Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy]

Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy]

Farhod Va Shirin I Bihamdik fath abvob ul-maoni, Nasib et koʻngluma fath oʻlmak oni. Koʻzumga ul eshik quflin radid et, Aning fathigʻa kilkimni kalid et. Ochib ul ganj quflin bu kalidim, Nasibim ayla neki bor umidim. Nechakim istasam naqdi javohir, Qayon boqsam koʻzumga ayla zohir. Terarga har nafas koʻrroq havas ber, Havas bergach olurga dastras ber. Anga tegur qoʻlumnikim yiroqdur, Qoʻlumgʻa sol anikim yaxshiroqdur. Nima koʻp olmogʻimga mone’ etma, Necha koʻp olgʻonimga qone’ etma. Bu maxzan birla koʻnglumga gʻino sol, Nechakim sochsam ilgimga yano sol. Durafshonliqqa kilkim fosh qilgʻil, Tilimni dogʻi gavharrosh qilgʻil. Bu durlarkim koʻzumni andin ochting, Mening ilgim bila olamgʻa sochting, Tamannosin hazin koʻnglumdin olma, Sochilgʻon birla tufrogʻ ichra solma. Buyursang sochmogʻin men benavogʻa, Chiqor yuz benavo ilgin havogʻa. Ayurgʻoch bazl ila bu benavodin, Navosizlargʻa qormotqil havodin. Gadolargʻa dagʻi andin ato ber, Gʻanilargʻa dagʻi oni tuto ber. Shah olsa dogʻi qilsun toji torak, Qul olsa ham anga boʻlsun muborak. Anga ishq ahlini qil orzumand, Aning birla alarni ham barumand. Durin qil koʻzlariga har zamon yosh Va lekin la’lu yoqutini qon yosh. Alargʻa oshkorovu nihoni, Koʻz ichra ashkdek asratqil oni. Takallum ahligʻa sarmoya ayla, Ne dur nazm etsalar riroya ayla. Zamona durjini andin toʻlo qil. Falak javfini andin imtilo qil. Ani sindurgʻon elni qil shikasta, Xujasta koʻrgan elga tut xujasta. II Bu shavq dostonining «alif»lari sarvqadlar boʻyidek sanubarvash va «lom»lari binafsha zulflar turrasi yangligʻ dilkash erkoniga bois fehrastida Haq otidin tugʻro va debochasi Qayyumi Mutlaq sifoti bila(1) Bu rangin safha, balkim dard bogʻi, Ayon har lolasida ishq dogʻi. Tahayyur oʻti har bargi gul anda, Tahassur dudi har bir sunbul anda. Qushining nagʻmasi hijron surudi, Oqar suv barcha seli ashk rudi. Shamoligʻa samumi hajr hamroh, Samumi hajr yoʻqkim, shu’lai oh. Butub gulbunlaridin gʻunchai dard, Chiqib ul gʻunchalardin otashin vard Ki, boʻlmish bu baliyatlargʻa mansub, Ulus koʻngligʻa andin keldi margʻub Ki, boʻldi safhasining ibtidosi, Tazarru’ birla ul Xoliq sanosi Ki, inson koʻnglin etti gulshani ishq, Bu gulshanning harimin maxzani ishq. Ne maxzan, har duri sham’i farogʻi, Ne dur, ne sham’, durri shabcharogʻi. Va lekin husn oʻtin aylab jahonsoʻz, Bularni andin etti olamafroʻz. Demay oʻt onikim, barqi duraxshon, Demay barqi duraxshon, mehri raxshon. Tulu’ etti chu ul raxshanda xurshid, Adam shomigʻa boʻldi sham’i jovid. Aning nuri chu rartav qildi zohir, Bori zarrot boʻldilar mazohir. Quyosh ma’shuqu har zot oʻldi oshiq, Dema har zot, zarrot oʻldi oshiq. Chu raydo boʻldi bu ahbobu mahbub, Jahon bozori ichra tushti oshub. Bular borini raydo aylagan ishq, Birin ul birga shaydo aylagan ishq. Nedin oshiqni oʻrtar shayni ma’shuq, Chu oshiq munda keldi ayni ma’shuq. Ikisi balki ayni ishq, fafham! (2) Tugondi borcha soʻz, vallohu a’lam! (3) Ajab suratki bir naqqoshi mohir, Boʻlur yuz nav’ surat birla zohir. Oʻzi naqshu oʻzi manqushu naqqosh, Kishi bu sirni mendek qilmadi fosh. Netay asroridin devona boʻldum, Dedim, chun hushdin begona boʻldum. Navoiy, telbalikni bartaraf qil, Yana bir lahza soʻz boshigʻa kelgil. Taolallo, ne Hayyu Qodiri pok, Ki, Aqli Kull anga deb: «Mo arafnok». (4) Sifoti aql shaxsigʻa solib rech, Chu zotin fikr etib topib oʻzin hech. Qilib chun barq zotin mazhari kul, Jahoni aql xoshoki boʻlub kul. Fano toʻfoni eltib borin oning, Jahonda qoʻymayin osorin oning. Shuhudi aql darkidin mubarro, Vujudi dark shu’bidin muarro. Nishoni benishonliqdin yiroqroq, Makoni bemakonliqdin qiroqroq. Azaldin behad oshib ibtidosi, Abaddin asru toshib intihosi. Damekim qahri oʻti tutmay orom, Yerib koʻk oʻylakim bir qoʻrgʻoshun xom. Gahekim ilm daryosi topib mavj, Yeti qot yer tubi qolib toʻquz avj. Qazo Farhodi(5) amri rahnamuni, Zabun ollinda gardun Besutuni. Yeturgonga balo togʻida bedod, Laqab aylab zamona ichra Farhod. Ani gʻam togʻida ovora aylab, Qiyoni teshasidin rora aylab. Necha boʻlsa Xito(6) mulkida xoqon, Solib biymi aning bagʻri aro qon. Badan mulkin qilib alqissa ma’mur, Vaziri aql Mulkorosi(7) ma’mur. Koʻngul qasrigʻa boʻlgʻoch naqshrardoz, Qilibon korgohi Monuviysoz(8). Qilib hikmat xirad Suqroti(9) qismi, Yasab jon ganjiga raykar tilismi. Ne mahvash husnigʻakim berdi tazyin, Ani aylab jahon ahligʻa Shirin(10). Chu aylab gʻamzasi jonlargʻa toroj, Qilib vasligʻa xusravlarni(11) muhtoj. Shafaq Gulgunigʻa xurshed etib rang, Yana jul charxi atlas, Kahkashon tang. Kecha Shabdezin(12) aylab tangbasta, Yangi oydin qilib satligʻa dasta. Qadar Shorurin(13) anjumdin sadafkor, Anga charxu shafaq shingarfu zangor. Ajal Sheruyasi(14) tigʻin qilib tez, Qatili yuz tuman andoqki Rarvez. Nikisoyi(15) zamongʻa chun berib soz, Zamona ahlin aylab ayshrardoz. Chu tortib Zuhra(16) lahni Borbadni(17), Olib Bahromvashlardin(18) xiradni. Oʻkush Farhodu Shirin aylasang jam Shabistonida bir rarvonau sham’, Va gar ming Besutundek(19) qilsang idpok, Yoʻlida bir kesak, bal bir ovuch xok. Solib chun qahr istigʻnosi rartav, Kelib kam zarralardin dogʻi Xusrav. Nekim lutfi nasimi birla mavjud, Boʻlub qahri sharori birla nobud. Agar mavjudu ma’dum oʻlsa olam, Anga ijodu e’domi musallam. III Munojot(1) insonning adam nihonxonasidin vujud koshonasigʻa kelmakda adami ixtiyoridin nishona demak va vujud shohrohidin adam xobgohigʻa bormoqda vujud iztiroridin fasona aytmoq va gunoh qilurda begunohligʻin devonavor da’vo qilmoq va devona zanjirin sogʻingʻondek bu devonaligʻ daf’in shar’ silsilasi bila raf’i kulli qilib Ilohiy, andakim yoʻq erdi budum, Adam uyqusida erdi vujudum. Ne ruhum gulshanidin dard raydo, Ne jismim tufrogʻidin gard raydo. Vujudimda anosir band tormay, Tanim ichra soʻngak rayvand tormay. Oʻtumda yoʻq tiriklik mehri tobi, Suyum yoʻqluq biyoboni sarobi. Boʻlunmay tufrogʻim gardi fanodin, Nasime yoʻq vujudumda havodin. Ne tan, ne tanda bosh, ne bosh aro koʻz, Ne yuz, ne yuzda lab, ne lab aro soʻz. Ne jonu anda ne yuz dardi jonsoʻz, Ne koʻngul, ne anga ming neshi dildoʻz. Nechukkim yoʻq koʻngul yoʻq gʻamdin ozod, Boʻlub yoʻq jon dogʻi yoʻq qaygʻudin shod. Vujud ichra yoʻq oloyish alargʻa, Adam kunjida osoyish alargʻa. Borin ul uyqudin uygʻotting oxir, Yigʻibon bir-biriga qotting oxir. Bu yoʻqlargʻa yoʻq erdi rasmu roye, Ne imkon xudkim oʻlgʻay muddaoye. Borisin bir-biriga band qilding, Oʻkush hikmat bila rayvand qilding. Oʻzung surdung raqam torqoch bu noma, Shaqiy yoxud said erkonga xoma. Nasib etting ani qilgʻonda jonliq, Tuman ming ajz birla notavonliq. Rahm ichra gʻizo ham ulki ma’lum, Havoyi dilkusho ham ulki ma’lum. Bu zindondinki jismin ranja aylab, Chiqording yuz tuman ishkanja aylab. Qilib hissu quvodin oni ma’yus, Ham etting mahd zindonida mahbus. Yetib besh-olti qatra sutga muhtoj, Ul oʻlsa toʻq, agar ul boʻlmasa och. Och oʻlsa yoʻq tili istarga ma’kul, Boʻlub oʻz holigʻa yigʻlargʻa mashgʻul. Toʻq oʻlgʻach daf’igʻa yoʻq aqli yori, Ne ul quvvatki boʻlgʻay ixtiyori. Ishi majnun kibi band ichra topok, Agar doya yumay jismini – nopok. Ne man’i nola gʻavgʻosigʻa oning, Ne satri avrat a’zosigʻa oning. Necha yil ranju mehnat sondin ortuq, Ne deykim, har ne desam ondin ortuq. Bu san’atlar qilib olamgʻa sotting Kim, oni odami xayligʻa qotting. Bu yerga tegrukim boʻldi shumori, Anga yoʻq erdi hech ish ixtiyori. Bu holat ichra tutmay oni ma’zur, Yana qilding necha amringgʻa ma’mur. Bu ishdur turfakim egriyu gar rost, Qoʻya olmas qadam boʻlmay sanga xost Ki, gar egriyu gar rost kilki taqdir, Azalda aylamish olligʻa tahrir. Sanga ul kotib ilgida qalamdek, Qalam noʻgi aro balkim raqamdek. Raqam chekmakka kotib yoʻnsa xoma, Oʻshul damkim qilur tahriri noma. Shuuri bormu ilgida qalamning, Va yo ul xoma noʻgida raqamning. Gar ul tahrir xatdur, gar nuqatdur, Bilur kotibki tuzdur yo gʻalatdur. Shuuri yoʻqlugʻi basdur guvohi Ki, bu ishda qalamning yoʻq gunohi. Anga bas yoʻq edi bu benavoligʻ, Qalamdek sarnigunluq yuz qaroligʻ Ki, har qilgʻongʻa hujjat ham tutarsen, Bu hujjat ichra diqqat ham tutarsen. BErursen goh anga doʻzax bila bim, Qilursen goh jismin oʻtqa taslim. Bu soʻzni tutmasang, yo Rab, musallam, Yana bor turfaroq mundin soʻzum ham. Azal subhida malhuzungni keltur! Arogʻa «Lavhi mahfuz»ungni keltur! Ne qilgʻon ish gar ermas anda maktub, Nekim qilsang erur adlinggʻa mahsub. Va gar ul lavh uza boʻlsa muharrar, Azal taqsimidin boʻldi muqarrar. Ne dersen bas bu jam’i benavogʻa! Gunohe qilmayin qolgʻon balogʻa! Navoiy, xomadek tortib uzun til, Ne dersen, oxir oʻz haddingni bilgil! Dame yoʻq yova ayturdin qaroring, Junun ilgingdin olmish ixtiyoring. Junun zanjirigʻa robastsenmugʻ Agar majnun emassen, mastsenmugʻ Necha devonaligʻ Farhod yangligʻ, Chekib til teshai roʻlod yangligʻ. Qaro tilni demakdin bir zamon chek, Desangkim bormagʻay boshing qalamtek. Qalam surma bu nav’ afsonalargʻa, Agarchi yoʻq qalam devonalargʻa. Junundin soʻzga bir dam boʻlmay ogoh, Gar ortuq soʻz dedim: astagʻfirulloh. Ilohiy, boqmagʻil majnunlugʻumgʻa, Karamdin chora qil mahzunlugʻumgʻa. Yuzum sargʻortibon nomam qarosi, Qarortib nomani xomam qarosi. Inoyat aynidin xomam sari boq, Qizil ayla yuzum, nomamni ham oq. Yuzum lutfung suyidin toza qilgʻil, Soʻzum koʻsin baland ovoza qilgʻil. Mayi nutqum tarabxez ayla, yo Rab, Nayi kilkim shakarrez ayla, yo Rab. Ketur ilgimga dogʻi jomi tavfiq, Yetur koʻnglumga dogʻi