji boʻlsa, kelajakda yoniga ixchamroq bir hujra ham qoʻshish kabi hozircha xom xayollar. Xoʻsh, kim qiladi bu yumushlarni? Mahallani roʻyxatdan oʻtkazishni-ku muxbirimizga yuklasak boʻladi: tilli-jagʻli, qoʻlida qalami bor, oʻzi ham chaqqongina. Boshqa masalalarda kimdan imdod soʻrash kerak? Ie, Kattakonimiz-chi! Bizga qoʻshilib qarta oʻynamasa ham, oʻzidan bilib, mana, qoʻrgʻonning ogʻzini ikki yondan silliq gʻisht bilan bejirim qilib koʻtarib, gajakdor temir qopqa oʻrnatib berdi-ku, bu yogʻiga ham qarab turmas! Mahallada elektr, gaz yo telefonga aloqador nimaiki muammo yoki chiqim boʻlsa — doim shu odam balogardon. Dalolat qilib borgan oqsoqolimizdan surishtirib ham oʻtirmay, darrov choʻntak kavlaydi. Ha-a, nimasini aytasiz, zoʻr odam, olijanob! Faqat shu kuchugi bezor qildi-da, it egasiga oʻxshamas ekan. Iya, oshini yeganingizdan keyin oʻchogʻining tutuniga ham chidaysiz-da, bratan! Chidaymiz, chidaymiz, quloqlar ham oʻrganib qoldi oʻzi. Shugina bir zum akillashdan toʻxtasa, nimasinidir yoʻqotganga oʻxshaydi odam. Bu ham mahallaning bir fayzi-da. Mayli, akillasa — akillayversin, vovullasa — vovullayversin. Kuchuk boʻlgandan keyin akillaydi-da — vazifasi. Qaytaga yaxshi — zamon qaltis, har xil yot nusxa bu yoqlarga doriyolmaydi. Akillasin! Shunday deysiz-u, ammo rosa... Nihoyat, asosiy masalaga oʻtiladi. Mahallaning nomi-ku tayin — «Aralashqoʻrgʻon», bunga atama ulashuvchi anovi idora e’tiroz bildirmasa kerak; xoʻsh, oqsoqollikka kimni saylaymiz? Ana shunda davra bir qalqib, ikki tarafga boʻlinadi. Oʻrtadagi koʻziru joʻker, chilligu tappon-mapponlar aralashib-chalkashib ketadi. Oʻyin oʻz-oʻzidan barham topib, har ishning qoida-rasamadini biladigan, nimagadir rahbarlik qilmasa turolmaydigan oqsoqolimiz bilan davri kelib doʻkondor boʻlgan qoʻshnimiz goh pinhona, goh oshkora choʻqisha boshlaydi. Unisi rahbarlik tajribasini pesh qiladi, bunisi — temir sandiqqa bosayotgan sarmoyasini. Biz — tomoshabin, biz — muallaq bir tarafkash. Aslida, bizga baribir. Biz — oddiy xalq-da! Tajribakor oqsoqolga qarshi zamona zayliga mos ilgʻor fitna usullarini qoʻllab mohirona kurashayotgan doʻkondor dam-badam koʻrkam chorpoyaga koʻz qirini tashlab, panjara boʻyoqlarini silab-silab koʻyadi. Chorpoya — benihoya kengish, bahaybat, baquvvat. Boz ustiga — naqshinkor, qadimiy, shohona degulik. Buni chegaradoshimiz boʻlmish tashlandiq dam olish uyidan yetti-sakkiz kishi arang koʻtarib kelganmiz. Toʻgʻrirogʻi, devordan oshirib olganmiz. Bepoyon bogʻning shox-shabba bosgan xilvat bir goʻshasida oyoqlari sinib, boʻyoqlari koʻchib yotgan edi. Dastlab buning daragini keltirgan — daydi shopir. Toliqtirarli safarlardan qaytganida u churvaqalarining chugʻur-chugʻuridan qochib temir-beton devordan lippa osharkanu soya-salqinda qiyshayib yotgan mana shu shaloq chorpoyada uxlay-uxlay miriqib olar ekan. Bekor yotgan bu matohni mehnatkashlar tasarrufiga oʻtkazish tashabbuskori esa, tabiiyki, sobiq kasaba uyushmasining xalqparvar arbobi — oqsoqol edi. Qolgan dahmazalarni, oʻz navbatida, doʻkondor zimmasiga oldi. Oʻzi bosh boʻlib chorpoyani qayta ta’mirlatdi, ustma-ust ikki qatla zangori tusga boʻyatdi. Qarabsizki, futur yetgan, yaroqsiz bir uyum yogʻoch, bamisoli, loʻlilarning qoʻlidan oʻtib bozorga chiqqan qoʻtir-qirchangʻidan guldek samanga aylandi-qoldi. «Bosh usta»ning surbetlarcha pisandasiga koʻra, bu ishga yarim «koʻba» asil taxta, olti kilocha nemis boʻyogʻi sarflanganmish. Qani, sendan nima chiqdi, mirquruq oqsoqol? Dotsentimizning lof urishicha, bir zamonlar dehqondan yetishgan, eski chorigʻini eshik tepasiga osib qoʻyib, muhtasham