Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]

Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]
Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]
Risolai Tiyr Andoxtan[1]
Bismillohir-Rahmonir-Rahim
Alhamdu lillohi rabbil olamin vas-salavot-ussallam alo rasulihi Muhammadi va olihi ajmain[2].
«Har kim tark qilsa tiyrandozliqni oʻgrigʻondin soʻng bas tark qilmish boʻlgʻay mening sunnatimni, ul mendin emas».
Ammo xabarda andoq keltirurkim, chun Hazrati Odam Safiy[3] (salavotu lillohi alayhi) dunyoga kelgondin soʻng Xudoyi taolo aning gunohin bagʻishladi. Ersa Jabroil[4] (alayhissalom)ga amr boʻldikim, Odamgʻa dexqonchilikni oʻgrotgil. Jabroil (a. s.) kelib aydi: – Yo Odam, Xudoyi taolo sanga aydi, andin soʻng amr qildikim, dehqonchiliq qilsun. Chun Odam (a s) bu paygʻomni eshitti, ersa qabul qildi. Va Jabroil (a. s.) urugʻ olib keldi va Odam (a. s.) sochti va yerni mola qildi. Qazogʻa qargʻalar kelib, ekkan bugʻdoyni kovlab olib yeya boshladi. Odam (a. s.) andoq koʻrub, munojot qilib aydikim: – Ilohi, mening, ekkanimni zoye’ qilmagil. Bas, Xudoyi taolo Jabroil (a. s.) din Odami Safiygʻa bir yoy va necha oʻq yibordi. Chun Odamgʻa oʻq otmoqni oʻgrotti. Andin sung buyurdikim, Odam bu oʻqni qargʻalar sari otgil. Bas, Odam (a. s.) otti va xato qildi. Jabroil tabassum qilib aytdi: – Yana bir oʻq otgʻil. Bu kezikda otgan urdi. Jabroil (a. s.) shodmon boʻldi. Odam (a. s.) soʻrdikim: – Ey Jabroil, avval otqonimda nega tabassum kilding va soʻng otqonimda nega shodmon buldung? Jabroil (a. s.) aydi: – Ul tabassum aning uchun qildim va soʻng shodmon boʻldumkim, agar avvalgʻi oʻqung qargʻalargʻa tegsa erdi farzandlaring ilgidin qiyomatqacha hech nimarsa xalos boʻlmagʻay erdi. Va yana bilgilkim, oʻq otmoq Xudoyi taoloning lutfi erur va Odami Safiyning moʻ’jizasidur. Bilgilkim, oʻq otmoqliqning savobi bisyordur. Ammo andoq bayon qiloli to sizga ma’lum boʻlgʻay.
Xabarda andoq keltirurkim, Paygʻambar (a.s.) oʻq otmoqning fazilatin bisyor etti. Ersa sahobalar (rizvon allohi taolo alayhim ajmain) taajjub qilib soʻrdilarkim: – Yo Rasululloh, tiyrandozliqning savobi ne miqdordur? Rasululloh (s. a. v.) buyurdikim: – Agar tiyrandozliqni biyik savobin aytsam xalq kasbu tijoratidin qolgʻaylar. Va oʻq otmoqdin oʻzga ish qilmagʻaylar. Ammo bir soat oʻq otmoq savobi bilan ellik yilgʻi toatning savobi barobar turur. Va Rasul (a. s.) aydikim: – Har moʻ’minkim, nishonagʻa oʻq otsa Xudoyi taolo anga behishtiylar savobin bergay va agar nishonga tegsa, behishtning eshikin anga ochib, hurni anga aqd qilgʻay.