rohi tahqiq. Soʻzum roh)in qilib ravshan safodin, Shafoat jomi yetkur Mustafo(2)din. [IV] Ul quyosh ruxsori vasfidakim, tun kibi gisu quyoshigʻa soya soldi va Vashshams bila Vallayl(1) surasini aning yuz quyoshi bila zulfi tuniga oʻxshatilgʻonidin har biri bir biyik poya oldi, agarchi ul quyoshqa soya yoʻq erdi va ul kechaga manzil oʻuyosh ustida-oʻq erdi. «Va sallalalohu alo shamsi jamolihi va zilli kamolihi»(2) Muhammad «kofu», «nun»(3)gʻa qurratul-ayn(4) Tufayli kavn oʻlub, yoʻq-yoʻqki, kavnayn(5). Nubuvvat kishvarining taxtgiri, Risolat taxtining sohib sariri. Saririgʻa toʻquz aflok oʻlub farsh, Toʻquz aflokni qoʻygʻil, degil Arsh(6). Solib ham Arshu ham Kursiy(7)ga soya, Boʻlub Kursiy aning taxtigʻa roya. Dema soya, degilkim zilli ra’fat, Ne zillu qaysi ra’fat, nuri rahmat. Chu ul Haq zilli boʻlmoq roya torti, Qachon soya, oʻziga soya torti. Yuzi gisuni chun riroya aylab, Ul oqshom kun yuziga soya aylab. Ayogʻin oʻrgali gar tushti gisu, Boʻlur doim charogʻ osti qarongʻu. Muanbar zulfidek kam soya boʻlgʻay Ki, ul xurshedgʻa hamsoya boʻlgʻay. Gul uzra sunbuli ochmoq ajabdur, Quyoshqa soya chirmoshmoq ajabdur. Chu aylab halqalar ul zulf raydo, Boʻlub mehr uzra kavkablar huvaydo. Vayo ul Mushaf(8) uzra kilki taqdir, Qilib Arsh oʻrnigʻa anjumni tahrir. Emas mehr uzra kavkab – qil taammul, Yuzi gulzori ochmish har taraf gul. Boʻlub ruxsorigʻa har sori gullar, Jelilik barcha gardanbasta qullar. Demon gul bandasidur boʻyni bogʻligʻ, Gadoyedur toʻni haryon yamogʻligʻ. Quchoq birla tikan basdur kamohi, Gadoliq tavrida oning guvohi. Qadi xam boʻldi goʻyo bu mihandin, Toʻni yirtugʻlari ham bu tikandin. Tikan boʻlmoqta a’dosigʻa xunrez, Qilib Bathoda noʻgin xomadek tez. Gar ilgi xoma sori qilmayin mayl, Qoʻyub xattigʻa boshin yuz tuman xayl. Necha choki giribon qildi xoma, Toʻkub ashkini afgʻon qildi xoma. Ochib ogʻzin qilay deb dastboʻsi, Muyassar boʻlmayin bu orzusi. Chu bu davlatqa boʻlmay komron ul, Qaro ogʻriqqa boʻldi notavon ul. Dema noleki sihhat tormayin hech, Tushubtur rishtai jonigʻa yuz rech. Emas tirnogʻi uzra xoma gar shaqq, Boʻlub barmogʻi noʻgidan qamar shaqq. Ilik tigʻinki tortib fil-ishora, Qamar qolqonin aylab ikki rora. Boʻlub qursi mahi tobonni ikki, Kishi andoqki boʻlgʻay nonni ikki. Qilib chun roʻza koʻnglin nongʻa moyil, Iki boʻlgʻach topib kom ikki soyil. Yemak komini koʻnglidin yoʻq aylab, Malakdek zikr ila koʻnglin toʻq aylab. Kavokib oyigʻa devona oning, Maloyik sham’igʻa rarvona oning. Munga devonaligʻ solib taku toz, Anga rarvonaligʻ har sori rarvoz. Chu shar’i shorii xattin qilib fosh, Ayoq andin chiqorgʻon tormayin bosh. Bu xatdan tosh angakim roʻya etmak, Yugurmak birla yoʻq manzilgʻa yetmak. Qoʻyar assor uyi chun egri gomin, Yoʻl etmas qat’ tez aylab xiromin. Yoʻlida egrilar assor uyidek, Yarab oʻlturgali rarvor uyidek. Bu shori’ birla torqon yoʻl yaroqi, Yetib manzilgʻa andoqkim Buroqi. V Ul shahsuvor vasfidakim, qarongʻu tunda tiyra xokdondin Buroqi barqvash uzra chiqqoni «Minaz-zulumoti ilan-nur»(1)din muxbir erdi, balki ul pokibning pok zoti ostidagʻi pok oti, bila «nurin alo nur»(2) din xabar berdi va bu nurlar malakut shabistonini munavvar va malak Ul aqshomkim, yuziga lu’bati Chin, Eshib margʻula yoydi zulfi mushkin. Nasim ul mushk isin butrotti har yon, Havo ra’nolarigʻa sotti har yon. Yoshundi mushk ichinda Chin gʻazoli, Dema Chinkim, falak zarrin gʻazoli. Qayu zarrin gʻazola, turki chin de, Qaro tufroqqa kirgon mahjabin de. Quyosh soʻgi ishi kirgach arogʻa, Falak lu’batlari kirdi qarogʻa. Ne soʻgu ne qaro, iqbol shomi, Jahonning asru farruxfol shomi, Boʻlub har shabnami Nohid(3) yangligʻ, Yorub har axtari xurshid yangligʻ. Yorugʻluq muncha yoʻq anjumgʻa maqdur, Ochib ruxsori sham’in yuz tuman hur. Bu aqshom ul charogʻi olamafroʻz, Ichinda vasl sham’i oʻtidin soʻz. Solib bir goʻshada rartav nihoni Kim, aylab mizbonligʻ ummahoniy Ki, yetti ul baridi homili roz, Qoʻlinda bir Buroqi barqrarvoz. Biri rayki nazardin tezdavroq, Biri raxshi Kimondin garmravroq. Yetishgach rayk sharhi hol qildi, Haq istid’osini irsol qildi: «Ki yetsun olam ahlidin nihoni, Muhib sarvaqtigʻa mahbubi joni». Bu soʻz mahbub eshitgach lol boʻldi, Navidi vasldin behol boʻldi. QOʻpub ot uzra andoq sekridi bot Ki, hayron qoldilar ham rayku, ham ot. Ham avval hamla raxshi barqxoʻdin, Oʻtub tufroqu elu oʻtu sudin, Qamargʻa chun xiromi tavsan aylab, Yuzi xurshedi oni ravshan aylab. Atorud(4) bodroyidin boʻlub shod, Berib avroqu ajzosini barbod. Yeturgach Zuhraga davlat rikobi, Dafin yirtib qudumi ehtisobi. Quyoshqa chun surub gardun xiromin, Uyotdin yer quyi aylab maqomin. Chorib Bahromgʻa raxshin chu yaksar, Boʻlub ul nahsi agʻar Sa’di Akbar. Tushub chun Mushtariy(5) sori mururi, Quyoshni yoshurub har lam’a nuri. Qolib yettinchi qoʻrgʻon rosboni, Oʻtub chobuksuvori osmoniy. Kirib chun sekkizinchi toram ichra, Topib har dam oʻzin bir olam ichra. Hamal mongrab qoʻyub Savr ollida bosh Ki, boʻlsak ikkimiz qurbon sanga kosh. Tarab aylab damo-dam ikki raykar, Qoʻyargʻa ollida boshin mukarrar. Topib quvvatligʻ andoq necha Xarchang Ki, tortib ranjasidin sheri nar chang. Tutub mahsuli hirzin xoʻsha xirman, Chayongʻa Kaffaning ostida maskan. Oʻzin qoshigʻa chun qurbon qilib yo, Qilib Jady anga shoxu ray muhayyo. Dema Dalv ichra suvkim, kavsari roh, Topib Hut oʻzni ul bahr ichra timsoh. Bulardin chun biyik tortib amori, Savobit durlarin aylab nisori. Alardin yuqoriroq chun qilib mayl, Oʻpub yoʻlin maloyik yuz tuman xayl. Qanot birla yoʻli gardin qilib pok, Bu eldin qolmayin ul yoʻlda xoshok. Berib chun Arshqa zoti tafoxur, Boʻlub Arsh afsar, ul afsar uza dur. Chu Kursi toʻridin riroya topib, Biyik Lavhu Qalamdek roya topib. Yuqorroq koʻrguzub chun raxshi novard, Chiqorib lomakon maydonidin gard. Tushub andin biyik chun ittifoqi, Borib andoqki tebranmay Buroqi. Samandin tashlagach ul ma’naviy ganj, Samandidek tutub raykin dogʻi ranj. Quvonib royboʻsi birla Rafraf(6), Maloyik yer Oʻpub ollida saf-saf. Yetak silkib, ayoq tortib boridin, Qoʻyub yuz benishonliq har soridin. Yetak yengdin ilik tortib ayoq ham, Ayoq birla ilik borib qiroq ham. Tanidin toʻrt gavhar naqshi borib, Boʻyi olti jihat toʻnin chiqorib. Demakim toʻrtu oltidin mubarro Ki, beshu ikkidin dogʻi muarro. Chiqorib oʻzlugi tufrogʻidin gard, Ne oʻzlukkim, oʻzidin ham boʻlub fard. Makoni boʻlmayin juz bemakonliq, Nishoni qolmayin juz benishonliq. Chu qolmay ne nishoni, ne makoni, Topib maqsad makonidin nishoni. Nasimin zohir aylab vasl bogʻi, Topib maqsud isi yoʻqlugʻ dimogʻi. Chekib dam ajdahoyi ganji maqsud, Yugurtub aylabon budini nobud. Chu qildi jilva shodurvoni vahdat, Nasimi vasl ochib domoni vahdat. Inoyat ilgi olamdin nihoni, Harimi vahdat ichra chekti oni. Sururgach «Motagʻo»(7) tufrogʻin ul bogʻ, Chekildi nargisiga kuhli «mo zogʻ»(8). Anga bu surma boʻlgʻoch qurratul-ayn, Nasib oʻldi maqomi «qoba qavsayn»(9). Oʻzin Kim aylabon, lekin topib Haq, Koʻrunmay kimsa Haqdin ayru mutlaq. Vujudi koʻrmadi juz Haq vujudi, Tuzuldi Haq kalomidin surudi. Surudi nagʻmau lahni kamohi, Shafoat aylamak ummat gunohi. Chu aylab Haq tilidin ul shafoat, Boʻlub ham Haq javobidin ijobat. Topib chun vasl etib mundoq havas ham, Havas qilgʻangʻa topib dastras ham. Yonib chun muncha mulku hashmat olib, Tani yonib va lekin joni qolib. Borurda qolibi xokini tortib, Kelurda ruh aflokini tortib. Boʻlub borgʻonda durri loyiqi toj, Vale qaytib nechukkim bahri mavvoj. Yonib gulshan agarchi gʻuncha borib, Koʻz ochquncha kelib, yumgʻuncha borib. Borib kelmokligi darki qilinmay, Burunmu bordi, yo keldi bilinmay. Ilohiy, bu nubuvvat toji haqqi, Aning bu sur’ati me’roji haqqi, Kim andoqkim tilab ummat gunohin, Sen etting afv alar fe’li tabohin. Navoiyni demay, bir benavoni, Oʻkush jurmu gunahgʻa mubtaloni Aning ummatligʻigʻa qobil ayla, Shafoat qilgʻon elga doxil ayla. Gar elga bahri gʻufroning havasdur, Chu ul xasdur, anga bir qatra basdur. [VI] Qalam vasfida bir necha qalam surmak va ul raqamkash ta’rifin raqamgʻa keturmakki, nazm kishvari savodin yakqalama qilib erdi va «Panj ganj»(1) avroqigʻa gavharrosh raqami tortilib erdi va ul roqim bobida hamki munung xatti ma’nisin raqam-baraqam bildi, balki qalam-baqalam naql qildi. «Bayyazallohu taolo avroqa jaroyimiho»(2) Qalamkim rahnavardi teztakdur, Azaldin manzili favqul-falakdur. Magar vahm adhamidur tez raftor, Ne adham, jardai Shabdez(3) raftor. Chiqib ustiga barmoq shahsuvori, Boʻgʻun belbogʻiyu tirnoq-uzori. Chorarda quyrugʻin aylab alam ul, Qulogʻidek ayogʻdin-bosh qalam(4) ul. Dema Shabdez, bir qushdur xushovoz, Qanotsiz aylabon har sori rarvoz. Shaba minqoridin har sori zohir, Valekin ul shaba sochib javohir(5). Ne qushkim, qushda yoʻq bu nav’ jismi, Hakimi sun’ oni aylab tilismi. Tanigʻa za’f gʻolib, koʻrmayin ranj, Vale javfi aro yuz ma’naviy ganj. Aning bu ganjidin tormay kishi kom, Nechukkim ganjroshi Ganja orom7. Agarchi Ganjada oromi oning, Vale ganj uzra doim gomi oning. Koʻngul kunjin qilib ganji maoniy, Ogʻiz abvobi savtidin nihoni. Iki labdin eshiklar aylabon ul Ki, har kim tormagʻay ul ganj aro yoʻl. Vale me’mori hikmatsozi oning, Burundin qildi sangandozi oning. Angakim oʻgʻriliq rasmin qilib fosh, Yetib aflok sangandozidin tosh. Yogʻib chun toshi har yon oshkoro, Topib ahbob – gavhar, xasm – xoro. Otay deb xora, ganj ogʻzini ochmay, Vagar ochib, ne gavharlarki sochmay. Tutub gavharlari yaksar jahonni, Nechukkim xayli axtar osmonni. Yoʻq, ul gavharki chun turroqqa qolgʻay, Ayogʻ ostigʻa chun