mansabxonasiga kirganda ham, chiqqanda ham peshonasini urib oʻtadigan doʻlvor davlat arbobi mana shu chorpoyada yonboshlab choyxoʻrlik qilishni yaxshi koʻrar ekan. Ishchi-dehqon saltanatini mustahkamlash tashvishlaridan horigach, biqiningizdagi xumchoynakda «raisi» choy, tepangizdagi asriy argʻuvon yaproqlariga tikilib, porloq kela-jak haqida shirin xayollar surish qandoq maza, qandoq huzurbaxsh! Bugun esa, mana, shu chorpoyada biz oʻtiribmiz — Oʻsha bobomiz orzu qilgan zamon vakillari. Oʻrtada qarta, fikru zikrimiz — kimnidir «ahmoq»qa chiqarish. Tuzni joyiga qoʻyib qoʻying! Ha-a, ana shunday! Valet koʻzir sizdanmi? Koʻtarasiz, davay! Hozirgina damangizni bosdim-ku! Koʻz bormi, koʻz? Gʻirromlik ham evi bilan-da, oʻrtoq! Yoʻq! Yoʻq dedimmi, yoʻq! Mening qoʻlim edi! Boʻlmasa, qarta qaytadan suziladi, tamom! Mana, oʻzim bir chiylab beray! Bu olaquroq toifa qaydan paydo boʻlgan oʻzi? Uzoq yili shahardagi uy-joyimiz yangi «halqa» yoʻliga tushib, bizga mana shu manzildan yer tekkan edi. Markazdan chetroq boʻlgani sabab, qurbiga qarab-da, kelgan — keldi, qurgani — qurdi; kelmagani, qurolmagani birovga «hadya» qildi, sotdi, almashtirdi, xullas, ajabtovur bir jamoa, maskan barpo boʻldi. Sersuv, unumdor yerlar. Bittagina imzo bilan bunaqa koʻrkam ma’voni bizga oʻxshaganlarga tortiq qilib yuborgan amaldor, chamasi, yo shinam mansabxonasidan chiqib kelib qarovsiz yotgan bu «tupkaning tubi»ni koʻrishga eringan, yo E.Safar toifasidagi gʻalvachilardan tezroq qutulish maqsadida arzanda imzosini bosganu yuborgan. Agar charvisi erishidan qoʻrqmay azza-bazza kelganida, uch-toʻrt yil domanasida qandoq obod maskanga aylanishini hechqursa bir tasavvur qilib koʻrganida bormi, bu atrofda minba’d bizdaqalarni uchratolmas edingiz! (Lofchiroq dotsentning aytishicha, bir asr muqaddam bu yerlar mashhur Mirzakarimboyning huv Yoʻlchivoy gʻayrat koʻrsatgan serhosil ekinzori boʻlgan emish. Qaydam, buning toʻgʻri-notoʻgʻriligini Oybek domla tirik boʻlganida, oʻzlaridan soʻrash mumkin edi — bugun esa ishonmoqdan oʻzga chorangiz yoʻq.) Bir tomoni dongdor dam olish uyining devori bilan toʻsilgan, bir tomoni — serdaraxt sanatoriyga tutash. Etak tarafda esa qatorlashib imorat tushgan. Tap-tayyor qoʻrgʻon-da! Kimdir bu joy ahlini qurama, aralash degandek gap qilgan ekan, mahallaning nomi oʻz-oʻzidan «Aralashqoʻrgʻon» boʻlib ketdi. Toʻgʻri-da, daydi shopiru oddiy nafaqachidan tortib, sobiq vaziru vahimali prokurorlargacha shu yerda! * * * Musofirning qizini it qopmaganda biz hali-veri, kun tikkaga kelmaguncha oʻrnimizdan qoʻzgʻalmas edik: shanba kuni, bekorchilik, jaydari gurung, oʻyin zavqi! Oʻtiraversak, tushdan nari qoʻrgʻon darvozasida kumushrang «Lasetti» moshinasi koʻrinadi. Kattakon! Shunda hamma birdan sergak tortadi, kimdir joyidan nimxez boʻlib, kimdir qoʻlini beixtiyor koʻksiga yuborib ehtirom koʻrsatadi — katta odam-da! Orqa oʻrindiqqa joylashib olgan Kattakon, qansharida qora koʻzoynak, biz tomonga horgʻin oʻgirilib, nishonxoʻr dohiy taomilida erinchoqqina qoʻl toʻlgʻab qoʻyadi: haliyam oʻtiribsizlarmi, hay, oʻtiraveringlar! Uning izidan birov havas, birov hasad bilan, kimdir esa zavq, allaqanday umidvorlik aralash tikilib qoladi. Ba’zida bir chimdim gʻiybat ham qilib olamiz, lekin beozorgina: bilib boʻladimi, oramizda aygʻoqchisi oʻtirgandir! Bugun esa chorpoyada odam yoʻq edi, uning tashrifidan hech kim xabar topmadi. Chorpoyani kimsasiz holda koʻrib oʻzi ham taajjublangandir. Boʻlgan hodisadan hali gʻofil-da. Kattakon deganimiz aslida xipchagina, oʻrtamiyona jussali bir odam. Lekin dami-siyosati zoʻr! Aytishlaricha, yaqin-yaqinga