Атлас рўмолча (ҳикоя) [Abulqosim Mamarasulov]

Атлас рўмолча (ҳикоя) [Abulqosim Mamarasulov]

Қодир дўсти Алибек билан иккови икки эшакда оқшом қўшни қишлоққа жўнашди. Дилбар «чиқаман», депти. Дилбар Қодирларга узоқ қариндош. Қодирни ўтган йили отаси «фалончилар қариндошимиз, кўриб, бир оқшом меҳмон бўлиб кел», дея Дилбарларникига жўнатганди. Ўшанда Қодирни ўнинчи синфни битираётган Дилбарнинг ўзи кутиб олганди. Дастурхон ёзди, чой дамлади. Истараси иссиққина экан, нуқул жилмаяди. Нон синдирса ҳам, чой қуйса ҳам, ўтирса ҳам, турса ҳам, юрса ҳам нуқул «Қодир ака! Қодир ака!», дейди, бидиллайди. Гапдан тинмайди. Қодир ҳам нимадир демоқчи бўлади, аммо кўзлари тўқнашди дегунча гапини йўқотади. Дилбар эса: «Қодир ака, сиз адабиётчисиз, яхши биласиз. Мен унча тушунмадим, сизнинг фикрингиз қандай?» деб аллақандай асарлар ҳақида сўрайдимией. Қодир тил ва адабиёт факултети студенти бўлгани учун ҳам «адабиётчи» сифатида алланарсаларни ғўлдирашга уринади.. Ниҳоят кечга томон Дилбарнинг ота-онаси ишдан қайтиб келдию, Қодир «адабиётчи» азобларидан қутулди. Шунда ҳам ҳар сафар Дилбар ичкарига кирганда Қодирга эски қадрдонлардай илиқ назар ташлайди. Қодир ҳам ўғринча унга қарайдию, яна кўзларини олиб қочиб, Дилбарнинг отасининг гапларини диққат билан тинглаётган кишидай тутади ўзини. Гапларини маъқуллаб бош ирғайди. Аслида Дилбарнинг отаси нима деяпти, ўзи нимага бош силкияпти - билмайди. Фикру-ёди Дилбарда.Дилбар Қодир билан бирга институтда ўқийдиган, ўзини билимдон ҳисоблайдиган олифта қизларга мутлақо ўхшамайди. Соддаликнинг ўзидай содда! Гўзалликнинг ўзидай гўзал! Шодликнинг ўзидай қувончга тўла! Истараси иссиқлигини айтмайсизми. Қодир уч йилдан бери Самарқандда ўқиётган бўлса-да, ҳали бирон қизга қайрилмаган, бирон қиз учун юраги жизилламаган эди. Бугун ана шу нарса юз бергандай, лекин... Дилбар ҳали ўнинчи синф ўқувчиси-ку, деган андиша, «отам мени бу ерга бир балони бошлаш учун эмас, балки қариндошларни кўриб келиш учун юборган», деган ўй уни маҳкам тутиб турарди. Тўғри-да, меҳмон иззатини билгани яхши... Кейин Қодир қариндошлариникига бормай қўйди. Аммо ўшандан бери қариндошлари отаси билан серқатнов. Қодир шанба кунлари таҳсилдан қайтиб, уйда икки қариндош ҳангомалашиб ўтирганини бир неча бор кўрди. Ҳар сафар кўрганда қайнотаси билан янги учрашган куёвдай уялиб кетади. У киши ҳам Дилбар каби Қодирга синчков назар солади. У-бу нарсаларни сўраб, гапга тутади. Қодир Дилбарни соғинар, аммо у томонларга боришга юраги бетламасди. Баъзан ота-онаси: «Дилбар бўй етиб, ўктамгина қиз бўпти. Совчилар келаётганмиш», деганга ўхшаш гапларни айтишар, айтшарди-да, киши билмас Қодирни кузатишарди. Қодир эса... нимасини айтасиз, кейинги икки ой давомида ота-на