Choʻloq turna (hikoya) [Shukur Xolmirzayev]

Choʻloq turna (hikoya) [Shukur Xolmirzayev]

Choʻloq turna tuxumdan kech chikdi. Chiqqanidan keyin ham oʻng oyogʻini ololmay ancha yotdi, tipirchiladi, tukdan iborat qanotchalarini qoqdi. Oʻzini paydo qilgan tuxum poʻchogʻiga tizzasidan pasti yopishib qolgan edi. Nihoyat, undan xalos boʻldi-yu, oʻng tomonga mayishib, atrofiga mayda shagʻal toshlar terib qoʻyilgan, qumga qattiqroq bosilgan tuya izidek uyasida bir-ikki aylandi. Soʻng ma’yus, ojiz ovoz chiqarib, boshini zoʻrgʻa koʻtarib, anchagacha qaltirab turdi. U nafas olar — yangi olam havosidan nafas olar, badaniga yangi olamning — iliq bahor quyoshining nurlari singar, shuning uchun qaltirar, hali bu hayotga koʻnikmagan edi. Bir payt yon tomondagi qalin shuvoqlar ortidan qattiq va dahshatli «qaq-qaq» etgan tovush eshitildi. Turnacha qattiq qimirlab, yana shikastlangan oyogʻi yoqqa yiqildi. Yana ancha tipirchilab yotdi. Endi, bu tipirchilashida oʻzini oʻnglab olishdan koʻra qandaydir sirli xavfdan yashirinishga intilish bor, chunki jajji turnacha onasining ovozidan buni his etgan edi. Haqiqatan ham Ona-turna qalin shuvoqlar ortida uchta joʻjasini ergashtirib, yerda sochilgan oʻt-oʻlanlar urugʻini terib yeb yurar ekan, olisda makkor tulkini koʻrib, shunday shovqinli ovoz chiqargan edi. Tulki choʻloq turnachaning isini olib yaqinlashgan, Ona-turna buning uchun emas, yoʻq, — u endi tuxumdagi naslidan voz kechgan, — yonidagi joʻjalari va oʻzini oʻylab shovqin koʻtargandi. Tulki dumini xoda qilib qochib qoldi. Ona-turna bolalarini ergashtirib, tagʻin uyasi yonidan, gʻoyat ustalik bilan «yasagan» uyasi yonidan oʻtarkan, uyoqqa beixtiyor qarab, Choʻloq turnachani koʻrdi. Boʻynini gʻoz choʻzib, koʻksidagi echki soqoldek osilgan qora patlarini sel-killatib, uning qoshiga keldi. Tumshugʻi bilan turtgan boʻldi. Ixcham, ingichka oyokdarini ildam koʻtarib, ustidan oʻtdi. Soʻng boʻynini gajak qilib, bolasiga birpas tepadan qarab turdi-da, tagʻin uning ustidan hatlab, narida alang-jalang boʻlib, har tarafga talpinayottan sogʻ joʻjalari yoniga ketdi. Choʻloq turna daf’atan ustida paydo boʻlgan soyadan najot kutib unga intilgancha qolaverdi. Bu holni kuzatgan inson hayron qoladi: Ona-turnani shafqatsizlik qildi, deb oʻylaydi. Aslida bunday emas: illo, bu tur qushlarning ham oʻziga yarasha mehr-shafqati boʻladi. Boʻladi-yu, lekin oʻzga qonun bu hisdan ham ustun turadi. Bu — yashamoq qonuni, zurriyot qoldirish va uning sogʻlom kamol topib, oʻzining ushbu ishini istiqbolda takrorlashiga boʻlgan tabiiy va tugʻma ehtiyoj qonunidir. Shuning uchun ular zurriyotni buzadigan va istiqbolda yashashi ogʻir boʻlgan farzandlaridan osongina voz kechishadi. Choʻloq turnaning mayda shagʻal toshchalar ustidan oʻtishi ham mashaqqatli boʻldi. Shundan keyin ham anchagacha yoniga agʻanab yotdi. Nihoyat, oʻzini oʻnglab, ne bir his-sezgi bilan quruq yerga tumshugʻini urdi. U ovqatga muhtoj — yangi olamda xoʻrak topish shu tarzda sodir boʻlishini tuygʻu bilan tuygan edi. Ona-turna bolalarini hamon ergashtirib, ba’zan gʻut-gʻut ovoz chiqarib don yeyishga undar, ular donlashar ekan, u benihoya uzun boʻynini