qadar vazir boʻlgan ekan. Hozir ham chakana emas — vazirlikdan-da moyliroq, chala, yoʻgʻ-e, deyarli shaxsiy bir dovrugʻdor korxonaning xoʻjayini emish. Roʻbaroʻ kelganingizda boshini bir yonga solintirib, aftingizga taajjublangandek, ammo beozor tikilib turaveradi. Bunday paytda uncha-muncha odam undan savol soʻramoqqa ham jur’at etolmaydi. Goʻyoki soʻz boshlasa, qandaydir xunuk bir hol sodir boʻladigandek, baayni osmon uzilib yerga tushadigandek tuyulaveradi. Oʻzi esa salom-alikdan boʻlak gap gapirmaydi. Vazmin, indamas. Yo pisand qilmasmikan? Ishqilib, sirli odam. Kattakon-da! Kattakon kunda-kunora, koʻpincha kechki salqinda kelar, boshida yosh-yalang rasm qilgan soyaboni serbar qalpoqcha — beysbolka, kalta shim — shorti kiyib olib itining atrofida girdikapalak boʻlib yurar edi. Goh asilzoda seru sinorlar misoli, zanjirlarini shiqirlatib arzandasini sayr qildiradi, goh shunday salobatli odam irgʻishlab u bilan oʻynashadi, goh, labida sigaret, buklama kursichasida jonivorga oʻychan tikilib uzoq-uzoq oʻtiradi. It jinnisi! Bu erkatoyni sayr qildirish marosimini koʻrsangiz! Avval, yaqinlashayotgan balodan ogoh etmoqchidek, Kattakonning sersalom haydovchisi oʻn-oʻn besh qadam narida uchragan qoʻni-qoʻshnini chetga surib, yoʻl ochadi. Hamma devor-devorga qapishib qolgach, gardanida — yaltiroq piston qadalgan endor charm boʻyinbogʻ, har tarafga qarab irillay-vishillay, xoʻjasi yetagida savlat bilan itning oʻzi oʻtadi. Boz ustiga, har kuni ayni choshgoh mahali baland darvoza oldida kumushrang «Lasetti» paydo boʻlib, yoʻlda ketayotib ham qoʻrgʻonda koʻringan odamga qoʻlini koʻksiga qoʻyib salom beradigan keksaroq haydovchi Sindbodga (itning laqabi shunday) azza-bazza ovqat keltirishini ayting! It shundagina, tumshugʻi tagidagi taomga andarmon boʻlibmi, bir dam akillashdan tinadi. Qoʻrgʻon ahli esa birdan hushyor tortib, xavotirga tushadi: nima gap, tinchlikmikan? Gap shundaki, Sindbod bir kecha-kunduzda ikki martagina omonat tanaffus bilan vakillashdan toʻxtaydi. Xoʻjayini yoki sersalom haydovchi kelganida va qoʻrgʻon ahli uyquga ketganda. Darvoqe, shunda ham tinmaydi, negaki, uxlayotgan odamni tushida it quvlashi mumkindir, ammo bu paytda u akillash sasini eshitmaydi. E.Safarning muvaffaqiyatsizlikka uchragan (faktlari tasdiqlanmadi!) tanqidiy maqolasidan keyin hamma «Kattakonning kuchugi» deb atay boshlagan bu maxluq aslida jimitdekkina laycha yo joʻn-jaydari koʻppak emas, nakd yoʻlbarsdek keladigan bir balo! Jazavaga tushib vovullaganida ovozi qoʻrgʻondagi jami imorat devorlarida akslanib, chor atrofdan baravar sado beradi — xuddi quturgan itlar galasi ichida qolgandek boʻlasiz! Kattakonning oʻzi bu yerda muqim yashamaydi. Hatto bir kecha ham kelib yotmagan. Goho hordiq kunlari kalta-kulta kiygan bir toʻp zamonaviy yigit-qiz qiy-chuv bilan basseynni boshiga koʻtarib shalop-shulup choʻmilib ketishini aytmasa, uyda deyarli odam boʻlmaydi. Qoʻrgʻon ichida bir «ichan qal’a»dek bu hovli mahallaning etak tarafida. Asli ikki yil burun qamalib, qamoqda oʻzini osib qoʻygan huv nomdor boyvachchaning koshonasi edi bu. Hovli endi goʻyoki mana shu battol it uchungina sotib olingan — u koshonaning qoʻriqchisi emas, koshona uning atigi bir boshpanasi edi. Kattakonning mahallaga aralashmasligiga sabab dimogʻdorligidan emas, avvalo, koʻp ishli odam, bekorchi qartabozligu safsata sotib oʻtirishga fursati yoʻqdir. Hovlisiga keladi-da, birpas kuchugi bilan tillashib, koʻngil yozib ketadi, vassalom. Navroʻz arafasimidi, halfana osh qilmoq boʻlib uni ham taklif etdik. «Shungayam maydalashib