ростакамига Дилбарни келин қилиш тараддудига тушишди. Алибекдан сўрашса: «Дилбар бўладиган бўлса сўраб ўтирманг. Жон дейди. Ўзи ўлиб юрипти, қандай айтсам экан деб» , депти. Хуллас, Алибек ишни пишитган. Охирги сафар келса, ота-она нон синдиришга Дилбарларникига кетипти. Хабарни эшитиб, ҳатто ўзидан бир оғиз сўрашмаган бўлса-да, Қодир лаб-лунжини йиғиштириб ололмай қолди. Қизиқ. Қодир Дилбарга эр бўлиши керак. Ота-оналаркелишишган. О-о! Қандай яхши! Юраги тошиб боряпти. Югуриб ҳовлига чиқсаю, овози етганча, чарчаганча бақирса: «Дилба-аар! Меним Дилбарим!» Ўзиям одамлар жинними бу дейишса керак. Ё кўчага чиқиб, чарчаганча югурсамикан? Нимадир қилиш керак-да. Бўлмаса ҳозир юраги ёрилиб кетади. Энди Дилбар албатта Қодирнинг хотини бўлади. «Менинг хотиним!» Қодир шундай ўйларкан, хонада бир ўзи ўтирган бўлишига қарамай, шарақлаб кулиб юборди. Бунақа ўйлашнинг ўзи қизиқ. Ногоҳ Дилбар билан учрашгиси келиб қолди. Энди бемалол,.. ўзиники-ку ахир! Кимнинг нима ҳаққи бор ўрталарига ғов бўлишга! Ахир биргаликда келажакни режалаштириб олишлари керак-ку, бирга яшайдиган бўлгандан кейин. Хуллас, гаплашиб олиш керак. Тезроқ. Тўйгача. Иккови ёнма-ён қўл ушлашиб анҳор ёқлаб юришса... кейин мажнунтол тагида ўтиришса... елкалари елкаларига теги-иб! – Қодир ширин энтикди. Айтадиган гаплари шунақа кўпки! Бир йилдан бери тўплаган. Ахмоқ бўлмаса, калласини ишлатмайдими, отам нега юборди, борганимда уйда нега Дилбар бир ўзи эди, деб ўйламайдими. Қариндошлар нега серқатнов бўлиб қолди, демайдими. Хуллас, оталар келишишган, ишни пишитишган... Яхшиям ота-онасию, Алибек дўсти бор экан. Агар «шу қизга уйлантирсакчи», деб ўзидан сўрашганда нақ юраги ёрилиб ўлган бўлармиди. Тўйдан кейин Дилбарни қандай чақираркан? «Дилбар» дебми? «Хотин» деса-чи? Отаси онасини Қодирнинг исми билан чақиради.Аммо бу одат Қодирга маъқул эмас. Қодир замонавий йигит, эскича одатларга ўралашмайди. Дилбар деб чақирса. Қандай яхши исм: «Дил-бар!» Яхши! Ахир ота-онаси атайлаб шунақа исм қўйишган, чақиришсин деб. Нега ҳамма Дилбар дейдию, Қодир бундай бахтдан бебаҳра бўлиши керак? Адолатсизлик бу! «Дил-бар! Дилба-ри - жон! Сарви-равон! Ороми-жон!» – Қодир шу қўшиқни эслаб, ижрочиларга рашки келди. Нега улар Қодирнинг Дилбарини қўшиққа солишади ахир? Дилбар биргина Қодирга тегишли, вассалом! – Қодир билакларини ушлаб кўрди. – Бақувват!. Кучи кўп. Ҳар қанақа қўшиқчининг кунини кўзига кўрсатиб қўйиши мумкин... — Яримта қўясанми йўқми, - дея Алибек келиб қолди. — Алибек, мен сенга битта эмас, бир яшик ароқ қуяман, - дея Қодир дўстининг қўлларидан тутди. – Бир иложини топ, мени Дилбар билан учраштир. Эртага Самарқандга кетаман. Янаги шанба куни кечга, хўпми? Алибек ҳозир Қодир учун Хўжаи Хизр