qolgʻay, usholgʻay. Aningdek gavharekim jilva chogʻi, Muzayyan boʻlgʻay andin el qulogʻi. Ne ul ziynatki osilgʻay quloqtin, Vagar ochilsa ayrilgʻay quloqtin. Durekim chun quloqni qildi maskan, Kirib qilgʻay koʻngul durjini maxzan. Koʻngul durjin demay boʻlgʻay labolab – Kim ul daryoga solgʻay durni to lab. Kim ul gavhardin olsa xalq har dam, Yuz ilda boʻlmagʻay mingdin biri kam. Kishi mundoq boʻla olmay guharrez, Magar ul hinduyizodi8 shakarrez. Ne hindu, toʻtii shirin maqol ul, Ne toʻti, bulbuli shoʻridahol ul. Tushub olamgʻa toʻtidek bayoni, Yetib gardungʻa bulbuldek figʻoni. Boʻyigʻa nazm solgʻon hulla axzar, Dema toʻti, degil Xizri9 rayambar. Aning zulmoti Hindustoni oxir, Ravon soʻz chashmai hayvoni10 oxir. Agar bulbul desang, Hinduston – tun, Qaro zulmat dema, anbarfishon tun. Bu andoq tun aro shabxez bulbul, Shabiston ichra shoʻrangez bulbul. Dema bulbul, de oni qaqnusi11 zor, Topib lahnidin oning qaqnus ozor. Agar qaqnus chekib yuz nola jonsoʻz, Anga ming nola oʻqi borcha dildoʻz. Dema oʻq, balki har bir barqi ohi Ki, sekrib oʻrtabon mah to ba mohi12. Solib yuz shu’la har dam xirmanigʻa, Oʻzining yoʻqki, olam xirmanigʻa. Maoniy bahrigʻa anfosidin mavj Ki, ul mavj ostigʻa qolib toʻquz avj; Takallum rishtasigʻa nazmidin dur, Falak bagʻrigʻa ul durdin tafoxur. Savodi nazm anga abri bahori, Boʻlub el boshigʻa gavhar nisori. Sarosar ul bulut gavhar arodur Ki, naysoniy bulut yangligʻ qarodur. Savodi demakim, mushkin sahobi, Boʻlub har qatra anda durri nobi. Bu durkim vasfi sigʻmay soʻzga hargiz, Latofatdin koʻrunmay koʻzga hargiz. Tili durrosh, oʻzi pokiza gavhar – Xiroji mulk, yoʻqkim reza gavhar. Ne gavhar, balki ilmu fazl koni, Dema konkim, degil koʻhi maoni. Emas gar togʻ, bas shiddat qilib bigʻ, Netib gardungʻa har dam yetkurub tigʻ. Emas oson bu maydon ichra turmoq, Nizomiy ranjasigʻa ranja urmoq13. Tutaykim qildi oʻz changini ranja, Nekim urdi aning changiga ranja. Kerak sher ollida ham sheri jangi, Agar sher oʻlmasa, bori ralangi. Yoʻq ersa jam’ boʻlsa borsdek yuz, Alardin hosili yoʻq, gʻayri ruf yuz. Agarchi yeldin ermas bahrgʻa bok, Vale ming chok oʻlur chun boʻldi koʻlok. Tegar daryogʻa sarsar qoʻzgʻaloni, Vale har yel esib chayqatmas oni. Nizomiy erdi andoq rili volo Ki, chekti ganju gavhar rili bolo. Kerak ham ril erur, bu nukta ma’lum Ki, solgʻay ril xartumigʻa xartum. Agarchi rashshaning xartumi ham bor, Yel ozorigʻa neshi shumi ham bor. Chu surtar ril xartumini darham, Boʻlur zaxmigʻa yuz ming rashsha marham. Bukun ul rilu bu hindu erur bil, Kichikrak boʻlsa ham, lekin erur ril. Kichik gar ersa el andeshasidin, Erur Hindustonning beshasidin. Alo to abri nayson zinda rili, Kiyar bargustvoni charxi nili. Bu ikki rilni gʻufronrarast et, Mayi rahmatdin ikki rilni mast et. Navoiygʻa dagʻi shavkat yeturgil, Bu ikki rildin quvvat yeturgil. Ki, boʻlsun bu iki rili zamondek, Qayu rili zamon, rili damondek. Ki, topib mast boʻlmoq reshasin ul, Musaxxar aylasun soʻz beshasin ul. Kel, ey soqiyki14, tushmish jonima joʻsh, Ketur bu iki yodi birla bir qoʻsh; Alar ishqida noʻsh aylab iki jom, Tutay Jomiy15 mayi madhin saranjom. [VII] Hazrati shayxul-islomiy mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy (umrlari uzaysin) madhidakim bu labtashnai vodiyi hayratqa muningdek ma’ni bodasining jomi aning himmati mayxonasining suvchilaridin dam-badam toʻldi va aning duosi piymonasining soqiylaridin labolab boʻldi(1) Iki pil oʻlsa Xusrav yo Nizomiy, Erur yuz ril chogʻligʻ ril Jomiy. Muhabbat jomi durdoshomi uldur, Hamono Zindarili Jomi(2) uldur. Koʻrub sarmasti jomi vahdat oni, Demishlar Zindarili hazrat oni. Chu ul may durdidin boʻlmish xuroʻshi, Safo ahlidur oning durdnoʻshi. Mayi tahqiq etar holatda oshom, Chekib lojur’a gar gardun erur jom. Boʻlub zohir fano timsoli andin, Tutub olamni olam xoli andin. Fano ul nav’ etib naf’yi vujudi(3) Ki, yer topib nabud oʻrnida budi. Boʻlub andoq fano dashtida ma’dum Ki, sayri shohrohi xatti mavhum. Bu xatqa nuqtakim mavjud emastur, Xirad ollinda juz nobud emastur. Fano mulkida jismi oʻyla foni Ki, fahm aylab savodi a’zam oni. Jahonni kim qila olgʻay tavahhum Ki, boʻlgʻay nuqtai mavhum aro Kim. Oʻzin xud bir jahoni begaron bil, Kamolotin oʻzidek bir jahon bil. Jahon ichra jahonkim torti muknat, Solib iki jahon ahligʻa hayrat. Jahon yoʻq, olami kubro5 de oni, Jahonda maqsadi aqso6 de oni Ki, harne olami sugʻro7da mavjud, Bori bu olami kubpoda mavjud. Boshikim tark tojidin barumand, Boʻlub tojigʻa gardun tugma monand. Libosi faqri kengrak yuz jahondin, Jahon silki kelib bir rishta ondin. Zamiri lujjai zaxxori ma’ni, Kalomi gavhari shahvori ma’ni8. Oʻzi daryo, soʻzi durdek muhayyo, Yana ma’nidin ul dur ichra daryo. Kelib daryonasab, gavharhasabliq, Ishida necha boqsang bulajabliq. Qalam bahri kafida turfa ishdur, Magar daryo aro butgan qamishdur. Ajab ermas qamish boʻlmoq shakarrez, Va lekin bu qamish boʻlmish guharrez. Uchidin ham guhar olamgʻa sochib, Ichidin ham shakar doʻkoni ochib. Sarosar goʻyiyo ul nay guhardur, gʻalat qildim, labolab nayshakardur. Ogʻizlar ichra lazzat shakkaridin, Quloqlar ichra ziynat gavharidin. Qulogʻni bu guhar farsuda qilmay, Ogʻizni ul shakar oluda qilmay. Shakar ul nav’ tormay komi idpok, Guhar bu tavr kelmay ravshanu pok. Alo, tokim, guhar serob boʻlgʻay, Shakarning shirasi jullob boʻlgʻay. Soʻzin tut gavhari koni maoni, Shakarjallobligʻdin asra oni. Navoiykim muridu bandasidur, Ipodat yoʻlida afgandasidur. Hamul gavhar bila koʻnglin yorutqil, Hamul shakkar bila komin chuchutqil. Kalomin ul guhardek ayla rangin, Hadisin ul shakardek ayla shirin. Keturgil, soqiy, ul jomi kiromiy Ki, tutsun rindlar sarxayli Jomiy. Chu riri dayr may qildi havola, Icharmen gar erur gardun riyola. [VIII] Bu rarishon ajzoningki, guli otashin avroqidek dahr gulistoni bulbullarini hazordaston bila oʻtluq faredgʻa soldi — bargidin shu’la va xurdasidin sharora koʻrguzmoqiga bois ne boʻlgʻongʻa qalam surmak va bu oshufta avroqningki, charxi barin ajzosidek jahon dashti majnunlarini ming balogʻa daston qilib soʻznok figʻongʻa uchratti — shafaqidin yolin va axtaridin axgar yorutmogʻigʻa mujib ne erkonni raqam urmoq va oʻzin bulbuli Majnundek gulrux Laylisi firoqigʻa solib gʻam togʻida Farhod bila hamovoz qilmoq Musha’bid charx aro har sehrsoze Ki, bir tugʻrogʻa naqsh etgay tiroze. Agar ul raykar oʻlsun zisht yo xoʻb, Va gar makruh boʻlsun, yoʻqsa margʻub Ki, gar avval anga etmas taammul, Zamir avroqida qilmas taxayyul, Shuru’ etmakligi imkon emastur, Xirad ollinda bu rinhon emastur. Yana bir buki hech ish hodis oʻlmas Biravgakim anga bir bois oʻlmas. Mangakim bu tamanno boʻldi raydo Ki, shavqi ayladi koʻnglumni shaydo. Duru gavhar xayolin jongʻa soldi, Munungdek bahri beroyongʻa soldi. Buyurdi solmoq ochib rechu tobin, Falak burjigʻa oʻrgamchi tanobin. Balo togʻigʻa zoʻr izhori birla, Keturmak naqb qoqum xori birla(1). Qalam bargu guli nasringʻa surmak, Raqam Farhod ila Shiringʻa surmak. Munga dogʻi zarur erdi taaqqul, Chiqormoq bir tikandin yuz tuman gul. Zaruriy boʻldi avzoigʻa tagʻyir(2) Ki, dilkash boʻlgʻay ushbu safha tasvir. Yana bois bukim, ishqi baloshoʻr, Bir oʻtdin aylab erdi jonima zoʻr(3). Tilim xud bor aning ta’rifida lol, Qilay xomam tilidin sharhi ahvol. Hazin jonimda bor erdi baloye, Baloligʻ ishq ila haryon havoye. Birov ishqi solib jonimgʻa anduh, Mashaqqat toshi yuklab koʻh to koʻh. Boʻlub zulmi oʻtidin xasta jonim, Qarorib dudi birla xonumonim. Birov yoʻq, kofiri qotilnihode, Rarivash, devzulme, hurzode. Koʻzining kufridin yuz jongʻa ofat, Tuman ming kishvari imongʻa ofat. Sirohi zulm ila chun kelturub zoʻr, Jahon mulkiga solib gʻorati gʻoʻr. Koʻzi solgʻoch koʻngul kunjigʻa oshub, Boʻlub kirpiklari sabru xiradroʻb. Tushub olam aro gʻavgʻosi haryon, Jahon mulkida vovaylosi haryon. Farang ahlida zulmining figʻoni(4), Xitou Chinda javri qoʻzgʻaloni. Shafaqgun may sori chun qoʻl uzotib, Chu axsumlab quyosh jomin ushotib. Kelib ul boʻlgʻoch el qatligʻa moyil, Ajal tigʻu kafan aylab hamoyil. Chu bogʻlab bodro javlonigʻa bel, Falak avroqin eltib har taraf yel. Junundin aqlkush, bal durdkash ham, Rari ruxsora, bal devonavash ham. Meni mahzunni ishqi barqraftor, Ul ofat oʻtigʻa aylab giriftor. Falak zulm aylabon men mubtalogʻa Ki, aylab mubtalo andoq balogʻa. Ichimni dard etib mahzun aningdek Ki, mahzun boʻlmagʻay Majnun aningdek: Boʻlub vayrona koʻnglum gʻam qushidin, Malomat toshi yogʻib toʻsh-toʻshidin. Junun koʻnglumni dashti gʻamgʻa solib, Ne gʻam, har lahza bir olamgʻa solib. Ne mahzun xotirimgʻa vasli mumkin, Ne hajrida oʻtum bir lahza sokin. Bor erdi dard qotil, ishq bebok, Bulardin tundroq ma’shuqi cholok. Vafosiz, tab’siz noahl ango xush, Vafo ahli bila bittab’ noxush. Malak xayli yesa ashkim uchun rashk, Toʻkubon ul rari har dev uchun ashk. Sirishkim ishqida gavhar shamoyil, Vale ul badguharlar sori moyil. Netay, ming zebu ziynat birla tovus Ki, boʻlgʻay hamnishini bumi manhus. Bir oykim boʻlgʻay ul solib manga dard, Jahonraymou harjoiyu shabgard. Manga aylab gʻamu mehnatni munis, Oʻzi har uyda boʻlgʻay sham’i majlis. Olib anjum kibi sabru qarorim, Qaro aylab kechadek roʻzgorim. Chu mundoq necha mushkil uzra mushkil, Manga yuzlandi tahqiq oʻldi hosil. Ki, gar hikmat bila fikri mufidi Qilinmas, yoʻqturur jondin umidi. Koʻngul ishq ahligʻa ming rora xushtur, Chu ma’shuq ahl emastur, chora xushtur. Bu gʻamdin menda qolmay aqlu hushe, Bu nav’ etti nido nogah surushe(5) Ki, ey kunji malolatning xumuli, Tushub dardu balo koʻnglung qabuli. Chu sen