choʻzib, atrof-tevarakka qarab turardi. Nihoyat, olislarga chigirtka va kamyob oʻt barglarini izlab ketgan Ota-turna ham uchib keldi. Keng qanotlarini yoniga tap-tap urib, uzun oyoqlarini choʻzib yerga qoʻndi. U qoʻnishi bilan Ona-turna parvoz qildi. Ota-turna esa bolalari oʻrtasiga kirib, gʻut-gʻut deya yerga qusdi. Turnachalar ota jigʻildonida hazm boʻlmagan, hoʻl, yutumli xoʻrakni choʻqib-choʻqib yemoqqa tutindilar. Nihoyat, u joʻjalarni ergashtirib, atrofiga toshchalar terilgan uyasiga keldi va Choʻloq turnachani koʻrib, boʻynini choʻzdi. Keyin, uni oyogʻida turtib koʻrgan boʻldi. Keyin, parvo qilmay, uyaga oʻtdi-da, qanotlarini yoyib, asta pasaya boshladi. Turnachalar chiychiylashib, otaning issiq patlari ostiga kirib olishdi. Choʻloq turna otasi sharpasidan ham oʻziga yaqinlik, boshpana hissini tuygan, aka va opalari ovozidan ham asti hayiqmagan edi. U ham ne bir issiq talpinish ila uyaga intildi. Bir amallab toshchalardan oʻtdi. Va dumalab-turib, issiq qanot tagiga suqildi. Ehtimol, Choʻloq turna uyaga kirolmaganda, Ota-turna unga parvosiz qolaverar edi. Biroq, endi uning harakatda ekanini sezib, qanoti ostiga kirishga qarshilik qilmadi. Otaning bagʻri — tashqaridagi iliq oftobdan ham yoqimli edi. Eng muhimi — Choʻloq turnachaning qaltirashi bosilgan, uning vujudiga bir bexavotirlik va ishonch kirgan edi. Ona-turna kelganda, Ota-turna tagʻin bolalarini qanoti ostidan chiqardi. Choʻloq turnacha onasi jigʻildonidan tushgan xoʻrakni koʻrib, unga intildi. Aka-opalari qatori yeb oldi. Keyin, albatta, qorni toʻymay, uzoq chiychiyladi. Keyin onasining ham bagʻriga kirdi. Ona-turna ham boya e’tibor etmagan joʻjasini endi e’tibor bilan yumshoq patlari ila bekitib oldi. Kun botishi oldidan Ona-turna yana oyoqqa turdi. Yana bolalarini yantoqzor ortiga boshladi. Endi Choʻloq turnacha ham ulardan ortda qolmay ergashdi. Endi Ona-turna ikki marta toʻxtab, uning yetib kelishini kutdi. Nihoyat, Choʻloq turnacha ham onasi gʻutgʻutlab chaqirgan yerdan don terib yedi. Soʻng Ona-turna kattakon yovshanning kungay tomo-niga yonboshlab, yumshoq, iliqqina qum-tuproqni qanotlari va oyoqlari ila tita boshladi, keyin unga bagʻrini berib yotdi. Choʻloq turnacha ham aka va opalariga oʻxshab qum-tuproqqa yotdi. Tuproq iliq, yoqimli — bunda quyosh tafti-yu ona-ota bagʻridagi haroratdan ham ziyodroq bir nima bor edi. Ota-turna tevarakda magʻrur kezib, atrof-olislarga koʻz tashlab yurar, goho oʻz-oʻzicha «qaq-qaq» etib yangroq tovush chiqarib qoʻyar edi. U har tovush chiqarganda Ona-turna boshini bir koʻtarib qarar, soʻng yana xotirjam boʻlardi. Turnalar bir xil tovush chiqargani bilan ma’nosi koʻp boʻladi, zero ularning inson qulogʻiga bir xil boʻlib eshitiladigan ovozlarida turfa ohanglar bor. Yovshan va yantoqlar toʻp-toʻp boʻlib oʻsgan, ulardan xoli maydonlar tap-taqir boʻlgan bu keng makonda koʻp marta quyosh chiqib, koʻp marta botdi. Havo tobora isib, oʻt-oʻlanlar sargʻaydi. Yerlar tors-tors yorildi. Bu turnalar bola ochib, kuz shamollari esa boshlaguncha turishadigan makon edi. Zero bunda Choʻloq turnachaning ota-onasi va aka-opalaridan ham oʻzga turnalar oilasi koʻp va ularning har biriga