oʻtiradimi?» deya, odatdagidek, yonidan kattagina pul chiqaribdi. Masalaning mohiyati tushuntirilgach esa, buni rasmiyroq bir tadbir fahmlagan chogʻi, rostmi-yolgʻonmi, oqsoqolning pichirlab axborot berishicha, «Gapiramanmi? Nima deyin? Galstuk-palstuk taqish shart emasmi?» deb soʻragan emish. «Qoʻying-e, hali shorti-porti kiyib anovi boʻribosarini ham yetaklab kelmasa edi!» dedi kimdir ensasi qotib. Yoʻq, na oʻzi, na boʻribosari koʻrindi — kelmadi. Shu-shu, biz ham koʻnikib ketdik: sen — Iso, men — Muso. Ammo insof bilan gapirganda, Kattakonning birovga ziyoni yoʻq. Aksincha! Mahalla ahli nomidan uni-buni vaj keltirib, oqsoqol undan pul undirgani undirgan. Juda saxiy, serhimmat odam. Qoʻrgʻonda biron bir yoʻsinda hamiyat koʻrsatmagan xonadoni yoʻq hisobi. Kim darvozasi yonida uyulib yotgan tsementidan soʻraydi, kim — qolgan yogʻoch-taxtasini, kim — tashqari bogʻchasida sarjinlab qoʻyilgan guldor gʻishtiga ishqiboz, yana birov — omborxonasidagi ortib qolgan antiqa kafeliga. Xuddi nimadir aybi uchun barchadan qarzdordek, indamay borini chiqarib beraveradi. Alomat hotamtoy! Kattakonning himmat eshigini dastlab ochgan odam mana shu oqsoqolimiz boʻladi. * * * Endi-endi namozning mashqini olayotgan oqsoqol tutila-tutila peshinlikni oʻqib dahlizga chiqqanida, «ta’til kunlari buvisiga yordamga kelgan» qiz nevarasi burchakda turgan telefon goʻshagini tutqazdi: — Anuv, dotsent amaki. — Ha domla, yana nima gap? — dedi oqsoqol goʻshakni qulogʻiga tutarkan, ensasi qotibroq. Nima gapligini eshitib bilgach esa, soʻradi: — Bu pismiqi shart kimdan chikdi oʻzi? — Aytsam, ishonmaysiz — qoʻshniginamdan! — dedi dotsent allanechuk badxohlik bilan. — Kesakdan — Oʻt deng? U kishimga nima ekan? Yo savdogar bilan biron oldi-berdisi bormi? — Unisini bilmadim, oqsoqol, lekin dotsentlikka oʻtolmay alamzada boʻlib yurgani aniq. «Publikatsiyam yetmay qoldi», deydi-yu, aslida buningizning kavushi toʻgʻrilab qoʻyilgan! — Anovi olibsotar nima qilmoqchi ekan, xabaringiz yoʻqmi? — Hali eshikda turgan edim, «Damas»ini gʻizillatib shaharga joʻnadi. Doʻkon-poʻkonida bir kor-hol roʻy bergan koʻrinadi. — Besh qoʻlingni ogʻzingga tiqmay oʻl deng! — Bu yogʻi endi oʻzingizga qoldi, oqsoqol, — dedi xabarkash ruhlantiruvchi ohangda. — Boʻshashmaysiz! Biron chorasini topish kerak, ha! Bilasiz, biz — siz taraf. Oʻshanda bizning devor masalasi ham hal boʻlib qolar-a, nima dedingiz? — Hay, bir gap boʻlar, domla, — deya goʻshakni joyiga qoʻyarkan, oqsoqolning xunobi oshdi: — Kampirning dardi — Gʻoʻzada. Bir qarich yerni deb qachondan beri boʻgʻishasanlar. He, olim boʻlmay oʻllaring! Oqsoqol eran-qaran hovliga chiqib, ayvon chetida pomidor tuzlab oʻtirgan kampiridan soʻradi: — Kenjang koʻrinmaydi? Yana biqinib olib she’r toʻqiyaptimi? Rostdan ham, boya choyxonadan kelganidan buyon shu bolaga koʻzi tushmadi. Ta’tili boshlangach, qachon qaramang, ayvon devoriga oʻrnatilgan koʻzgu oldida qoʻqqayib turib sochini taragani taragan. Ota ertalab bogʻ etagida betartib qalashib yotgan anovi temir-tersakni saranjomlab qoʻyishni buyurgan edi. Bari oʻsha-oʻsha ahvolda turibdi. — Hali podvalga tushib ketgani, salqin deb. Boshi ogʻriyotganmish. Sizdan sal oldinroq allatovur boʻlib kirib keldi. Rangi oʻchgan. Qaydam. — Chaqir! Zinapoyada sochi hurpayib ketgan yoqavayron oʻgʻlini koʻrib oqsoqolning battar jigʻibiyroni chiqdi: — Nima qilib yotibsiz, shoir? — Nima qilay? — dedi oʻgʻil koʻzini ishqab. — Doim masxaraga olaverasiz! — Bugun sochlari taroq koʻrmaganday? — Hadeb tarayveradimi, deb urishasiz-ku oʻzingiz! — Davangirdek yigitning bekor shalpayib yurishini qarang! — Nima qil