mundin burun xomang qilib tez, Suman bargini qilding sunbulomez, Nechukkim Xizr zulmatdin nihoni, Ulusqa sochting obi zindagoni. Yasoding ravzai zarkor tarhin, Chiqording «Hayrat ul-abror» tarhin(6). Xaloyiqqa sochib durri saminlar, Maloyikdin eshitting ofarinlar. Agarchi ayturida ranj torting, Vale koʻrkim ne yangligʻ ganj torting. Necha kun kimsa koʻrgan birla ranji, Kiyursa ilgiga ul nav’ ganji. Ki, boʻlgʻay anda yuz ming durri raxshon, Duri raxshon kibi la’li Badaxshon. Qizil oltun sarigʻ zirnixdin kam, Kumush qadri qaro turrogʻdin ham. Qoʻyub muncha nuqudu ganji shohi(7) Ki, andin yorubon mah to ba mohi. Topib bir qalb siymu aylabon but, Anga yoʻq toshu dur ichra tafovut. Debon gohi buti siyminbar oni, Zamone lu’bati mahraykar oni. Uyolmay Haqdin aylab qiblagohing, Oʻtub aflokdin ishqida ohing. Bu dunyoda seni zor aylabon ul, Qiyomatda giriftor aylabon ul. Boʻlub dunyou dining jahldin hech, Kel etma jahlu mundoq jahldin kech. Ushotib butni, imon ganji torqil, Qoʻyub bu jahl, irfon ganji torqil. Chu but sindiyu kufrung yelga berding, Musulmon boʻldung ar xud kofir erding. Qoʻyub vayronalarda telbalikni, Yana bir ganj sori sun ilikni. Yana bir konni qazmogʻliqqa mayl et, Qazib ahbob aro naqdin tufayl et. Bu kon qazmoqni ulkim qildi resha, Kerak xorofikan ilgida tesha. Sanga bu teshavarlik boʻlsa matlub, Erur Farhod hamsuhbatligʻi xoʻb. Bu kon ishqida teshang xorarez et, Ani Farhod toshi birla tez et. QOʻpub Farhod birla hammasof oʻl, Itik metin bila xoroshikof oʻl. Bu ishda ne tayan bir lahza, ne tin, Yetur metinining oʻrnigʻa metin. Agar Farhod oʻldi koʻp chekib ranj, Sanga Haq bergay oʻlmasdin burun ganj. Navo topib bu yangligʻ ganjdin ham, Xalos oʻlgʻaysen andoq ranjdin ham. Hazin Farhod shugʻlin ayla shirin Ki, torqaysen nigore oʻyla Shirin Ki, ul Shiringʻa bu yondoshsa bir dam Aning shirinligʻidin kelmagay kam. Boʻlub ul ganj surat dilfiribing, Yetib ham ganji ma’nidin nasibing. Qayu ganj, ulki olding beshidin bir, Ikinchisin olurgʻa ayla tadbir(8). Erur sendin talab, bizdin hidoyat, Gadoligʻ sendinu bizdin inoyat. Chu hotifdin(9) yetishti bu navidim, Oʻzumdin oʻzga nav’ oʻldi umidim, Qoʻyub vasvosu savdolarni bir yon, Yetishtim pir(10) dargohigʻa giryon. Tushub turrogʻ ichiga zoru mahjur, Koʻzum chun torti ul turrogʻdin nur. Sirehr ollinda andoqkim ovuch xok, Va yoxud toʻbi atrofida xoshok. Demakka arzi holimni uyolib, Shukuhi jismima titratma solib. Koʻrub turrogʻda ul mehri jahontob, Meni titratmadin andoqki simob. Kulub chun subh mehr izhor qildi, gʻamim shomini subhosor qildi. Dedi: holing nedur, sharh ayla bir-bir. Chu soʻrdi daf’a-daf’a tushti taqrir. Chu boʻldi borcha ahvolimgʻa voqif, Manga xud boʻldi ul ikinchi hotif(11). Nekim avvalgʻi hotif hukm surdi, Ikinchi hotif oni-oʻq buyurdi. Qabul ettim tutub anfosi rosi, Ravon qildim duoning iltimosi. Chu ul boshlab Masihoso kalomin, Duo ul deb, maloyik aytib: Omin. Duo yoʻqkim, ijobatdin nishon ul, Ijobat birla balkim tav’amon ul. Manga chun yetti bu davlat nishoni, Ochildi har yon abvobi maoni. Qaro turrogʻ uza ul abri rurbor, Turub qildi oʻzin ul nav’ durbor Ki, oʻtti royasi daryou kondin, Ne daryou ne konkim, osmondin. Chu men turrogʻ yerdin koʻkka yettim, Yer oʻrtum dogʻi oʻz hujramgʻa kettim. Eshik yormoqqa chun sundum ilikni Yorilgʻoch ul, Haq ochti yuz eshikni. Ketur, soqiy, qadah xilvatda bir dam. Chu kelturdung eshikni bogʻla mahkam. Chu Jomiydan yetishti boʻyla kome, Aning yodi bila tut bizga jome. [IX] Bu iqbol varaqlarining muqobalasi va bu saodat tarhlarining mutorahasi va xayol bahrida maoniy tuhafi savdosi uchun masohat qilmoq va har fasona safinasin varaq-varaq, balki har tarix jungin safha-safha axtarib daryozada ajnosqa rad iligin urmoq va maoniy aqmishasi nafoyisin bu latofat hajlasi aroyisi uchun gʻayb tujjoridin hayot naqdin berib savdo qilmoq va jon rishtasi va kirrik ignasi bila libosi namoyish va xil’ati oroyish tikib bu abkor qadlarigʻa solib jilva bermoq(1) Manga chun tolei farxunda kavkab Bu avj uzra bisot etti murattab(2). Malak avval rari birla sururdi, Falak anjum sirishkidin suv urdi. Boʻlub saqf oʻrnigʻa avji muqarnas, Bisoti uzra yoydi charxi atlas. Solib majmargʻa tun udi qamori, Oʻti xurshed oʻlub, anjum-sharori(3). Bu nuzhatgah mening oromgohim, Sirehr aylab jabinin xoki rohim. Ham aylab subh safhamdin safo vom Ham olib rang xomam noʻgidin shom. Raqam azmigʻa yoʻngʻach xoma boshin, Atorid yigʻdi sochilgʻon taroshin. Hanuz etmay qalam yozmoqni odat, Eshikdin kirdi iqbolu saodat. Jahonni yuzlaridin shod aylab, Manga kirgach muborakbod aylab Ki, Tengri harne komingdur yetursun, Nekim istarsen ollinggʻa ketursun. Falak yangligʻ biyik himmat bu boʻlgʻay, Quyosh yangligʻ arigʻ niyat bu boʻlgʻay. Falak surtub jabinlar himmatinggʻa, Quyosh deb ofarinlar niyatinggʻa, Ki, koʻzni bas rafe’ ayvongʻa solding, Biyikrak toʻraning turrogʻin olding(4). Agar turrogʻ tutsang boʻlsun oltun. Oqizsang qatrai xay–durri maknun. Kishikim ichsa himmat bazmidin jom, Topar ul jomdin komin saranjom. Ne qushkim boʻlsa himmatdin qanoti, Emas rast oshyongʻa iltifoti. Ochib himmat qanotin nasri toyir(5), Erur gardun shabistonigʻa soyir. Kim oʻlsa himmat ilkidin kushodi, Ne torsunkim, torilgʻondur murodi. Biyiklik keldi himmatdin nishona Ki, himmatsizni rast etti zamona. Havo tutti chu aylab rashsha ta’jil, Anga ojiz durur turrogʻ uza ril. Havoyi mushk urdi koʻk sori yuz, Qaro shomin yorutti necha yulduz. Chu naqqob etti yer qozmoqni resha, Tiriklay goʻr aro kirmish hamesha. Chu sen ham boʻyla himmat zohir etting, Taraddud yoʻqki, maqsudunggʻa yetting, Va lekin Tengrigʻa aylab tavakkul, Aningdek ayla avvaldin taammul Ki chun bu uyda qilgʻung naqshi debo, Kerak uy tarhi dogʻi boʻlsa zebo. Agarchi nazmi dilkash tushsa masmu’ Aning afsonasi ham boʻlsa matbu’. Burun jam’ et nekim boʻlgʻay tavorix, Borida ista bu farxunda tarix. Torilgʻay shoyad andogʻ bir necha soʻz, Soʻz aytur elga ul yon tushmagan koʻz. Ani nazm etki tarhing toza boʻlgʻay, Ulusqa mayli beandoza boʻlgʻay(6). Yoʻq ersa nazm qilgʻonni xaloyiq Mukarrar aylamak sendin ne loyiq. Xush ermas el soʻngincha raxsh surmak, Yoʻlikim, el yugurmishtur yugurmak. Biravkim bir chamanda soyir erdi, Nechakim gul ochilgʻon koʻrdi, terdi. Hamul yerda emas gul istamak xoʻb, Bu boʻston sahnida gul koʻr, chaman koʻr. Chu bu soʻzlarga fikr etti zamirim, Koʻrundi borcha ma’ni dilrazirim. Qilib koʻnglumni bu andisha shaydo, Tavorix ayladim har sori raydo. Nazar aylab borin avvaldin-oxir, Boʻlub boshdin-ayoq ollimda zohir. Torildi oncha soʻzkim, komim erdi, Quyuldi oncha maykim, jomim erdi. Bu durlar chunki manzum oʻlgʻusidur, Quloq solgʻongʻa ma’lum oʻlgʻusidur. Ki, bu bahr ichrakim royon anga yoʻq, Yetishmak qa’rigʻa imkon anga yoʻq. Yetishgan el necha dur olgʻon ermish, Ne oliyqadr durlar qolgʻon ermish. Ki chun men zori besarmoya yettim, Terib bu dilrabogʻa zevar ettim. Bu gulshanniki rashki naqshi Chindur, Nasimi ham, guli ham otashindur(7). Boʻlurdin dahr boʻstonida mavjud, Emasdur gʻayri soʻzu dard maqsud. Ki, ishq ahlidin oʻlgʻay dostone, Muhabbat xaylidin qolgʻay nishone. Vale chekkanlar ushbu jomdin roh Sarosar boʻldilar Xusravgʻa maddoh(8) Ki, mulki andoqu, oyini mundoq, Sirohi andoqu, tamkini mundoq. Gahe Shabdezi olamgardidin deb, Zamone ganji bodovardidin deb. Nishoti bazmida xonlar murassa’, Ne xonlar, qasru ayvonlar murassa’. Ichib gah Borbad lahni bila may, Gahi Shorur daston deb rayoray. Buzurg Ummid hikmatjoʻyi oning, Ne hikmatjoʻ, xushomadgoʻyi oning. Topib gah Maryam ogʻushida orom, Shakar halvosidin gohi olib kom. Boʻlub Shiringʻa oshiq rodshahvor, Goh ul mahbub oʻlub, gohi rarastor. Yaqindurkim bu shohi nozrarvard, Erur dardu balo oyinidin fard. Apoda tek bir-ikki doston ham, Debu Farhoddin aytib nishon ham Ki, bir xoroshikofi koʻhsori, Boʻlub Shirin gʻamining beqarori. Necha kun vasl uchun aylab taku dav, Ani ham oʻlturub tosh ichra Xusrav. Agarchi kilk naqsh aylab nigorish, Topibdur doston mundoq guzorish. Vale nazmida har ustodi mohir, Chekibdur oncha qiymatligʻ javohir Ki, darkidin erur andesha hayron, Havosu aqli hikmatresha hayron. Alar nazmining ollinda meni zor, Chu fahm ettimki koʻp koʻr Kimdur ozor. Zaruratkim solib bir oʻzgacha tarh, Bu mehnatnomani qilgʻumdurur sharh(9). Agarchi yoʻq turur durluq taloshi, Erur tosh oʻlsa ham chaqmoq toshi. Nechakim oʻtluq oʻlsa la’l rora, Qachon bu toshdek bergay sharora. Dema chaqmoq toshi, koʻhi anduh, gʻamu anduh anda koʻh to koʻh. Bu koʻhi gʻam aro dardu mihandin, Guzirim qayda boʻlgʻay Koʻhkandin. Nizomiy dedi, Xusrav boʻldi rayrav, Agar ul shoh edi, bu erdi xusrav. Tanosub topib ul ikki yagona, Dedilar borcha Xusravdin fasona. Meni mahzungʻakim ishq etti bedod, Solib gʻam togʻida andoqki Farhod. Munosibdur agar tortib navoni, Desam Farhodi mahzun dostoni(10). Yozib jon mushafidin ikki oyat, Debon Farhodu Shirindin hikoyat. Xaroshida figʻon cheksam gʻamangez, Bu suhon birla qilsam teshasin tez. Chu avvalgʻi fasihi Ganjararvard, Raqamzad qildi bu afsonai dard, Dedi: Farhod bir xopokan erdi, Va lekin oʻz fanida yakfan erdi. Magar Shiringʻa boʻldi orzuyi, Chiqarmoq xora ichra turfa joʻyi. Bu ish ustodin istar erdi ul hur Ki, ta’rif etti ul mahzunni Shorur. Rarivash dedikim, kelturgil oni, Borib Shorur kelturdi ravoni. Anga chun rardalar keynidin ul oy Takallum birla boʻldi korfarmoy. Unin oning eshitkach xasta Farhod, Boʻlub oshiq, chekib afgʻonu faryod. Qaroru sabri itti, hushi ketti, Anga yetti ishi oxirki yitti. Va lekin