Sharpa (hikoya) [Nazar Eshonqul]

Sharpa (hikoya) [Nazar Eshonqul]

Xonangdagi sharpani sezib qolganingga ancha boʻldi. Uning sharpa ekaniga endi iymoning komil edi. U goh gʻuslxonada, goh kitob oʻqib oʻtirganingda, goh xayol surib yotganingda shunday yoningda paydo boʻlar, sovuq koʻzlarini senga tikib turganini sezib qolarding. Dastlab men shunday tuyulayapti deb, oʻylading. Ammo xuddi sarobday yoningda shovur va jimirlashni sezgach, uning sharpa ekaniga shubhang qolmadi. Yolgʻiz qolding deguncha u, toʻgʻrirogʻi, uning sharpasi paydo boʻlar, u qaydan keladi, qaydan paydo boʻladi, bilmasding. Lekin yolgʻiz qolsang, xonada vajohat bilan keza boshlardi. Albatta, seni gʻaflatda qoldirish, soʻng birdan tashlanish uchun payt poylab yurganini, xuddi boshingda qilich osilib turganday uning paydo boʻlishi sen uchun xatarli ekanini, uning har burchakda va har xilvatda, har qadamda mavjud ekanligini his qilib turarding. Qoʻlingga biror tigʻdor qurol ushlab, xonalarni zimdan kuzatar, qaerda sharpa sezsang, oʻsha tomonga tashlanar, ammo sharpa juda makkor, u lip etib orqangga oʻtib olar, soʻng sening xotirjam boʻlishingni kuta boshlardi. Uning xonangda nafas olayotganini va sening vujudingda paydo boʻlgan qoʻrquv bilan birga kundan-kun kattarib-semirib borayotganini ichki xavotir bilan sezar, bu sharpani oʻldirishim shart deya ahd qilar, u tirik ekan, tinchlik boʻlmaydi va bir kuni u meni yutib yuborishi mumkin, deya vahimaga tusharding. Uning tishi bormi yoki zaharlimi, yo boʻlmasa Afrika ilonlariga oʻxshab faqat boʻgʻadimi, buni ham bilmasding. Bilganing shuki, bu sharpa mavjud va u senga tashalanish uchun qulay payt izlab yuribdi, deya oʻylar, bu fikr seni battar vahimaga solardi. Uning juda ayyor va makkor ekanligi shundan ma’lum ediki, agar uyingga birov kelsa, u sezdirmay, qaygadir berkinib olardi. Sharpa ikki kishiga hujum qilish qaltis ekanini juda yaxshi bilardi, chogʻi. Agar mehmon bir hafta yo ikki hafta yashab qolsa, u shuncha vaqt mobaynida oʻzi namayon qilmasdi. Biroq mehmon ketishi bilanoq u yana seni ta’qib qila boshlardi. U paydo boʻlganda yelkangda uning nigohini tuyara, negadir uni suyaklaring va tering juda qiziqtirsa kerak deb oʻylarding. U seni yakka holda daf qilishga urinardi; goʻyo u ham butun dunyodan koʻngil uzib, xuddi eski kema endi ortiq suzolmasligini bilib, halokatga yuz tutgani kabi yolgʻizlikka yuz tutganingni bilganday, aynan shuning uchun seni bu uzlat va osoyishtalikdan quvib chiqarmoqchiday edi. Oylar oʻtib, bu makkor sharpa xonangda vahima chirogʻini yoqib boʻlganda va sen bu chiroq shu’lasida ojiz, aftoda va tashlandiq alfozda kezib yurganingda, sharpa yana ham vahshiy, haybatli, betakror qoʻrquv manbai boʻlib tuyular, sen esa uni xonangdan haydab chiqarish uchun behuda urinarding. Ortiq bunday yashay olmasding. Seni koʻrganlar nega bunchalar ozib ketding, deya soʻrar, biroq ularga sharpa haqida hech narsa deya olmasding, ammo rostdan ham goʻyo qurib-qovjirashga yuz tutgan daraxtdek kunma-kun ozib-toʻzib borar, badaningdan zahillik, xazon hidlari anqiy