tegishli, oʻzlariga xos tugʻma qonunlariga koʻra chegaralangan yerlari bor edi. Bu makonda albatta ularning gʻanimlari, kushanda va doʻstlari ham bor edi. Masalan, eng ashaddiy dushmanlari tulki ila shaqol. Lekin bu ajoyib qushlar yashash uchun shunday kurash tarziga boʻysunar edilarki, ular gʻanimlariga qarshi oʻz qurollari bilan kurashishni ham bilishar edi. Birgina «qaq-qaq» etgan tovush manman degan tulkining esxonasini chiqarib yuboradi. Shaqol ham toqat qilolmaydi bu tovushga va bu yirtqichlarning har ikkisi ham bu ovozlarning egasi gʻoyatda nozik, mutlaqo beozor qushlar ekanini sira aqlga «sigʻdirolmaydi», chunki bu yirtqichlarni qadim-qadimdan xuddi mana shunday tovushlar dahshatga solib kelgan, bu tovushlar chiqqan joydan qochish — ular uchun yashash uchun kurash edi. Tabiat naqadar dono! Turnalarning uyalari nima uchun bu qadar sodda-ibtidoiy: qumga qattiq bosilgan tuya izining oʻzi. Tagʻin ochiq yerga qoʻyishadi. Atrofi nega kichik toshlar bilan qurshaladi? Bu uyalarda yana bir gʻaroyibotni koʻrish mumkin: qaysi turna tuxum qoʻysa, tuxumlari bilan yonma-yon ikki-uchta ot tezagini ham keltirib qoʻyadi. Ular nega kerak? Turna oʻt-oʻlan orasiga in qoʻysa — dahshat! Chunki aksar yirtqichlar oʻzlariga yemishni oʻsha oʻt-oʻlanlar orasidan izlashadi. Xolis, tekis yerdan-chi? Yoʻq. Lekin birda-yarim yoʻlakay turna uyasi ustidan oʻtib qolishi mumkin. Shunda ular Ona-turnalar qoʻygan tuxumlarni koʻradimi? Koʻradi. Lekin nega chaqib yeb ketishmaydi? Chunki tuxumlarning rangi ot tezagidan farq qilmaydi. Ot tezagida nima bor ularga! Uya atrofidagi toshchalar nega kerak? Choʻl shamollari tuxumlarni dumalatib ketmasligi uchun kerak. Yashash sharoitining oʻzi jonli-jonivorlarni ham qanday yashamoqni oʻrganib yaratgan. Kuz shamollari... Turnalar bezovta boʻlib yigʻila boshladi. Olis-olislardagi turnalar oilalari ham sayhonlik ustida parvoz qila-qila pastda koʻringan bu toʻplarga kelib qoʻshilar edi. Soʻng qanotlarini tap-tap urib yugurishgan, bir-birini quvlashgan, oyoqlarini koʻtarib, qanotlarini silkitishgan. Yosh turnachalar ham ularga taqlid qilishadi. Lekin ular koʻproq uchishadi, illo ularni koʻproq uchishga ota-onalari majbur etishadi: yerda uzoq qolishsa, ayamay choʻqishadi. Goho bu sahro turnalarning «qaq-qaq» ovozlaridan larzaga keladi. Ovozlar uzoq-uzoqlarga ketadi va kunora yiroqlardan yangi-yangi turnalar oilasi kelib qoʻshiladi. Goho bu olatasir toʻp ufqlar ortiga — olis Janubga, ulargina sezishi mumkin boʻlgan iliq taft kelayotgan yokdarga qarab turishadi. Shunda shimoldan esadigan shamol ularning yollari, soqollari va qanotlarini hurpaytiradi. Bir safar turnalar galasi taqir maydonda uzoq yoʻrgʻalab qaqillashdi. Soʻngra shunday tapir-tupur qanot qoqib havoga koʻtarilishdiki, taqir yer changib, yovshanu shuvoqlar boshi shamol esgandek egildi. Tala-toʻpda yerga talay patlar uchib tushdi. Soʻng qushlar havoda «gilamcha» boʻlib aylana-aylana koʻtarila bosh-ladi. Osmoni falakka chiqqanda ham aylanishar, bu aziz sahro ustida parvona boʻlgandek aylanishar, endi ularning ovozlari tamom oʻzgacha: qandaydir mungli va porloq, endi ovozlar bir-biriga joʻr boʻlib