sohiri Hindustoniy, Yozarda bu malomat dostoni. Chu torti xomasi tahriri ta’jil, Bu ishga berdi koʻp tagʻyiru tabdil. Birar soʻzni agar aytib muvofiq, Burungʻi nomagʻa qildi mutobiq. Chu aslu gavharigʻa surdi xoma, Bu yangligʻ gavharoro qildi noma. Kim ul nisbatda sultonlardin erdi, Xito mulkidagʻi xonlardin erdi. Hadisida nishoni rurhunarliq, Jabinida shukuhi tojvarliq. Vale nav’iki inson odatidur, Aningdekkim bashar xosiyatidur Ki, har ish sorikim, tab’ oʻldi moyil, Erur oʻtkarmak andin oʻzni mushkil. Havas tortib sinon chun kelturub zoʻr, Burun aylar xiradning koʻzlarin koʻr. Boʻlur magʻlub, kim boʻlsa havaskesh. Bu ishta teng durur sultonu darvesh. Aning zotigʻa chun tab’i muhavvis, Tanosubsiz hunarlar qildi munis. Koʻrub xoqoni Chin farzandin ul tavr, Koʻp etti man’igʻa ham lutfu ham javr. Chu koʻrdi mumkin ermas tarki odat Ki, zotiydur shaqovat yo saodat. Ul ishdin necha boʻldi fikrat ohang, Koʻrundi saltanat nomusigʻa nang. Zarurat birla jondin uzdi rayvand, Dedi: qilsun safar farzona farzand. Chu ul olamda urdi sayr uchun gom, Ul ishlar boshigʻa tushti saranjom. Bu maydongʻa chu Ashraf(11) surdi markab, Bu soʻzni oʻzga nav’ etti murattab. Yana boʻlgʻon ekan bu noma marqum, Vale roqim emastur yaxshi ma’lum(12). Uchovkim chektilar bu jomi sofi, Bu yangligʻdur guzorish ixtilofi. Chu Xusrav surdi bu rangin fasona, Dedi soʻz avvalidin ham nishona. Manga ham chun bu pok insho koʻrundi, Bidoyatdin demak avlo koʻrundi. Ne soʻzkim bilmagaylar ibtidosin, Xush ermas necha xoʻb etsang adosin. Gar imon elga rahmatdin nishondur, Va lekin chun alifsizdur yamondur. Agarchi shamsni oltun koʻrar his Vale chun shindin ayrildi boʻlur mis. BErur mehnat tuniga sham’ yogʻdu, Chu oʻchti shu’lasi boʻldi qarongʻu. Mangakim soldi shomi gʻam nihon soʻz, Desamkim yorutay bu sham’i jonsoʻz Boshida boʻlmasa zarrin livoyi, Shabistongʻa netib solgʻay ziyoyi. Umidim ulki, bu sham’i Tirozi Ki, boʻldi jon uyining jilvasozi, Quyoshdek charx ayvonin yorutqay Ki, oning rartavi olamni tutqay. Keturgil, soqiy, ul sham’i duraxshon, Demay sham’i duraxshon, mehri raxshon Ki, mehr etgach ayon togʻ uzra anvor, Chiqay togʻ uzra men ham Koʻhkanvor. [X] Tezrav xomani mistar shohrohigʻa kiyurmak va sodaroʻ noma maydonini shoh madhi ayturgʻa kirrik bila sururmak, balki obdor nuktadin suv urub ul xomani maddohlardek bu maydongʻa solib ma’raka tutmak va bu garm ma’raka birla har maddoheki bir Qazo kilki chu tortib naqshi dilkash, Jahon avroqini qildi munaqqash. Sirehr ajzosini berishtau band Aningdek bir-biriga berdi rayvand Ki, har juzvigʻa chunkim boʻldi tolib, Xirad tab’igʻa hayrat boʻldi gʻolib. Chekib koʻkning sutunsiz borgohin, Muhayyo qildi olam korgohin. Jahonda zohir aylab koʻp zaroyif, Jahon ahlin dogʻi qildi tavoyif. Tavoyif chunki boʻldi muxtalifvash, Bu yerdek rast, ul oʻtdek tundu sarkash. Bulargʻa vojib erdi intizomi, Adolat vajhidin bermak nizomi. Bu ishga anbiyoni qildi irsol Ki, boʻlgʻaylar ulusqa din sori dol. Alardin soʻng salotin torti ta’zim Ki, bergaylar alar ummid ila bim. Nechukkim anbiyo ra’su raisi Muhammadning erur zoti nafisi. Rasul xayligʻa sarxayli sirah ul, Alar bori sirah, xayl ichra shah-ul. Salotinning ham andoq sarfarozi Erur goʻyo azaldin Shohi Gʻoziy(1). gʻazo maydoni ichra Haydar(2) oyin, Rivoji shar’ aro raygʻambar oyin. Nabi shar’igʻa bergan zebu zayn ul, Salotin sarvari Sulton Husayn ul. Zihi olam – sadaf, zoting – duri pok, Aningdekkim, quyosh durrigʻa aflok. Quyoshdin ham yorugʻ royi muniring, Falakdin ham biyik oliy sariring. Murassa’ masnading a’lo jumondin Falak firuzayekim tushmish ondin. Shukuhung jabhasidin chun Surayyo Yeti qatra araqdek yetti daryo. Chu qahring tundbodi esti, olam – Bisotin togʻlardin qildi mahkam. Yetib chun gulshani lutfung shamimi, Koʻrunub elga oʻt jannat nasimi. Oyu kun bogʻi johingdin iki gul, Tun ul gulshanda mushkinfom sunbul. Kavokib birla ul tun rangi darham, Toʻkulmish goʻiyo sunbulgʻa shabnam. Qilichingdin ham el gʻamginu ham shod, Sudindur mulk ham vayron, ham obod. Qilib mavji balo ham zohir ul suv, Boʻlub ham fath ruxsorigʻa koʻzgu. Xadanging marg tayridin nishona, Aduv jismini aylab oshyona. Vale ul oshyongʻa boʻlmayin rom, Oʻtub yetgach zamone, tutmay orom. Boʻlub axzar sinoning sarv monand, Aning ustida bargi bed rayvand. Yashil aylab ani zahri halohil, Boʻlub barcha xilof ahligʻa qotil. Safi hayjoki oʻq kelgay yogʻindek, Kamanding tashlagʻon shakli choqindek. Choqin yoʻq, rishtai iqbolu ta’yid, Boʻlub mahkam zafar boʻynigʻa jovid. Samanding ul sahobi barqraftor Ki, sur’atdin qadam to farq raftor. Zamona ablaqi yangligʻ xiromi, Yururda sharq to gʻarb ikki gomi. Xiromi oʻrga chiqmoqta tutundek, Yegarmak vaqti dasht uzra quyundek. Quyun yoʻqkim hayuni devzod ul, Demonkim devzod ul, devbod ul. Zamonikim jahongʻa tushgay oshub, Zamin birla zamongʻa tushgay oshub. Chiqib charx uzra hayjo ahli gardi, Qolib gard ichra charxi lojuvardi. Iki saf har biri bir koʻhi bedod, Sarosar tigʻi oning tigʻi foʻlod. Jahonni tiyra gard aylab qarongʻu, Sinonlar sham’i solib anda yogʻdu. Kavurga dahr aro solib gʻirevi, Hechukkim mast boʻlgʻay narra devi. Oʻqi andoqki sarsar lola eltib Shafaqning jomidin rargola eltib, Bahodirlar falakdek barcha xunrez, Shihoboso sinonlar aylabon tez. Adam qoʻrgʻonigʻa qochib amonliq, Falak olam aro sochib yamonliq. Sen ul soat salobatdin sirehre, Qoʻlungda tigʻdin raxshanda mehre. Maozallohi, gardundek janobing Taharruk torsa azm aylab rikobing. Surub har lahza bir yon tortibon tigʻ, Shukuhi tundluqta oʻylakim migʻ. Solib har sori tigʻi louboli, Aduvdin qilgʻasen olamni xoli. Qilib ul nav’ tigʻi bemadoro, Jahon ichra qiyomat oshkoro. Quyosh botqay uzorin darham aylab, Falak qochqay ravon qaddin xam aylab. Yonib maydondin etsang azmi ayvon Tushub ayvongʻa silkib gardi maydon. Tutub Jamshed(3) taxti uzra orom, Tilab xurshed yangligʻ la’lgun jom. Quyub ogʻzinggʻa ul jomi Kayoniy(4), Ichibkim boʻlsun obi zindagoniy. Ne mulkikim olib ul razm ichinda, Bagʻishlab barchani bu bazm ichinda. Demon har mulkini bir rodshogʻa, Har ikki mulk balkim bir gadogʻa. Chu baxshish topib andogʻ mulku johe, Boʻlub ul dam gado ham rodshohe. Gadodin boʻlmasun ozurda roying, Erur chun rodshahlar ham gadoying. Alo to rodshahligʻ boqiy oʻlgʻay, Tarab bazmida mahvash soqiy oʻlgʻay. Binoyi saltanat zotinggʻa boqiy, Saodat mahvashi bazmingda soqiy. Bu soqiy ilgidin joming rayoray, Zuloli Xizr ul joming aro may. Ketur, soqiy, sharobi armanisoz, Tut oni shoh madhin aylab ogʻoz. Qil avval noʻshu berkim, men qilay noʻsh, Qoʻsh ichsang tutki, men dogʻi ichay qoʻsh. [XI] Saltanat sirehrining mehri raxshandasi va xilofat tojining la’li duraxshandasi, jahonbonligʻ jismining ruhi nozanini va kishvarsitonligʻ aynining mardumaki jahonbini, olam alqining rafei va zamon ahlining badei, ya’ni sulton Badiuzzamon Bahodir madhida: xalladallohu mulkahu va abbada davlatahu(1) Azal subhiki qildi xomai sun’ Taharruksiz xaroshi nomai sun’, Abad shomigʻacha ne boʻlsa mavjud, Yozildi ul varaqda budu nobud: Qadahchashqa xarobot oʻldi marqum, Vara’kashgʻa munojot oʻldi maqsum. Gadogʻa notavonligʻ boʻldi roʻzi, gʻanigʻa komronligʻ boʻldi roʻzi. Birovga qismat oz boʻldi bagʻoyat, Birovga baxshish oʻldi benihoyat. Alarkim torti koʻp Haqdin atolar, Erurlar olam ichra rodsholar. Bular ichra dagʻi koʻrdur tafovut, Biri yazdonrarast oʻlmish, biri but. Shahekim Tengridin besa’yu koʻshish Bori shahlardin ortuq torti baxshish, Jahongʻa boisi amnu amon ul, «Badi ud-dahru Doroi zamon» ul. Qachon andin Kim etsang «dahru Doro» Sharif alqobi boʻlgʻay oshkoro. Humoyun ismi mujmal boʻldi ta’vil, Qiloyin emdi bir-bir oni tafsil. Munung zimnida ne tormish azaldin, Deyin mashruh xoli har xalaldin. Oti oʻn harf ila boʻldi murakkab, Budur tartib agar qilsang murattab. Azaldin bir atogʻa dol har harf, Atoyoning dalili harf-barharf. Erur «be» – birru ehsonning dalili, Guhardek bahri Ummonning dalili. Ikinchi harf davlatdin erur «dol», Topib dinu diyonat andin iqbol. Uchunchi yumndin aytib nishona Ki, tindi maqdami birla zamona. Boʻlub toʻrtunch anga «ayni» adolat, Qilib ham umri tuligʻa dalolat. Yana bir rostligʻdin aytibon roz, Amonat bogʻida sarvi sarafroz. Yana bir lutfdin aylab xabardor, Latofat gulshanida bahrabardor. Biri yetti adaddin torti taqsim Ki, qilmish Haq nasibing yetti iqlim. Yana birdin boʻlub millat kiromi Ki, sendindur musulmonliq nizomi. Yana bir jilvasin aylab mukarrar Ki, bir Tengri durur yoring muqarrar. Yana bir bu nidodin aylab ogoh Ki, boʻlmish qismating: «Nasrun minalloh»(2). Aning tarkibiga bu oʻncha holat Qilur, qilsang taammul, yuz dalolat. Dalil oʻldi bu suratlargʻa oti, Va lekin bahri ma’ni durri zoti. Aning zotigʻa dur birla ne nisbat, Bu ma’nidinki, bordur durgʻa qiymat. Duri zoti boʻlub daryoyi aflok Ki har durri erur bir axtari pok. Bu bahr aflokidin ruxsori xurshed, Yuz uzra qatralar Birjisu(3) Nohid. Gahekim sindurub toji Kayoniy, Olib ilgiga jomi Xusravoniy. Tuzub suhbat «Bihishti soniy» ichra, May ichsa «Bogʻi nav»(4) ayvoni ichra. Ani majlis dema, oliy sirehri, Qadahdin davrida raxshanda mehri. Dema mehr onikim, mehri sabukxez, Ne andoq tezrav, ne ishratangez. Nishotafzoyroq Nohiddin koʻr, Sarius-sayrroq xursheddin koʻr. Quyosh bir qatla har kun koʻkni soyir, Bu majlis charxin ul yuz qatla doyir. Quyosh har davrida bir tiyra aqshom, Munung har davridin ravshanroq ayyom. Agar koʻk sur’atidin sayr etib mehr, Mudiri har dam oning bir rarichehr. Mugʻanniylar nishotafzo navodin, Chekib