boshlagandi, xayoling parokanda, iching boʻshab qolgan, u yerdagi boʻshliqni sharpa vahimasi-yu, vas-vasasi toʻldirgandi. Bir kuni uni qaydan boʻlmasin izlab topishga ahd qilding. Qoʻlingga xanjarni tutgancha avval burchaklarni, soʻng oshxona va yuvinish xonasini izlab chiqding. Uning nafasini aniq eshitib turarding, lekin qaerda ekanini bilib boʻlmasdi. Eski kiyimlaringdan tortib, stol tortmalarigacha titkilab chiqding. U hech joyda yoʻq edi. Oxiri izlayverib holdan toyding. Shunda senga birdan u sharpa javondagi kitbolar ichiga yashiringanday tuyuldi; ikki-uch kitobni olib varaqlab, bunga shubha qilmading. Kitobda uning izlari qolgan edi. Izquvarlikni bas qilishga toʻgʻri keldi. Chunki barcha harakatlaring zoya ketgandi. Uni topish uchun har bir kitobni birma-bir varaqlab chiqish kerak edi. Buning esa sirayam iloji yoʻq, bir oy oʻtirib izlasang ham u sharpani baribir topolmasding. U kitobdan kitobga oʻtib yuraverardi. Sen u sharpa bilan bir xonada yashab turishga majbur eding. Lekin uning ta’qibi borgan sari kuchayar, kechalari ham uxlamay hushyor yotishingga toʻgʻri kelardi. Ba’zan haddan tashqari vahima chulgʻab olardi. «Hoy, sen sharpa, - derding unga tovush chiqarib, - sen meni alday olmaysan, qaysidir burchakda meni poylab oʻtiribsan. Sening niyating menga ma’lum, shuning uchun meni dogʻda qoldirishing qiyin. Kel, yaxshisi, mening xonamni tark et, ket, mening xonamdan. Men osoyishta va tinch yashashni istayman». Biroq sharpa hujrangni tark etmasdi. U qaysidir burchakka oʻljasini poylab turgan mushukdek pusib olar, seni gʻaflatda qoldirish soniyasini kutardi; bu soniya har qanday damda sodir boʻlish mumkin, sen qanday sodir boʻlganini bilmay qolishing ham mumkin. Sen sharpaning shakli-shamoyilini koʻrganing yoʻq, faqat ta’qib etilayotganingni va ta’qib etishayotganini his qilib turarding. Sening bezovta boʻlishingga, sharpa haqida har xil xavotirga borishingga shuning oʻzi yetadi deb oʻylarding. Faqat uyda emas, hamma joyda ishda, yoʻlda, tomoshaxonada, mehmonda, qaerda boʻlma, oʻsha yerda seni nimadir, kimdir ta’qib qilardi. Ta’qib adoqsiz, soʻngsiz edi. Sen birdan bu ta’qib tufayli aqldan ozib qolsam kerak deb oʻylarding. Senga har doim, har lahza qandaydir tojavuzkor nigoh tikilib turganday tuyular, u sening har bir harakatingni kuzatib turar, goʻyo sen qattiq qoʻriqlanayotgan va baland devorlar bilan oʻrab tashlangan, qachon ozod boʻlishing, qachon devorlar qoʻporilishi, qachon seni qoʻriqlab yotgan posbonlar ketishi noma’lum mangu mahbuslikka va erksizlikka mahkum etilgan qoʻrgʻonga oʻxsharding va bu qoʻrgʻon devorlaridan oshib, yot bir nazar hech qachon ichkariga tushishi mumkin boʻlmagani kabi sening ham xavotir va shubhalardan dildirab turgan tahlikaga mahkum ichkaringga hech kim sharpani chetlab oʻtib kirolmas, aksincha, kunma-kun sharpa ta’qibi kuchayib, seni oʻzining ojiz va zabun asiriga aylantirib borardi, zero, sharpa endi xonangda sezdirmay oʻz saltanatini oʻrnatgan, sening oʻzing yakkayu yagona fuqorosi boʻlishingga qaramay, bu saltanatga yot boʻlib qolganding