chiqar edi: qur-ey, qur-ey. Ovozlar elas-elas eshitila, turnalar nuqtalar misol koʻrina boshladi. Keyin birpas parokanda boʻlishdi-da, uzun saf tortishdi va asta Janubga qayrilishdi. Choʻzilgan ipga tizilgandek boʻlib, sahro osmonidan uzokdashib ketishdi. Turnalar!... Ularning yaralishlari, yashash tarzlaridan kelib chiqqan alohida uchishlar bor: yerga qoʻnish yoki yerdan koʻtarilish paytida «gilamcha» boʻlishadi, olislarga parvozda «argʻamchi»ga aylanishadi. Zero olis parvoz paytlarida ipga tizilgandek uchishmasa, ming-ming chaqirim yiroqdagi manzillariga emas, uning yuzdan biriga ham yetishlari gumon, ular yoʻllarda qolib yoxud nomaqbul joylarga qoʻnib, halok boʻlishar edi. Holbuki unday boʻlmaydi hech: tabiatning oʻzi ularni shunday uzoq masofalarga uchishga qodir qilib, qanotlarini katta va qamrovli, a’zolarini gʻoyat kichkina va yengil qilib yaratgani ustiga uchish tarzlarini ham shunga xos holda ijod etgan. Turnalarda ham, albatta, yoʻlboshchi boʻladi. Biroq u ham olis safarda hammavaqt safning oldida bora olmaydi. Chunki roʻparadan esuvchi shamol, dovullar, hatto havoning muallaq holati qarshiligi ham uning kuchini kesib qoʻyadi. Shuning uchun yoʻlboshchi turna ham yoʻlakay «dam oladi», ya’ni ortidagi turnaga oʻrnini boʻshatib, eng orqaga oʻtib turadi. Bu tur uchishda hikmat bor: roʻparadan esgan shamolu havo oqimi safda eng koʻp oldingi turnaga ta’sir etadi. Orqadagilar... bu qarshilikni juda oz sezib, goʻyo havo qarshiligi «yoʻq» boʻlgan bir boʻsh quvurda ketayotgandek boʻlishadi. Turnalarning olislarga ucha olishlari siri shunda. Soʻngra ularning uzun, ingichka tumshuqlari ham havo oqimini kesish va uning ta’sirini kamaytirishga qoʻl keladi. Ingichka oyokdari dumlari tomonga choʻzilib, goʻyo bir juft dum patiga aylanib qoladi. Pastga tushayotganda bu xil uchmoqqa hojat qolmaydi. U ancha ochkoʻz, ammo bari bir zaif boʻlib oʻsdi. Aka-opalari parvoz mashqini olayotganda, u ham albatta safga qoʻshilar, lekin, birlamchi, tez charchar, soʻngra yerga qoʻnish ham uning uchun xiyla azob edi: qiyshayib qolgan oyoq yerga toʻgʻri tushmay, Choʻloq goho yiqilib ketar, parvoz oldidan ham tez yugurib olishda shu oyoq xalal berardiki, shuning uchun u koʻpincha yerda boʻlishni afzal koʻrardi. Shuning uchun oʻzga turnalardan zaifu ularga qaraganda xiyla etli boʻlib oʻsdi. Biroq «qabilasi» udumi, yashash sharoiti talabi bilan ular xulqida paydo boʻladigan oʻzgarishlarni bexato oʻzlashtirdi. Unda barcha turnalardek boʻlguvchi tugʻma hislar kamol topdi: u ham tulki uchraydimi, shaqol uchraydimi, dahshatli «qaq-qaq» tovush bilan ura qochiradigan boʻldi; olis koʻllarga borib suv ichib kelish va foydali oʻtlarni ota-onasi yordamida topishni oʻrgandi, ba’zan oʻzi ham ichki — tabiiy hissi bilan topib yedi. Ba’zan safdan ortda qolgan paytlarida — qorongʻi tushgan, yulduzli kechalarda ham oʻz qarorgohlarini adashmay topib kelardi. Bu xususda u oʻtkir edi, eng yaqin yoʻllarni kashf etar edi. Mana, u ham Janub sari, xuddi ohanrabodek oʻziga tortayotgan sirli manzil sari «qabilasi» safida uchib bormoqda. Oldindagi turnalarning yon-veridan esayotgan shamol unga ham oz-moz ta’sir etadi, qanotlarini