Nohidni har dam havodin. Zarofat holatida bazlagoʻlar, Atorudqa qilib har dam gʻulular. Boʻlur chun shah tarab birla qadahkash, Tarab kayfiyatidin boʻlsa sarxush. Berib yuz ganj yaxshi soʻzga bexost, Yomon soʻzni qilib isloh ila rost. Yomon men ayttim topib soʻzum rech, Aning bazmida soʻz oʻtmay yomon hech. Quyoshdek olamoro bazm chogʻi, Jahongʻa oʻrt solib razm chogʻi. Qayonkim barqi tigʻi shu’la sochib, Aduvning raykaridin boshi qochib. DEmasmenkim, kesib oʻqi zirihni, Taxayyul toridin ochib girihni. Sinoni chun yetib sahmi qazodek, Aduv qaddini aylab halqa yodek. Oʻzi har sorikim surgach gʻazabnok, Qilib ul saf yoqosin sar-basar chok. Zafargʻa surma raxshining gʻubori, Quyoshqa shu’la tigʻining sharori. Alo, tokim quyoshdin boʻlgʻay anvor, Yoruq qilgʻay jahon mulkini hamvor. Jahon mulki anga boʻlsun muyassar, Quyosh toji aning boshigʻa afsar. Berib davron quyosh yangligʻ kamoli, Falakdin boʻlmasun, yo Rab, zavoli. Ketur, soqiy, qadah xurshedini bot, Ichay shahzoda yodi birla, hayhot! Ki hajridin aning mahzunmen asru, Boʻlay behushkim, majnunmen asru. [XII] Bu deboi chiniy yuzin xitoyi soz naqshlar bila munaqqash qilmoq va ul xitoyi naqshlarni monuviy tiroz gullar bila dilkash bezamoq va bu guliston sahnida xoqoni Chin masnadi ehtishomin yoymoq va aning ehtishomi hadiqasi nasab guli va farzand mevasidin oʻzga jami’ azhor va favokih bila muzayyan erkonin aytmoq va dard bogʻi gʻunchasi va balo chamani shukufasi, ya’ni shahzoda Farhodning adam shabistonidin vujud gulshanigʻa kelganini qalam bubuli tilidin sayramoq(1) Bu chiniy hullagʻa boʻlgʻon raqamkash, Yuzin bu tarh ila qildi munaqqash Ki, Chin mulkiki, rashki naqshi Chindur, Savodi gʻayrati xuldi barindur. Shahe erdi muazzam xoni oning, Dema xoni oning, xoqoni oning. Iki olamcha mulki vus’at ichra, Yeti garduncha taxti rif’at ichra, Sirohi yer yuzida qum hisobi, Ne qum, gardun uza anjum hisobi. Tajammul onda Afriduncha(2) yuz ming, Xizona maxzani Qoruncha(3) yuz ming. Uluvvi dargahi gardun misoli. Qayu gardunki, andin dogʻi oliy. Moʻgʻul qullar kibi ollinda xonlar, Boʻlub kishvardihi(4) kishvarsitonlar(5). Kafining bazli Ummondin ham afzun, Javohir sochmogʻi kondin ham afzun. Dema kondin, degil imkondin ortuq, Nekim yoʻq ondin ortuq, ondin ortuq. Zamona toqi ofoq aylab oni, Bari xonlar aro toq aylab oni. Aningdek fard etib charxi kuhangard Ki, bir farzanddin ham aylabon fard. Mukallal mehr durri birla toji, Aning bir oʻzga durga ehtiyoji. Murodi bogʻi yuz guldin barumand, Vale ul oʻzga gulga orzumand. Yuzidin ravshan aylab nuri kavnayn, Anga koʻzdin uchub bir qurratul-ayn. Debonkim: «Chun jahonning yoʻq vafosi, Emas mahkam amal qasri asosi. Baqo ayvoni koʻp oli emastur, Havodisdin jahon xoli emastur. Kishi gar qilsa ming yil rodsholiq, Jahon mulkiga aylab kadxudoliq, Chu tortar oqibat jomi fanoni, Borur dam fahm etar bir damcha oni. Shahikim, koʻkka chiqqay taxtu johi, Gadokim, taxta kiz boʻlgʻay ranohi, Baqo tufrogʻidin silkar zamon yeng, Bu dogʻi ul ikisi teng durur, teng. Ne chekkay koʻkka boshin tojdori Yoʻq ersa bir dur andin yodgori. Valaddur ul duru, volid sadafdur, Sadaf, ya’ni otou dur xalafdur. Sadaf yoʻq, bahr aro gar boʻlmas inju, Ani bil, bir nihoyatsiz achigʻ su[v]. Ne achchigʻ suvki masti vahshat oyin, Labida kaf, yuzida mavjdin chin. Chamanda sarv bas ra’no shajardur, Yoʻq andin naf’, chunkim besamardur. Shajarkim juz latofat shevasi yoʻq, Oʻtun oʻrnidadur gar mevasi yoʻq. Yogʻindin gar bulut yetkurmasa sud, Havoda ul hamonu bir qalin dud. Chaqinkim yorudi anvori oning, Chu oʻchti, qolmadi osori oning. Agar oʻt oʻchsa boʻlmas gʻussa yutmoq, Chu axgar qoldi osondur yorutmoq. Men oʻldum ul tengizkim gavhari yoʻq, Va yo ul oʻtki oning axgari yoʻq. Tengiz yoʻqkim, gʻadiri vahshatangez, Qayu ul oʻtki, yovshondin boʻlur tez. Bu oʻtlugʻdin erur bagʻrimda dogʻim, Qurutmosun debon davron oʻchogʻim. Zihi hasratki, men yillar yutub qon, Boʻlub Chinu Xito mulkida Xoqon. Bu foniy dayrdin boʻlgʻach xiromim, Kelib begonaye tutqay maqomim. Ayoq qoʻygʻay firoshu bistarimgʻa, Ilik sungʻay sirohu kishvarimgʻa. Shabistonim aro orom qilgʻay, Zamona subhi irzim shom qilgʻay. Manga yigʻmoqta yetgay mehnatu ranj, Anga serargʻa qolgʻay maxzanu ganj. Aodi ta’nu afsusinmu aytay, Eranlik nangu nomusinmu aytay. Oʻgʻulsizligʻdin oʻldi bu shikanjim Ki Haq daf’ aylagay bu dardu ranjim. Bu qattigʻ vartada ilgimni tutqay, Koʻzumni bir xalaf birla yorutqay». Bu erdi muttasil guftu shunidi, Xudoyidin oʻgʻul erdi umidi. Boʻlub koʻz yoshidin haryon guharrosh, Guhardek koʻzga istab oʻzga bir yosh. Bu maqsudi uchun sochib diramlar, Qilib koʻp nazrlar, aylab karamlar. Oʻgʻulsizlarni ham aylab navoliq, Atosizlargʻa ham aylab atoliq. Bulardin barcha komu muddaosi Bukim, boʻlgʻay bir oʻgʻulning atosi. Boʻlub gʻofilki, nekim kilki taqdir Raqam chekti, emas imkoni tagʻyir. Kishi har muddaodakim koʻrar sud, Yaqin ermas ani tormogʻda behbud. Baso gavharki rangi ahmar erdi. Koʻrundi la’lu, tutqach axgar erdi. Koʻp asfar lavn soz etti zamona, Koʻrundi zarvaraq, erdi zabona. Kishi komida sud ermas chu ma’lum, Rizo avlo durur boʻlgʻongʻa maqsum. Chu Xoqonning bu erdi muddaosi, Ijobat qurbini topib duosi. Shabistonida tugʻdi bir yangi oy, Yangi oy yoʻqki, mehri olamoroy. Ochildi bogʻida bir otashin vard, Demaykim, vard, balkim shu’lai dard. Kiyurdi ilgiga davron nigine, Nigin oʻrnida la’li otashine(6). Yuzinda ishq asrori yozilgʻon, Ichinda dard ta’vizi qozilgʻon. Niginu la’l yoʻq, durri shabafroʻz, Dema dur, gavhare – lekin jahonsoʻz. Eshilgan rishtasi tobi vafodin, TEshilgan bagʻri hakkoki qazodin. Koʻzida ashk selidin asarlar, Damida oh dudidin xabarlar. Muhabbat nuri ollinda huvaydo, Jamolida vafo tugʻrosi raydo. Falak deb dard elining shohi oni, Malak deb dard oʻti ogohi oni. Tushub ishq ahli ichra har taraf joʻsh, Chu tugʻdi oʻtda sayr aylar Siyovush(7). Vafo xaylida gʻavgʻo shodligʻdin, Biri-birga muborakbodligʻdin. Ato ul durgʻa chun nazzora qildi, Sadafdek ogʻzi kulmakdin yoyildi. Sochib oncha javohir olam ichra Ki, andin bahru kon qolib gʻam ichra. Yasab kishvarni oyin birla borcha, Bu oyin tuhfai Chin birla borcha. Bu yangligʻ hukmi om aylab nadivor «Ki, Chin mulkida boʻlsa harne devor Yasalsun borcha oyin birla zebo, Tutulsun borigʻa iksunu debo. Ne debo, borchasi sanginu dilkash, Xito suratlari birla munaqqash». Qilib bu nav’ ziynat birla oyin, Tamomi Chinni suratxonai Chin. Xaloyiq harne qilsa tergamak yoʻq, Ne qilgʻonni yomon qilding demak yoʻq. Tuzub bir jashnkim charxi kuhansayr, Aning davrida bu toqi kuhandayr — Aningdek koʻrmayin bazmi Kayoni, Yuzidin bircha ham bermay nishoni. Falakdek xon fuzunroq anda haddin, Quyosh qursi kibi non xud adaddin. Olib kishvar elining ehtiyojin, Bagʻishlab elga uch yilliq xirojin. Ulus tutmay tarabdin bir dam orom, Vale asrab tarab tavrida andom. Tarab gʻavgʻosin ul kishvarda chogʻlab, Mashaqqat korvoni raxt bogʻlab. Qilib yagʻmo xaloyiqdin garona, Tutub aysh anda manzil jovidona. Yuzinda kimsa chindin tormayin bahr, Magar dashti yuzi lek ul dagʻi shahr. Qilib mahv el ichidin boda qaygʻu, Qaro qaygʻuni daf’ aylab qizil suv. Ketur, soqiy, chekib yirlar uchun un, Manga toʻydin ulush ber, jomi gulgun. Meni Chin ahli yangligʻ mayrarast et, Toʻlo chiniy ayogʻlar birla mast et. [XIII] Shahzoda Farhodqa «Al-asmou tanzilu minassamo»(1) hukmi bila ishq sirehri avjidin nomdorliq nasib boʻlmoq va shavq gulshanida gʻuncha erkonda guldek koʻnglaki chok, balki bulbuldek koʻngli gʻamnok boʻlmoq va dard muallimi maktabida ishq kutubin lafz-balafz, balki muhabbat avroqin harf-baharf oʻqumoq va dilovarliq maydonida shijoat varzishini qilichdek tez etib oʻqdek tuz etmak va zamon kinavarlaridin xuddek saromad va nayzadek sarafroz boʻlmoq Bu zebo bazmning alhonnamoyi, Bu yangligʻ boʻldi soʻz dastonsaroyi: Ki, chun Xoqongʻa Tengri berdi farzand, Boʻlub ul hadya birla shodu xursand. Jamoli birla koʻnglin aylabon xush, Otin qoʻymoq sori boʻldi raqamkash. Jamolidin koʻrungach farri shohi, Bu fardin yorudi mah to ba mohi. Qoʻyub yuz himmatu iqbolu davlat, Hamul far soyasidin torti ziynat(2). Bu javharlargʻa chun isnod torti, Murakkab aylagach Farhod torti. Bu farni hodiyi baxt etgach irshod, Ravon shahzoda otin qoʻydi Farhod(3). Hariru hulla ichra bogʻlabon chust, Murassa’ mahd ichinda tongdilar rust. Bu nav’ ermas ato qoʻymadi otin Ki, koʻrgach ishq aning pokiza zotin. Anga farzona Farhod ism qoʻydi, Hurufi ma’xazin besh qism qoʻydi. Firoqu rashku hajru oh ila dard, Birar harf ibtidodin aylabon fard. Borin ustodi ishq etgach murakkab, Tarakkubdin bu ism oʻldi murattab(4). Malolat mahdida zor etti oni, Bu qayd ichra giriftor etti oni. Maalqissa chu torti mahd maskan, Qafas davlat humoyigʻa nishiman. Arusi charx tun-kun doyakirdor Boʻlub har tavri holidan xabardor. BEshik davrida chiniyu xitoyi, Boʻlub yuz noʻshlab dastonsaroyi. Koʻzining nozi eldin eltib uyqu, Anga uyqu keturmakka navogoʻ. Koʻrunmay oʻzga yoshlardek sifoti, Koʻziga boʻlmay uyqu iltifoti. Sutikim, sogʻibon ogʻzigʻa doya Ki jismi andin olgʻay qutu moya. Anga ichmak boʻlub nokom yangligʻ, Mavizu shirai bodom yangligʻ. Ne qatra sut ichurgach doyai ishq, Boʻlub bir gavhari sarmoyai ishq. Topib har qatra bir durdin nishoni, Va lekin borchasi durri maoni. Icharda moʻrdin oʻksuk gʻizosi, Topib qut onchakim, arslon bolosi. Birovkim ishqdin boʻlgʻay anga qut, Sut ichsa dur boʻlur, qon ichsa yoqut. Bu yangligʻ chun bir oʻldi yoshi oning, Sharaf durrigʻa yetti boshi oning. Qadam urdiyu tarki