deysiz, ayting! — Oʻgʻil kutilmagan-da hoʻngillab yubordi. — Shoir-shoir deysiz, nima, anaqaga oʻxshaymanmi?! Oqsoqol birdan boʻshashdi, ammo zahrini oxirigacha sochmay qoʻymadi: — Mana shunday sasib yotaver! Yigit emish! Yigit degani biror ish koʻrsatmasa, yigit ekanmi?! Qoidasi. (Shunchaki, otalarcha bir javrash yoʻlida ogʻzidan chiqib ketgan bu gapiga u keyin rosa pushaymonlar yedi.) Oqsoqolning boshi qotgan, oʻzi ham nima qilishini bilmas edi. «Kimki shu kuchuk masalasini bir yokli qilsa — Oʻsha bizga oqsoqol!» debdi-ya anovi pismiq koʻzoynak! Oʻrgildim sizday saylovchidan! Rostini aytganda, azaldan oqsoqolning kattakonlarga toqati yoʻq. Kasaba uyushmasi rahbari sifatida u umr boʻyi oddiy mehnatkashlarning manfaatini himoya qilib, zavod direktorlari bilan olishib kelgan. Afsuski, doim yon bermoqqa, murosaga majbur boʻlgan. Aks holda, oʻsha jonajon mehnatkashlarning oʻzi unga qarshi chiqishi, navbatdagi saylovda nomzodini qoʻllamasligi tayin edi. Xoʻsh, bugun-chi? Toʻppa-toʻgʻri Kattakonga roʻbaroʻ boʻlib, «Gap bunday, aka, kuchugingizni gumdon qilasiz — mahalla-koʻyning talabi shu!» deb shartta ayta oladimi? Aslida, bu — qulay bir imkoniyat. Shu ishning uddasidan chiqolmasa — Aralashqoʻrgʻonda obroʻ-e’tibor ham yoʻq, oqsoqollikni ham tushingizda koʻraverasiz! Oqsoqol xud-bexud, ozoda engil-boshi bilan nevaralari tuprogʻini oʻynatib yuborgan yalang hovli sahniga oʻtirib qoldi. Bor-budini mana shu zormonda hovliga sarflab, oqsoqol bultur bir masalada tang ahvolga tushgan edi. Boyagi erkatoy bir amallab oʻqishga ilindi-yu, shartnoma pulini toʻlashga kelganda qoʻl savil kaltalik qildi. Boz ustiga, yordami tegdimi, tegmadimi, oʻrtada turgan bachchagʻar ham kattaroq soʻragan edi. Shahardagi ikki akadan esa roʻshnolik yoʻq, xotinlari oʻrab-chirmab olgan. Ana shunda nochor qolgan oqsoqol, qoʻshnichilik bahona, baxt — tavakkal, bir oqshom Kattakonning hovlisiga oʻtib bordi. Uy egasi, odatdagidek, itini oʻynatib oʻtirgan ekan. Hol-ahvol soʻrashuv asnosi «qurgʻur shartnoma»dan soʻz ochganida Kattakon buklama kursisidan vazmin qoʻzgʻalib, kalta shimining orqa choʻntagidan shartta bir dasta koʻk qogʻoz chiqardi. Vahimaga tushgan oqsoqol «Yoʻq, yoʻq, naqdi kerak emas!» deya turib olgach, bir haftaga qolmay korxonasidan shartnoma haqini koʻchirib berdi. «Qarzdor boʻldik-da, ikki-uch oygina sabr qilarsiz» degan oʻtinchga u «E, qoʻyavering, qoʻshnichilik-ku!» deya beparvo qoʻl siltab qoʻygan edi. Bundan tashqari, uning mahallaga koʻrsatgan beminnat marhamatlari-chi! Shuncha gapdan keyin qayga borib boʻladi, musulmon? Yana deng, ertangi oqsoqollik masalasi ham Kattakonning damisiz bitmasa kerak! U tutun qaytarsa, tamom, ishning pachavasi chiqadi. Bogʻ tarafdan, qoʻlida likobcha, yerga toʻkilgan oʻrik qoqilarini terib kelayotgan kampiri oqsoqolni bu alfozda koʻrib, sarosimada qoldi: — Voy, bu nima oʻtirish?! Nima qildi sizga? Shu chogʻ derazadan nevarasining chinqiroq ovozi eshitildi: — Dedul, dedul! Sizni anuv muxbir amaki chaqirvottilar! * * * Aralashqoʻrgʻonda Kattakondan hech nima undirmagan, undan qarzdoru tilqisiq boʻlmagan birgina odam bor edi: E.Safar! Jamoatchi muxbir uyiga keliboq, boshini changallab Kattakonning kuchugiga qarshi chora izlamoqqa tushdi. Bu baloi baddan eng koʻp jabr koʻradigan oʻzi ekan, oʻylab qarasa. Uyi naqd roʻparada, bir devorni demasa, xuddi oʻzining hovlisida vovullayotgandek — chidab koʻring-chi! Tabiatan tajang emasmi, turib-turib baqirib yuboradi: «Boʻldi-e, padaringga la’nat!» Jonivorning padari betayin; tayini boʻlganda ham bir tajangning oʻshqirigʻini tushunarmidi, parvo