бободан ҳам аълороқ эди. Қизлар билан учрашиш, севги бобида Алибекнинг тажрибаси катта. Бир ҳафтани бир амаллаб қайтса... Алибекнинг синглиси олти ой аввал Дилбарларнинг қишлоғига келин бўлиб тушган эди, иккови дугона эмиш. Хуллас, ўша гаплашипти. Дилбар , келсин, чиқаман, депти. Мана, иккови йўлда. Мототсикл тариллаб билдириб қўйиши мумкин. Шунинг учун Тоштемирга айтишмай, икковлон эшакда кечлатиб йўлга тушишди. Қолаверса, Дилбар «еҳтиёт бўлсин», дея тайинлаганмиш. Дилбарга ошиқ йигитлар қишлоқларида кўпмиш... Хуллас, эҳтиёт бўлган яхши-да! Ҳар қалай беш чақирим йўл, пиёда чарчаб қолишлари мумкин, шунинг учун эшакни танлашди. Шу тахлит не-не тунларда сомон ўғирликка боришган. Жуда, эшак миниш ғайри одат нарса эмас... Дилбар катта кўчанинг ўртасида интизор бўлиб уларни кутаётган бўлса. Узоқдан кўрингандан «Қодир акажон!» дея қичқириб, пешвоз югурса. Ё қичқирмай, швирлагани маъқулмикан? Нафаси ичига тушиб, шодликдан ўзини йўқотиб, турган жойида қотиб қолса. Турган жойида қўлларини Қодир томон чўзса. Қўлларидаги қизил дурраси шамолда байроқдай ҳилпираса. Қодир эшакдан туша солиб, Дилбар томон югурса. Иккови бир-бирининг бағрига отилсаю, Дилбар ўзига ҳадя этилган бахтни кўтаролмай, Қодирнинг елкасига бош қўйганча, ҳўнграб йиғлаб юборса. «Бўлди, бўлди,жонгинам! Мана, мен сенинг ёнингдаман!» деса Қодир уни юпатишга уриниб, ўзи ҳам йиғламоқдан бери бўлиб. Овутса. Эркаласа. «Ўзимнинг Дилбаргинам!» деса. «Мен сени севаман. Энди бир умр бирга бўламиз», деса. «Биз бахтлимиз», деса. Вой-буй, бахтл киши ҳам йиғлайдими, дея Дилбарни уялтирса. Ёки ҳеч нарса демай, Дилбарни бағрига босганча жим туравергани маъқулмикан. Қиз боланинг йиғлагиси келганда тўйиб-тўйиб йиғлаб олгани ҳам яхши-да! Дилбарни кўксига маҳкамроқ босиб, унинг қоп-қора қалин сочларини силаса, бўйнидаги майин атир ҳидини ҳидласа. Шу пайт эшаги ҳанграб юборсаю, Дилбар чўчиб тушса... Дилбарларнинг қишлоғига яқинлашавердилар ҳамки, Қодирни титроқ тутди. Тишлари такиллади. Илиқ май оқшоми. Кўчага чиқсанг чиққудай, сайр қилсанг қилгудай хуш ҳаво. Қодир эса қалтирарди. Алибек кулар «буни севги дейдилар, оғайни! Ишқилиб, Дилбарнинг ёнига борганда тилдан қолмасанг бўлгани», деб вижилларди. Алибекнинг айтишича, Дилбар жуда яхши қизмиш. Синглиси шундай деганмиш. «Қодир акам! Қодир акам», дея оғзидан бол томармиш. Алибек синглисига тайинлаб қўйган экан, синглиси ҳам Қодирни Дилбарга роса мақтапти. «Ленин стипендиати, институтни қизил диплом билан битиряпти. Алибек акамнинг синфдошлари орасида энг зўр йигит шу киши», деганмиш. «Ёлғонни худонинг ўзи кечирсин. Шу гапларим ростми ўзи?» деб сўрайдимией Алибек йўл-йўлакай. Қодирнинг юрагига эса шу топда ҳеч нарса сиғмасди. Қолаверса, амаллаб