va yot boʻlib borarding. Sharpa vahmi egallab olgan shuuring endi seni oʻz mulkidan asta-sekin xuddi yot qoʻshinlarni mamlakat hududidan haydab chiqarayotgan lashkardek haydardi. Sen oʻzingdan haydalarding. Yuragingning qaysi burchagiga boqma, u yerda seni beoʻxshov va jonhalok sharpa vahmi kutib olar, sen xotirjamlik derazasini qanchalik urma, seni ichkariga kiritmasdilar. Sen sharpa haqida oʻz tanishlaring, yaqinlaringni xabardor qilish zarurligini anglading. Balkim koʻplashib sharpadan xalos boʻlish chorasi topilar? Sharpa haqida birinchi boʻlib gapirgan doʻsting senga ajablanib tikildi- u seni uydirma qilayapti deb oʻylagandi. Biroq koʻzlaringga boqib, yolgʻon gapirmayotganingga ishondi va bir necha hafta sen bilan birga yashashga, sharpani oʻz koʻzlari bilan koʻrishga rozi boʻldi. Kechqurun u xonangda qurol-yarogʻ-toʻr, olov purkagich, arqon bilan paydo boʻldi va va’da berganiday sen bilan bir necha hafta birga yashadi. U seni uxlatib, tunlari boshingda qoravullik qilar, yarogʻlarni shaylab turardi. Bir necha hafta doʻsting uyqusizlikdan ozib-toʻzib, abgor qiyofaga kirdi. Sen uning sadoqatidan ichingda gʻururlanarding. U tunlari har bir xilvatni poylab tong ottirar, ertalablari uygʻonar ekan, uning uyqusizlikdan koʻzlari qizargan, qurolini qoʻlida mahkam qisgancha, esnab oʻtirgan holatda koʻrarding. Oxiri uning hafsalasi pir boʻldi. Asbob-anjomini joylab, joʻnab ketar ekan, senga achinish va biroz mazax aks etgan koʻzlarini tikdi. -Bilasanmi,- dedi u eshik oldida sening xayrlashishish uchun choʻzilgan qoʻlingni qattiq qisar ekan.- Bu uyda sening oʻzingdan boshqa hech qanday sharpa yoʻq. Sharpa sensan! Doʻsting oʻljasiz qaytayotgan ovchiday zarda bilan katta-katta qadam tashlab seni yana yolgʻiz tashlab ketdi. Shuncha paytdan-doʻsting bilan birga yashayotgandan beri sasini ham sezdirmagan sharpa eshik yopilishi bilan yana yelkang osha seni poylashga tushdi: sen gʻayri shuuriy tarzda uning paydo boʻlganini sezding. Doʻstingning gaplaridan soʻng sen sharpa haqidagi gaplaringga oʻzingdan boshqa hech kim ishonmasligiga va bu sharpa faqat menga koʻrinishga va faqat meni mahkum etishga mustahiq etilgan degan qarorga kelding va boshqa bu haqda hech kimga lom-mim demaslikka va kulgu, masxaraga qolmaslikka qaror qilding. Sen kechalari tush-u hush aralash ixrashlarni, shovurlarni eshitib qolar ekansan, unga qarshi chiqishga oʻzingda hech bir umid qolmayotganini sezarding. Barcha umidlaringni sharpa vahmi oʻgʻirlab olgandi. Biroq sen oʻzingning xonadan butunlay surib chiqarilmasliging uchun tovush chiqarib, unga urush e’lon qilar, bu urush e’lon qilishdan koʻra koʻproq taslim boʻlishga oʻxshardi. Sen sharpani yengish va xonangdan haydab chiqarish uchun ichki bir jasorat topishni istar va shu istakkina seni hayot bilan bogʻlab turardi. Avvaliga sen u sharpaning jismi va shamoyilini aniqlash uchun har xil tajribalar oʻtkazding. Oyna oldida soatlab yelkang osha toʻkilib turgan zulmatga boqib turar, zora koʻzguda uning shamoyili koʻrinib qolsa deya umid qilarding. Ammo sharpa sendan ayyorroq