mahd qildi, Qoʻyub emgak yururga jahd qildi. Chu uch yoshigʻa chekti davri aflok, Takallum qildi andoqkim duri pok. Soʻzi bori boʻlub afsonai ishq, Maqomu maskani koshonai ishq. Ajabdur uch yoshida koʻzga atfol, Nechukkim oʻn yoshida oʻzga atfol. Qolib bu ishda el hayroni oning, Sirehru mehr sargardoni oning. Ato bu nav’ koʻrgach ish hisobin, Munosib angladi ilm iktisobin. Keturdilar hakimi nuktadone, Bilik birla jahon ichra jahone. Falak mushkillari hal fikratidin, Falakka mushkil oning diqqatidin. Quyosh yangligʻ yorugʻ rayi muniri, Vale andin yoruq mo fizzamiri(5). Qayu ilmiki yoʻq andin nihonroq, Aning qoshida yoʻq andin ayonroq. Surub hay’at sori chun fikrati raxsh, Sirehr ajzosin aylab jav-bajav raxsh. Va gar hikmatda royi jism etib qism, Koʻziga nuqtai mavhum ulugʻ jism. Tabiiyu, riyoziyu, ilohiy, «Alif, be, te»dek ollinda kamohi. Boʻlub Yunonda hikmat virdi oning Arastu bir kichik shogirdi oning. Yorutqoch bazmni donoi olam, Tilab shahzodani doroyi olam, Qilib ta’limigʻa yuz nav’ ta’kid, Falak ollinda manzil tutti xurshid. Alif, be degach ustod ibtidodin, Alif oldi alamdin, be balodin. Ham avval kunda berdi sarvi gulxad Atogʻa hadyai ta’limi abjad(6). Uchunchi oy ravon boʻldi savodi, Burungʻi yilda Qur’on boʻldi yodi. Agar bir qatla koʻrdi har sabaqni, Yana ochmoq yoʻq erdi ul varaqni. Ne soʻznikim oʻqub koʻngliga yozib, Dema koʻngliki, jon lavhiga qozib. Oʻqub oʻtmak, uqub oʻtmak shiori, Qolib yodida safha-safha bori. Koʻrub chun ishqu oshiqliq maqolin, Topib oshufta mahzun koʻngli holin. Aning sharhini takror aylabon koʻr, Oʻqurda nolayu zor aylabon koʻr. Boʻlub oshiq gʻami sharhida gʻamnok, Yaqo chokin oʻqub, aylab yaqo chok. Kim etsa darddin oz-oz rivoyat, Qilib ul dard anga koʻr-koʻp siroyat. Kishi koʻnglin bilib afgor yigʻlab, Ne koʻzda ashk koʻrgach zor yigʻlab. Hakim ul ishda qolib lol har dam, Qilib andin yuz istidlol har dam. Atogʻa gah boʻlub gʻolib tahayyur, Anoni goh etib ojiz tafakkur. Bu deb atfolgʻa bu nav’ oʻlur hol, Ul aytib, yoʻqtururmu oʻzga atfol. Qilib har bir ani bir nav’ ta’bir, Biri bilmay ne nav’ erkonni taqdir. Ishi bu yangligʻ erdi el aro fosh Ki, to umridin oning oʻtti oʻn yosh. Jahonda qolmadi ul yetmagan ilm, Bilib tahqiqini kasb etmagan ilm. Boʻlub oʻn yoshqa umrining mururi, Yigirmi yoshcha qaddu jismu zoʻri. Ulum avroqi chun bir-bir yorildi, Dilovarliq silohi mayli qildi. Chu oz fursat anga mayl etti zohir, Qayu bir mayli qilgʻoch boʻldi mohir. Olib qavsi quzah chekmakka qullob, Turub mashriq etib magʻribgʻa rartob. Qaro tun gar nishon aylab Suhoni(7), Falakcha novakigʻa ul nishoni. Debon Turki falak(8) otqonda zihlar, Tavahhum toridin ochib girihlar. Qilichi zarbasi ollinda har marz, Shikof andoqki suvdin yer aro darz. Ne yer, togʻiki kisvat qildi xoro Bu kisvatdin qilib darz oshkoro. Qilib gar hamla Alburz(9) uzra bir gurz, Boʻlub gardu chiqib gardungʻa Alburz. Yevurgach nayzasin davri falakvor, Boʻlub qalqon oʻziga charxi davvor. Tubo mixi bila sonchib samakni, TEshib noʻgi bila davri falakni. Chu maydon azmigʻa solib takovar, Buzugʻluq boxtardin to ba xovar. Oʻtub koʻk bodroyidin samandi, Tushub Bahrom(10) boʻynigʻa kamandi. Yeti gardungʻa ofat shashraridin, Boʻlub suv hut(11) bagʻri xanjaridin. Asad boʻynin uzub sarranja birla, Zabuni bir asad(12) har ranja birla. Qilib Roʻyintan(13) oʻz ilgini ranja, Tutub chin ranjasi olligʻa ranja. Hamul ilmi baland ovoza birla, Bu yangligʻ zoʻri beandoza birla Oʻzin abjad oʻqur eldin tutub kam, Dema donishki, zoʻri dast ila ham. Boʻlub shahlar eshigining gadoyi, Va lekin ul gadolar xoki royi. Anga teng rodsholigʻ, yo gadoligʻ, Gadoliqqa teng etmay rodsholigʻ. Demon, ham koʻngli poku ham koʻzi pok, Tili poku soʻzi poku oʻzi pok. Muningdek tiynati pokiga loyiq, Duosin aytibon poki xaloyiq. Aning sori sovugʻ yel essa nogoh, Chekib Chin mulkining xalqi sovugʻ oh. Qilib el xonumon oning fidosi, Ne xonumonki, jon oning fidosi. Ato yuzlanmasun deb dardu ranje, Yetib har kun boshigʻa sadqa ganje. Vale bir zarra dard oʻlgʻoch radidor Boʻlub ul ganjlar birla xaridor. Asiri dard ichi-yu toshi oning Ki, to oʻn toʻrt boʻldi yoshi oning. Ketur, soqiy, sharobi dardrarvard Ki, boʻldi koʻnglumiz rarvardai dard. Boshimgʻa dard chekmastin burun tigʻ, Bu dam bazmi nishoti aylagil bigʻ. [XIV] Farhodning shabob gulshanidakim, tarab gulbunining nishot gullari ochmoq mahali durur, dard xorlari koʻrguzmoki va bulbuldek shavq oʻti xorxoridin figʻon tuzmoki va xoqon bu ishtin gʻunchadek diltang boʻlib, aning chorasi uchun toʻrt bogʻ tarhin solgʻoni va toʻrt qasr bino qilgʻonikim, shoyad bu bogʻlardin maqsud guli torilgʻay va ul qasrlardin murod eshigi ochilgʻay. Muhandiskim bu qasr obod qildi, Bu yangligʻ tarhini bunyod qildi. Ki chun xoqongʻa ul kom oʻldi hosil, Tarab bazmida orom oʻldi hosil. Shabistonida ul sham’ oʻldi ravshan Ki, bazmi gullaridin boʻldi gulshan. Necha ul sham’ bor erdi dilafroʻz. Vale koʻp shu’la tortar erdi jonsoʻz. Oʻti gohi chekar erdi zabona, Boʻlub gohi sirishkim yuzda dona. Yuziga ishq har dam deb nihoni Ki, qilgʻumdur bu gulni za’faroniy. Qadigʻa gʻam yuki deb roz har dam Ki, qilgʻum bu «alif»ni «dol»dek xam. Koʻziga aytibon afsona qaygʻu Ki, bir kun ikisidin olgʻum uyqu. Boqib koʻngligau tahdid etib dard Ki, bu evdin chiqorgʻum oqibat gard. Ne ishkim charx etar izhorin oning, Burunroq koʻrguzur osorin oning. Isitmoq chun sharorat zohir aylar, Badanda ul harorat zohir aylar. Chu yafrogʻni toʻkar bodi xazoniy Burun rangini aylar za’faroniy. Angakim bir balo yetkursa taqdir, Yetar avvalroq ahvoligʻa tagʻyir. Aning, chun bor edi ollinda koʻp ranj, Tarab ayyomi ham erdi alamsanj. Qachonkim aylabon ishratqa ohang, Dame noʻsh aylamakka jomi gulrang. Nishot ahli boʻlub har yon navosoz, Nishotangez doston aylab ogʻoz. Surudikim ulusni xurram aylab, Aning xurramligʻin dardu gʻam aylab. Ne doston ichra mazkur oʻlsa Majnun. Aning koʻngli boʻlub albatta mahzun. Ne alhon boʻlsa bir gʻamdin rivoyat. Boʻlub bu gʻamdin ul gʻamgin bagʻoyat. Eshitgach ishqu oshiqliq surudin, Tiya olmay koʻzidin ikki rudin. Boʻlub Xoqon aning holidin ogoh, Tafakkur aylabon tortib sovugʻ oh Ki, nevchun doyim ul shod ermas erkingʻ Hamisha gʻamdin ozod ermas erkingʻ Ne erkin ohu afgʻonigʻa bois, Ne qaygʻu ashki gʻaltonigʻa bois. Xito mulkida har nav’i gʻaroyib Ki, mumkin boʻlmagʻay andoq ajoyib. Sumanbarlar bori zebou nozuk, Hunarvarlar bagʻoyat chustu chobuk. Musha’bidlar sirehri bevafoson, Oʻgʻurlab muhra koʻk tosidin oson. Chu aylab la’b har nayrangsozi, Falak har lahza yeb oʻn qatla bozi. Qilib tunni yorugʻ, kunni qarongʻu, Suvdin oʻt yondurub, oʻtdin serib suv. Koʻkartib shu’laliq oʻtdin sirandon, Osib oʻrgamchi tori birla sandon. Bulardin dogʻi rurmakru fusunroq, Hisobi haddu gʻoyatdin fuzunroq, Yetib har kun oning bazmida hozir, Alar aylab fusunu makr zohir. Qilib shahzoda har qaysigʻa ta’miq, Boʻlub kayfiyati ollinda tahqiq. Chu hal boʻldi boʻlub bir dam tarabliq, Boʻlub raf’ ul ajab ishdin ajabliq, Ne shaklikim ketar ashkoli oning, gʻaroyib ichra qolmas holi oning. Bular birla dogʻi shohi jahongir Chu aylay olmadi bu ishga tadbir. Boʻlub bechora koʻp qildi taammul, Yana bir oʻzga ish qildi taxayyul, Ki, qilgʻay toʻrt oliy qasr bunyod, Boʻlub har fasl bir qasr ichra Farhod. Tuzub ul qasrda ishratqa asbob, Farogʻat birla noʻsh etgay mayi nob. Yasab har qasrning davrinda bogʻe. Ki boʻlgʻay har gul andin shabcharogʻe. Topib ul fasl rangin ahli nirang, Muvofiq aylagaylar qasrini rang. Bahoriy qasrining tuzgach asosin, Olib gullar jamolidin qiyosin. Buti gulchehradek shang aylagaylar, Yuzidek oni gulrang aylagaylar. Yana qasreki tobistoniy oʻlgʻay, Tana’umning saro boʻstoni oʻlgʻay. Qilur ul fasl bargu sabza ohang, Tanosub birla qilgʻaylar yashil rang. Yana bir qasrkim boʻlgʻay xazoniy, Chu bor ul fasl rangi za’faroniy. Anga bu rang ila bergaylar oyin, Qilib zarkorligʻ birla har oyin. Yana bir qasrni aylab shitoyi, Toʻshab kofurgun jinsi xitoyi. Berib nisbatda qoru muzgʻa rayvand, Yetib rangin oning kofur monand. Bu yangligʻ toʻrt qasri charxkirdor Ki, boʻlgʻay toʻrt fasl andin namudor. Muhayyo aylagaylar naqshi chindek, Fazosi ravzai xuldi barindek. Tugangach ravzadek har bayti ma’mur Keraklik boʻlsa gʻilmon anda yo hur. Xitou Chinda tanlab nozaninlar, Bori gʻilmonvashu huro jabinlar. Bu jannatlargʻa qilgʻaylar xiromon, Nechukkim ravza ichra huru gʻilmon. Shak ermaskim, bulardin shohzoda Tana’um birla boʻlgʻay dilkushoda. Burundinkim solur ish tarhi ustod, Tamom oʻlgʻuncha har bir ishratobod, Hunarvarlarki qilgʻaylar hunar fosh, Agar xorotaroshu xoh naqqosh. Biri har dam yoʻnub yuz nav’ xora Ki, qilgʻay havz yo farshu izora. Biri har dam chekib yuz naqshi dilkash Ki, har bir qasrni qilgʻay munaqqash. Oʻshul muddatgʻacha bu korxona Ki, koʻrguzgay tuganmakdin nishona. gʻaroyib koʻp huvaydo boʻlgʻusidur, Base shakl anda raydo boʻlgʻusidur. Koʻrunub har zamoni koʻzga bir shakl, Koʻz olgʻoch boʻlgʻusidur oʻzga bir shakl. Chu boʻldi jilvagar ashkol yuz nav’, Anga ham boʻlgʻusi timsol yuz nav’. Yasarda boʻlsa har san’atqa mashgʻul, Yasalgʻach boʻlgʻusi ishratqa mashgʻul. Chu bu ishlarga boʻldi tab’i mu’tod, Shak ermas boʻlmogʻ ul ishlardin ozod. Chu Xoqon torti mundogʻ choragʻa dast, Ichiga shodligʻ yuzlandi rayvast. Bor erdi ollida farxunda dastur, Mamolik ra’yidin obodu ma’mur. Topib oroyish andin mulku ziynat, Tutub el ichra Mulkorogʻa shuhrat. Shah etmay mayl anga aytilmayin ish, Aning ra’yidin ayru qilmayin ish. Hamul Farhodgʻa erdi atobek, Koʻrub