ўқияпти. Олганлари асосан «йигитнинг баҳоси». Қишки сессиядан битта қарзи ҳам бор. Дилбарларнинг ҳовлиси қишлоқнинг четроғида, сувсиз сой бўйида эди. Эниш жой бўлгани учун томорқа ҳовли баравар кўтарилиб, томорқанинг охири – сой тарафда баланд уват ҳосил бўлганди. Икковлон эшакларини қишлоқ четидаги теракзорлар орасига арқонлаб, уват панасига писиб келишди-да, ўғринча ҳовлига кўз тикишди. Дилбар ҳовлидан гоҳ ичкарига, гоҳ ошхонага тово-коса кўтариб тез-тез ўтар, киши билмас уват тарафга назар ташлаб қўярди. Ҳовлида бошқа ҳеч ким қолмаганда Алибек икки бармоғини оғзига тиқиб, ҳуштак чалди. Дилбар таққа тўхтаганини кўриб, Қодир жонҳолатда ўзини уватнинг панасига ташлади. — Эсинг жойидами ўзи? – дея Алибекни ҳам силкиб ўтирғизди. – Ойнинг ёруғини қара! Кўриб қолса нима бўлади? — Ҳа-а, - деди Алибекнинг ҳафсаласи қайтиб. – Нимага қалтирайсан? — Отасими, онаси билиб қолса, кейин мен шарманда бўламан! – деди Қодир зарда қилиб. — Юракдан берган экан-да ўзиям! – Алибек қўл силкиди. Унаштирилган бўлсаларинг. Эрта-индин у хотининг бўлади. Нимадан қўрқасан?Мен сенинг ўрнингда бўлганимда Тоштемирнинг мототсиклига минардим-да, тўппа-тўғри ҳовлисига кириб борардим. «Ассалому алайкум, қайнота! Кечирасиз, рухсат берсангиз, Дилбар билан бир сайр қилиб келсак», дердим. Рухсат беришига ҳам қараб ўтирмай, Дилбарни орқамга ўтқазардим-да, мототсиклни тариллатиб, ҳовлидан чиқиб кетардим. «Бобби»ни кўрганмисан. Ўша кинодагидай юрардим мен. И-и, қара, қара! Дилбаринг келяпти. Орзуга айланган номни эшитиб, Қодир сергак тортди. Ҳовли оралаб улар томонга шипиллаганча Дилбар келарди. Қодир қотди-қолди. Бир қадам пешвоз юришга, бир оғиз сўз айтишга ҳоли йўқ. Ғарибона мунғайганча, қаёққа қочарини билмай, атрофга қаради, ерга қаради, Дилбарга қаради, Алибекка қаради. Алибек эса... йўқ. . Ерга кирганми, осмонга учганми,.. Алибек йўқ. Унинг йўқлигини билиб, Қодирнинг тиззаларига қадар букилиб кетди. Қўлларига, бармоқларига титроқ кирди. — Ассалому-алайкум, - деди Дилбар, ой ёғдусида тишлари ярқиллаб. Қодир саломга бош қимирлатиб сўзсиз алик олди . — Яхшимисиз? – Дилбар кўришиш учун қўл узатди. Қодир гарангсиди. Қўлини чўзаркан, нималардир дея ғўлдиради. — Бир нима дедингизми, Қодир ака? — Ҳа, ҳа, - деди Қодир жим турмаслик учун, - ҳаво бирам яхши.- Эътибор қилса, Дилбар уни диққат билан тинглаяпти. Сал ўзини ўнглади. – Юлдузлар чарақлайди, -деди осмонга қараб. Дилбар бахтиёр жилмайди. — Ойга қаранг, қандай чиройли! – деди Қодир ва шу заҳоти ўздан ижирғаниб кетди. Гаплари ниҳоятда сунъий чиқаётганини сезиб қолди. Алибек қаёққа йўқолди? Шунақа пайти ёнида турмаса, нега бирга келди ўзи у аблах! - Дилбар, сиз шошмай туринг, мен Алибекни топиб келай. – Хаёлига шу фикр келганидан