qilarmidi! Tushunadigan, parvo qilishi mumkin boʻlgan «dodasi» esa onda-sonda keladi. U keladigan fursatni muxbir yaxshi biladi, bunday mahalda damini ichiga yutadi. Bazoʻr. Chidaydi. Lekin bir kuni chidayolmadi, toqati toq boʻldi — Oʻtirib olib «Kattakonning kuchugi» degan feletonnamo maqola yozdi-da, oʻzi hamkorlik qilib turuvchi sersahifa gazetaga olib bordi. Tanish muharrir uni oʻqib koʻrib, «Xabar topsalar, akaxonimiz bizdan xafa boʻladilar-a! Bunchalik ekan, bir siqim xamirmi yo goʻshtga igna tiqib oldiga tashlasangiz-ku, olam guliston. Shunga ham gazetami, E.Safar?! — deya matohini qoʻliga tutqazdi. Qalamkashlik vijdoni qoʻzidimi, keyin sal yumshab, maslahat berdi: — Mayli, mana shu moʻ‘tabar gazetamizni oldiga toʻshab qoʻying, roziman. Qorongʻi tushishini poylab-da». «Iya, oldiga yaqinlashtirarmidi u battol?!» dedi E.Safar figʻon aralash. Muharrir «bilganingizni qiling» degandek nochorgina yelka qisib qoʻydi. Aftidan, Kattakonning yana bir hovlisi muharririmizning mahallasida, u yerdagi «xonanda»si biznikidan ham «xushovoz»roq boʻlsa kerak. Jamoatchi muxbir bir muddat oʻzicha arazlab, sinashta gazetasi bilan aloqani uzib ham yurdi. E.Safar qoʻshni hovlidan kelayotgan muttasil vakillash ostida bosh qotira-qotira, bir yoʻlini topgandek boʻldi. Kattakonga mahalla ahli nomidan ochiq xat yozib murojaat qilish kerak! Modomiki, biror kimsa unga roʻbaroʻ boʻlib, dangal arz qilolmas ekan, shundan oʻzga chorasi yoʻq! Muxbir bor qalamkashlik mahoratini ishga solib xomaki bir matn tuzdi. Jamoatchilik fikrining ifodasi boʻlmish bu matnda andak lutf, jindak iltimos, zarradekkina talab ham bor edi. Bir joyiga «Afsuski, mazkur it hatto jamoatchi muxbir E.Safarning ijodiy ishlariga xalal bermoqda» degan pisanda ham qistirib ketilgan. Bu murojaatnoma-iltimosnoma-talabnomaga birinchi boʻlib oʻzi imzo chekdi. Keyin, kechki «choyxonabazm»gacha ham sabri chidamay, birin-birin qoʻshnilariga qoʻngʻiroq qila boshladi. Doʻkondor shaharda ekan, xotini aytdi. Magazinlaridan birrav xabar olgani ketganmish. Mana shu chala choyxona biqinida ham doʻkoncha ochmoqchi u yebtoʻymas. Bu ishda Kattakondan biror nima undirish ilinji ham yoʻq emasdir. Axir, doʻkonchani bir balolar bilan toʻldirish kerak-ku, aks holda, nomi ulugʻ-u, suprasi quruq bu katalakka kim qadam bosardi?! Qolaversa, unga baribir — soliqchi yo melisaning dami qaytarib turilsa, bir emas, oʻnta it baravar vovullaganda ham parvo qilmaydi u. Doʻkon ochishni oʻylaydi. Fikr-zikri shu bilangina band. Daydi shopir ham qayoqqadir izgʻib ketibdi. Kuchala qidiribmikan? Boya choyxonada mardona shart qoʻygan odam — fan nomzodi xatga imzo chekishdan nomardlarcha bosh tortdi. Kattakon unga telefon oʻrnatishda yordam qilgan ekan — uzdirib tashlashi mumkin! Nomzod esa telefonsiz yashayolmaydi: shaharda onasi ogʻir yotgan emish. Dotsent gapni qisqa qildi: — Keling, muxbir, shu ishga aralashtirmang meni! Imzobozlikka xushim yoʻqroq. Bachkanalik-ku bu! E.Safar ham sanchib oldi: — Ochigʻini gapiravermaysizmi, doʻstim! Kattakon bizning direktor bilan qiloʻtmas qadrdon ekan, deb kerilgan siz emasmidingiz?! Oqsoqollikka da’vogar esa, murojaatnomani eshitgach, bir muddat oqsoqollarcha mulohazaga berildi-da, soʻng: — Betamizlik boʻlmasmikan, muxbir ukam? — deya istihola bildirdi. — Harholda, katta odam! — Katta boʻlsa, itini tiyib qoʻysin-da! Bir kuchukning evini qilolmaydimi shunday odam?! — Mayli, mayli, qizishmaylik, — dedi oqsoqol tagʻin uning yuziga suv sepgandek. — Bunday qilsangiz-chi, Safarboy — shu arizangiz sal imzosizroq boʻlsamikan? Muxbir uning oqsoqollarga xos esarroqligidan