Farhod xud oni atodek. Aning oshufta holidin bu ranjur, Nechukkim ganji yagʻmo torsa ganjur. Shah ul fikr aylagach, eldin nihoni, Kirib xilvat aro chorlatti oni. Qusuru hur ishin tarh etti borin, Taxayyul qilgʻanin sharh etti borin. Duo aylab dedi farxunda dastur Ki hech ish qolmamish royinggʻa mastur. Ravon qilmoq kerak emdi shurui, Anga-oʻq ayladi shah ish rujui. Chu Mulkoro eshitti, qoʻrti filhol, Shahi mulk ollida yer oʻrti filhol. Chiqib shoh ollidin oʻlturdi dilxush, Boʻlub asbob jam’igʻa raqamkash. Ketur, soqiy, manga jomi mayi nob, Bu soatkim muhayyo boʻldi asbob Ki, gardun yetti qasridur vafosiz, Jahonning toʻrt fasli ham baqosiz. [XV] Mulkoroning toʻrt ravzai Eram(1) monand bila toʻrt qasri falakrayvand imoratin toʻrt ayirib har biriga Zuhalvash sarkor va Atorudson me’mor ta’yin qilib rub’i maskundek obodligʻigʻa mashgʻul boʻlgʻoni va Farhodning ish tamoshosigʻa kelib, ahli hunar san’atini tamosho qilib, Qorani(2) sangtarosh ishiga yetishgach gʻarobatidin fahmi teshasi ul ish idpoki xorasidin kund boʻlub, quyosh magʻrib togʻigʻa mayl etgondek, aning xorosi ustiga tushub, metin tilidin soʻz surub, xoro sadosidin javob topib, ul ish mayli mumdek koʻngliga «Kan-naqshi fil-hajar»(3) boʻlgʻoni Muhayyo aylagan bu korxona, Bu yangligʻ surdi vaz’idin fasona Ki chun shah qildi Mulkoroni ma’mur Binolar mulkdin qilmoqda ma’mur. Oʻzi otlandi davlat birla xushhol, Tushub davlat kibi ollinda iqbol. Rikobida hakim erdi adadsiz, Muhandisshevalar ollinda hadsiz. Kezib Chin davrida shodu qadahkash, Aningdek toʻrt mavzi’ qildilar xush. Ki har bir koʻrguzub jannat fazosi, Fazosidek suvi birla havosi. Kelib bir faslgʻa har bir muvofiq, Boʻlub shahzoda oromigʻa loyiq. Topib devor arkonini avval, Buyurdi har biriga toʻrt jadval. Chekildi bir yigʻoch tul ichra har xat, Yigʻoch oʻrni ham oʻldi xat bar xat. Chu torti bogʻ tarhi zebu oyin, Qilildi toʻrt qasr oʻrnini ta’yin. Buyurmoqta oʻtub dorogʻa navbat, Yetishti ishta Mulkorogʻa navbat. Xito mulkida erdi ikki ustod, Ikavlon tav’amonligʻ birla hamzod. Laqabda biri Boniy(4), biri Moniy, Muni koʻrgan tasavvur aylab oni. Qilib me’morliq Boniy ishin fosh, Kelib Moniy Xito mulkida naqqosh. Boʻlub Boniygʻa ul yangligʻ mahorat, Ki sharhidin kelib ojiz iborat. Chekib bu qasri miynokor tarhin, Kishi andoqki bir devor tarhin. Suv uzra gunbazi gardun hisobi, Anga soz etmak andoqkim hubobi. Kelib har ne bino ul qilsa bunyod, Yiqilmoqdin falak qasridek ozod. Boʻlub tufrogʻi oning xoradin berk, Yasab ohakni ohanroradin berk. Vale Moniy oningdek naqshbandi Ki, naqshin charx anga naqshin rarandi. Mudavvar mustaqim oʻlsa raqamkor, Chekib andoqki jadval birla rargor. Chu bogʻlab surati bejongʻa zevar, Boʻlub ul nav’kim ruhi musavvar. Kelib ul naqsh kilki soyasidin Ki, kelmay yuz qalam riroyasidin. Kishiga tushda ta’lim etsa zohir, QOʻpub ul uyqudin ustodi mohir. Yana bir ustodi chobuk erdi Ki, ham luk, san’ati ham nozuk erdi. Qilib xoro safi birla masof ul, Laqabda Qorani xoroshikof ul. Chu metin noʻgini xopokan aylab, Qatiq xoroni ravzan-ravzan aylab. Chu nozuklukni aylab xomasi fan, Boʻlub bir lavh uza umre qalamzan. Yana har nav’ ustodi yagona Ki, koʻrmay fannida andoq zamona. Tilab borini dasturi xiradmand, Ish ahvolidin oʻldi nuktarayvand Ki, shahgʻa boʻyla amre hodis oʻlmish, Anga shahzoda fikri bois oʻlmish. Bu yangligʻ toʻrt bogʻi jannatoyin, Ichinda toʻrt qasri ravza tazyin. Kerakkim toʻrt fasl ul tutsa orom, Boʻlub koʻngli qushi har ravzagʻa rom. Borining rangu vaz’in ayladi sharh Ki, ul nav’u bu nav’ etmak kerak tarh. Chu soʻz torti nihoyat, toʻkti yarmogʻ, Taammulsiz nechukkim toshu tufrogʻ. Alar ham korband aylab bilikni, QOʻpub koʻzlarga qoʻydilar ilikni. Chu Mulkoro alarni qildi xushdil, Masolih jam’ etarga boʻldi moyil. Burun ul ishni qildi toʻrt sarkor Ki, jam’ etkaylar ulcha boʻlsa darkor. Qoʻyub yuz kordon har ish boshida, Yana ming korgar har yuz qoshida. Toshirgʻa toshu xishtu bel aroba, Tutub Chin ichra obodu xaroba. Solib ham togʻu ham homungʻa afgʻon, Ogʻir yukdin tushub gardungʻa afgʻon. Chiqib har togʻ uza yuz xoraandoz, Ish uzra oʻlturub ming xorarardoz. Aroba demakim, garduni doyir, Boʻlub xoro yuki ostida soyir. Shafaq birla falakdin toʻlgʻamay bosh, Toshib ish boshigʻa oqu qizil tosh. Boʻlub har novakash bir bahri joʻshon, Ruboiy bahri soz aylab xurushon. Alarning bahri zoʻridin nishona Ki, har yon kemalar aylab ravona. Torilmay udu sandal ichra najjor, Nechukkim kirsa doʻkon ichra tujjor. Boʻlur chun arrasi chekmakda mahrur, Yogʻib sandal nechukkim qishda kofur. Boʻlur har doygar gardungʻa rayvast, Qolib bel urgʻuchi balchiq aro rast. Urarda belin kirgach figʻongʻa, Otib bir rarcha balchiq osmongʻa. Biyik toq ustida ustodi banno, Quyidin qilsa xisht olmoq tamanno, Topib yuz ming qamar sayr ichra tavse’, Zuhal birla vale borigʻa tarbe’. Rayoray korfarmodin hayohay, Hayohaydin qilib el ish rayoray. Tushub xayli bani odamgʻa oshub, Bani odam solib olamgʻa oshub. Boʻlur gardon aningdek toʻrt sarkor Ki, sargardon qolib bu yetti rargor. Ketib ustodlardin ishda qonmoq, Ne tinmoq bir zamone, ne tayonmoq. Ul ishlarga bu yangligʻ boʻldi chun tarh, Sarosar qildilar shahzodagʻa sharh. Ki, mundogʻ toʻrt qasri charxkirdor, Boʻlubtur toʻrt jannatdin radidor. Ki, har bir toqidek koʻrmaydur ofoq Ki, boʻlgʻay rub’i maskun ichra ul toq. Chu ta’rif ettilar haddin ziyoda, Havas qildi koʻrarga shohzoda. Minib ot, oʻldi ul yon dashtraymoy, Nechukkim tavsani gardun minib oy. Surub yuz mahvash atrofida markab, Aningdekkim, qamar davrida kavkab. Chu raxshin surdi ul yon bemadoro, Qiyomat koʻrdi boʻlgʻon oshkoro. Tushub bir olam elga bul-ajab joʻsh. Boʻlub borigʻa xobu xoʻr faromush. Chekib gardungʻa toʻrt andoq bino bosh Ki, gardun deb anga har lahza: shobosh! Falak toqigʻacha bogʻlab havoza, Zuhal yangligʻ chiqib ustiga roza(5). Qoʻyorgʻa har bino oli ravoqi, Boʻlub qolir hamono charx toqi. Ishida mahv oningdek har bir ustod Ki, ishdin oʻzga bori ishdin ozod. Koʻrub shahzoda andoq turfa ahvol, Tahayyur barmogʻin tishlab – qolib lol. Qayu bir reshakim andesha aylab, Qolib hayronu tahsin resha aylab. Kezar erdi boqib har reshavarni Ki, koʻrdi necha chobuk teshavarni. Oʻkub har sori qulla-qulla xoro, Qilibon pora-pora bemadoro. Itik teshalarigʻa har qaro togʻ. Richoq ollinda andoqkim, sarigʻ yogʻ. Birining mumdek ilgida xora, Qilib suv gʻulbigʻa sher oshkora. Biri yumshogʻ yigʻochdek xorarardoz. Sutungʻa rilroya aylabon soz. Apoda naqshbandi hiylasozi, Muhandis shevai raykartirozi Temurdin xomasi har yon ravona, Qilib tosh uzra tufroqdek nishona. Chekib yuz nav’ raykar xomasidin Ki, Moniy lol oʻlub hangomasidin. Gahi hanjor ila, gohi qilib zoʻr, Solib san’at bila ofoq aro shoʻr. Koʻrub shahzoda andoq kordone, Tamoshosigʻa mayl etti zamone. Chu tushti, soldilar bir tosh uza raxt, Yasab shoh oʻltururgʻa xoradin taxt. Saodat birla tutqoch anda taskin, Dedi: «Ey kordoni san’at oyin. Degil bu san’atingdin bizga fasli Ki, andin zohir oʻlsun far’u asli. Oting aytu oni hamkim bu resha Ki, yoʻngʻay mumdek xoroni tesha. Nedindur koʻrmaduk bu nav’i hargiz Ki, boʻlmish fahm idpokida ojizgʻ Yigʻochekim qatiqroq boʻlsa zarra, Richoq yetkach boʻlur andoqki arra. Ne suv birla beribsan teshanga zeb Ki, tormas xora yoʻnmoq birla oseb. Hamul xomangki aylar xora tanqir, Aning kayfiyatin ham ayla taqrir». Yer oʻrti kordoni naqshrardoz, Soʻzin qildi duo birla sarogʻoz Ki: «To boʻlgʻay havodis Koʻhi-Qofi(6) Chaqilgʻay ildirim xoro shikofi. Havodis toshidin osuda boshing, Ushotsun dardu gʻam boshini toshing. Qatiq xasming nasibi xora boʻlsun, Mashaqqat togʻida ovora boʻlsun. Chu soʻrdung avval otim shuhratini Va soʻngra san’atim kayfiyatini. Otim Qoran, ishim xud oshkoro, Qoʻlumda teshau ollimda xoro. Bukim soʻrdungki metin birla tesha, Nechuk sinmay yoʻnar xoro hamesha?(7) Aning suv bermagida holati bor Ki, andin aylamasbiz elga ixbor. Su bersa oʻyla afzorigʻa ustod, Yuz il xoro demaykim, yoʻnsa roʻlod, Sinardin teshavar osuda boʻlgʻay, Tugangay baski ishdin suda boʻlgʻay. Xito ahli bu san’at aylabon soz, Boʻlub olam elidin ishta mumtoz. Bu el ham ulcha men bilganni bilmay, Dalilim buki: men qilganni qilmay». Chu dono surdi mundoq nuktai pok, Boʻlub shahzoda bilmakka havasnok Dedi: «Ollimda boʻl shugʻlunggʻa mashgʻul, Ki, bu san’at erur koʻnglumda maqbul. Gahe yoʻngʻil, gahe naqsh ayla xora, Men aylay oʻlturub bir-bir nazora». Hunarvar yetkurub gardungʻa boshin, Muhayyo aylabon afzoru toshin. Koʻrub shahzoda koʻnglin shugʻligʻa band, Boʻlub xorotaroshu naqshrayvand. Qayu bir teshakim xorogʻa solib, Bu tahsin aylabu hayratqa qolib. Bu erdi shugʻli to ul lahzakim mehr – Yashurdi burqai xoro aro chehr. Qurub ul xoradin shahzoda nokom, Tutub xorosumi ustida orom. Savodi shahr sori xoraraymoy, Nechukkim togʻ aro mehri falaksoy. Ketur, soqiy, manga bir jomi rangin Ki, tushmish gʻam toshi koʻnglumgʻa sangin Ki, ul sel anda gʻam xorin sururgay, Demay gʻam xorikim, xoroni surgay. [XVI] Farhodning Qoran bila xoro yoʻnarda muqorin boʻlub, balki ul oyning bu Zuhal bila qiron qilmogʻi va bu fanda anga sohibqironliq eshigi ochilmogʻi va Moniy qalam moʻyidin tasvir fanin qalam-baqalam, balki moʻ-bamoʻ bilmogʻi va jamii sanoyi’ va hunar daqoyiqi aning ilgiga kelmogʻi va toʻrt yilda toʻrt hadiqai Eram misol va toʻrt qasri Xavarnaq timsolningkim, toʻrt fasl muqtaziyoti rangi bilan bino qoʻyulub erdi, itmomi va xoqonning alarni Farhodga musallam tutub, anda bazmi ishrat tuzarga ehtimomi

Muallif: Alisher Navoiy