ўзи ҳам қувониб кетди. — Мен ҳам кетишим керак, - деди Дилбар иссиқ жилмайиб. Ва Қодирга қўлда тикилган ҳошияли атлас рўмолча тутқизди: - Мендан сизга совға! — Мениям совғам бор. – Қодир ўзини тутиб олди-да, чўнтагидан «Красная Москва» духисини чиқариб берди. — Раҳмат! – Дилбар духини ҳидлаб кўрди, кейин – яхши етиб олингизлар, - деганча уватдан ўтиб, уй томон югуриб кетди Қодир ўпкасини босганча Дилбарнинг ортидан тикиларкан, ногоҳ рўмолчани лабларига босиб турганини, ўпаётганини англаб қолди. Рўмолчада қандайдир ёзувлар бор эди. Ой ёруғида ўқиса ҳам бўлади шекилли. Шеър: «Eнг яхши одамга айланиб қоламан, Сиз мени кўргани келган кун». Қодирнинг юраги орзиқди. Рўмолчанинг четидаги «Қ+Д» деган ёзувга кўзи тушганда бахтиёрлигининг чеки йўқ эди.Дилбар томонга чексиз миннатдор бир алфозда қаради. Дилбар ҳовлига етган эди. Ҳовлида ҳеч ким йўқлигига амин бўлди шекилли, яна уват томонга ўгирилиб, ўғринча қўл силкиди. Қодир ҳам у томонга жавобан қўл силкиётганди, қандай йўқолган бўлса, шу тахлит пайдо бўлган Алибек қўлидан тутди. — Бари бир кўраётгани йўқ. Бўл, кетдик. Уч-тўрт бола теракзор томонга ўтиб кетди. Юр тез, тағин эшаклардан ажраб қолмайлик. Қодир ҳозир Алибекнинг бунақа гапларини англайдиган ҳолатда эмасди. Маст эди. Жудаям қаттиқ маст эди. Умридаги биринчи учрашув! – У рўмолчани яна лабларига босди. Яна қўллариг олиб, шеърни ўқиди. Ёзувга кўз югуртди. Рўмолчада атирнинг ҳиди бор. Атирнингми ёки Дилбарнинг? – Қодирнинг боши айланди, кўзи тинди. Аста ортига ўгирилиб, Алибекка «сен боравер, мен кейинроқ», деди. Алибек тўнғиллаб жўнади.Нима бўлганда ҳам Қодир ёлғиз ўзи бир муддат бахтини ҳазм қилиб олмоқчи эди-да.Қанча тургани эсида йўқ, ниҳоят теракзор томон жўнади. Алибек уни кутавериб, диққинафас бўлиб кетгандир. Лекин теракзорда эшаклар кўринмасди. У ёққа ўтди, бу ёққа ўтди, нима бало, Алибек кетиб қолдимикан, мени ташлаб, деб аччиқландиям. Бир пайт бир четда ўзи миниб келган эшакнинг тўқимига кўзи тушди. – Ерда сочилиб ётарди. Тўқимнинг ёнида айили. Қодир қўрқиб кетди. «Алибек, бормисан?», дея паст овозда чақирди. Шу аснода орқа тарафида биров бўғиқ хирқирагандай бўлди. Жон-пони чиқиб, ўгирилса, Алибек бир теракка қапишиб турарди!! Югуриб борди... Беш-олтита бола Алибекни эшакнинг арқони билан аввал оёқ-қўлидан боғлашипти, кейин иккинчи эшакнинг арқони билан теракка чирмаб ташлашипти. Оғзига эшакнинг тўқимидан бир парчасини тиқишипти, «сенми Дилбарни оладиган», деб... Eртасига Барлосда «ешак ўғрилари чиқипти», деган гап овоза бўлди. Фалончи-фалончиларнинг эшакларини тўқимигача устига босиб, кечаси ўғирлаб кетишганмиш. Шундан сўнг ҳамма кечаси эшагини молхонага қамаб, молхонани қулфлаб ётадиган бўлди.

Muallif: Abulqosim Mamar...