ranjimadi — hozir buning mavridi ham emas, aksincha, pandavaqiligidan kuydi: — Imzosiz xat anonimka hisoblanadi, oqsoqol! — Hisoblanaversin, mayli, lekin egasiga yetgani hisob-da! — Xoʻp, kim yetkazadi? — Kim? — Oqsoqol yana mulohazaga ketdi. — Azza-bazza qoʻliga berish noqulaymi deyman-ov, muxbir ukam. Shuginani asta eltib darvozasi tagiga tashlab kelinsa qandoq boʻlarkan-a? — Kim tashlab keladi, xoʻsh? Oqsoqoldan sado chiqmadi. — Oʻzlari-da! — Men?! — Oqsoqollikka da’vogar boʻlib yurgan sizmi, menmi?! Goʻshak bir zum jimib qoldi-da, keyin shiq etkizib qoʻyib qoʻyildi. E.Safar qoʻlidagi qogʻozni parcha-parcha qilib yirtdiyu yugurib hovliga chiqdi, bor ovozi bilan boʻkirib yubordi: — E, boʻldi-e, padaringga la’nat! Fonogramma degani ham bunchalik jonga tegmas! * * * Kechki qartabozlik bazmiga E.Safardan boshqa hamma yigʻilgan. Uning qonbosimi oshib, uyida yotganmish. Battar boʻlsin! Yozgʻuvchi, igʻvogar! Oramizdan hech gap oʻtmagandek, hammamiz ahil qoʻshni, jonajon ulfat siyogʻida oʻtiribmiz. Oʻsha gurung, oʻsha manzara. Yangiligi shuki, daydi shopirning aytishicha, xonavayron boʻlayozgan dam olish uyiga boshqa direktor tayinlanibdi. Juda «krutoy» emish. Biroq, serhimmat doʻkondor koʻtarib kelgan obi-novvotga pichoq sanchilgan zahoti favqulodda hol roʻy berdi: qoʻrgʻonimiz osoyishtaligiga «fayz» bagʻishlab turgan Kattakonning kuchugi tuyqus akillashdan toʻxtadi-qoldi! Jimjitlik! Gʻalati boʻlar ekan — zarur bir nimasini yoʻqotib qoʻygandek hamma bir-biriga qaragan, hammaning qulogʻi ding: tinchlikmikan? Xiyol oʻtib bogʻkoʻcha tarafdan qiz bolaning chinqirigʻi keldi: — Dedul! Dedu-ul! Sizni babul chaqirvottilar. Tez kelarkansiz! Te-ez! — Obbo-o, nevara-ku! — Endigina oʻrtadagi qovunga qoʻl choʻzgan oqsoqol oʻrnidan ogʻir qoʻzgʻaldi. — Namuncha? He, babul-dedulingdan seni! Nima gap ekan-a? Salginadan soʻng nima gapligi ma’lum boʻldi. Aql bovar qilmaydigan gap! Oqsoqolning kenja oʻgʻli naqd Kattakonni otib qoʻyibdi! Qovun soʻyilganicha, tuz — tuzligicha, valet — valetligicha, koʻzir — koʻzirligicha qoldi, hamma baravariga oʻrnidan turib ketdi. Rasvo kun boʻldi oʻzi bugun! Rostdan ham, chorak soatga yetmay, ketma-ket ikkita «Tez yordam» moshinasi zuvillab shu tarafga oʻtdi. Xunuk bir ish boʻlganiga endi shubha yoʻq edi. Eshitgan borki, nima gapligini bilgisi, voqea sodir boʻlgan joyni oʻz koʻzi bilan koʻrgisi kelar, ammo yaqin yoʻlamoqqa hech kimning yuragi dov bermas edi. Kattakondek odamniki otgan boʻlsa!.. Uncha-muncha tafsiloti kechga boribgina, yolgʻizlikdan koʻngil siqilib, odam koʻchaga chiqqisi, kim bilandir dardlashgisi kelaveradigan zavol pallasi chorpoyaga yigʻilganimizda ayonlashdi. Oqsoqolning kenjasi Kattakonni otib qoʻygani rost ekan. Lekin u Kattakonga nisbatan biror yomonlik qasdida boʻlmagan, zinhor-bazinhor — anovi la’nati kuchukni oʻldirish maqsadidagina borgan. Sekin hovliga yaqinlashib, koʻcha tomondagi baland, jimjimador panjara bilan oʻralgan bogʻchada jagʻi-jagʻiga tegmay vakillab turgan yaramasni moʻljallab tepkini bosganida nogahon darvozadan lop etib, qoʻlida yaloq, Kattakon chiqib qolgan! Birov oʻq borib uning qoʻliga tekkan, desa, boshqa birov (asta’furulloh!) naqd ogʻziga, deydi. E.Safarning oʻziga oʻxshagan tinib-tinchimasroq xotini Kattakonning ogʻiz-burnidan qon oqqanini devor tirqishi orqali koʻrganmish. Boʻlsa — bordir. Asli, bunaqa hodisaning guvohi ikkita boʻladi: uni sodir etganlaru tepadagi Egam. Taxmin-tusmollar esa — mingta! Miltiq-chi, bola miltiqni qayoqdan olibdi? Yertoʻlalarida zanglab yotgan ekan, oʻshani topib obdon tozalabdi, moylabdi, chumchuq otish