chiqdi, u oyna oldida oʻtirganingda biron marta koʻzga tashlanmadi, senga hujum ham qilmadi. Bu tajriba natija bermagach, endi sharpani haydash va choʻchitish uchun seni olis bolaligingdan beri haligacha tark etmagan odatingga koʻra devorga qushlarning suratini chiza boshlading. Sen bu suratlar bilan oʻzingning hali tirikligingni va yashayotganligingni, seni hali ham hayrat va shavq tark etmaganini sharpaga koʻrsatib qoʻymoqchi eding. Suratlaring avvaliga ancha beoʻxshov chiqayotgandi, bora-bora qushlarning suratini chizishga shunchalik ustasi farang boʻlib ketding-ki, xonangga toʻsatdan kelib qolgan kishi surat ekanligini bilmasa, devordagi rasmini koʻrib, qush uchib yuribdi deb oʻylashi mumkin edi. Sen xonada yolgʻiz qolmaslik, sharpaga butkul asir boʻlmaslik uchun xonangni qushlar suratiga toʻldirib yubording. Endi qushlar yerda, devorlarda, shiftda, toʻshaklaringda, oshxonada uchib yurishardi, ular erkin va ozod edilar. Sen ularning emin-erkin parvozini koʻrib, quvonarding. Qushlar goʻyo sen erisholmagan va bir umr orzu qilgan manzaraning bir parchasi edi; uying oq chagʻalaylar uya qurgan va parvoz qilib yurgan dengiz oʻrtasidagi yolgʻiz va magʻrur qoyaga oʻxshardi. Qushlar parvozi va qiyqiriqlari bilan dengiz shovullashi qoʻshilib, ajib bir goʻzallik paydo qilar, dengiz chayqalar, qushlar tinimsiz qanot qoqardi. Bir kuni qushlarning galalab uchib yurishi ham senga halaqit berayotganini anglading, xususan, sen tasavvur qilgan sharpa oldida bu qushlar mitti va ojiz edilar. Shunda barcha qushlarni yoqib tashlab, toʻgʻri devorning oʻziga xonangni toʻldirib turadigan ulkan qushning suratini chizding. Chizib boʻlguncha ulkan toshga ulkan qush aksini oʻyib solgan haykaltaroshdek horib-tolib qolding. Lekin bu horgʻinlik lazzatli va farogʻatli edi. Qushning qanotlari parvozdagiday keng yoyilgan, koʻzlarida qat’iyat va jasorat aks etardi; u shu uchishida butun yer yuzini koʻtarib uchadigan shahdi bor edi goʻyo; uni parvoz va erkidan boshqa hech narsa qiziqtirmas, u hamma narsadan yuksak va baland edi. Sening-cha uni hech kim yer yuziga tortib tushirolmas, parvozidan, erkidan ayro qilolmasdi; sen qushga qoʻshilib, osmonlarda uchib yurarding, yerga qaytib tushishini istamasding. Uchish naqadar zavqli va farogʻatli edi. Sen bepoyon kenglikda ozod va erkin uchib yurar, yuksaklikda senga hech kim daxl qilolmas, vahm, qoʻrquv, tashvishlar, hammasi pastda qolib ketgandi. Sen oʻz xonangning va oʻz orzularingning qushiga aylanib qolganingdan baxtiyor eding; uni toʻshakda choʻzilib yotgancha soatlab tomosha qilar, qushning uchqur va baquvvat qanotlari xayolingga parvoz, oʻzingga kuch va dalda berardi. Biroq bu quvonching uzoqqa choʻzilmadi; bir kuni tongda koʻzingni ochganingda qushni qanotlari toʻzgʻoq, aftoda va zabun holatda koʻrding; uning patlari xonada toʻzib yotar, oʻzi esa jonsiz va harakatsiz edi; qanotlari yulib olingan bu qushni koʻrganingdan soʻng tunda uxlab yotganingda sharpa bilan mardonavor olishib halok boʻlganini sezding. Qush sharpadan seni himoya qilib, tonggacha kurashib, keyin