Andoq rivoyat qilurkim, Pangʻambar (a. s.) sahobalar birla bir kun borur erdilar. Sa’di Vaqqos[5] farzandlarigʻa oʻq otmoq oʻgrotur erdi. Hazrati Paygʻambar (a. s.) zamone nishonagohga boqib turdilar. Bayakbor bir yigit paydo boʻldi, ilgida oʻq va yoy. Bu yigit kelib bir oʻq otti, ersa Paygʻambar (a. s.) base shodmon boʻldi. Andin soʻng sahobalar (r. a. a.) soʻrdilarkim: – Yo Paygʻambari Xudo, ne sababqa shodmon boʻldingiz?
Paygʻambar (a. s.) aydilarkim: – Ul sababdin shodmon boʻldum: ul yigit kelur erdi – gʻarqi gunoh erdi. Chun oʻq otti, ersa barcha gunohlaridan pok boʻldi va gunohlari toʻkuldi.
Xabarda andoqdururkim, Paygʻambar (a. s.) buyurdi, har yernikim, masjid qilur boʻlsalar qirq yil burun faxr qilur ermishkim, meni masjid qiladurlar. Va har yerdakim, oʻq otar boʻlsalar sakson yil burun faxr va mubohot qilur ermishkim, meni nishonagoh qilib, bir kun oʻq otganlar.
Amir ul-moʻ’minin Ali[6] (karamallohu vajhuhi) goho oʻq keltirur erdi, bosh va oyogʻlarni yolang qilib, durud aytur erdi. Bir kun Sa’di Vaqqos oʻq otar erdikim, Jabroil (a. s.) keldi va Hazrati Paygʻambar a. s.) Sa’di Vaqqos birla turub erdilar, Paygʻambar (a. s.) aydilar: – Ey Sa’di Vaqqos, mening uchun bir oʻq otqil. Va Jabroil (a. s.) aydi: – Yo Rasululloh, Sa’di Vaqqosgʻa aytgʻil mening uchun ham bir oʻq otsun. Chun Vaqqos bu ikki oʻqni otmoqdin soʻng Paygʻambar (a. s.) aydi: Bir oʻq Xudoyi taoloning nomi uchun otqil. Sa’di Vaqqos yana bir oʻq otti. Andin soʻng sahobalar (r. a. a.) borib, nishonagohdin oʻqlarni kelturdilar. Ammo ul oʻqkim, Xudoyi subhonahu taolo oti uchun otib erdilar, topmadilar. Jabroil (a. s.) kelib aydi: – yo Muhammad, Xudoyi taolo aydikim, ul oʻqni topmasunlar, aning uchunkim, ul behishtda Sa’di Vaqqosqa yer olib anda turdi.
Manquldurkim, Shayx Shafiqi Balxiy[7] (r. t. a.) naz’ holinda qoʻpub oʻq-yoy kelturub, bir necha oʻq otti, ersa yoronlari koʻrub shodmon boʻldilarkim, Shayxning ahvoli yaxshidur. Shayx (q. s.) aydikim: – Ey yoronlar, bilinglarkim, mening holim oxir boʻlubtur. Ammo andoq xayol qildimkim, bir toat qilayin va hech toat bu mahalda oʻq otmoqdin behrok koʻrmadim. Bilgilkim, oʻq otmoq savobi koʻp va mas’alasi bisyordur. Ammo muxtasar qilduk. Bo ehtirom anjomid, ba itmom rasid in nusxai sharif dar dasti bandai zaif Fatxulloh al-kotib.