bahonasida bir-ikki dapqir ishlatib ham koʻribdi. Shundan keyingina... Bu maynaotarni esa oqsoqolga hov bir zamonlar tajriba almashgani Irqutga borganida kasabadosh oshnalari sovgʻa qilgan ekan. Sovuq qurolni oqsoqol oʻshandoq joydan qanday opkelgan deng? Sovgʻa qilgan odam xatlab ham bergandir. Atigi bir mayda-moʻljal ov miltigʻi boʻlsa, koʻtarib kelavergan-da. Bola-chi, bolaning oʻzi qaerda ekan hozir? Oʻsha zahoti juftakni urganmish. Qayoqqa qochganini hech kim bilmaydi. Jinoyat qilgan-da! Mana, endi oqsoqolimiz koʻchaga chiqolmay, yuragini changallab, ustma-ust dori yutib oʻtiribdi. «Men aybdorman, men aybdorman!» der emish nuqul. Negadir melisaga xabar qilinmabdi bu voqea. Xoʻsh, shugina oʻspirinning bu darajaga borishi, kelib-kelib Kattakonning kuchugiga miltiq oʻqtalishiga sabab nima oʻzi? Oʻch olmoqchi boʻlgan. Musofirning haligi shoʻrlik qiziga oshiqi beqaror emish-da bola! Keyingi kunlarda unga atab bosim she’r bitib yurgan ekan. E, shunday demaysizmi! Yo tavbangdan ketay, koʻngil deganlari alomat narsa boʻlar ekan-da, a! Ertasi kuni — biz hamon choyxonamizda oʻtirardik — matrab koʻtargan besh-olti itquvar paydo boʻlib, bu noxushliklarning asl aybdori — Kattakonning yalmogʻizini shovqin-suron bilan yopiq moshinaga bosib ketdi. Shunda qoʻrgʻon bolakaylariga xudo berdi — hov katta yoʻlga qadar moshinaning ketidan vovullab borishdi. Oradan bir kunmi, ikki kun oʻtib, qoʻrgʻonda hayratomuz bir vahima tarqaldi: eshitdingizmi, Kattakonimiz quturgan emish! Arzanda kuchugidan yuqibdi-da! («Battar boʻlsin! Qilmishiga yarasha!» deganlar ham topildi, qarang.) Erta-indin doʻxtirlar kelib, mahalladagi katta-kichik hammadan qon olib, tekshiruvdan oʻtkazarmish. Demak, musofirning qizi ham... Ha-da, nozikroq joyidan qopgan ekan uning, qirq kun qornidan ukol olib yotarmish-ku! Umuman, bu savdolarda koʻp narsa noayon, jumboq edi. Hayotda ham shunday emasmi oʻzi? Kattakonimiz qaytib qoʻrgʻonda koʻrinmadi. Aytishlaricha, koshonasini sotuvga qoʻyganmish. Avval, kimdir-birov uni sotib olibdi, degan gap ham chiqdi. Bekor ekan. Egasi qimmatroq soʻraganmish. Rosa tanti, bagʻridaryo odam edi-ku? Oʻzi hech kimga buyurmagan xosiyatsizroq hovli ekan shu. Kattakonning gʻoyib boʻlganidan qoʻrgʻonda kimdir xafa — moʻljallagan ne bir ishini bitirolmay kolgan, kimdir xursand — bergan qarzini qistab qolishi mumkin boʻlgan dardisar endi yoʻq. Odamgarchilik yuzasidan unga ichi achiganlar ham topildi, albatta. Oqsoqolimiz hamon uyida chilla saqlab oʻtiribdi. Koʻngli bezovta. Melisadan odam kelib qolmasmikan deb, dori ichgani ichgan. Oqsoqollik orzularini endi xayoliga ham keltirolmaydi. Oʻgʻil esa allaqayoqlarda qochib yuribdi. Birov Qozogʻistonda emish, desa, kimdir Rossiya tomonlarga ketvorgan, deydi. Ishqilib, noma’lum. Musofirning oʻrtancha qizini ikki oylardan soʻng ota yurtidagi ammasiningmi, xolasiningmi, tutal-tutal, gʻalcharoq oʻgʻliga yeng ichida uzatib yubordilar. Kim bilib oʻtiribdi — qishloq joy, lozim-pozim kiyib yurar! Dam olish uyining «krutoy» direktori bir kuni toʻrt ishchisini boshlab kelib, ana shu savdolarning bevosita shohidi boʻlgan alomat soʻrimizni, tarixiy ashyo sifatida, qaytib koʻtarib ketdi. «Hechqursa, boʻyogʻimning pulini bersin!» deya talay vaqt gʻalva qilib yurdi doʻkondor. Bu mashmashani adolatli hal etmoq qasdida qalam charxlab borgan E.Safarni kechqurun direktorning moshinasi oʻlardek mast ahvolda keltirib uyiga tashladi. Shu-shu, dami ichiga tushib ketdi jamoatchi muxbirning. Ertayu kech akillash sadolariga toʻlib turgan Aralashqoʻrgʻonimiz shu tariqa tinchidi-qoldi.

Muallif: Erkin A’zam