jon taslim qilganini anglading. Sharpa senga oʻzining kuch-qudratini namoyish qilish uchun ham qushni shafqatsizlarcha gʻajib tashlagandi. U sening yolgʻiz umidingni ham soʻrib olishni istagandi. Sharpani yengadigan, uni xonangdan haydab chiqaradigan kuch yoʻqligini namoyon qilmoqchi boʻlgandi; biroq sen bu marta umidsizlikka tushishni ep koʻrmading. Qushning oʻlimi senda yana umid, qanday boʻlmasin oʻzingning mavjudligingni, mavjud boʻlib qolishingni, seni egish, boʻysundirish, mute qilish oson emasligini isbotlash istagini uygʻotganini sharpa bilmasdi. Qush mardonavor oʻlimi bilan senda qanday boʻlmasin sharpaga qarshi kurashish tuygʻusini paydo qilgandi. Sharpa esa yolgʻiz qolding deguncha xonangda keza boshlar, tunda, ayniqsa, u yayrab ketardi. Bu esa sendan hech qachon gʻaflatda qolmaslikni talab qilardi. Shuning uchun sen xonangdan zulmatni haydab, hamisha yorugʻ boʻlishning yoʻlini axtara boshlading. Bu yoʻlni oxiri topding ham. Xonang shiftiga koʻm-koʻk moviy osmon va porlab turgan quyoshning suratini chizib qoʻyding; osmon bepoyon va goʻzal edi, quyosh esa kecha-yu kunduz hech qachon bu yerlarga tun, zulmat kelolmasligidan darak berib, porlab turardi. Sen oʻzingning kichkina osmoningni va quyoshingni topgan eding; xonangda osmon va quyosh paydo boʻlishi bilan sharpa gʻoyib boʻldi, nihoyat sen gʻalaba qilding. Sharpa yengilgan edi. Sen sharpadan abadiy qutilganingga shubha qilmasding. Sharpa doimo quyosh nurlariga gʻarq xonangga hech qachon tashrif buyurolmasdi. Sharpa quyoshdan va osmondan qoʻrqardi. Sen esa toʻshakda yotgancha shunday qoʻl uzatsa yetadigan osmonni, quyosh nurlarida ham elas-elas koʻzga tashlanayotgan olis yulduzlarni tomosha qilib, zavqlanib yotarding. Osmonga yaqin, osmon bilan birga yashash qanday lazzatli edi! Qandayin dilbar edi. Ammo seni baxtsizlik kutib turganini xayolingga keltirmasding. Oʻsha kuni uyga qaytib, xonang zulmatga choʻkkanini koʻrib, ingrab yubording. Sharpa quyoshni qopqora boʻyoqqa boʻyab qoʻygan, osmon esa zulmatda koʻrinmay qolgandi. Zulmat ichida xonaga kirishing bilan seni jangga undovchi shitirlash eshtildi – bu sharpa edi; u senga och, yovuz koʻzlarini tikib, uy burchagida turardi. Endi uni aniq koʻrib turarding. U zulmatga gʻarq boʻlgani kabi yo zulmatning bir qismi kabi zulmat ichida gʻimirlar, ozurda, telba, alamzada va xarros holatda edi; sen uni bir zum koʻrding-u shu on u yana koʻzdan yoʻqoldi. Endi u tun-u-kun xonang boʻylab tinimsiz kezib yurar, seni gʻaflatda qoldirishi uchun payt poylardi. Sen endi mahkum eding, endi u bilan birga boʻlishga, uning yovuz xavotiri va ta’qibi ostida bir umr yashashga mahkum etilganding. Goʻyo tarozining ikki pallasiday, sharpa va sen, bir-birlaringni goh u seni, goh sen uni ta’qib qilib, soniyalarni, lahzalarni, daqiqalarni, kunlar va oylarni quvlab yashar, sharpa senga berilgan umr tugaguncha, yo sen sharpani yo sharpa seni butkul yengmaguncha ta’qib va vahm ogʻushida, u chizib bergan zulmatga gʻarq etilgan yulduzsiz osmon ostida yashashga mustahiq etilganding.

Muallif: Nazar Eshonqul