yalab oʻtadi. Pastlik!.. U hech qachon bunchalar» balandda parvoz etmagan edi. Lekin bu uchishning gashti boʻlak ekan... Buning ustiga, olisda sirli makon bor. Oʻshanga yetishlari kerak. U makonning juda ham azizligini hozkroq sezmoqda! Shu alfozda borar ekan, oʻngu soʻlidan oppoq bulutlarning suzib oʻtayotganini koʻrdi. Bulutlar unga tanish edi. Bahor chogʻlaridan tanish... Biroq oʻshanda ular yuksaklikdan patlarni yumshatib hoʻl qiladigan yomgʻir yogʻdirib oʻtishgan edi. Choʻloq turna aka-opalari bilan qoʻnishib, ularni pastdan kuzatishgan, soʻng oftob charaqlab chiqqanda, patlarini uzoq titib-toʻzgʻitgan edi. Ular goho suvdoqqa borib choʻmilgandan keyin ham iliq qumloqda turib, patlarini shu xilda quritishar edi. Endi esa Choʻloq turna oʻz safdoshlari bilan oʻsha bulutlar ichidan suzib oʻtmoqda. Lekin u bundan vahimaga tushayotgani yoʻq, aksincha — bu gʻaroyib makonda erkin-erkin quloch otmoqda. Bir payt yaydoq, bulutsiz, niliy boʻshliqqa chiqib olishdi. Turnalar kiftiga iliq oftob nurlari tegdi. Ammo olgʻa uchganlari sari Choʻloq turna havoning keskin sovib borayotganini payqadi. Pastda... pastlikda oppoq togʻlar koʻrinar, ular ham Choʻloqqa tanish edi: bir vaqtlar ularni yonlab uchgan, lekin oʻshanda hech ham bunchalik sovuqni sezmagandi. Havo sovigandan-sovidi. Turnalar esa tobora tezroq uchishar, chamasi mana shu tez harakat ularni sovqotishdan saqlamoqda, ba’zilarining qanotlariga qirov ham qoʻngan edi. Havo tagʻin asta-sekin ilidi. Togʻlar orqada qoldi. Shu tarzda borishar ekan, Choʻloq turna safning ancha oldiga oʻtib qolgan edi. Endi shamolning ta’siri kuchaya boshladi. Chunki yoʻlboshchi turnagina emas, uning ketidagi bir necha turnalar ham «yoʻlboshchilik» vazifalarini ado etib, hordiq uchun safning quyrugʻiga oʻtishgan, shunga koʻra Choʻloq turna karvonning oʻrtasidan oshib qolgan edi. Choʻloq pastlikda qandaydir tanish yirik qushlarni koʻrdi. Ular oʻz sahrolarida ham ba’zan uchrab qolar, biroq makonlariga yaqin yoʻlamas edi. Yoʻlamas edi-yu, Choʻloqning oʻzi ham bu qushlardan ehtiyot boʻlishni tuyar edi. Ular — burgutlar edi. Karvon tagʻin yuksala boshladi. Choʻloq turna bir necha marta quyiga qaradi. Ne bir tuygʻu ila safdan ajralgisi ham keldi-yu, xuddi safga koʻzga koʻrinmas zanjir bilan bogʻlangandek, uchishda davom etdi. U uchishi kerak edi. U uchishi kerak! Faqat olgʻa uchishi! Sirli, ohanrabo manzil tomon uchishi kerak! Nima boʻlmasin, qanday toʻsiqlar uchramasin, bari bir uchishi shart! Uchishi... Etakda daraxtzor qishloqlar koʻzga tashlana bosh-ladi va bir mahal Choʻloq turna shundoq biqinlarida gala-gala qaldirgʻochlarning ham parvoz etib borayotganlarini koʻrib qoldi. Keyin esa bir necha qaldirgʻoch lip-lip eta olgʻa oʻtdi-da, gʻoyib boʻldi. Choʻloq turna tagʻin ham safning oldiga chiqib qoldi. Qaldirgʻochlar ham yashash qonunlari, avlodlari udumi hukmida ayni shu pallada janub sari yoʻlga chiqishgan edi. Turnalar karvoni oldiga oʻtib olgan uch-toʻrtta qaldirgʻoch esa dam olmoqchi, ya’ni karvonboshilar kiftiga qoʻnishgan, shu sabab ular tezroq charchab orqaga oʻtishgan edi. Qishloqlar ham ortda qolib ketdi. Choʻloq turna endi safning boshida uchmoqda. Oldindan shovullab esayotgan shamol daf’atan ta’sir etib, uning bor quvvatini soʻrib olmoqda edi. Choʻloqning koʻzlari tinib keta boshladi. Lekin uchmoqda. Qaerga... Oʻsha sirli makonga! Choʻloq turna u aziz makonni umrida koʻrmagan esa-da, uni biladi: u oldinda! Karvon bir maromda ketayotgan edi. Choʻloqning parvozi susaygani sari orqadagi turnalar bir-biriga juda yaqin kelib qola boshladi. Oʻrtadan yoʻlboshchi turnaning «quvq» etgan tovushi Choʻloqqa yetib, u ixtiyorsiz bir tarzda oʻrnini ketidagi turnaga boʻshatdi-da, chetlanib, safning orqasiga oʻtdi. Saf yana olgʻa intildi. Choʻloq dumda turib uchar edi endi... Ular shu alfozda uchib, tunni ham oʻtkazishdi. Choʻloq turna karaxt boʻlib qolgan, u bir necha marta karvonning boshiga chiqib, shu zahotiyoq orqaga oʻtib olgan, bu orada yoʻlboshchi turna bir necha marta «quvq-quvq» deb ovoz chiqargan, endi bu xil ovoz oʻzga turnalardan ham eshitila boshlagan edi. Choʻloq orqada... orqada qola boshladi. U bor kuch-quvvati ila qanot qoqadi. Lekin tobora orqada qoladi. Karvon olgʻa ketmoqda! Turnalar karvonining qonuni qat'iy: ular ortga burilishmaydi: ular ortda qolayotgan safdoshlariga yordam koʻrsatisholmaydi ham — bu hol ularga shunchalar aniqki, hayot tarzlariga ay-lanib ketgan. Safga yaroqsiz turna ham taqdirga tan bermogʻi kerak. Lekin oʻjar, qaysar Choʻloq buni his etsa-da, oʻzini dahshat qoʻyniga — yolgʻizlik qoʻyniga tashlagisi kelmaydi: butun bori-borligʻi bunga qarshilik qiladi. Ammo kuch-quvvat bunga imkon bermaydi: Choʻloq turna bu holidan hayratlangan kabi tagʻin qanot qoqadi. Karvon olislab ketdi. Choʻloq yolgʻiz qoldi. Endi uning oldida havo qarshiligini kesguvchi kuch yoʻq, hozirgi moʻ'tadil havo oqimi ham unga kuchli dovuldek ta’sir etar edi. Choʻloqning tezligi battar kesilib, pastlay boshladi. U nolali ovoz chiqarar, karvon esa uzoqlashgani ustiga, tagʻin balandlab uchmoqda edi. Choʻloq pastlab borayotgan esa-da, oʻsha sirli yurtga qarab uchardi. Pastlab-pastlab ham uchaverdi. Lekin kuch-quvvat uni tark eta borishi, shamol uni orqaga suraverishi oqibatida u deyarli harakatsiz bir holga tushdi. Unda yashashga intilish hissi oʻzga bir tarzda junbishga keldi. U qoʻnishi kerak. Qandaydir sahroga oʻxshash yerga, yovshan-yantoqlar oʻsgan yerga qoʻnishi kerak... Lekin oldindagi vatan!.. Oʻsha vatan uning uchun hayot edi: asl hayot oʻshanda edi!.. Endi esa u hayot Choʻloqni inkor etdi. Choʻloq boshqa hayotga koʻnikishi kerak. U qoʻnishi kerak, qoʻnishi... Choʻloq turna endi temirqanot boʻlgan palapondek hamon olgʻa intilib, past-past yashil daraxtlar ustidan uchib oʻtdi. Keng oʻtloqlar ham ketinda qoldi. Yiroqda taqir bir maydon koʻrindi. Turna unga intilib borarkan, qarshisida saf tortgan teraklarga yetganda, tagʻin oʻz-oʻzidan pasayib ketdi-yu, ularga shatir-shutur etib urildi. Qanoti qiyshayib, xazonlar ustiga tushdi. Yana oʻng tomoniga yiqilib, shu boʻii tek qoldi. Bir mahal uning tingan koʻzlari atrofni koʻrdi. Turna apil-tapil qanotini oʻnglab oldi va atrof manzarasidan dahshatga kelib, «qaq-qaq!» deb ovoz chiqardi. U endi oʻzga hayot qoʻynida edi... 1978

Muallif: Shukur Xolmirzayev