↑ Alisher Navoiyga nisbat berilgan (Qarang: Bertel's Ye. E-Navoi. M.; L., 1948; Semenov A. A. Navoiy qoʻlyozmalari tavsifi. Toshkent, 1940) bu gʻoyat kichik asar ashtarxoniylardan Abdulazizxon (1645 – 1680) kitobxonasiga mansub bir majmua tarkibida mavjud, deyiladi. Ushbu satrlar muallifining Urfon Otajon bilan hammualliflikda yozgan maqolasida risolaning mazmun va mohiyati yoritilar ekan, uning Navoiy qalamiga mansubligi haqida ba’zi dalil va mulohazalar bildiriladi (Qarang: «Tafakkur» jurnali. 1995 y. 3/4-son. 120 – 124-betlar).

↑ Tarj. a.: Butun olimlarning parvardigoriga hamdu sanolar boʻlsin, Ollohning rasuli va uning oila a’zolariga duoi salomlar boʻlsin!

↑ Odam – Olloh yaratgan birinchi inson. «Abulbashar» kunyasi, «Safiulloh» (Ollohning sof quli) laqabi. Xalqda Odam Ota deb yuritiladi. Bu yerda Odam jannatdan quvilgach,. Olloh unga dehqonchilik qilishni, bugʻdoy ekishni buyurgani haqida soʻz ketadi.

↑ Jabroil – Olloh bilan paygʻambar oʻrtasidagn vositachi, vahiy keltiruvchi toʻrt farishtaning biri. Uning «Ruh ul-amin» laqabi bor.

↑ Sa’di Vaqqos – Muhammad paygʻambar sahobalaridan biri.

↑ Amir al-moʻ’minin – Aln ibn Abu Tolnb (661 yilda qatl qilingan). Islomda «Xulafo ar-roshidin» (toʻgʻri yoʻldan boruvchi xalifalar), xalq orasida «choryorlar» deb ataluvchi toʻrt xalifaning toʻrtinchisi, Muhammad paygʻambarning kuyovi va amakivachchasi. Islomdagi ikki asosiy oqimdan biri «shia» (arabcha «guruh» demakdir)ni Ali tashkil qilgan. «Amir al-moʻ’minin» Hazrat Alining laqabidir. Navoiy Hazrat Alining «Nasr ul-laoliy» (nasriy gavharlar) nomli asarida jam’langan hikmatlarining har birini bir ruboiyda talqin qilgan (268 ta) va asariga «Nazm ul-javohir» (nazmiy-she’rlar javharlar) deb nom bergan. Adabiyotda Ali ajoyib sarkarda va jasur shaxs sifatida ta’rif qilinadi.

↑ Shafiqi Balxiy – mashhur shayxlardan. Fariduddin Attor Ibrohim Adham tariqatini olgan edi, deb yozadi («Tazkirat ul-avliyo», 232-6.). Shafiqi Balxiy 174/790 – 791 yilda. Movarounnahrda dunyodan oʻtgan.
Mualifning boshqa asaralari
1 Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1153
2 Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 857
3 Arba’in [Alisher Navoiy] 1628
4 Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1474
5 Арбаъин [Alisher Navoiy] 619
6 Афоризмы [Alisher Navoiy] 629
7 Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 3588
8 Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 3978
9 Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3575
10 Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1977
11 Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1506
12 Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 825
13 Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1108
14 Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 769
15 Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 776
16 Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 678
17 Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1297
18 Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 3829
19 Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 2647
20 Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1053
21 Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 1818
22 Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 871
23 Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 769
24 Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 657
25 Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 656
26 Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1016
27 Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 6259
28 Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 1583
29 Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1324
30 Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1668
31 Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1498
32 Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 913
33 Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 576
34 Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 536
35 Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 524
36 Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 665
37 Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1601
38 Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1535
39 Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4121
40 Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 5900
41 Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 808
42 Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5055
43 Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 675
44 Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 640
45 Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 820
46 Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 988
47 Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 680
48 Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 671
49 Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1314
50 Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 1775
51 Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1429
52 Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 1821
53 Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3084
54 Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 6526
55 Munojot [Alisher Navoiy] 6558
56 Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1582
57 Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 812
58 Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 655
59 Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 726
60 Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 809
61 Муножот [Alisher Navoiy] 805
62 Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 653
63 Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 993
64 Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3489
65 Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1498
66 Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1658
67 Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 1944
68 Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1376
69 Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 980
70 Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 1788
71 Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1204
72 Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1427
73 Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4048
74 Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 768
75 Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 791
76 Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 683
77 Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 820
78 Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 620
79 Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 697
80 Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 638
81 Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 924
82 Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 965
83 Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 917
84 Притчи [Alisher Navoiy] 801
85 Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 1830
86 Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 1465
87 Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1480
88 Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 793
89 Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 740
90 Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 713
91 Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 547
92 Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 8709
93 Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1214
94 Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1341
95 Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2392
96 Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2221
97 Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1476
98 Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1211
99 Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 871
100 Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1070
101 Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 642
102 Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3124
103 Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2303
104 Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 708
105 Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 731
106 Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3044
107 Вақфия [Alisher Navoiy] 650
108 Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 1866
109 Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 723
110 Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 5819
111 Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1894
112 Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2681
113 Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1251
114 Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 642
115 Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1000
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика