Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy]

Хазойин ул-Маоний: Учинчи Девон
Алиф Ҳарфининг Офатларининг Ибтидоси «Бадоеъ»дин
1

Эй навбаҳори оразинг субҳиға жонпарвар ҳаво,
Андин гулу булбул топиб юз барг бирла минг наво.
Тўбию шоҳи сидрадур кўюнг гиёҳи, негаким
Ушшоқ ашку оҳидин ҳар дам топар сую ҳаво.
Заҳри фироқингдин қаю ошиқки бўлди талхком,
Нўши висолинг етмаса, Исо анга топмас даво.
Чун қозиюл ҳожот сен даъвои маҳринг қилғали,
Дарду фироқ андуҳидин келтурмишам икки гуво.
Қилмай қабул ижоднинг имкони йўқ, сўнгра яна
Мақбулини рад айламак лутфунгдин ўлғайму раво.
Зоҳид, кўнгулнинг хилватин матлуб ғайридин орит,
Сен сайр қилсанг қил, керак кўнглунгга бўлса инзиво.
Десанг Навоий жон аро маҳбуб бўлғай жилвагар,
Аввал кўнгул кўзгусидин маҳв айла нақши мосиво.
2

Не сунъунгдин ажаб юз минг жаҳон бўлмоқ яна пайдо,
Не мулкунгга халал юз минг жаҳондек бўлса нопайдо.
Не поёни жалолу кибриёдурким тафовут йўқ,
Агар юз минг жаҳондек бўлса нопайдо ва ё пайдо.
Азал ҳам сен, абад ҳам сен, не аввал бирла охирким,
Анга йўқ ибтидо пайдо, мунга йўқ интиҳо пайдо.
Ироданг бирла тақдирингдин ўлғай икки кавн ичра,
Агар бўлса фано зоҳир вагар бўлса бақо пайдо.
Фалак ҳам ожиз, ахтар ҳам забун, сайру сукун ичра
Ки, сендиндур, не бўлса анжуму афлок аро пайдо.
Баҳона уммоҳот ўлдию обо йўқса сунъунгдин,
Ато бирла аноға не атову не ано пайдо.
Нечаким баҳр ила кон бўлса, сендин тарбият етмай,
Эмастур мумкин ўлмоқ дурру лаъли бебаҳо пайдо.
Чу баҳри раҳматинг мавж урса, пайдо бўлмағай хасча,
Неча журм аҳлидинким бўлса юз кўҳи хато пайдо.
Навоийнинг тилин шукрунгға гўё айлаким, бўлғай
Анга ҳамдинг гулистонида ҳар дам юз наво пайдо.
3

Эй, қилиб лутфу ато бирла улус коми раво,
Эй, вужуду адам иккиси вужудингға гуво.
Сен солиб навъи башар хайли мизожи аро заъф,
Сендин афлок тибоида қави барча қуво.
Офариниш сипаҳида бир эмас юз мингдин
Меҳрким, чекти фалак буржида зарбафт ливо.
Етмаса гарди раҳинг кўҳли бўлуб Руҳуллоҳ
Ожиз айлар чоғи хуффош амосиға даво.
Лутфунг оллида кириб равзаға аҳли исён,
Қаҳринг ўлғанда тушуб вайлға аҳли тақво.
Шарқдин ғарбни бир дам бориб аҳли талабинг
Ким, бўлуб ҳиммат аёғи била ул қавм раво.
Гулшани васлинга ҳар қушки ҳаво кўргузди,
Етмади лек агар етти қилиб эрди ҳаво.
Зотинга ғайрни кимса начук этгай ташбиҳ,
Мосиваллоҳ чу саво келдию ул зот сиво.
Ё раб, ул барг насиб этки, Навоий топқай
Боғи тавҳид гулу булбулдек баргу наво.
4

Эй, жамолинг жилваси миръот инсу жон аро,
Лек ўлуб ул жилва комил мазҳари инсон аро.
Топмаған бўлса лабингнинг шарбатидин чошни,
Бас бу не жонбахшлиқдур чашмаи ҳайвон аро.
Нега олам ўртади, ҳуснунг ўтидин ламъае,
Тушмаган бўлса жамоли Юсуфи Канъон аро.
Тушмаган бўлса қуёшингдин қўлиға партаве,
Бас не байзо эрди жайби Мусаи Умрон аро.
Эсмайин лутфунг риёзидин чаман сари насим,
Гулга булбул қайда вола бўлди бу бўстон аро.
Файз агар олмас вужудунг гулситони атридин,
Шаммаи нақши вужуд имкон эмас имкон аро.
Тортибон солғил Навоийни карам дарёсиға
Ким, бўлубтур ғарқа баҳри бодаи исён аро.
5

Ё раб, ўлғон чоғда жоним жисми вайрондин жудо
Ул бўлуб мундин жудо, сен бўлмағил андин жудо,
Чун жудо бўлсам мени ғамнок йўқу бордин
Не ғамим, сен бўлмасанг мен зори ҳайрондин жудо.
Нақди жон чиққанда имон гавҳарин кўнглумга сол,
Айлагил жондин жудо, лек этма имондин жудо.
Хонумондин ойириб, қилғанда зиндон ичра ҳибс
Қилма лутфунг мен алохону аломондин жудо.
Ҳашр ғавғоси аро осийлиғимға раҳм қил,
Лутф ила илгим тутуб, қил аҳли исёндин жудо.
Гарчи ўлдум кофири ишқ аҳли ислом ичра қот,
Ул замонким бўлғуси кофир мусулмондин жудо.
Элга махлас истасанг, етти тамуғни айла кул,
Айлабон бир шуъла бу оҳи дурахшондин жудо.
Жаннат истаб айлаганларни ибодат қилмағил
Кавсару тўбию қасру ҳуру ризвондин жудо.
Барчадин айру Навоийға қилиб васлинг насиб,
Қилмағил, ё раб, ани мундин, муни андин жудо,
6

Эй гулшани рухсоринг ўлуб даҳрға оро,
Рухсор уза сочинг гул уза анбари соро.
Гунг этти Масиҳонию тор этти қуёшни,
Ул нутқи дилором ила ул ҳусни дилоро.
Гесуву юзунг сунбулию барги гулидин,
Девона мену шифта лайлан ва наҳоро.
Ул ердаки рахшинг қилибон жилваи парвоз,
Учмоққа фалак қушлариға анда не ёро.
Захм элдин ўлуб зоҳиру сендин бори марҳам,
Эл унф аён айлабу сен барча мадоро.
Лаълингға етиб хора агарчи ушатибдур,
Чун анда етиб лаъл бўлуб қадрда хоро.
Билди чу ҳадисингни Саҳиҳ эмди Навоий,
Маскан чу тилар бўлса не Батҳо, не Бухоро.
7

Эй, санга муқтадолиқ ики кавн аро,
Анта хайрул башар, анта хайрул варо.
Кимки фавқус сурайё эди манзили,
Тобеъинг бўлмағач кирди тахтас-саро.
Зотинга фахр этиб етмиш икки фариқ,
Оразинг шамъидин ёруб икки саро.
Нафсинга раҳмати ҳақ била иқтирон,
Муъжиз отингға сиҳру фусун ифтиро.
Ҳашрға тегру меърожинг афсонаси,
Хайли хайл малойик аро можаро.
Ҳам рафъатингға арши баринда макон,
Ҳам Буроқингға хулди баринда чаро.
Ким касофат била қўйди юз наътингга,
Гар қуёш эрдиким, бўлди юзи қаро.
Ё набийаллох, аҳволима қил назар,
Журму исёну ожизлиғим мо таро.
То анинг бирла бўлғай, Навоий, сенинг
Наъту ҳамдинг баёниға достон саро.
8

Улки ишқ аҳлини ўлтурмак эрур одат анга,
Жон керак бўлса кўнгул айламагай рағбат анга.
Ҳажр муҳлик эканин мундоқ агар билсам эди,
Тутмағай эрдим агар ўлсам эди улфат анга.
Ул парий сувратиға телба кўнгул бўлди асир,
Ишқ аро, войки, юзланди ажаб суврат анга.
Юзи кўзни ёритур, лек қуёш хира қилур,
Билур улким кўзи борким, мунга йўқ нисбат анга.
Тош урарлар мени Мажнунғаки, қозмиш Фарҳод,
Ишқ аро менча қачон эрди экин шиддат анга.
Улди Мажнун кўрубон дилбарину мен кўрмай,
Менча йўқ эрди экин ўлганида ҳасрат анга.
Дийда побўсин аёғингға магар элтур ашк,
Йўқ эса мунча югурмакда недурур суръат анга.
Мени саргаштада ҳижрон ўқидин минг пайкон,
Чархи гардонға мушобиҳ кўрунур ҳайъат анга.
Даҳрнинг гулшанидин бўйи вафо тутма тамаъ
Ким, сабо машшотаси сепмади бу накҳат анга.
Эй хуш ул риндки, муғ дайрини қилди маскан,
Етса ҳам муғбачалар ишқида юз офат анга.
Эй кўнгул, қўйма Навоийники, ҳушёр ўлғай,
Кўп етардек эса даврон элидин меҳнат анга.
9

Килк эрур жисмимки, тил бўлмиш демакдин лол анга,
Ичда печу тоблиғ ноламни англа, нол анга.
Сунъ килкидин ёзилди гўйи, ул гўйи зақан,
Нуқталар янглиғ занахдонингда икки хол анга.
Кокулунг элга жаҳонни тийра қилғон дуд эрур,
Ҳар сари зулфунг ики ёнида тушкан дол анга,
Кўйнда овора кўнглум хаста эрмиш, эй рафиқ,
Лутф этиб маълум қилсангким, не бўлмиш ҳол анга.
Эй мусаввир, топмасанг Лайлию Мажнун чеҳрасин,
Дилбаримни бил мунга ўхшаш, мени тимсол анга.
Соқиё, кўнглумни даврон қилди кўптин-кўп малул,
Бўлғали фориғ керак бир жоми моломол анга.
Эй Навоий, кимки қилди ҳажр бедодин қабул,
Раҳбари сарманзили васл ўлди бу иқбол анга.
10

Лаъли лабингки, жоним эрур мубтало анга,
Махлас демонки, истарам ўлғай фидо анга.
Ҳажринг балосиға не илож айлагай Масиҳ,
Ранжидур улки заҳр емакдур даво анга.
Васлинг қушики ашк ила оҳимдин этти рам,
Гўё ярашмади бу су бирла ҳаво анга.
Маръям кеби ано эди туққонда ул Масиҳ,
Тарсо эмон десамки, ким эрди ато анга.
Дашномим этса шод нечук бўлмайинки, мен
Андоқ ҳақирменки, дей олмон дуо анга.
Соқий майики ёр лабу орази кеби
Бўлғай назар ҳаримида рангу сафо анга.
То ичсам ани ул юзу лаб жилва айласа,
Жон кўзгусида рафъ бўлуб мосиво анга.
Улким замона аҳлидин истар вафову меҳр
Ким, нақши меҳр кўрди мунга ё вафо анга.
Айб этмангиз, Навоий агар бўлса бенаво,
Қўйдиму давр чархи мухолиф наво анга.
11

Ҳажридин ҳар нечаким бўлди кўнгул зор манга,
Ҳеч раҳм этмади ул шўхи жафокор манга.
Ғунчадекдурким, очарлар куч ила баргларин,
Бўлғали ҳажрида қонлиғ кўнгул афгор манга.
Оташин лаълдек ахгар тўкадурлар ҳар дам,
Лаби ҳажрида ики дийдаи хунбор манга.
Зулфидин шиддати куфрум эрур ул ҳадғачаким,
Сабҳа торича эрур риштаи зуннор манга.
Яхшироқ равза саводидин, агар даст берур
Ул қуёш кўйида бир сояи девор манга.
Чунки бу қуббаи хазро аро жуз ҳодиса йўқ,
Эй кўнгул, авло эрур кулбаи хаммор манга.
Эй Навоий, не маю мутрибу не ҳуону не ишқ
Хонақаҳ тарки эрур, англаки, ночор манга.
12

Лабларингдин гарчи қон ютмоқ дамо-дамдур манга,
Гар даме жоми висолинг йиқса, не ғамдур манга?!
Панд эшитмай, кўруб ани, юз балоға учрадим,
Кўзларим чиқсунки, юз мунча сазо камдур манга?!
Қофи шавқум шарҳини таҳрир қилдим, ваҳ, не суд
Ким, анга ирсол учун Семурғ маҳрамдур манга?!
Ёрким, мундоқ ниҳондур кўздину мен телбамен
Ким, дегайким, фитна бўлған насли одамдур манга,
Қора чирмаб ёш тўкуб, афғон қилурмен хомадек,
Эткали нолон кўнгул бу навъ мотамдур манга?!
Ўзга юзга боқма деб, бир-бир кўзумға бости муҳр,
Ийнак-ийнак ҳар қора бир нақши хотамдур манга?
Даҳр аро тушкан ҳаводис ўтидин монеъ эмас,
Кўз ёшимдин гарчи кўз тушкунча бир намдур манга?!
Соқиё, жоми жаҳонбин тутки, андин кашф этай
Ким, кўп иш бу коргаҳ вазъида мубҳамдур манга?!
Дилбари оллида Мажнун нақди жон сарф этмади,
Эй Навоий, ишқ атвори мусалламдур манга?!
13

То сенингдек қотили хунхорае бордур манга,
Биллаҳ, ар ўлмакдин ўзга чорае бордур манга?!
Нўши жон ҳар бодаким аҳбоб ила нўш айладинг,
Гарчи ҳаргиз демадинг оворае бордур манга?!
Васли иқболию мен, ҳайҳот, басдур бу шараф
Ким, йироқдин давлати наззорае бордур манга?!
Деб эмиш ҳар кимда бор захме, отай марҳам бир ўқ,
Шукр эрурким, ҳар саримў ёрае бордур манга?!
Борди ул хуршиду ашким оқти, ваҳ, толеъ кўрунг
Ким, не янглиғ ахтари сайёрае бордур манга?!
Сабр солдим кўнглума васлинг тилаб, ваҳ, бот келиб
Турфа кўрким, шиша ичра хорае бордур манга?!
Дема кўп, эй нафским, дунё арусин иқд қил,
Уйда баъзидек соғин маккорае бордур манга?!
Дев уруб ишқи мажозий ичра мажнун айлаган,
Ёва дер, буким парий рухсорае бордур манга?!
Эй Навоий, куймакимни қилмағайсен манъ, агар
Жон аро билсанг не оташпорае бордур манга?!
14

Лабинг сари токим назардур манга,
Ёш ўрнида хуни жигардур манга.
Дема мендин айрил, доғи умр сур
Ки, ул умр ўлумдин батардур манга.
Тугонлар дирам шаклидур зод учун,
Адам сари чунким сафардур манга.
Қилур айб ошиқлиғим барча халқ,
Улус айби, ваҳким, ҳунардур манга.
Табибо, яна сабрдин дема сўз
Ки, бу шарбатингдин зарардур манга.
Дема майни тарк этки, соқий юзи
Бу кўзгу аро жилвагардур манга.
Навоий, ул ой ҳажрида туну кун
Қотиқ шому тийра саҳардур манга.
15

Жавру зулмунг гарчи ўлмаклик нишонидур манга,
Чунки сендиндур ҳаёти жовидонидур манга.
Ул париваш ишқидин, носиҳ, мени манъ этмаким,
Телбалик вақтию ошиқлиқ замонидур манга.
То ўқубмен ишқ ҳарфин дарсу такрору сабақ
Вомиқу Фарҳоду Мажнун достонидур манга.
Музтарибмен чарх янглиғким, нужуми тийрадин
Танда ҳар кун юз туман доғи ниҳонидур манга.
Ҳеч ранже зоҳир ўлмай мен худ ўлдум, эй табиб,
Лек билким, қасди жон эткан фалонидур манга.
Эйки, дерсен ишқ аро ўлмак зиёндур, умр суд,
Ҳар не судидур санга, неким зиёнидур манга.
Кўрмишам вожиб бақосин равшан, андоқким қуёш
Токи имкон соя янглиғ кўзда фонидур манга.
Бу фано дайрин бақосиз эрканин то англадим,
Эл суруди ишрати мотам фиғонидур манга.
Эй Навоий, воизу фирдавси аъло зикриким,
Боғи хулд ул ҳури пайкар остонидур манга.
16

Қилди юз пора кўнгул бўлғали афгор санга,
Юз кўнгул бирла мени ишқ гирифтор санга.
Йўқ бадан бирла кўнгулдин манга юз меҳнату дард
Ким, бўлубтур бадан афгору кўнгул зор санга.
Ғам туни субҳ тиларсен, кўнгул уз, захминг кўп,
Воқиф ўлким, дамидин етмасун озор санга.
Эйки, дерсен манга ошиқмусен, аҳволима боқ,
Ваҳки, тил бирла нечук қилғамен изҳор санга.
Эйки, даврон ғамидин йўқ сенга бир лаҳза амон,
Билки, хуш маъман эрур кулбаи хаммор санга
Май ич, эи шайхки, матлуб юзи жилвасидин,
Қилмади манъ бажуз пардаи пиндор санга.
Васл кўйида, Навоий, турубон истама ёр,
Муддаи борида ул кўйда не бор санга.
17

Баҳона қатлимадур ишқдин фасона санга,
Қилурға қатл не ҳожатдурур баҳона санга.
Ўқи ўтунлари ичра сен ўтсен, эй кўнглум,
Бошоғлари учидан ҳар тараф забона санга.
Қуруқ таним ўқ учидин кўрунмас, эй чобук,
Яқин кетур, керак эрса сўнгак нишона санга.
Иҳота айладинг, эй баҳри ашк, ер куррасин,
Ажаб эмастур, агар йўқтурур карона санга,
Дам урма муғбачалар ишвасидин, эй зоҳид,
Вужуд нақшин оқизмай майи муғона санга.
Замона таркини ком айлабон халос ўлғил,
Десангки, солмаса нокомлиғ замона санга.
Навоиё, ғами чун жону кўнглунг олди, не суд,
Суруди дилкаш ила жонфизо тарона санга.
18

Меҳнат ўқидин қабақдек қолмишам афғон аро
Ким, букун чобуксуворим йўқтурур майдон аро.
Тийраликдин кўр этибтур кўзларим ҳар кунги гард
Ким, бор эрди тўтиё бу дийдаи гирён аро.
Сенки майдон ичра йўқсен, пайкаредур жони йўқ,
Ҳар пари пайкарки маркаб секретур жавлон аро.
Гарчи ҳар шўхе сурар майдонға ўқ янглиғ саманд,
Чун сенинг рахшинг эмас, биллаҳ, ўқидур жон аро.
Тер оқизған аблақингдектур сени келгайму деб,
Ҳар сари тушкан кўзум юз минг дури ғалтон аро.
Онсиз урмиш ҳалқа чобуклар, не янглиғ этмайин
Ким, кўрунмас зарра, хуршид ўлмаса даврон аро.
Меҳрдек гар тавсани гардунга мингилким, сипеҳр
Паст этарда фарқ йўқ хуршид ила Кайвон аро,
Гар қуёш зангин фалакрафторлиғ рахшингга ос
Ким, тузар ул занг навҳанг нағмасин афғон аро.
Эй Навоий, кет бу майдондин, гар ул ҳур ўлмаса,
Биллаҳ, ўлсам турмағаймен равзаю ризвон аро.
19

Ваҳки, расвомен яна девонаву оқил аро,
Бул-ажаб ҳолим бўлуб афсона ҳар маҳфил аро.
Музтар эрдим ҳажрдин, ёр эткан эрмиш тарки меҳр,
Мушкуледур ишқдин ҳар дам манга мушкул аро.
Ақлу сабру ҳуш итиб, кўнглумда қолди доғлар,
Корвон кўчса, қолур ўтлар ери манзил аро.
Ўқларинг мужгон кеби гирён кўзум атрофида,
Рост бордур ул қамишлиқким бутар соҳил аро.
Кирпикинг тушкан кўнгул ичра хаёлинг, эй парий,
Гўйиё Юсуф нузул этмиш чаҳи Бобил аро.
Қуллуғунг доғидин ўлсам, истамон озодлиқ
Ким, бу тамғадур нишони Мудбиру Муқбил аро.
Масканинг истар Навоий, нася жаннат аҳли зуҳд,
Мунча-ўқ бўлур тафовут олиму жоҳил аро.
20

Эй алифдек рост қаддинг ҳасрати жонлар аро,
Жисм ичинда жон кеби сен барча султонлар аро.
Қушқа ўхшарким, тикандур ошиёни, эй кўнгул,
Тийри борони ғамингдин қолди пайконлар аро.
Ғам топар ҳажрингда ашким ичра кўнглум порасин,
Иш куни топқан кеби эл ғойибин қонлар аро.
Чок кўнглум хўблар кўнгли аро топти шикаст,
Ваҳ, бутун қолғайму ёруқ шиша сандонлар аро.
Доғлар ичра алифлар зор жисмим мулкида,
Ғам сипоҳиға sиличлар бўлди қолқонлар аро.
Элга кўюнгдур макон, мен қулни қавмоғлиғ недур,
Булбул ўлса, зоғ ҳам бўлур гулистонлар аро.
Иста йиртуқ жанда кийганларда маъни махзанин
Ким, бу янглиғ ганж ўлур ул навъ вайронлар аро.
Атласу зарбафт аро нодон анингдек ҳашв эрур
Ким, хатойи сафҳада сабт ўлди афшонлар аро.
Бу эшикни чун тилаб келди Навоий тенгридин,
Ул сабабдин гўйиёким қолди дарбонлар аро.
21

Демаки, кирди ўsи қатл вақти қоним аро
Ким, ул алиф кеби кирди ўларда жоним аро.
Улуб эдим ғами ҳажрингда, бўлмаса эрди
Лабинг тахайюли жон жисми нотавоним аро.
Гар айласам ватан ул кўй аро, мени қовманг
Ки, ишқ шуъласи ўт солди хонумоним аро.
Кўзу кўнгул қурумиш, не тўкай аёғингға
Ки, қолмамиш дуру лаъли ушбу баҳру коним аро.
Ажаб йўқ, оқса эриб мағзи устихонимким,
Ўтун сўнгаклар эрур шуълаи ниҳоним аро.
Сабуҳи истаю еткач саҳар очилди эшик,
Бу фатҳ дайрида ўтмас эди гумоним аро.
Навоий, истама жуз йиғламоқ, унумдинким
Нашот замзамаси йўқтурур фиғоним аро.
22

Сенингдек буте йўқтурур Чин аро,
Бути чин сенинг банданг ойин аро.
Магар оби ҳайвонға кириш Масиҳ,
Каломинг лаби лаъли ширин аро.
Гуландомлар ичра, эй гулъузор,
Қизил гул кебисен раёҳин аро.
Қадингдек десам сарвни, қилма айб,
Агар тушмади рост тахмин аро.
Фироқ ичраким ваъда қилдинг висол,
Ажаб лутф қилдинг аён кин аро.
Кўнгулда сен ўлсанг, тафовут недур,
Йўлум бўлса гар куфр, агар дин аро.
Навоий дуо айлар ул ҳур учун,
Малойик, мадад айланг омин аро.
23

Бағир хунобидин заъф ўлди ғолиб хаста жонимға,
Оғир эрди ғизо, авд этти заҳмат нотавонимға.
Лабинг ҳажрида жисмим конидин бир пора лаъледур
Кўнгул захмида, яхши боқсалар ҳар қатра қонимға.
Адам дуржики оғзинг ҳуққасидур, марҳаме андин
Даводур ғунчадек кўнглумдаги доғи ниҳонимға.
Сариғ юзумдин эл йиғлар, магарким ўлмаким етти
Ки, мундоқ хосият баръакс бўлди заъфаронимға.
Салоҳим пардаси куйди ул ўтлуғ юз хаёлидин,
Фиғонким, ойни ёд этмак зарар қилди катонимға.
Ул ой кулбамға келди, жондуру хуноб ила оҳим,
Бу тортиғлар мураттаб айламишмен меҳмонимға.
Қарору ақлу ҳушум ишқинг ўти бирла чурканди,
Самум эсди бало даштида озған корвонимға.
Замон авроқию ишқим эди Фарҳоду Мажнундин,
Фалак бир-икки фасл этти изофат достонимға.
Навоий, Зуҳра удин мотамим тутқонда куйдурди
Фалак сари эришиб борған учқунлар фиғонимға.
24

Ўтға солғил сарвни, ул қадди мавзун бўлмаса,
Елга бергил гулни, ул рухсори гулгун бўлмаса.
Сарсари оҳим эсар ғам шоми ҳижрон тоғиға,
Яхшидур тонг отқуча бу тоғ ҳомун бўлмаса.
Телбаликдин, ваҳки, ҳар дам дардим афзундур, агар
Ул парий ишқида ҳар дам дардим афзун бўлмаса.
Гар кўнгул қатл истабон сен ваъда қилдинг тонгла деб,
Ушбу дам ўлтур, бу эҳсон бирла мамнун бўлмаса.
Хирқа жинсин раҳн учун, эй шайх, олмас пири дайр,
Бода бермас, токи ўзлук жинси марҳун бўлмаса.
Фоний ўл, васл истар ўлсанг, бенаволиғдин не ғам,
Бўлмасун ҳаргиз матоъе дунёи дун бўлмаса.
Эй Навоий, тонма, гар дер ул парий мажнун сени,
Ошиқ ўлғайму парийға, улки мажнун бўлмаса?!
25

Хотирим вайронлиғин билгай биров ҳижронида,
Улки ҳар соат бировни йўқлағай вайронида.
Англағай бекаслигимни бир қуёш қилған гумон,
Тебранурда соя ҳам тебранса ногаҳ ёнида.
Тийра шомим шиддатин андин сўрунгким, бўлмағай
Нур бир шамъи шабистондин саро бўстонида.
Кулбам айвонин фалак йиққонни сўр ул зордин
Ким, аниси йўқ, йиқилғур кулбаси айвонида.
Ҳажр Канъонида шаънимда ўқир сабр оятин
Улки, ҳажр оятлари нозилдур анинг шонида.
Эйки, айтурсен фалак бедодидин кўрмай ситам,
Давр аёғин солмағил қўлдин фалак давронида.
Раҳм этиб аҳбобқа гардун, Навоий кўрди зулм,
Қўшмади гўё ани аҳли муҳаббат сонида.
26

Даҳрким, ёр йўқ манго анда,
Бор эса доғи йўқ вафо анда.
Тоза доғедурур кўзум қондин
Ким, бўлубтур ниҳон қоро анда.
Уйла зиндон дурур фироқки, йўқ
Мен кеби кимса мубтало анда.
Захми кўп кўнглум ўлди ғам тоғи,
Лолалар ҳар тараф яро анда.
Дардинга жону кўнглум ўлди ватан,
Истаган топти мунда ё анда.
Каъбадин дайр сари чек мениким,
Ринд ўлур кирса порсо анда.
Фурқат ичра Навоий ул гулсиз
Булбуледурки, йўқ наво анда.
27

Тушта кўрдум ёрни хандон рақибин ўтруда,
Рашкдин ҳар лаҳза тиш қирчиллатурмен уйқуда.
Ул парий васли аро ёдимға кирса фурқати,
Телбалар янглиғ тўкармен ашк айни кулгуда.
Кўзгу жаннат равзанидурким, тамошо қилғали
Ҳур келмиш гўйиё, аксинг эмастур кўзгуда.
Юлдуз иткандек қуёш ёғдусида, итти қуёш
Оразинг хуршиди чун қилди тулуъ ул ёғдуда.
Соқиё, бир журъа тут, шоядки юзлангай нашот,
Неча бўлғай ҳажрдин озурда кўнглум қайғуда.
Ўзлукумни ашк элтиб, ўздин андоқ ётмен
Ким, ўзумни тонимон, аксимни ҳам кўрсам суда.
Чун Навоий ёр сари юзланур, қайғу қолур,
Соя қолғандек кейин, хуршид бўлғач ўтруда.
28

Беҳи рангидек ўлмиш дарди ҳажрингдин манга сиймо,
Димоғим ичра ҳар бир тухми янглиғ донаи савдо.
Мазаллат туфроғи сариғ юзумда бордур андоқким,
Беҳида гард ўлтурғон масаллик тук бўлур пайдо.
Оқартиб ишқ бошимни, ннҳон бўлди сариғ чеҳрам,
Момуғ ичра беҳини чирмаған янглиғ киши амдо.
Юзумда тиғи ҳажринг захми ҳар сари эрур беважҳ,
Беҳини тиғ илан чун қатъ қилмоқ расм эмас қатъо.
Юзум туфроқдадур ҳар дам қуруғон жисм ранжидин,
Беҳига сарнигунлик шохи заъфидин бўлур гўё.
Бу гулшан ичра беҳбуд истаган доим беҳи янглиғ,
Кийиб пашмина, тоатқа қадин ҳам асрамоқ авло.
Навоий гар қуёш норанжидин беҳрак кўрар, тонг йўқ,
Беҳиким лутф қилмиш маҳди улё исмат уд-дунё.
29

Жисми беморимға бор ул наргиси шаҳло бало,
Жони хунхоримға ҳам ул лаъли руҳафзо бало.
Даҳр ичинда офият нетсунки, ичкач бир қадаҳ,
Ёғдурур оламға ул шўхи қадаҳ паймо бало.
Не балодурким, қутулмасмен балодин бир нафас
Ким, манга етмас даме ул шўхдин илло бало.
Войким, жонимға кўзу қошу хатту холидин,
Ё адамдур, ё малолат, ё суубат, ё бало.
Қасдима азм этти, ваҳ, ўлмактин ўзга чора не
Ким, эрур ҳам жилва офат, ҳам қади раъно бало.
Севгали ул шаҳни мен мунглуғ, бало ҳар дам ёғар,
Бор эмиш бўлмоқ гадонинг дилбари мирзо бало.
Ул балоға ўрганибмен, ўйлаким жоним чиқар,
Кўрмасам бошимда бир соат мени шайдо бало.
Жоми минойи иликдин қўйма, бу даврондаким,
Ёғдурур давр аҳли узра гунбади мино бало.
Эй Навоий, фарқ аро қил мосиваллоҳ дафъиким,
Келди солик бошиға дунёву мофиҳо бало.
30

Тиғи заҳр олудидин жисмимда сар-тосар яра,
Чашмаи заҳри ғамидин ичмакимга ҳар яра.
Найлай ўлмай, эй кўзи қотилки, юз минг ярадии,
Жисми афгорим уза муҳликдурур аксар яра.
Итларинг меҳмоним ўлса, тўъма ярам қонидур,
Қотил ўлғач, турфа кўрким, бўлди жонпарвар яра.
Қон борурдин гарчи жисмим боғиға бўлмиш хазон,
Турфароқким, қондин очмиш юз гули аҳмар яра.
Яраға қўйған момуғлардин бўлуб бошимға тож,
Лаълу ёқут айламиш ул тожға зевар яра.
Ёғмаған бўлса танимға тийри борони фироқ,
Бир баданда кимга бўлғай бу қадар бовар яра.
Яра гар маҳбубдин юз мунча етса бок эмас,
Чун етар аҳбобдин, айлар мени музтар яра.
Десанг, эй соқий, бадал бўлсун, қадаҳ тут беҳисоб,
Ким тўкар қонимни беҳад, ким эрур бемар яра.
Эй Навоий, қайси бир яранг ўнғалғай, негаким,
Турғани бирла эрур бу нотавон пайкар яра.
31

Гулу гулзор сенинг боғи жамолингға фидо,
Сарву шамшод доғи тоза ниҳолингға фидо.
Бутубон меҳригияҳ донаси ҳам сочилса,
Оразинг гулшани ичра хату холингға фидо.
Йўқ менинг, балки Хизр бирла Масиҳо жони,
Чашмаи нўш аро жонбахш зулолингға фидо.
Янги ой, балки тўлун ой демайин, балки қуёш,
Тўлин ою қуёшинг узра ҳилолингға фидо.
Эй кўнгул, васли хаёлини қилурсен доим
Ки, менинг жону жаҳоним бу хаёлингға фидо.
Туттунг, эй ринди харобот, манга соғарким,
Руҳ бодангғаву тан эски сафолингға фидо.
Эй Навоий, лабидин нукта сўрарсен, юз жон
Бўйла ширин сўзу жонбахш мақолингға фидо.
32

Мажнун бошини саждадин олмас эди асло,
Гар Лайли итининг жулидин топса мусалло.
Найлай қора наргисни, бошимға урайинму
Ким, бошима офат кетурур ул кўзи шаҳло.
Ёзғанда юзунг мусҳафини котиби тақдир,
Ишқ оятини қилди менинг шаънима имло.
Ул муғбача гўёки чиқибтур яна усрук,
Йўқса не учун дайрда бор элга алоло.
Дўзахни агар ишқ ўти бирла қизитурлар,
Дард аҳлиға учмоқдин эрур бас тамуғ авло.
Мақсадни йигитлар ғами ишқи аро иста,
Ёхуд қарилар ҳимматидин айла тавалло.
Васлиға етушкунг неча саъб эрса, Навоий,
Гар қилса карам тенгри таборак ва таоло.
33

Дарди ҳажримға ул икки лаъли хандондур даво
Ким, ўлар Исо дамию оби ҳайвондур даво.
Не даво Исо дамин фаҳм айла, не ҳайвон суйин,
Ҳажр жонин олғон элга васли жонондур даво.
Ишқ аро заъфим давоси шарбат эрмас, эй ҳаким,
Шарбати васл этмайин ҳосил, не имкондур даво.
Ҳажр аро дардим давосин ёр мушкул, деб эмиш,
Раҳм агар қилса, анинг оллида осондур даво.
Дарддин ғамгин кўнгулда хона қилмиш юз мавод,
Эй, қора кўз, дафъиға бир ниши мужгондур даво.
Зулфи зуннориға чирманған узорин очти ёр,
Зулмати куфр ичра элга нури имондур даво.
Гар менинг бедиллиғим дарди давосин истасанг,
Эй Навоий, бу маразға кўнглум олғандур даво.
34

Гулбарг уза қилмишсен то сабзаи тар пайдо,
Кун кўзгусида гўё занг этти асар пайдо.
Лаълинг ғамидин суда гул яфроғи келгандек,
Ашкимда келур ҳар дам парканди жигар пайдо.
Жисмимдин оқиб қони, пайкони аён бўлди,
Шох узра бўлур доим гул кетса, самар пайдо.
Жон риштасидек эрмас кўзларга белинг маръи,
Чобуклик учун қилдинг бағларға камар пайдо.
Ул зулф саводида ўлдум юзини кўрмай,
Ваҳким, йўқ эди муҳлик шомимға саҳар пайдо
Даврон ғамидин кўнглум мақбуз эрур, эй соқий,
Басти учун эткайсен ҳам бода магар пайдо.
Килкида Навоийнинг жон шираси музмардур,
Ҳар найда қачон бўлғай бу навъ шакар пайдо.
35

Қилур ишқ юз минг бало ошкоро,
Вале борин айлар манго ошкоро.
Бало, кўрки, ағёрға кўргузур ёр
Ниҳон меҳру бизга жафо ошкоро.
Дедим: ишқни ошкор этмай, аммо
Ёшурдум мен, этти қазо ошкоро.
Нетиб мен ниҳон асрайин, айтинг охир,
Тилар бўлса дардим худо ошкоро.
Жунунум бу бўлса, ғамим бўлғусидур
Нечаким ёшурсам яно ошкоро.
Қилур юз жафо ошкораву бир ҳам
Вафо қилмас ул бевафо ошкоро.
Едим тийр борони ҳажрингда минг захм
Ки, бўлди не ўқу не ё ошкоро.
Неча бода махфий, чу фош ўлди ишқим,.
Тут эмди қадаҳ, соқиё, ошкоро
Ки, то маст ўлуб ишқ рамзида, тортай
Навоий кеби бир наво ошкоро.
36

Эй, санга қомати дилжў раъно,
Тавру тарзинг доғи асру раъно.
Пайкару қаддинга волиҳменким,
Ул бири нозук эрур, бу раъно.
Ул парий учқуси раънолиқдин,
Одами мунча бўлурму раъно.
Қоматинг нозуку тўби нозук,
Сарв раънову таронғу раъно.
Эй мусулмонлар, ўларменким, эрур
Асру ул сарви суманбў раъно.
Бевафодур бу чаман, кўп бўлманг,
Эй, сапидор ила ножў раъно.
Бил, Навоийки, ғизолингча эмас,
Чин гулистонида оҳу раъно.
37

Зиҳи лаълинг майидин жонға яғмо,
Кўзунгнунг куфридин имонға яғмо.
Бузуғ кўнглумга торожингни бас қил,
Киши солмайдурур вайронға яғмо.
Юзунг кўз мардумининг нурин олди,
Парий солған кеби инсонға яғмо.
Бўлур ҳар шўх яғмойи асири,
Чу ул чобук солур майдонға яғмо.
Ажаб ҳайрон қолибменким, не олғай,
Солиб ул кўз мени ҳайронға яғмо.
Юзунг кўргуз манга андин бурунким,
Хазондин еткай ул бўстонға яғмо.
Кўзидин зулф агар тўлғонди, тонг йўқ
Ки, солмиш турк Ҳиндистонға яғмо.
Жунун даштида не ахз айлагай ишқ,
Буким солғай мени урёнға яғмо.
Навоий, анда чекти давр аёғи
Ки, солди жоми май давронға яғмо.
38

Ёр жавлонгаҳидин келди сабо,
Пайкарим туфроғини қилди ҳабо.
Юз саманди аёғиға қўярим,
Мисли каҳ баргдурур каҳрабо.
Буки кўксумни ғаминг қилди шикоф,
Хилқатим кўнглакини қилди қабо.
Бўлди бағрим яраси ила афан
Ки, шамимидин эрур бийми вабо.
Бошима ёғса қилич ишқингда,
Бўлмасун бошим, агар қилсам ибо.
Ваҳки, жоним била ўйнар ул тифл,
Шўхлуғ лозимаси келди сабо.
Панжа пашминаға урдумки, эрур,
Эй Навоий, панаҳим олий або.
39

Эй, юзунг гулбаргига ошуфтаву ҳайрон сабо,
Телбалардек гулшани кўюнгда саргардон сабо.
Қўпмоғи мумкин эмастур, балки тебранмаклиги,
Топмаса жонбахш лаълинг нуктасидин жон сабо.
Сунбули зулфин агар ошуфта қилмайдур, недур
Ким, шабистонға эсар ҳар дам абирафшон сабо.
Пора-пора жисм аро оҳим нетиб қолғай ниҳон,
Бўлмоғ имкон йўқ хасу хошок аро пинҳон сабо.
Ёрдин келди сабо кеч келмакин айларга фош,
Кўнглум ичра тез қилди шуълаи ҳижрон сабо.
Нотавонлар оҳи ул гул кўйида ҳар субҳидам,
Уйладурким, гулситон ичра эсар ҳар ён сабо.
Субҳ чун эсти сабо, ичкил қадаҳким, бўлмоғунг
Сену кўп эстургуси бу боғ аро даврон сабо.
Лоларухлар аҳдининг маҳкамлиги мумкин эмас,
Собит ўлмоқ лаҳзае бир ерда не имкон сабо.
Тонг эмас, солса Навоий оҳи кўюнгда ғирев,
Чун гулистон сайрида зоҳир қилур афғон сабо.
Бе Харфининг Балоларининг Бидояти «Бадоеъ»дин
40

Ҳақ ўзин қилди муҳиб, сен ойни маҳбуб, эй ҳабиб,
Ул муҳибқа сен кеби маҳбуб эрур хўб, эй ҳабиб.
Роғиб эрдинг ул муҳиб васлиға, чун шоми уруж
Топтинг, улким хотирингға эрди марғуб, эй ҳабиб.
Бир саримў олам аҳли бўғзидин парвойи йўқ,
Айлаган ўзнн сенинг ҳуббунгға мансуб, эй ҳабиб.
Бўлсалар аҳли муҳаббат ҳар кишининг толиби,
Бизга сендурсен ики оламда матлуб, эй ҳабиб.
Ҳар киши аҳбобинг ичраким ўзин айлар ҳисоб,
Бермайин жон ул муҳибқа қайда маҳсуб, эй ҳабиб.
Чун шафоат дафтари сендин тутармен кўз, не ғам,
Ҳар қўлумға берсалар маҳшарда мактуб, эй ҳабиб.
Чун муҳаббат аҳлиға тоат ҳунардур, раҳм қил
Ким, Навоий келди ул хайл ичра маъюб, эй ҳабиб.
41

Ёр гулгун тўн енгинму юзга айлабтур ҳижоб,
Ё ёшурмиштур қуёш рухсорини гулгун саҳоб.
Йўқки, ишқ аҳлиға оламни қоронғу қилғали
Ул шафақдин ёпти хуршид узра гулнори ниқоб.
То қизил тўн ичра бўлди жилвагар моҳим менинг,
Меҳр этар ҳар тун шафақ хуноби ичра изтироб.
Қон ёшим аксиму ол этмиш фалак миръотини
Ким, бўлубтур лаългун атласда сойир офтоб.
Тўн кийиб гулранг, оламни гулистон айладинг,
Бизга қисм айлаб хазони ҳажр аро хори азоб.
Соқийи гулчеҳра, гулгун бода беандоза тут
Ким, бу гулшан ичрадур хори малолат беҳисоб.
Икки оламда, Навоий, сурхрўлуғ истасанг,
Ҳам наби, ҳам олий ҳуббиға дуруст эт интисоб.
42

Ваҳки, ул муғбача, ҳар дамки чекар бодаи ноб,
Қўзғалур арбадасидин бу кўҳан дайри хароб.
Ёқа чоку, ўзи бебоку белида зуннор,
Бир иликида пичоқ, бир қўлида жоми шароб.
Кўзи ислом элининг жонин олурға қотил,
Зулфи тақво элининг бўғзидин осмоққа таноб.
Юзида куфр ўтининг шуъласидин юз минг нур,
Сочида дин халалидин тушубон юз минг тоб.
Ўлтуруб дайр эшики оллида туфроғ узра,
Дурди жомики томиб, руҳ топиб аҳли туроб,
Жонларидин юб илик барча харобот аҳли,
Ўзни қутқарғали ҳар қайсиға бир сари шитоб.
Буйла ҳолатда кўзи тушти мангаву кулибон
Юз туман лутфу карам бирла бу навъ этти хитоб:
«Ким аё ринди вафо пешаву меҳр андиша,
Келиб ич бир қадаҳу чекма хумор ичра азоб».
Югуруб туштум аёғиғаву туфроғ ўптум,
Берди май илгима ҳайвон суйи оллида сароб.
Чектиму ҳуш юзин кўрмадим, андин сўнгра
Тушмишам кўйи харобот ичида масти хароб.
Эй Навоий, ангаким бор эса бу роҳ насиб,
Руҳуллоҳу таоло валаҳу ҳусни маоб.
43

Парийдек улки эрур хўблар аро маҳжуб,
Ҳижоб сизу мен улдур бу телбага матлуб.
Ҳаёси бирла ҳижобида гарчи воламен,
Қилибтурур мени оллида ноладин мажҳуб.
Муҳаббат аҳлиға ноз эткучидин эрмиш саъб,
Тариқи ҳилму адаб зоҳир эткучи маҳбуб.
Чу ишқ ғолиб эрур, эҳтиёж эмас Лайли
Қилурға ишваки, Мажнунни айлагай мағлуб.
Кишики, даъвои ишқ ичра ўздин олди ҳисоб,
Бу муддаода агар ўлмагай, эмас маҳсуб.
Фано йўлида сабукбор истасанг ўзни,
Ўзунгдин айла бурун ўзлукунг юкин маслуб.
Навоий, асру муаддабдур ул маҳи мактаб,
Адаб тариқи била ёзғасен анга мактуб.
44

Лабингдин хаста жонким бўлди бетоб,
Эмас бетоб, анга эрур шакархоб.
Ёшимдин обрўюм борди, билдим
Ки, равнақсиз қилур олтунни сиймоб.
Қошинг ҳажрида ҳар наълики кессам,
Келур пайваста, жоно, шакли меҳроб.
Қилич боғи белинг қучқон ҳасаддин
Кўзумга аждаредур шакли қуллоб.
Кўзум оллидадур лаълинг хаёли,
Эмас кирпикларим остида хуноб.
Фироқ илги фиғон жон риштасидин
Чиқарур, тордин андоқки мизроб.
Фалак бошингға қоплаб ит терисин,
Сен ани жаҳлдин деб кишу санжоб.
Ажаб йўқ, одамилиғни унутсанг,
Ўзунгни буйла ит чармида асроб.
Навоий, ранж кўрма, оғзин истаб
Ким, ул бир жавҳаредур — асру ноёб.
45

Шаҳд аро оғушта гулбаргедурур ул икки лаб,
Ҳар сўз андинким чиқар, ширин эса, йўқтур ажаб.
Жоним ичра кирпиги ниши тешук қилған кеби
Билгурур оғзи, табассум айлагач ул икки лаб.
Ишқини жон риштаси бирла муқайяд айладим,
Эй хирад, кетким, сени қайд эткали йўқтур сабаб.
Хоксорин ул қуёш юзлик парий малшун демиш,
Тенгри бизга осмондин нозил этмиш бу лақаб.
Кўйида мақбул улус ҳажрида билмас куймаким,
Дўзах аҳлидин не огаҳ равзада аҳли тараб.
Топти Лайли ноқаси Мажнун фиғонидин ҳуди,
Мумкин эрмас пўядин таскини анинг, эй араб.
Дайр аро ҳар дам йиқилма важд этиб, эй шайхким,
Пири дайр оллида мустаҳсан эмас ҳар беадаб.
Кўп ачиғланма, агар бўлсанг улустин талхком,
Улча қисмингдур қазодин, кимга айларсен ғазаб.
Эй Навоий, олма ёр оллида юз туфроғдин
Ким, бу шаръ ичра муҳаббат саждасидур мустаҳаб.
46

Бўлмайин ҳусн кўнгул топмади ишқ ичра тараб,
Анга ҳақдин талаби ишқдурур ҳусн талаб.
Даҳр бўстонида бир ҳусн гули очилмас,
Булбули ишқ агар бўлса навосиз, не ажаб.
Оташин юзга етиб, қайда кўнгул ўртангай,
Бўлмаса зулф каманди анга бу ишда сабаб.
Талхлиқ бирла берурму киши ширин жонин,
Ноз ила талх ҳадис айламаса ширин лаб.
Бир қуёш машъалидин жонима ур ишқ ўти,
Йўқ эса шамъи ҳаётимни ўчиргил, ё раб.
Соқиё, ишқ ўти гар йўқ, май ўтин равшан қил
Ки, кул ўлсун нафаси хору хас, ранжу тааб.
Кўргач-ўқ ахтари ҳусн, ўлса Навоий, тонг йўқ
Ким, ўтуб умр, тулуъ этти бу фаррух кавкаб.
47

Жамолин айла улус кўзидин ниҳон, ё раб,
Ниҳон ўтумни анинг кўнглиға аён, ё раб.
Аёғи чунки етар остони туфроғиға,
Бошимни айлагил ул хоки остон, ё раб.
Агарчи эмин эмон бир замон жафосидин,
Чекардин ани манга бермагил амон, ё раб.
Демонки, лутфини, жаврини доғи мендин ўгун
Биров хаёлиға ўткарма, ногаҳон, ё раб.
Замон-замон чекибон ишқ ўти шуъласини,
Ёрут кўнгулни ул ўт бирла ҳар замон, ё раб.
Агарчи айламасанг яхши, яхши кўргузгил
Мени анга нечаким бор эсам ёмон, ё раб.
Навоий оҳини еткур анга, вале қўйма
Анинг жамолида бу дуддин нишон, ё раб.
48

Эй, жамолинг гулшани хўбу висолинг боғи хўб,
Элга лутфунг хўб эса, жонимға зулмунг доғи хўб.
Майдин ул рухсора гул-гул, бас мулойимдурки, бор
Соф су узраки бир-бир тушса гул яфроғи, хўб.
Лаъли кўнглум ҳолини сўрғоч, тирилдим ҳажр аро,
Не бало бор эрмиш анинг лаълининг сўрмоғи хўб.
Дема бу оламда ул ой хўб ё жаннатда ҳур,
Кўрмамишмен андағин, бори эрур мундоғи хўб.
Меҳриға кўкта шафақ хўб эрмас андоқким манга.
Мовий терлик узра ул ойнинг қизил ширдоғи хўб.
Тут йигитликни ғаниматким, қариғач англадим
Ким, йигитлар ишқи бор эрмиш, йигитлик чоғи хўб.
Зоҳидо, сен бўл риё авжи уза маснаднишин
Ким, Навоийға эрур фақру фано туфроғи хўб.
49

Эй, фироқингдин манга ғам рўзию меҳнат насиб,
Оҳким, ҳажрингда ўз шаҳримда бўлмишмен ғариб.
То ғариб эрдим, насибим ғам емак эрдию бас,
Шаҳрим ичра доғи ғам бўлса насибим ё насиб.
Ғурбат ичра истар эрдим кезибон ёру диёр,
Чунки топтим, истамак ғурбат эрур беҳад ғариб.
Ўз диёримда бузуғ кўнглум не янглиғ тўқтасун
Ким, эрур бегона ҳам аҳбоб мендин, ҳам ҳабиб.
Ким рақибим бўлса, баским, ёр айлар илтифот,
Олам аҳлин соғинурменким, менга бўлмиш рақиб.
Даҳр аро, эйким, дединг: айлаб вафо, кўрдум жафо,
Ким вафо аҳлидурур, бу сўз анга бордур ажиб.
Эй Навоий, ёр васлин топмасанг, йўқтур ажаб,
Нўш йўқ, лекин кўрар юз ниш гулдин андалиб.
50

Юзунгда қиронинг эрур бас ажойиб
Ки, ой даврида ҳалқа урмиш кавокиб.
Ажаб сафҳадур оразингким, эсиркаб,
Ани хат била қилмади тийра котиб.
Юзунг оллида ҳар нафас тутма кўзгу,
Қуёшни қамар ёпмоқ эрмас муносиб.
Эрур сувратинг зеби андоқки, бўлғай
Рақам айлаган суврат ўпмакка роғиб.
Киши суҳбатидин қоч, эй лўъбати Чин
Ки, лўъбатларинг-ўқ санга бас мусоҳиб.
Йигитлар иши пардадарлиғдир, эмди
Бўладур кўнгул пардадарлиғларға роғиб.
Навоий, йигитликни қўй, чун қаридинг,
Қилиб тавба, бўл зуҳду тақвоға толиб.
51

Ишқинг ихфосиға не янглиғ бўлайин муртакиб
Ким, бўлурмен, ҳар киши отингни тутғоч музтариб.
Эйки, дерсен: бормасун ул юз сари кўнглунг қуши,
Ким кўрубтур шамъдин парвона бўлмоғ мужтаниб.
Кўрмаган мушкин саҳоб ичра паёпай соиқа,
Дуди оҳимдин дамо-дам шуълалар кўр мултаҳиб.
Гаҳ кўзидин ўлтурур, гоҳи лабидин жон берур,
Шўхлиғдиндур анга ҳар дам бурайи мунқалиб.
Риндлар, ифлосдин ғам йўқ, тўкилган бодадин
Айш этарсиз, чунки муғ дайриға кирди муҳтасиб.
Итларингга нисбатимни рост қилсам, қаҳф ити
Одамиларға ўзин қилған кебидур мунтасиб.
Маркабинг жавлонида бошин Навоий қилди гўй,
Ишқ аро бўлди ажаб саргашталикка муртакиб.
52

Куйди кўнглум, шуъла ўтлуғ достонидин тушуб,
Рост ул қушдекки куйгай, ўт фиғонидин тушуб.
Борурам урён тушуб тан захмидин, нолон кўнгул
Ул қаландардекки, қолғай занг ёнидин тушуб.
Кўйидин тушган йироқ кўнглум эрур оворае,
Ким эрур девона, айру хонумонидин тушуб.
Тиғи бедодинг била борғон шаҳиди ишқнинг,
Рустахези даҳр аро ҳар қатра қопидин тушуб.
Ғунчаси рангин бўлуб лаъли майидин, уйлаким,
Ўт туташқай ошиқи кўнглига жонидин тушуб.
Руҳи исён туфроғидин авж топмас, уйлаким,
Бир малак журм айлабон олий маконидин тушуб.
Холи ҳажридин Навоий кўнгли оғрир, негаким,
Оғриғай элнинг қора доғи ниҳонидин тушуб.
53

Ишқ нобуд этти бизни волаю шайдо қилиб,
Қатл учун ҳар лаҳза муҳлик боисе пайдо қилиб.
Эккали ғам тухми хайли дард ашким сайлидин
Айлабон вайрон чу кўнглум кишварин, яғмо қилиб.
Ҳушу ақлу ному нангим шишасин синдурғали
Нозанин сийминбарим кўнглин қазо хоро қилиб.
Ишқ кимни кўрмасун деб одамилиғдин нишон,
Дилбарин анинг парий пайкар, малаксиймо қилиб.
Ибтидо айлаб алифдин, муҳр айлаб доғдин,
Ишқ маншурин чу даврон отима иншо қилиб.
Топибон Фарҳод ила Мажнун тариқи офият,
Ишқ бедоди аро ерда мени расво қилиб.
Соқиё, тут жоми руҳафзоки, муҳлик ҳажрдин
Ким, бўлуб маҳзун иложин соғари саҳбо қилиб.
Эй, хуш ул ринди хароботики, маст ўлғон замон
Даҳрға ҳукмин суруб, гардунға истиғно қилиб.
Ишқи кофир, чун Навоий телбани дин мулкидин
Хориж айлаб, мойили дайру муғу тарсо қилиб.
54

Ваҳ, не бало экинким, ул чиқти самандин ўйнатиб,
Қошлари ёсини чекиб, ғамзаси ўқларин отиб.
Фитна қилурға отланиб, гоҳ чопиб, гаҳи ёниб,
Ҳар тарафеким айланиб, ўзгача лаъб кўрсатиб.
Тизгиниб, уйлаким қуюн, айланиб уйлаким тутун,
Рахши солиб чу дубдурун, хайли балони қўзғатиб.
Элга очиб узорини, гул кеби юз баҳорини,
Дарду фироқ хорини кўкрагим ичра ўрнатиб.
Ишқи чу элга ўт ёқиб, икки кўзум суйи оқиб,
Ҳар сариким кула боқиб, дард ила бизни йиғлатиб.
Муғбача ишқида мени тезрак итти пири дайр,
Нечаки маст ташлади, кўйи бошиға судратиб.
Итти Навоий оҳ ила, нолаи умри коҳ ила,
Чунки шаҳу сипоҳ ила сиррини элга англатиб.
55

Ул мени сурмакка ҳар дам ханжари ҳижрон чекиб,
Мен аёғидин бошим олмай, йўлинда жон чекиб.
Ул ичиб эл бирла руҳафзо қадаҳлар ошкор,
Мен бало жомида заҳри ғуссани пинҳон чекиб.
Васл не мумкинки, то ошиқмен, ул қатлим учун
Ўқ чекиб қош ёйиға, мен захмдин пайкон чекиб.
Мен чекиб кўз қонидин юз узра хатлар бирга юз,
Нилдин хатким баногўши аро жонон чекиб.
Зикрида оҳим дамо-дам уйладурким, аҳли зуҳд
Ҳар замон бир мад ўқурда ояти Қуръон чекиб.
Давр базмида не майким халқ нўш айлар, мени
Қон ютарға ул арода соқийи даврон чекиб.
Ул парий борғач, Навоий дашт сари қўйди юз,
Телбалар янглиғ яқосин чок этиб, афғон чекиб.
56

Ишқ ўти ичра ҳар дам кул бўлурмен ўртаниб,
Гаҳ-гаҳи ҳам телба итлардек чиқармен чурканиб.
Тоблиғ гисусиға чирмар мени саргаштани,
Кўрмадук икки қуюн бир тор бирла чирманиб.
Маст бўлсам, остонинг бас манга бош қўйғали,
Не ҳадимким, такя қилғаймен, тизингни ёстаниб.
Ишқдин кўп маърифат харж айлади Мажнун манга,
Бўлмаса мажнун, қилурму харж, мендин ўрганиб.
Мен киму густох ўпмак илгинг, эй султони ҳусн,
Итларингнинг чун кафи пойин ўпармен ийманиб.
Ёрдин бўлмас жудо, жонға бало бўлған кўнгул,
Қуш болосидекки, айрилмас кичикдин ўрганиб.
Ҳажр аро саргаштамен андоқки, то тутқум қарор:
Иш йиқилмоқдур, бори олам бошимға айланиб.
Бевафодур чун жаҳон гулзори, эй кўнглум қуши,
Бўлма бир гул волеҳи, булбулға ногоҳ ўтканиб.
Ёриға борса, юз иш бўлса, Навоий тарк этиб,
Лек қайтур вақти ҳар соат бир ишга куйманиб.
57

Ул парий кўнглум қушин сайд этти, зулфин дом этиб,
Юзи бирла холи су донасидин ром этиб.
Солди ўт кўнглумғаву ором тутти ғайр ила,
Шуъла янглиғ сўзлуғ кўнглумни беором этиб.
Кофиреким диним олди, доғи кирди қаср аро,
Қалъаи Хайбарға кирди, ғорати ислом этиб.
Базм аро мен ўлсам, ул жон топса, тонг йўқким, манга
Тутти заҳри ҳажр, ўзи нўши тараб ошом этиб.
Эй кабутар, чун дамим ўртар малак болу парим,
Сендин ўлмас ишқим ўтин ёрға пайғом этиб.
Ул қуёш ҳажринда, эй соқий, шафақгун май манга
Тут лаболаб, лек даври чарх зарфин жом этиб.
Яхши от бадномлнғ бирла чиқарғил ўлгуча,
Эй Навоий, ўзни яхши от била бадном этиб.
58

Ичсангиз май суйидин, ишрат уйин обод этиб,
Журъае ҳам қуйғасиз туфроққа, бизни ёд этиб.
Соз этинг аввал ғамимдин нағмаким, бир усл эрур
Уй иморат айламак, хоро била бунёд этиб.
То ҳавоиймен ул ой ҳажрида андоқким, булут
Тоққа ҳар дам юзланурмен, ёш тўкуб, фарёд этиб.
Ваъдаи васл этса ул Ширин санам, ғам тоғини
Қозғамен, тирноғларимни тешаи Фарҳод этиб.
Ул қуюндурмен фано даштидаким, бўлдум адам,
Ҳар не боримни бошимдин чуюриб, озод этиб.
Ҳар замон кўнглум қотиғ эрмас дема, эй сиймбар,
Ёшурун қолмас биллур ичра ниҳон пўлод этиб.
Воқиф ўлким, даҳр деҳқони сенинг қасдингдадур,
Исмим анинг гул қилиб, отин мунунг шамшод этиб.
Майға тарғиб этмакинг кофидурур, эй пири дайр,
Мундин ўзга ишни найларсен манга иршод этиб.
Истама лаълин, Навоийким, маразда эмганур,
Табъини сиҳҳатлиқ эл шарбат била муътод этиб.
59

Вафони қилди кўп озурда ул ой, чун жафо айлаб,
Адам даштида кўнглумни ватан қилмиш, жало айлаб
Вафо андоқки қочти ул жафогардин, агар мен ҳам
Қоча олсам, яна ишқин ҳавас қилмай, хато айлаб.
Демон даврон аро йўқтур вафо айлаб вафо кўрган
Ки, йўқтур минг жафо тортиб, қутулған, бир вафо айлаб
Йиқилған ишқ аро, сиҳҳат тамаъ қилма Масиҳодин
Ки, бу беморлиғдин кимса қўпқон йўқ, даво айлаб.
Сафоли фақр ол, жону жаҳон нақдин бериб, гарчи
Киши Жамшид жомин сотқин олмайдур, баҳо айлаб.
Қутулсанг бевафовашлар ғамидин, эй кўнгул, шукр эт,
Яна чекма бало, ўзни бировга ошно айлаб.
Бизинг афсонамиздин нукта сўрманг, эй хирад аҳли,
Нединким, бу жунун фасли туганмас, можаро айлаб.
Манга йўқ, ўзгага бори вафо қилғанни гар топсам,
Бошиға эврулай, оллида жонимни фидо айлаб.
Кўнгулким, рўзгоримни қорартиб бўлди овора,
Топилса, кездурай даврон аро, юзун қора айлаб.
Гадоларға гаҳе лутф эт, шаҳо, бу шукр учунким, ҳақ
Сени лутф айлабон шоҳ айлади, бизни гадо айлаб.
Навоий, кимса йўқким, чарх зулмидин забун эрмас,
Наво жовид кимга берди, бизни бенаво айлаб.
60

Ун чекармен ишқ аро, бир наргиси жоду кўруб,
Бағлаған итдекки, фарёд айлагай, оҳу кўруб,
Ваҳ, нетиб машшотани оллинда кўргайменки, ёр
Аксидин ғайрат қилурмен, оллида кўзгу кўруб.
Оразу холинг хаёл эткач, етишти новакинг,
Қилди ул қуш майл, гўё дона бирла су кўруб.
Чекти бош хаттинг лабу холинг қошида, ваҳ, не тонг,
Гар мулойим бўлса тўти шаккару ҳинду кўруб.
Лаблари хандон бўлур, кўргач кўзумда йиғламоқ,
Кўзларим йиғлар, лаби жонбахшида кулгу кўруб.
Носиҳо, не навъ майи жомини оғзимдин олай
Ким, ичармен, майда соқий оразин ўтру кўруб.
Гар Навоий муфрит афғон этса, жоно, қилма айб,
Сен ҳалок этган кўнгул сўнгида йиғлар ўкуруб.
61

Ўртанурмен, кўнглига андин асар бўлғайму деб,
Бўлса таъсир, анга ҳолимдин хабар бўлғайму деб.
Телмурурмен мунграйиб ул бевафоға муттасил,
Бир ҳам андин дарди ҳолимға назар бўлғайму деб.
Ўртанур, эй воиз, оҳимнинг шароридин сипеҳр,
Не сўрай, дўзахқа мундоқ бир шарар бўлғайму деб.
Сурса майдон ичра ҳар чобук, югурмоқдур ишим
Кейинича, ул чобуки заррин камар бўлғайму деб.
Телбалик кўрким, қучармен боғ аро ҳар сарвни,
Бириси ул сарв қадди сиймбар бўлғайму деб.
Даҳр бўстони аро сўр боғбондин, эй рафиқ,
Жуз балият меҳр нахлиға самар бўлғайму деб.
Эй Навоий, нечаким қилдим гадолиғ, сўрмади,
Ё раб, ул мажнуни зор дарбадар бўлғайму деб.
62

Ул парий ишқида йўқким мени девона куюб,
Ясағанлар ҳам ўзин, оқилу фарзона куюб.
Ишқ ўтидин киши бир қатла куюб бўлса халос,
Чун яна қайтибон ул шуъла сари, ёна куюб.
Ишқ кўксумга чу ўт солди, кўнгул ҳам куйди,
Чуғз ҳам ўртаниб, ул ўтқаки вайрона куюб.
Юзидин ўртанибон талпинур оллида кўнгул,
Шамъ аёғида урунған кеби, парвона куюб.
Эйки сўрдунгки, қачон куйди бузуғ кўнглунг уйи,
Оразинг барқи чақилғонда, бу кошона куюб.
Ўртаниб ақлу кўнгул, ишқ чу айлаб туғён,
Андаким барқ тушуб, оқилу фарзона куюб.
Чун Навоий чекиб ул ой ғамидин шуълаи оҳ,
Ошно кул бўлуб ул ўтдину бегона куюб.
63

Хорлар бир гул ғамидинким кўнгулга бутрашиб,
Ҳар бири мужгонининг бир захми ичра ўрнашиб.
Ё раб, андин саъброқ ҳолат бўла олғаймуким,
Икки ҳамдам бир-биридин айрилурда йиғлашиб?
Бу уқубатқа талофий ҳажр дафъ ўлғоч будур
Ким, қучушқойлар алар бир-бирга ногаҳ учрашиб.
Истагайму ҳури жаннат ёнида кавсар суйин,
Кимки ёри бирла бир кун бода ичти ёндашиб?
Сарв қаддим ишқидин кўп тўлғаниб, мен кўргали
Боғ ароким чиқти сарву ишқи печон чирмашиб.
Ўлса ўлдумму дегай, улким севар ёри била
Қолсалар хилват аро, ағёр ҳар ён тарқашиб.
Соқиё, май бирла сол жонимға андоқ шуълаким,
Ранжу меҳнат дуди чиққайлар бошимдин тўлгашиб.
Ғам хазонида тўкармен ашклар, тортиб ғирев,
Навбаҳор андоқки ёғқайлар булутлар кукрашиб.
Эй Навоий, бевафо давр аҳлиға индурма бош
Ким, алар қошида бош индурган эл бўйнин қашиб.
64

Куйсалар Фарҳоду Мажнун ишқдин афсона деб,
Зоҳир этмаслар манга ул нуктани, девона деб.
Ишқ ичинда мунгларим деб, эйки, йиғлаттинг мени,
Жон фидонг айлай, яна бир лаҳза йиғлат, ёна деб.
Бир йўли ишқ аҳли орименки, қўймаслар мени
Жам аро бир йўли, ақлу ҳушдин бегона деб.
Сўнгғи уйқум шиддатин нақл этма, рови, зинҳор,
Келтурур бўлсанг анга уйқу кеча афсона деб.
Мен ҳамулменким, қовар мажнун деб эмди тифллар
Ким, тилар эрди улуғлар оқилу фарзона деб.
Тушти зулфи домиға кўнглум қуши майл айлагач,
Ул тараф рухсори кўзгусин су, холин дона деб.
Тонгла барча яхшилар бўлғуси кавсар даврида,
Мен ёмонни маҳрам этманг сокини майхона деб.
Найлаб ул товус пайкарни тилай кулбамғаким,
Чуғз қўнмас, дам-бадам емрулгудек вайрона деб.
Шоҳлиғдин ор этар, чунким Навоий кирса маст
Дайр кўйига, суруду нағмаи мастона деб.
65

Май қуёшиму ичимда уёқиб,
Ё фалак меҳр ўти кўнглумда ёқиб.
Ҳажр аро васли доғи ҳар ишин
Айтиб аҳбобу менинг ашким оқиб.
Телбалик хуштур, агар судрасалар
Зулфи занжирини бўйнумға тоқиб.
Тушубон юз тубан эл кўз ёшидек
Кўз учи бирла чу ҳар сари боқиб.
Ҳажр тошию салосил темури
Телбалик ўтини кўнглумга чоқиб.
Май бати дайрда учмоқ тилабон,
Мастлар анда овуч, баски, қоқиб.
Дебки, марҳам ёқайин захмингға,
Ул неким деса, Навоийға ёқиб.
66

Қотил кўзунгки ўлтурур элни боқиб туруб,
Боқмас манга, кўзум нечаким турса телмуруб.
Ҳар қатла ит кеби тушарам ўзга рахнадин,
Ҳар лаҳза чун мени чиқарур кўйидин суруб.
Синғон қадаҳ кебики, оқар ҳар тараф майи,
Қонлар оқиб, чу ғам тоши бошимни синдуруб.
Ҳар бир бўлуб бир ахтари наҳсе чу шоми ҳажр,
Чун дуди оҳим учқунини кўкка еткуруб.
Ишқинг бош урса зор танимдин, эмас ажаб,
Хошок ичинда шуълани бўлғайму ёшуруб.
Андоқ латифдур таниким, ичса жоми май,
Борур танида қурсоғиға тегру билгуруб.
Булбул парин не гулки совурди бу боғ аро,
Дай сарсари анинг доғи баргини совуруб.
Даврон элига кимки вафо нўши арз этиб,
Ул ҳам муқобилида жафо ниши еткуруб.
Буким қовар жафо била, эй кош, кўйида
Итларга тўъма қилса, Навоийни ўлтуруб.
Пе Ҳарфининг Паривашларининг Парвози «Бадоеъ»дин
67

Нечаким кўнглумда бор ул дилрабонинг ёди кўп,
Бор анинг ёд этмаки озроқ, вале бедоди кўп.
Лайлию Ширинвашимнинг ишқ дашту тоғида
Менча бир йўқ, гарчи бор Мажнун ила Фарҳоди кўп.
Хўблар водийсида топилмас эл кўнгли қуши,
Не учунким, бордурур бу бешанинг сайёди кўп.
Топмағай нахли қадингдек бир ниҳоли хуш хиром,
Гарчи бўлғай боғбоннинг сарв ила шамшоди кўп.
Телба кўнглумдин эмон розики, ҳар тун кўйида
Итларининг оғритур бошин анинг фарёди кўп.
Кирпигингга қатл таълимин ажал бермиш, валек
Ўзидин устодроқ этмиш анинг устоди кўп.
Шайх ила аҳли риёву дайр пири бирла ринд
Ким, фано ичра керактур пирнинг иршоди кўп.
Умр қасрин неча кун тутқил ғаниматким, дариғ
Хуш бинодур — пойдор эрмас вале бунёди кўп.
Давр аёғидур иложи, кимки даврон аҳлининг
Жавридин озурда бўлмиш хотири ношоди кўп.
Тарқанг, эй ушшоқким, сайд этти бизни муғбача,
Дайр аро сиз ҳам кезинг, куфр аҳлининг авлоди кўп.
Тифллар ўйнар Навоий бирла мажнун деб, магар
Тифл эканда ул доғи бу қавм ила ўйноди кўп.
68

Жавр ўқин хоки танимға урма кўп,
Кўкка бу туфроғни совурма кўп.
Ишқдин бастур манга ўртанмаким,
Ҳажр барқи бирла ҳам куйдурма кўп.
Юзига, эй кўз, чу йўқ тоби назар,
Бас, анинг сари боқиб, телмурма кўп.
Нўши лаълингдин агар жон истадим,
Бу гуноҳ учун мени ўлтурма кўп.
Доимо расми муҳаббат бор эмиш,
Бизни ушбу журм чун ёзғурма кўп.
Васлға чун йўқ ниҳоят жуз фироқ,
Бас, вафо аҳлин қошингдин сурма кўп.
Ҳеч иш ўлмас айру холиқ амридин,
Илтижо махлуққа келтурма кўп.
Эй гадо, чун шайалиллоҳ дединг, ўт,
Айлабон ибром боқиб турма кўп.
Тут гадолиғни, Навоий, муғтанам,
Шоҳлар оллинда бош индурма кўп.
Те Ҳарфининг Торожгарларининг Тамошоси «Бадоеъ»дин
69

Тахту жоҳинг кишвари мулки Скандар бўлди, тут,
Хизр умри ҳам бу мулк узра муяссар бўлди, тут.
Буйла мулку умрдин сўнг жину инсу ваҳшу тайр
Ҳукму амрингға Сулаймондек мусаххар бўлди, тут.
Мунча ҳашмат топмоғингдин сўнгра бировни қулунг
Жоҳ ила мукнатда Қорунча тавонгар бўлди, тут.
Поя етти зиналиғ тахтингға, етти чарх ўлуб,
Тахтпўшунг зинати тарсиъ ахтар бўлди тут.
Буйла тахт узра бўлуб бошинг уза хуршиди тож,
Мундоқ олтун тож уза Биржис гавҳар бўлди, тут.
Базми ишқинг бодасин кавсар дейин ё салсабил,
Жоми Жам ул жонфизо саҳбоға соғар бўлди, тут.
Ҳар неким зикр ўлди, охир чун солиб кеткунгдурур,
Тенгдурур, гар бўлмади тут, барчани гар бўлди тут.
Умрға чун йўқ вафо, тенгри неча бу даҳрча
Ёна халқ айлаб, санга ҳукме муқаррар бўлди, тут.
Чун борурсен, авло улким, йўл яроғин айласанг,
Қолибон аксар гуноҳинг, доғи аксар бўлди, тут.
Суст ҳимматлиғ била учмоғ не мумкин, эй ҳаким,
Ҳикмат авроқи ики эгнинг уза пар бўлди, тут.
Деб эдинг, соқийки, вақт ўлғоч, тутай бир жоми май,
Даврдин миръоти авқотим мукаддар бўлди, тут.
Ўлса деб эрдинг Навоий, тиргузай васлим била
Билтур ўлганлар била ани баробар бўлди, тут.
70

Тутти кўк ферузагун жомини шингарфи булут,
Соқиё, нилуфари жом ичра гулгун бода тут.
Чарх даври чун малолат боисидур, неча кун
Чархдек жому шафақгун май била ўзни овут.
Топса кундуз кавн шуғлидин замиринг тийралик,
Кеча бори май қуёшидин замирингни ёрут.
Чун унутқунгдур сен элни, эл сени, бори чекиб
Айш жомин, бу унутмоғларни бир соат унут.
Носиҳо, чун умр ўтар, қўйким, бўлай ишрат била,
Айш таркин ким буюрдунг, ўктадур бу навъ ўгут.
Гар зулоли васл, эй солик, қилурсен орзу,
Хотирингни орзулар ўтидин аввал совут.
Эй Навоий, чиқти чун рангин булут, рангин май ич
Ким, сен ўлмай қилғуси кўп жилва бу рангин булут.
71

Жон фараҳ топти, лабинг жавҳари бўлғач анга қут,
Оллоҳ-Оллоҳ, не муфарриҳ бўлур эрмиш ёқут.
Нола манъин қиласен, хотами лаъл оғзима қўй,
Бу нигин нақши била қўйғил анга муҳри сукут.
Майи лаълинг не ажаб бодаки, кайфиятидин
Руҳ лояъқилу андин хирад ўлмиш мабҳут.
Ханжаринг тиғида юз кўрдунгу ашким ёғди,
Ёмғур эрмас ажаб, ўлғонда қуёш манзили Ҳут.
Ҳусн мулки уза, оё, не парий эркинсен
Ки, бўлур садқа санга чарх уза хайли малакут.
Ўзлуки боқию зоҳид урадур лофи вусул,
Фоний ўлмай киши топқайму бу даъвоға субут.
Жон ҳалок ўлди Навоийғаву тан зору наҳиф,
Ул ўлукка ясамиш ушбу сўнгакдин тобут.
72

Ваҳки, лаълинг қилди бағрим таҳ-батаҳ қон оқибат,
Қатра-қатра кўздин ул қон бўлди ғалтон оқибат.
Бордингу оғзимға қўйдунг муҳр, афғон чекма деб,
Бу ишингнинг муҳри бўлди доғи ҳижрон оқибат.
Фурқатинг тиғи бузуғ кўнглумни йиқти, оҳким,
Сайли офат бирла емрулди бу вайрон оқибат.
Кўнглума қошинг хаёли бўлди танвин нунидек,
Уйла нунға нукта бўлди доғи пинҳон оқибат.
Ўлмиш эрдим ғам туни, лаълинг хаёли берди жон,
Зулмат ичра бўлди пайдо оби ҳайвон оқибат.
Соқиё, жом айла доирким, ғаниматдур ҳаёт,
Тутқусидур чун ажал косини даврон оқибат.
Эй Навоий, ёр васли гарчи бас душвор эди,
Фоний ўлғач, буйла душвор ўлди осон оқибат.
73

Кўздин учти ул парий, ваҳким, анга етмакка бот,
Кош анингдек чиқса дермен икки эгнимдан қанот.
Новакинг кўнглумда гар итти ҳамул андоз ила,
Ани топмоқ истасанг, жоно, яна бир новак от.
Кош сенсиз ўлсам эрди, эй париваш, қилма таън
Ким, мени мажнунға ортуқтур ўлумдин бу уёт.
Соқиё, бехудмен андоқким, қилурмен касби ҳуш,
Имтиҳонға доруйи беҳуш агар жомимға қот.
Хонақаҳ шайхи ушатти соғарин, эй пири дайр,
Сен каромат кўргузуб, рағмиға тавбамни ушот.
Эй тани хоки, ул ой оллида ҳукми бирдурур,
Гарддек чиқ кўкка ё туфроғдек йўлинда ёт.
Бир дирамким қалб бўлғай, арзимассен, эй кўнгул,
Ҳар неча меҳру вафо бозорида ўзунгни сот.
Телбалар юз пора кўнглидек ясабсен болу пар,
Гарчи ғайбатда парийға ҳожат эрмастур қанот.
Чун Навоий жониға офат эрур лўливаше,
Соғинур ғули биёбон, кўрса қўнғроту қиёт.
74

Бошим чу гарду кўзум кўр сенсиз ўлмади бот,
Қошингда бош кўтариб, кўз очарға қўймас уёт.
Эрур малойикаи раҳмат ўқларинг жонға,
Малак танида, ажаб йўқ, агар уч ўлса қанот.
Хизр суйики эрур зулмат ичра, тенгму бўлур
Лабинг билаки қуёшдин чиқарди оби ҳаёт.
Ҳабиб ишқи аро буки ўлмадинг, эй Хизр,
Ичиб ҳаёт суйи, зойеъ айладинг авқот.
Қуёшқа кимки юзунг борида қилур сажда,
Парастиш айламак англа илоҳ оллида Лот.
Кириб қуёш кеби қўйма вужуд ғайрға ҳеч
Ки, кўнглум ичра хавотирдур уйлаким заррот.
Навоий ўлди ўқунг ҳасратидин, эй чобук,
Иноят айла бир ўқ, секретиб анинг сари от.
75

Ғаминг қаттиғлиғин қилсам ҳикоят,
Эшитса тош, анга айлар сироят.
Кўнгул ғам шомидин чиқмоққа бўлди,
Бошоғлиғ новакинг шамъи ҳидоят.
Не навъ оллингда шавқумни қилай шарҳ
Ки, ҳуснунгдек анга йўқтур наҳоят.
Хаёлинг кўнглум ичра музтарибдур
Ким, ул вайрона иссиғдур бағоят.
Кўзунг қонимни ичмакка не ҳаддим
Эрур, ани итинг ичса, кифоят.
Дема бир йўлдурур ишқ ичра, эй шайх
Ки, мунда мухталиф келди ривоят.
Навоий қонин ул кўз бирла тўктунг,
Тирик бўлким, будур айни иноят.
76

Танимни қилса ғамзанг юз жароҳат,
Ётар ҳар захмдин жонимға роҳат.
Ҳаловат топмайин жоним лабингдин,
Солур захмим аро туз ул малоҳат.
Жамолинг субҳи очиб эрди юз гул,
Қуёш сарғарди, кўргач ул сабоҳат.
Супурдум кўз била кўюнг физосин
Ки, жонлар жилвагоҳидур бу соҳат.
Бўлур зоҳир лабингдин қатл этар чоғ,
Ўлукни тиргузурдек юз фасоҳат.
Чу сендин айру эрмас ёр, недур
Уйин истаб жаҳон қилмоқ масоҳат.
Қабиҳ этти Навоий ҳақ жаҳонни,
Элидин тутмағил кўз жуз қабоҳат.
77

Бошиға май чиқибон, бўлди ул ситамгар маст,
Йўқ аҳли ҳусн аро бир уйла қотили сармаст.
Начукки сарв ниҳоли насимдин эгилур,
Хиром вақтида ул наҳли моҳи пайкар маст.
Кабутар ўйнамоғидин кўнгул қуши беҳуд,
Хуруж этар бўлубон уйлаким кабутар маст.
Не масти арбада гар сенки, чиқса базмингдин,
Бузар замонани бадмастлиғ била ҳар маст.
Лабинг ҳалоки агар боданўш, агар тоиб,
Кўзунг хароби агар ҳушёр эрур, гар маст.
Лабинг хаёлидан ар мастмен, не тонгки, эрур
Бу май хаёли била олам аҳли аксар маст.
Навоий усрук агар қилса арбада, тонг йўқ
Ки, шайн ўлур иши, мажнунни гар қилурлар маст.
78

Ё раб, ул ой ҳуснининг идрокин элга мубҳам эт,
Кўз била кўнглумни ул сирри-хафиға маҳрам эт.
Кўйию қадду лаби ёдин манга қ0илғил фузун,
Жаннату тўби била кавсар таманносин кам эт.
Дийда кўрмак истаса анинг юзидин ўзга юз,
Қийрлар бирла бу икки суқба жавфин маҳкам эт.
Гар кўнгул васлидин ўзга васл сурин истаса,
Қисм анга ҳижрон сияҳ чолида доим мотам эт.
Хотири савдои ар ул зулфдин ўзга ҳавас
Қилса, ани зулфдек ошуфтаҳолу дарҳам эт.
Руҳ ул қад жилвасидин ўзга қилса орзу,
Ҳажр ўти ичра анга дўзах азобин ҳар дам эт.
Кўнглум ўлди ҳажр ўтидин реш, эй соқий, манга
Бодаи кофургун дурдидин олиб марҳам эт.
Йўқ чу олам боғида бўйи вафо, эй пири ишқ,
Жилвагаҳ бир жом ила кўнглумга ўзга олам эт.
Ишқ журмиға Навоийни қоварсен, эй парий,
Қовма, жавру зулм қил, девонаву расво ҳам эт.
79

Ҳарфи ишқ ўлди азалдин сафҳаи жонимда сабт,
Ҳар не андин ўзга барча лавҳи нисёнимда сабт.
Дедим: эй кўнглумга ўқ урғон, недур оттинг, дегил,
Деди: боқким, айламишлар ани пайконимда сабт.
Қайси шаҳлар боши қасринг даврида бормиш десам,
Дерки: боққилким, эрур ул тоқи айвонимда сабт.
Бўлса тобеъ Вомиқу Мажнун, не тонгким, айламиш
Ишқ туғросин қазо килки менинг шонимда сабт.
Ишқ авроқида, эйким, ўқидинг юз минг бало,
Юз туман онча эрур авроқ ҳижронимда сабт.
Дарди ганжи шарҳини, эйким, тиларсен, қилмишам,
Ғусса ниши нўги бирла кунжи вайронимда сабт.
Не ўқирсен қиссада Яъқуб ҳузнинким, эрур
Онча юз бир ой ғамидин байтул-эҳзонимда сабт.
Жузв-жузвимни айирибким паришон айладинг,
Бордур анинг шарҳи ажзойи паришонимда сабт.
Ишқ тиғи ярасидин ўлганим тарихини,
Эй Навоий, назм айлаб, айла девонимда сабт.
80

Ваҳки чиқди отланиб бир маст лояқил йигит,
Сарвдек елдин от узра ҳар тараф мойил йигит.
Лаъли нўши бирла юз йиллиғ ўлукка руҳ бахш,
Ғамзае нишидин Масиҳу Хизирға қотил йигит.
Тиғи хунрези ажалдек қатли ом айлаб валек,
Сўрса ҳар жониб нечукким умр мустаъжил йигит.
Англамонким ҳурму эркин, малакму ё парий
Ким, башар жинсида андоқ кўрмадук ҳосил йигит.
Кўнгли қотиғлиқдин элни ўлтурур, раҳм айламас,
Оллоҳ-Оллоҳ ким кўрубтур буйла сангин дил йигит.
Заҳри чашму тиғи қотил ғамзайи ҳунрез ила,
Килғучи элга тириклик расмини мушкил йигит.
Ғорати дин қилдию кофирлиғ иршод айлабон,
Аҳли куфр алфози бирла ҳар замон қойил йигит.
Қарибон қилма йигитлар суҳбатин ҳар дам ҳавас
Ким, қарини истамас базм аҳлиға дохил йигит.
Эй Навоий, нега бўлдунг телба деб кўп сўрмаким,
Ақлу ҳушум қолмади чиққач бу лояқил йигит.
81

Ваҳ қаён борди бузуқ кўнглумни зор этган йигит,
Жавр тиғи бирла кўксумни фигор этган йигит.
Оразин очқанда кўнглумни очиб гул-гул валек,
Кирпикидин онда юзминг хор-хор этган йигит.
Неча кўнглум тоату тақвоким айлаб ихтиёр,
Жилва қилғач маст ани беихтиёр этган йигит.
Бизни ишқ ойинида расвойи олам айлабон,
Офият аҳли қошида шармисор этган йигит.
Ишқ таркидаки юз тадбир этиб кўнглум ниҳон,
Дафъиға юз лабу афсун ошкор этган йигит.
Мени салоҳу офият ишқингда тарк этган қари,
Сен жафою зулм қатлимға шиор этган йигит.
Тавба айлаб эрдим, эй зоҳид, нетай тутти манга,
Лолагун май бер, узорин лолазор этган йигит.
Билки не ажзу ниёз ойину расм этган қари,
Қолғуси не нозу истиғною сор этган йигит.
Носиҳо тарки жунун қилмас Навоий келмайин,
Ишқ даштида ани девонавор этган йигит.
82

Олами ишқ ичра дардинг ўтдурур, ҳажринг ҳам ўт,
Дарди ҳажринг сўзидин кўнглумда олам-олам ўт.
Доғи ишқинг уйладурким ҳирқатин ўксуткали,
Ёқса бўлғай устига анинг начукким марҳам ўт.
Не ҳароратдур, майи ишқингда токим ичмишам,
Кўкка дудимни чекар, кўнглумга солиб ҳар дам ўт.
Шуълае тушмиш фироқингдин ҳазин кўнглумдаким,
Ашкдин тўктим ети дарё суйин, бўлмас кам ўт.
Ваҳ, не муҳлик ҳол эрур жонимға лаълинг ҳажрида
Ким, солур дафъиға анфоси Масиҳи Марьям ўт.
Бу кеча воқиф бўлунг эвлардин, эй ҳамсоялар
Ким, манга тушмиш фироқ оташгаҳидин маҳкам ўт.
Ҳажр кўнглум кишварин бир ўт била куйдурдиким,
Килди ишқ аҳлиға дудидин саводи аъзам ўт.
Даҳр бўстони аро сунбул била гул демаким,
Чарх зулми солмиш анда дуд бирла дарҳам ўт.
Эй қуёш, найлаб Навоий куймасинким, бор анга
Ишқинг ўт, ҳуснунг ҳам ўт, лутфунг ҳам ўт, қаҳринг ҳам ўт.
83

Ёр бўлмоқ тонг эмас мен зори расво бирла дўст
Ким, парий гоҳи бўлур мажнуни шайдо бирла дўсх.
Лаълини севдум, кўзининг қатлидин қайғурмоғум,
Не ғам ўлмактин, киши бўлса Масиҳо бирла дўст.
Зулфи савдоси, бу савдойи бошинда кўптурур,
Бўлса савдо аҳли, тонг йўқ, аҳли савдо бирла дўст.
Сарв қадлиқ, гулжабинлик дўстнинг ҳижронида
Бўлмоғум не гул била, не сарви раъно бирла дўст.
Ҳажрдин олам қоронғудур вале, ғам йўқ, гаҳе
Жилва қилса ул жамоли оламоро бирла дўст.
Хизр юз меҳр ила тутқан жоми Жамдин яхшироқ,
Тутса май дурдини юз торожу яғмо бирла дўст.
Бўлма дунё дўст, гар истар эсанг осудалиқ,
Лек ҳар не қилсалар, бўл аҳли дунё бирла дўст.
Эй Навоий, неча душман бўлса, ёнма дўстдин,
Чун санга бўлмиштур ул юз минг таманно бирла дўст.
84

Чу қилди жилвагар ул шўхи нўшлаб суврат,
Мени заифқа кўргузди юз ажаб суврат.
Жамоли сувратини сафҳада кўруб, иттим,
Тушуб жаҳонни кезарга қилиб талаб суврат.
Не навъ сувратидин кўз олайки, маънидин
Бўлурға бир хабар ўлмиш манга сабаб суврат.
Нишот сувратидин топқамен дедим, ваҳким,
Муяссар ўлмайин ул берди юз тааб суврат.
Фироқ андуҳида, соқиё, қадаҳ тутким,
Бу кўзгу ичра манга кўргузур тараб суврат.
Ул ой жамоли аро зулфидин ажаб қолдим
Ки, ой аросида қилмиш аён занаб суврат.
Навоий осо дарду фиғон илан менким,
Булардурур манга зотию муктасиб суврат.
85

Кўйи гардидин кўзумни аввал, эй ҳамдам, ёрут,
Сўнгра. марҳам айлабон кўксум шикофин доғи тут
Гар унутти ёр бу маҳзунни, ваҳким, кўнглума,
Бор ани ҳар дам соғнндирмоқ десам, сен ҳам унут.
Қадду рухсоридин айру дуду ўтдур, эй рафиқ,
Дема сарву гул била бир лаҳза кўнглунгни овут.
Заҳри ҳажринг бирла чун юз қатла қилдинг талхком
Нўши лаълинг бирла ҳам бир қатла оғзимни чучут.
Зулфи занжири жунунум чорасидур, эй ҳаким,
Ақлдинму эрди бу девонаға бермак ўгут.
Ваъдаи васл айлади ул ой, ҳамоно келгуси,
Тиғи ҳажридин шикоф ўлғон кўнгул бу сўзга бут.
Асру ваҳшийдур менинг мушкин ғизолим, эй кўнгул,
Чин кийиги гўйиё бермиш анга туққонда сут.
Эй кўнгул, даврон элининг тарки тут ё ҳар нафас
Бағрингга бир ханжари бедод еб, хуноба ют.
Олам аҳли, демангиз эмди Навоийким, мени
Бир қуёш ҳажри ҳавони қилмиш андоқким булут..
86

Баҳор эл гулга мойил, бағрима юз хор ҳар соат,
Етиб ҳар хоридин кўнглумга минг озор ҳар соат.
Бу ақшом нотавон кўнглумдин, эй аҳбоб, ўлунг воқиф
Ки, ҳолидин борур заъф айлаб ул бемор ҳар соат.
Бўлурмен уйлаким, кўрган замон вайрон бўлуб кўнгли
Бошимда йиғлағай ҳам ёру ҳам ағёр ҳар соат.
Эмас вайронада ҳар дам ўлардек ҳолатим, ваҳким,
Турубтур бошима емрулгали девор ҳар соат.
Дамо-дам заъфим андиндурки, мужгонинг хаёлидин
Жароҳатлиғ кўнгулга санчилур бир хор ҳар соат.
Жунунум ҳар дам афзун бўлса, эй ҳуш аҳли, тонг йўқким,
Кўзумга жилва айлар ул парий рухсор ҳар соат.
Майи лаълингға не кайфият эрдиким, насимидин
Бўлурлар масту бехуд юз туман ҳушёр ҳар соат.
Бу базм ичра не амну айшким, ҳар давр аёғинда
Йиқар бир нотавонни гунбади даввор ҳар соат.
Фано дайрида гар май важҳи йўқ, бас хирқаву дафтар,
Мени майхонадин судратма, эй хаммор, ҳар соат.
Агар бошимға ёғса тош гардундин, тонг эрмаским,
Борурмен ул парий кўйига Мажнунвор ҳар соат.
Навоий, то жаҳон аҳлиға сен вобаста, кўнгронма,
Алар жавридин ўлса хотиринг афгор ҳар соат.
87

Танимға берди жон ул нахли қомат,
Дема қомат ани, дегил қиёмат.
Вафоға майл қилмас нахли қаддннг
Ки, топмиш жавр аро кўп истиқомат.
Юз очма, гарчи тутқай кўрса маъзур,
Мени ишқингда арбоби маломат.
Не ғам гар юз менингдек ўлса, ё раб
Ки, бўлсун ул масиҳодам саломат.
Абад умрича бор оллида ўлмак,
Буюрма, эй насиҳатгў, надомат.
Недур, эй шайх, ушатмоқ соғаримни,
Бутун қил, бор эсанг аҳли каромат.
Навоийни дединг кўюмдин ўтма,
Саломат бўл, десанг айлай иқомат.
88

Эй қошинг фитнаву ул наргиси шаҳло офат,
Йўқтур ул иккида жуз фитнаву илло офат,
Не қаду, не кўзу не ғамзаки, ҳар дам андин
Ё балодур манга, ё фитнадурур, ё офат.
Дема раъно қад ила жилвасидин холингни,
Жилва жонимға бало, ул қади раъно офат.
Манга не офият ўлғайки, хаёл этсам, эрур
Юзини юз саридин жонима пайдо офат.
Мунча офатки эрур даҳрда, сендин тушмиш,
Йўқса оламда бурун йўқ эди мунча офат.
Соқиё, бодаки, тақвою риё офатидин
Яхшироқ, бўлса манга соғару саҳбо офат.
Ваҳки, кирпикларининг офати кўнглумга кириб,
Солмиш ул кулба аро бу кеча ғавғо офат.
Фоний ўлғил, тиласанг васлки, бу йўлда эрур
Хирқаву дафтару тасбиҳу мусалло офат.
Асл улдурки, санамлар сори кўз солмағасен,
Эй Навоий, тиласанг кўрмамак асло офат.
Се Ҳарфининг Самин Гавҳарларининг Самараси «Бадоеъ»дин
89

Агар жаҳонға фалакдин ғаме бўлур ҳодис,
Эрур бу хастани ғамнок айламак боис.
Магар ўлар куни Фарҳод бирла Мажнуннинг
Балову дардиға ишқ айлади мени ворис.
Фироқ хирмани йиғдим, висол тухмин экиб,
Замона мазраида борму мен кеби ҳорис.
Иёдатимдин ул ой гар қўпар, чиқар жоним,
Тирикмен ар бўлур ул умр бир замон мокис.
Тариқи ишқу муҳаббат мангаю Мажнунға
Анингдек ўлдики, топмас сипеҳр анга солис.
Сен иста файзи фано дайр гунгу лолидин
Ки, ишқ дарсини билмас мужодилу боҳис.
Эрур Навоию ишқ ичра минг бало, гўё
Фалак ҳаводиси барча анга бўлур ҳодис.
90

Менинг мажнунлуғумға ишқу савдо гар эрур боис,
Ва лекин бу иккига бир пари пайкар эрур боис.
Дема боис недурким, талпинурсен ҳар кеча то субҳ,
Тикилган кирпикингдин жонға юз ништар эрур боис.
Кўнгулда оташин лаълинг ғами, айб этма куйсамким,
Туташмоққа таним хошоки ул ахгар эрур боис.
Ўқунгдин пар чиқардим, кўюнга қилсам ҳаво, тонг йўқ
Ки, учмоқ майли қилмоққа бу болу пар эрур боис.
Фироқинг биймидин юз қатла жон бергай эдим, лекин
Ҳаётимға умиди лаъли жонпарвар эрур боис.
Чу мендин юз эвурдунг, тонг эмас, бошингға эврулсам,
Бу саргардонлиғимға гардиши ахтар эрур боис.
Агар раҳн ўлди тасбиҳу ридо майхонада, эй шайх,
Ичарга дайр пири илгидин соғар эрур боис.
Фано баҳриға чўммоқдин ғараз толибқа васл ўлди
Ки, ғаввос ўлмакига ғарқ ўлуб, гавҳар эрур боис.
Навоий жисмининг заъфиға боис бўлди бедиллиқ,
Вале бедиллиғин сўрсанг, анга дилбар эрур боис.
91

Ваъдаи васлидин этса ул сўзи ширин ҳадис,
Гарчи ёлғон айтур, ани соғинурмен чин ҳадис.
Истасам васлини, дер ғам тоғи қоз тирноғ ила,
Буйла ҳаргиз қилмади Фарҳод ила Ширин ҳадис.
Чунки ҳар бир нукта дерсен, сочилур ёқуту лаъл,
Оллоҳ-Оллоҳ, ким деб эркин бу сифат рангин ҳадис.
Базми айшида ҳадисимни деманг, эй дўстлар
Ким, эрур ғам мужиби неким қилур, ғамгин ҳадис.
Гар такаллумдин ўлукни тиргузурлар хўблар,
Барчасиға маҳвашим гўё қилур талқин ҳадис.
Ишқ сиррин шарҳ қилмоқдин чу қосирдур баён,
Бас керак ошиқ демакни қилмаса ойин ҳадис.
Дарси ишқингни, Навоий, уйла дер ушшоқ аро
Ким, дегай илм аҳлиға Сайид Жамолиддин ҳадис.
Жим Харфининг Жамилаларининг Жилваси «Бадоеъ»дин
92

Эй жаҳон мулки хирожи санга бир гавҳари тож,
Мулклар шоҳи қўюб даргаҳинга тожу хирож.
Тузубон адл, кўнгул мулкини обод эттинг,
Мулк маъмур бўлур, адлға шаҳ берса ривож.
Тенгрига гавҳари зотинг эди кулли мақсуд,
Сунъ дарёсин азал субҳи қилурдин маввож.
Эҳтиёж айлабон изҳор қуёш раъйингға,
Халқ андоқки қуёш нурига бўлғай муҳтож.
Пайкаринг туфроғиға хайли малойик ҳомил,
Тахти иззу шарафингға тўқуз афлок даввож.
Чун чиқиб тахти хилофат уза ҳақдин, бўлубон
Ҳукми гарданкашига мулкдин амри ихрож.
Буйла мардуд ҳадисин нега қилдинг мақбул
Ким, таназзулға бадал бўлди санга ул меърож.
Не тағофул эдиким, уйла адув макр била
Хоксор этти сени, мулкунга солиб торож.
Рўзғоринг қорариб зулмати исён ичра,
Зор эдинг, афв илки тутмаса оллингга сирож.
Эътироз этма, Навоию фузул ўлмаки, ҳақ
Халқ этиб севди, яна дард бериб қилди илож.
Эл не билсун не эди ҳаққа бу ишда ҳикмат,
Меҳр нурин не билур шаппараки тийра мизож.
93

Телба кўнглум пўясиға анбарин бандинг илож,
Хаста жоним заъфиға лаъли шакархандинг илож.
Солиб эрди чоклар бағримға тиғинг ҳар тараф,
Бўлди мужгон ўқиднн ҳар сори пайвандинг илож.
Муҳлик ўлди шавқ, ё сур тиғ, ё қил жилваким,
Бу икидин ўзга топмас орзумандинг илож.
Ҳажр қатлидин мени тиргузди лаъли, эй Масиҳ,
Ожиз эрдинг, сен нафас асра, гар ўргандинг илож.
Юзу лаъли ҳажридин бемор ўлубмен, эй ҳаким,
Умр зоеъ қилма, қилмас чунки гулқандинг илож.
Дарди ҳажрим саъб эрур — кел, эй ажал, бошимғаким,
Васлдин айру эмас маълум монандинг илож.
Кўнглунг, эй булбулки, юз парканд эрур, гар келса гул,
Барг-баргидин топар парканд-паркандинг илож.
Муршидесен бас ажаб, эй ишқким, матлубнинг
Васлидин ҳам истамас меҳнатқа хурсандинг илож.
Ул парий ҳижронида бўлғон Навоий носиҳе,
Айлай олғайму жунун мағлубиға пандинг илож.
94

Эй, сочинг ошуфтаси юз хайли савдоий мизож,
Кўрмадук занжир ҳам савдоға боис, ҳам илож.
Васл ишида асру нозуклук тушубтур, эй кўнгул,
Ким эрур ҳам нозук ул гулчеҳра, ҳам нозук мизож.
Дарди ҳажрим арз қилсам, дерки, сабр эт, войким,
Заҳр ила муҳлик маразға кўрмадук ҳаргиз илож.
Тиғ тортиб тожварлар, бошиға чун чопти рахш,
Тандин учти, ваҳки, ҳар ён бошу боштин учти тож.
Зулмунга бўлсам забун юз важҳ ила, не айбким,
Сен ғанисен — мен гадо, сен шаҳ — мен аҳли эҳтиёж.
Туз бўюнг оқу қоралик, долу гул тундин эрур,
Уйла ўқким, обнўс ўлғай анга пайванд ож.
Кишвари ишқ ичра золим шаҳдур ул султони ҳусн
Ким, кўнгуллар мулкидин жон нақдини олур ҳирож.
Арш қандили гумон қил шишадек софий кўнгул,
Урмағил дамким, топар елдин халал равшан зужож..
Оҳи муҳликдур, Навоий кўнгли захми исланиб,
Эл ўлар, топса ҳавоға чун уфунат имтизож.
95

Эмас лаълинг қатили жонға муҳтож,
Кўзунгнунг кофири имонға муҳтож.
Лабинг муҳтожидур кўнглум, начукким,
Скандар чашмаи ҳайвонға муҳтож.
Чу майдон ичра сурдунг, бас бу офат,
Эмас наззора гар жавлонға муҳтож.
Тилар кўнглум ўзин ишқинг шаҳиди
Ки, бор ул ғамзаи фаттонға муҳтож.
Қочар кўнглум қуши тан кулбасидин,
Агарчи чуғз эрур вайронға муҳтож.
Юзунг қурси қамар, муҳтож анга мен,
Гадо андоқки бўлғай нонға муҳтож.
Фано майхонасида қил гадолиғ,
Десангким, бўлмайин султонға муҳтож.
Анга муҳтожроқ менмен, агарчи
Эрур кўп гар боқар ҳар ёнга муҳтож.
Навоий жонға муҳтож эрмас, аммо
Эрур юз жон била жононға муҳтож.
Чим Ҳарфининг Чобукларининг Чеҳракушойлиғи «Бадоеъ»дин
96

Кўзи қатл этти, кўнглум ичра зулфи мубтало бўлғач
Ки, қуш бисмил учундур, бастаи доми бало бўлғач.
Етиб мунглуғ кўнгул васлиға ҳеч ўз ҳолини билмас,
Ажаб эрмас гадо ўзни итурса, подшо кўргач.
Не сўрдунг бир йўли ногаҳ қорарған рўзгоримни,
Бу ҳол ўлди бир ой ҳижронидин шомим қора бўлғач.
Қачон бўлдунг деманг бегона ақлу, ҳушу тақводин,
Муни сўрмоғ не ҳожат, ул париға ошно бўлғач,
Малойик хайли жонидин тўла бўлди фалак жавфи
Жаҳонда ул пари васлиға жон нақди баҳо бўлғач.
Улусқа тийри борони балият ёғди, ул ойнинг
Сипоҳи ҳусн аро мужгони новак, қоши ё бўлғач.
Хижолатлар келур Фарҳоду Мажнун руҳиға ҳар дам,
Менинг ишқим сўзидин халқ ичинда можаро бўлғач.
Замон аҳли вафосизлиқ била гар қилдилар қатлим,
Фараҳ топқай магар руҳум, алар даъби вафо бўлғач.
Чу кетти баргу гул, булбул наводин қолдн, кўргилким
Навоийдек эмиш ул доғи бебаргу наво бўлғач.
97

Турра марғулин очиб рухсори маҳ сиймоға соч,
Тун саводи анбарин меҳри жаҳон ороға соч.
Сарви гулрўйим қилур гулгашти гулзор, эй насим,
Дам-бадам сариғ, қизил гул, ул гули раъноға соч.
Йиғлама, эй кўзким, ул ой бўлғусидур меҳмон,
Гар сочарсен юз гуҳар, ул гавҳари яктоға соч.
Ёрдур шамъи шабистоним бу ақшом, эй сипеҳр,
Ахтарингнинг дурларин бу базми меҳросоға соч.
Ташнаға бер файз, эй абри карамким, йўқ осиғ,
Гар суни юз қатла дарёдин олиб, дарёға соч.
Дайр аро дин аҳлининг кўнглига зулфи бўлди қайд,
Булажаб зуннордур, ул дилбари тарсоға соч.
Зуҳд элин май бирла расво айладинг, эй муғбача,
Журъае ҳам нетти раҳм айлаб мени расвоға соч.
Йўқ у дунёда вафо, эй сарсари дашти фано,
Гарди нисён совуруб, дунёву мофиҳоға соч.
Эй Навоий, умри жовид айлар эрсанг орзу,
Бас ҳаётинг нақдини ул лаъли руҳафзоға соч.
98

Тўлғади сабрим, қўлин зоҳир қилиб дилдор куч,
Гарчи нозукдур ва лекин бор анга бисёр куч.
Ишқ уйларни йиқар, ошиққа кин қилмоқ недур,
Мўр хайлиға қачон пил айламиш изҳор куч.
Қош агар будур, сенинг ёйингни чекмак саъб эрур,
Кимса илгида чу мақдур эрмас ул миқдор куч.
Кўзларинг бедоди жон бирла кўнгулга тонг эмас,
Не ажаб, дин аҳлиға гар кўргузур куффор куч.
Заъф аро ул кўйдин судрар қўлум тортиб рақиб,
Банддин ойирғудекдур қилса ноҳанжор куч.
Соқиё, мен хастадин бадмастлиғ эрмас ажаб,
Кўргузур кўпрак заиф элга майи хаммор куч.
Ишқ аро андоқ забундурменки, айларлар манга
Ҳам гадо, ҳам шоҳ куч, ҳам ёру ҳам ағёр куч.
Соғ эканда ҳажр аро куч бирла ўзни асрарам,
Лек май ичканда айлар йиғламоқ бисёр куч.
Куч била ўлтурди ул золим Навоий хастани,
Неча торта олғай охир бир заифи зор куч.
99

Чиқти боғлаб яна ул кофири хунрез қилич,
Маст ҳар сари сурар рахш, чекиб тез қилич.
Қиличин кўрдуму жонимға тараб юзланди,
Турфадур қон тўкуб ўлмоқ, тарабангез қилич.
Қатра қонларки, томар тиғиднн, учмоқ гулидур
Ки, шаҳидин қилур ул ғамзаға хунрез қилич.
Ҳар қаён тиғ солур, кўнглум осиғлиғдур анга,
Буйла қатл аҳлида ким кўрди диловез қилич.
Ламъайи тиғи дема, барқ чоқилған кебиким,
Гўйиё кескали илгидин этар хез қилич.
Ишқ аро ажзини кўргилки, ўларга Фарҳод
Хасми фартут тилин айлади Парвез қилич.
Шаҳ Навоий тилидек тиғ ила кўп мулк очти,
Тортмиш очқали Бағдод ила Табриз қилич.
100

Чиқти жон, қошима жонон киргач,
Ким ҳалок ўлғон экин жон киргач?
Келурингга ясадим кўнглум уйин,
Ясалур кулба, чу меҳмон киргач.
Ўзни асрармену кўнглум чекар оҳ,
Ногаҳ ул сарви хиромон киргач.
Оҳдин шуъла етишкандек эрур,
Ўқидин кўнглума пайкон киргач.
Юз жунун шуъбаси айлар пайдо,
Ул парий кўнглума пинҳон киргач.
Даҳр уйи ичра иқомат тилама,
Чиқмамоқ анда не имкон, киргач.
Борма кўйига, Навоийки, қочар
Ёр, сен телбаи урён киргач.
Ҳе Ҳарфининг Ҳаромийларининг Ҳусн Оройлиғи «Бадоеъ»дин
101

Зиҳи тақаддумунг одамға бас ҳадиси саҳиҳ,
Бу нукта кунту набиян ишоратида сариҳ.
Азалда васлингу ҳажринг магар насиб ўлди
Ки, жон топарни Хизир олди, жон берурни Масиҳ.
Сўзунгни хони нубувватқа тенгри туз ясади,
Зиҳи камоли малоҳат, зиҳи каломи малиҳ.
Чу сеп чекиб «ана афсах» таронасин қочириб,
Аларки даъво ила сўз очиб, деб ўзни фасиҳ.
Демак шариати байзони меҳрга рожиҳ,
Қуёшни зарраға қилған кебидурур таржиҳ.
Юзунг сабуҳи азал бодасидин андоқкнм,
Не субҳға бу сабоҳат, не меҳр мунча сабиҳ.
Навоий ўлди ниҳон ишКинг ичра, тиргуз ани,
Неча ниҳон тутайин, айладим ўлуб тасриҳ.
102

Бу кўҳан дайрда ич шому сабоҳ,
Роҳати руҳ тилар бўлсанг, роҳ.
Чун қуёш лоласи тонг гулшанидин
Чиқти, тут лола масаллик ақдоҳ.
Анга тегруки шабистони сипеҳр,
Еткирур руҳ димоғиға риёҳ.
Яна ул вақтқачаким, хуршид
Кўк биёбонида бўлғай сайёҳ.
Қўйма муғ дайрида жом илгингдин,
Дайр пири чун ани қилди мубоҳ.
Рўзгоринг бузуғ эткан эса чарх,
Сен киму айламак ани ислоҳ.
Кўп гириҳ тушти Навоий ишига,
Сен кушоде бер анга, ё фаттоҳ.
103

Эй, хату жонбахш лаълингдин нишон Хизру Масиҳ,
Балки бу икки уётидин ниҳон Хизру Масиҳ.
Хат лабинг узра, лабинг юз узрадур қилғон кеби
Оби ҳайвону қуёш узра макон Хизру Масиҳ.
Ул ёшунғой зулмат ичра, бу фалакдин ёнмағай,
Кўрсалар хатту лабингни ногаҳон Хизру Масиҳ.
Гар Масиҳу Хизр кўздин ғойиб ўлмишлар, не тонг,
Сабзаву оби ҳаётингдур ҳамон Хизру Масиҳ.
Гўйиё Руҳул қудс яъни дамингдин етти файз
Ким, муаббад топти умру берди жон Хизру Масиҳ.
Йўқ даминг, балким насими гулшанинг айлар саҳи
Бўлсалар муҳлик мараздин нотавон Хизру Масиҳ.
Хаттидин лаълиға еттим, лаълидин топтим ҳаёт,
Ул икав бўлди манга, эй хаста жон, Хизру Масиҳ.
Солики фоний таважжуҳдин тараддуд айламас,
Ётсалар маҳвий шуҳуд бўлған замон Хизру Масиҳ.
Дайр пири қўлдабон, тиргузди майдин муғбача,
Эй Навоий, бу икавни қил гумон Хизру Масиҳ.
104

Бода келтур, чун қуёштин чекти махфий жом субҳ
Ким, эрур жоми нишот ичмакка хуш ҳангом субҳ.
Ошкоро бодаи гулранг ичмак хуштурур,
Чун ниҳон айлар кавокиб гулларин гулфом субҳ.
Сиймбарларким, сабоҳат бирла тутқайлар қадаҳ,
Не бало хуштур тулуъ этканда сийм андом субҳ.
Сарғариб ашкин тўкуб, мендек яқо чок айламиш,
Бир ниҳони меҳр ила то бўлди беором субҳ.
Ваҳки, ул субҳ узору шоми зулф андуҳидин
Йиғларам то субҳ шом, афғон тузуб то шом, субҳ.
Даҳр гулзорида ҳар тун чеккали жоми сабуҳ,
Еткурур тонг булбули фарёдидин пайғом субҳ.
Субҳи васл уммидидин ўлдн, Навоий шоми ҳажр,
Анга не суд, ўзгаларга ҳосил этса ком субҳ.
105

Истамон май бўлса хуршиди жаҳоноро қадаҳ,
Тутмаса базм ичра ул шўхи қадаҳпаймо қадаҳ.
Ёр чун тутти қадаҳ, ичмон демак бўлмас, валек
То не ҳол ўлғум яна ичкач мени шайдо қадаҳ.
Ҳажр андуҳида оз май тутмас, эй соқий, мени
Базм аҳлидин тўлароқ тут манга амдо қадаҳ.
Бир қуёш ҳажридин андоқ менки ичкум сипқариб,
Тутсалар, солиб шафақгун май, сипеҳросо қадаҳ.
Ҳажр дафъин чун табиби ишқдин сўрдум, деди:
Ким эрур ё васл, ё жон тарки қилмоқ, ё қадаҳ.
Бу фано дайрида зоҳир бўлди анфоси Масиҳ
Ким, ичиб тутти манга ул дилбари тарсо қадаҳ.
Чун хумор илгимни қилди раъша, жоно, оғзима
Нетти ўз илгинг била тутсанг солиб саҳбо қадаҳ.
Су хумор аҳли ичарлар, ул ҳам ўлғандин зарур,
Ичмагум ҳайвон суйин, эй Хизр, топқум то қадаҳ.
Чун харобот ичра маст ўлдум ичиб, эй майфуруш,
Риндлар бирла солиб ғавғо мени расво қадаҳ.
Шаҳна базмиға не ҳосил, гар кириб ошуб ила,
Чекмасам шоҳид била мутриб, қилиб яғмо қадаҳ.
Чексалар, тонгла тутуб Боғи жаҳоноро сари,
Дайр аро топиб суроҳи, айлабон пайдо қадаҳ.
Ваҳ, не ҳол ўлғай аларғаким, Навоийдур дебон,
Танибон чорлаб, манга лутф айласа мирзо қадаҳ.
Хусрави Ғозийки, жоми Жам анга бўлсун насиб,
То қуёштин кўргузур бу торами аъло қадаҳ.
106

Эй сенинг кўюнг ҳарими туфроғи юз пок руҳ,
Солқинидин соврулуб ул навъким хошок руҳ.
Руҳ агар юз важҳ ила туфроғинг ўлса, не ажаб,
Лутф аро жисминг била чун тенг эмас юз пок руҳ.
Хилқатим боғида ул гул ҳайфким, бордур манга
Зор тан, мажруҳ жон, маҳзун кўнгул, ғамнок руҳ.
Ул қуёш қасриға майл айлар танимдин чиқса жон,
Кимса ўлгандекки, бўлғай озими афлок руҳ.
Жон фидо бўлсун сангаву руҳ садқангким, эмас
Жон чучук лаълингдегу қаддинг кеби чолок руҳ.
Мўмин ўл ажсод ҳашриғаву даъво қилма кўп
Ким, азобу неъматин тонгла қилур идрок руҳ.
Тиғи ишқидин Навоийға не даҳшат, негаким
Телбадур жону фидоидур кўнгул, бебок руҳ.
Хе Ҳарфининг Хўбларининг Хироми «Бадоеъ»дин
107

Жафо тариқида андин эрур жаҳонға русух
Ки, қилди меҳру вафо расму ройини мансух.
Жаҳонға чунки вафо бўлмаса, ажаб эрмас
Ки, бўлса аҳли жаҳонға доғи жафода русух.
Соғинма барча пишиғ сўзни таъб этар ошом,
Бўлур муқайнию ҳозим чу иккиси матбух.
Камолдин неки ўтти, яна топар нуқсон
Ки, кўп яшаб, кирар атфол чергасига шуюх.
Дурушт хўй қилур элни чирк дунёлиқ,
Нечукки, қилғай ирик жамъ бўлса узвида шўх
Чу сифла ганж топар, мужиби ҳалоки эрур
Ки, ҳайзадур мушук илгига чун тушар маслух.
Навоиё, тила фақру риёе элдин қоч
Ки, одамилар эрур ўзга, доғи ўзга масух.
108

Қотилеким, анга эрмас киши асло густох,
Тўлди қонимки, бўлубмен мени шайдо густох.
Эй кўнгул, ўзни ёстлаб маст тилармен ҳар кун,
Айласам лаълидин ўпмакни таманно густох.
Бу маҳол амредурур, чунки тахайюл бирла
Қила олмон ики лаълини тамошо густох.
Мен сияҳрўз киму васлики, ҳаргиз кундуз
Бўла олмасмен анинг кўйида пайдо густох.
Хатти давриға, не тонг, эврула гар олмас Хизр
Ким, бу журъатда эмас гунбади хазро густох.
Ул пари даҳшати ишқидин эта олмон анга
Телбалик бирла ҳам ўзни, мени расво густох.
Хонақоҳ ичра тутуб савм, су ичмак бўлмас,
Бўл хароботию чек соғари саҳбо густох.
Файзи қудсий тиласанг кўнглунгга бўлғай зоҳир,
Аҳли ботин қошида сўз дема асло густох.
Эътидол иста, Навоийки, фано дайри аро
Улки йўл топмади, ё коҳил эрур, ё густох.
109

Дилраболар гар кўнгул олмоқда дурлар асру шўя,
Лек дилдорим эрур бу шўхлардин айру шўх.
Шўхлардин баъзи олса жону баъзи берса жон,
Сен қилурсен иккисин, ваҳ, сен кеби бўлғайму шўх
Шўхлуқтин ҳар дам ул тифл айлар ўзга навъ ноз,
Кўнгли истар не қилур хўбеки, бўлса тифл шўх.
Гаҳ кирар кўздин кўнгулга, гаҳ кўнгулдин жон аро,
Тутмаса ором, тонг йўқ, нозанин, бўлди чу шўх.
Шўхлар ичра бири кўнглум олибдур войким,
Десалар, де қайси шўх олмиш, дей олмонким, бу шўх.
Гар намозим саҳв бўлса ҳар дам, эй зоҳид, не тонг
Ким, эрур моҳимки, анг ўлтурубтур ўтру шўх.
Эй Навоий, бир замон кўнглунг эмас осуда, кош
Кўнглунг олған бўлмағай эрди бу янглиғ асру шўх
110

Гарчи ул ширинлаб ичган май эрур бисёр талх,
Лек мен ичган майи ҳажри юз онча бор талх.
Май неча талх эрса, ҳижрон шарбатича талх эмас,
Заҳри қотил, онгламон, бўлғайму ул миқдор талх.
Аччиғ-аччиғ дам-бадам шўробам этманг айбким,
Қилди айшим ҳажр ила бир шўхи ширинкор талх.
Ҳажри заҳри ичканимдинму экин, оё буким,
Набиз соқит бўлмишу оғзим эрур бисёр талх.
Найлай ўлмайким, ҳаётим шарбатин мен телбага
Қилди ҳижрон заҳри бирла ул пари рухсор талх.
Кўп чучуклуктин очиғлиқ анфаъ ўлди ишқ аро,
Шарбати аттор эрур ширин, майи хаммор талх.
Талх май бирла мени маст айла, эй соқийки, бор
Ҳажр аро умрум, гар ўлсам лаҳзае ҳушёр, талх.
Диним аҳволиға очиғ йиғларамким, муғбача
Нўш этар дайр ичра ҳар дам жоми муғкирдор талх,
Ёр ширин лаълидин ҳар лаҳза айлар нўшханд,
Ишқидин ҳар дам Навоий гарчи йиғлар зор талх.
111

Мени ҳавосида девона айлади ул шўх,
Жунуну ишқ ила афсона айлади ул шўх.
Парин кеби чиқибон ҳушу ақл ғорат этиб,
Ниҳон ўлуб, мени девона айлади ул шўх.
Ушатти шишаву, жому қадаҳни базм ичра,
Ўюн тариқини тифлона айлади ул шўх.
Қулоқ солингки, харобот ичра ғавғодур,
Магар азимати манхона айлади ул шўх.
Қадаҳға хирқам этиб раҳи, ваҳки, субҳамни
Қимор айлагали дона айлади ул шўх.
Чу олди ўйнағали нақди ҳушу сабримни,
Яна топилмадилар — то не айлади ул шўх.
Қилиб Навоийи оворани жалои ватан,
Балову дардға ҳамхона айлади ул шўх.
112

Ҳар нечаким санга жафода русух,
Мен жафокашгадур вафода русух.
Банди зулфунгни кимки қилса ҳавас,
Анга вожибдур ибтилода русух.
Юзи миръотин орзу қилған
Керак этса аён сафода русух.
Соқиё, бер қадаҳки, ҳижрондин
Жонғадур дард ила анода русух.
Сидқ аро пири дайр росихдур,
Лек зоҳидғадур риёда русух.
Қилма ишқ ичра даъво, ар қилсанг,
Зоҳир эткил бу можарода русух.
Эй Навоий вусул агар тиласанг,
Ишқ аро фош қил фанода русух.
113

Сочингки, юр чоғида борди ҳар тараф бир шох,
Су ичра сунбули тардур анга мукаррар шох.
Деманки сунбули тарким, суда эрур акси
Ки, суда сунбули тар кўргузур муанбар шох.
Магарки сунбулунга чирмашур тахайюли бор
Ки, зоҳир этти тароғ сандали саросар шох.
Чаманда қилғуси гулгашт гўйиё ул сарв
Ки, очти соя учун ҳар тараф санавбар шох.
Ёшил енгингки сариғ дакладин кўрунди, не тонг,
Хазон дарахти бўлур ҳам бирорта ахзар шох.
Карам қил, эл панаҳинг ичра кирсаким, хуштур
Чаманда мева доғи берса соягустар шох.
Навоий, онгла яқинким, ҳаёт риштасидур,
Қўлунгға кирса анинг иқди зулфидин ҳар шох.
Дол Ҳарфининг Дилоромларининг Даврони «Бадоеъ»дин
114

Қани сенинг кеби маҳбуби оқибат маҳмуд
Ки, зилли отифатинг бўлсун эл уза мамдуд.
Жамол аро мутажалли юзунгда партави зот,
Камол аро муталоло ўзунгда нуру жуд.
Вужудунг икки жаҳон хилқатидин ўлди мурод,
Начукки зотинг ўлуб икки кавидин мақсуд.
Не жуд эрур, не вужуд элга зотинг оллинда,
Санга чу келди мусаллам вужуд бирлан жуд.
Нубувват авжида кўп толеъ ўлди кавкаби саъд,
Бири сен ойдек эмас эрди ахтари масъуд.
Чу сен мушоҳада шоми шуҳуд қозғондек,
Киши не билдики, шоҳид ким эрди — ким машҳуд.
Навоий, ўлса гунаҳ дуди бирла нома сиёҳ,
Ғами йўқ, ўттин эрур чун шафоатинг мавъуд.
115

Хўблар базмида жамъ ўлмоққа бор ул ой мужид,
Ҳуснин изҳор айламакка истар атрофида зид.
Гар жамол аҳли жафо бобида бор аҳли камол,
Лек ижоди жафо қилмоққа сенсен мужтаҳид.
Эрни шавқида совуғ оҳу исиғ кўнглумдин ашк
Гоҳ қон янглиғ равон, гаҳ лаъл янглиғ мунжамид.
Қаҳр ё лутф улча андин келса миннат жонима,
Менким ўлдум бўлғали мункир анга ё муътақид.
Остонинг такягоҳимдурки, тахти жоҳ эрур,
Лек дарбонинг мадоросиға эрмон мустанид.
Дилбарим андоқки келди ҳусн мулки ичра фард,
Шукрким, мен доғи аҳли ишқ аромен мунфарид.
Ишқи комил гулшани ичра гули раъно недур,
Билҳақиқат бўлмаса маъшуқу ошиқ муттаҳид.
Дўстлуғ ким қилса, душманлиқ топардин даҳр аро,
Бўлмамиш гўё муҳаббат аҳли ҳаргиз мунъақид.
Истарам, кўргач ани, афғонлар айлаб ўлгамен,
Соқиё, бир жом ила бўлғил Навоийға мумид.
116

Ўзин шаккар деса лаълингға монанд,
Килай тишлаб ани парканд-парканд.
Лабинг ўпмакка ҳаддим йўқ, бўлубмен
Тахайюл бирла ўпмакликка хурсанд.
Мени чун ул париваш телбаратти,
Не суд, эй носиҳ, эмди телбага панд.
Магар тенгрига одам хилқатидин
Мурод эрди сенингдек турфа фарзанд.
Лабингнинг шаккари айлаб табассум,
Гули хандонға кўргузди шакарханд.
Жаҳон раъносиға берма кўнгулким,
Анга олдурмамиш кўнглин хирадманд.
Навоий найлабон сендин узулгай,
Чу топтинг риштаи жониға пайванд.
117

Кўнгулнинг хонумонин берди барбод
Ғами ишқингки, хонумони обод.
Мени ёд айламакни чун унуттунг,
Унутуб, неттн гоҳе анласанг ёд.
Фироқинг кунжида тун-кун эрурмен
Ғамингдин шоду мендин ҳам ғаминг шод.
Сенга сайд ўлғали урён бўлубмен,
Қачон юлди тириклай қушни санёд.
Кўнгул жинси башардин асраб охир,
Мени девона қилди бир паризод.
Сен ич махсуслар васлида майким,
Мени ҳажр этти қон ютмоққа муътод.
Вафолиғ туз бу гулшан ичра йўқтур,
Агар насрину гул ё сарву шамшод.
Не шайхи хонақаҳ майдин қилур манъ
Ки, қилмиш дайр пири бизга иршод.
Навоий, ёр фарёдингға етмас,
Анинг фориғлиғидин айла фарёд.
118

Ёр васлидин узуб эрдим мени шайдо умид.
Шоҳ лутфи қўймади шайдо кўнгулни ноумид.
Ўртар эрди ҳажр навмид эрканимда, войким,
Шавқ ўти кул қилғудекдур бўлғали пайдо умид.
Бир назардин гар бўлур жоним гаҳе осуда, бас,
Мундин ортуқ васлидин йўқтур манга қатъо умид.
Ҳайрат айларлар менинг ҳолим кўруб аҳли жунун,
Ақлдин, ваҳ, қайда тутғаймен мени расво умид.
Йўқ ажаб, гар одамийлиғдин чиқиб девонамен,
Чун манга бор ул пари пайкар, малаксиймо умид.
Ҳажр навмид эрканимда ўртар уммидимда шавқ,
Ваҳки, ё навмидлиғ айлар ҳалоким, ё умид.
Ҳам жафо, ҳам жавр умиди бордуру ҳам лутфу меҳр,
Ҳар жиҳатдин йўқтурур андин манга илло умид.
Ҳажр дардиға даво бехудлуғ эрмиш, соқиё,
Бу бало ичра тутармен соғарн саҳбо умид.
Эй Навоий, ғарқи баҳри ваҳдат ўлсам, не ажаб,
Менки кўз дарёсидин туттум дури якто умид.
119

Доми зулфу донаи холидин этса ёр сайд,
Йўқ халойиқким, малойик бўлғуси бисёр сайд.
Ул кўзи сайёд агар жон қасди айлар сайдға,
Оллида ўлгай бўлуб жон бирла миннатдор сайд.
Оллоҳ-Оллоҳ, не бало ул ҳусн эрур мардум фириб
Ким, ани кўргач бўлур ҳам ёру ҳам ағёр сайд.
Сайдгаҳда қочмас андин сайдким, жон бергалн
Секребу ўйнаб, нишоту завқ этар изҳор сайд.
Сайди гулранг олди хирман-хирман ул гул хирмани,
Лолазори даҳраро ким кўрди бу миқдор сайд.
Хуштур ўлсам итларига тўъма, не имкони бор,
Шоҳ фитрокига етмак бир заифи зор сайд.
Ҳар киши нафс итлигидин айласа ўзни халос,
Ваҳш хайлин айлар ул дашт узра Мажнунвор сайд.
Жоми заррин тутки, бўлмас меҳр кўргузмак била,
Кимсага заррин ғизоли чархи кажрафтор сайд.
Эй Навоий, гар десанг минг зулм бирла ўлмайин,
Бевафолар макри бирла бўлмағил зинҳор сайд.
120

Буки ҳар ёндин кўкартибдур юзумни кожи дард,
Жисм уйи тоқини олтун бирла қилдим ложувард.
Май юзунгда гуллар очти, қилма фарёдимни манъ,
Булбул афғони не тонг, очилди чун гулшанда вард.
Бул-ажаблиғлардурур ишқ ичраким, зоҳир қилур,
Меҳрдек ўтлуқ кўнгулдин дай елидек оҳи сард.
Ғам тоши хоки танимдин ҳар сари элтур ғубор
Бошима туфроғ совурмоғдин эмас теграмда гард,
Ул қуёш зулфи хамидин чиқса оҳим тўлғаниб,
Бир қуюн бил аниким, даври эрур гардун навард
Эйки, истарсен ўзунгни фард ул ой ишқида,
Аввал анинг ғайри ёдидин ўзунгни айла фард.
Эй Навоий, дардлиғ назмингни дард аҳли билур,
Дардсиз доғи бўлур, ани ўқуғоч, ахли дард.
121

Эй жамолинг қошида лол хирад,
Ишқинг ошубиға помол хирад.
Андаким сен қилибон жилваи ҳусн,
Ҳуш ўлуб зойилу бадҳол хирад.
Ишқ Масиҳ айлади, гарчи бор эди
Илм ашколиға ҳаллол хирад.
Чиқмади туз йўлидин ишқ аҳли,
Нечаким айлади излол хирад.
Ишққа ақл залил ўлмаса, кўр,
Не қолур, чунки кетар дол хирад.
Ич майи ишқу Навоий, маст ўл,
Келтурур бўлса кўп ашкол хирад.
122

Унла ҳижрон тошларин ёғдурди чархи тезгард
Ким сипеҳр авжиғача хоки танимдин чиқти гард.
Ёр ила аҳбоб мендин анрую мен барчадин,
Йўқ ажаб, гар барчанинг дардича бўлса менда дард.
Ҳажр тошидин кўкарди пайкарим ёхуд бу ранг
Айлади урён танимни, баски чектим оҳи сард.
Каҳкашоидин чекма саф анжум сипоҳин шоми ҳажр,
Мен ўлубмен, эй фалак, ҳожат эмас қилмоқ набард.
Ашку оҳимдии натижа бўлди қонлиғ тоза доғ,
Гўйи ул сую ҳаводин очилур бу навъ вард.
Эй кўнгул, гар худ хазон фасли эмас, ҳижрон куни,
Нега боғ аҳлиғадур титратмаву рухсори зард.
Халқнинг қайди Навоийни паришои айлади,
Кимки жамъият тилар, қилмоқ керактур ўзни фард.
123

Қадинг деб сарвни жон бўлса хурсанд,
Ажаб ёлғондур, аммо ростмонанд.
Шакар чун қилди ширинликни даъво,
Эшиткач лабларинг қилди шакарханд
Кўнгул жонимға етмиш эрди, юз шукр
Ки, қилди итларинг парканд-парканд.
Ити бағрим егандин ўлса, айланг,
Кесиб бағрин, кесук бағримға пайванд.
Бу навъ ар зулфи савдоси олур ҳуш,
Эрур саъб, эй ҳаким, ўлмоқ хирадманд.
Талаб йўлинда аввал фоний ўлғил
Ки, йўқ бу йўлда ўзлукдин оғир банд.
Навоийға яна кўп панд берма,
Кел, эй носиҳ, эшит сен доғи бир панд.
124

Ишқ ўзлук нафйи айлар, зуҳд ила тақво не суд,
Чун вужудунг манфи ўлди, кибру истиғно не суд.
Суду сармоянг нечун нобуд қилди бир йўли,
Сен пишурмак ҳар замон бир ўзгача савдо не суд.
Телбараб элдин чиқиб, йўлинда жон бердинг валек
Раҳм қилмас ул пари панкар малаксиймо, не суд.
Ошиқ ўлдунг васлидин суд истабон, оё фироқ
Қўймади нақши вужудунгдин асар пайдо, не суд.
Ишқ дарёсиға суд уммидидин кирдинг валек
Бўлмади охир насибинг ул дурри якто, не суд.
Ёр эрур жон ичра, сен ғофил вале истаб ани,
Кеча-кундуз ел кеби бўлмоқ жаҳонпаймо не суд.
Суд қилди улки ичти васл базми ичра май,
Бизга соқий тутмади бу соғари саҳбо, не суд.
Истасанг фақр, ўрта олам суд ила сармоясин,
Кўнглунга то эвурулур дунёву мофиҳо, не суд.
То Навоий ишқ бозорида савдоий эрур.
Жуз зиён не топти бир сармоя ул расво, не суд.
125

Гарчи ёр этмади ҳаргиз мени ношодни ёд,
Лек анинг ёди била кўнглум эрур ҳар дам шод.
Зулфидин сурди кўнгулларни кўзи арбадаси,
Домдин кўрмадн эл сайдни сурмак сайёд.
Қоматинг бандасидур сарв вале хидмат аро
Кўрубон ростлиғин ани қилибсен озод.
Қатлима чиқти этак белга уруб, тиғ чекиб,
Қон тегардин аяб эркин этагин ул жаллод?
Чунки Ширин кўзи беҳад қорадур, бас неча мил
Тошни сурма недин айлади оё Фарҳод.
Ўзгаларга ичур, эй соқийи даврон, майи васл
Ким, манга заҳри фироқ ичмак ўлубтур муътод.
Мунча фарёд Навоийдин эмас ҳажр туни
Ким, қилур ҳар кеча фарёдидин эл ҳам фарёд.
126

Рухсори жонибида ул холи анбаролуд,
Ўт гўшасида гўё анбар тушуб қилур дуд.
Баҳри ғам ичра ашким кўнглига раҳм солди,
Дарё мусофиримен — гардундин айлаган суд.
Базми ғамида шаҳмен, сариғ юзумда қон ёш,
Бу лаълранг бода, ул соғари зарандуд.
Кўнглум гадолиғ айлар, оғзингни гарчи топмас,
Йўқ ваъда бирла ани қилсанг не бўлди хушнуд.
Келким, йўлунгда туфроқ, бошингға садқа бўлсун
Ҳам жисми дардпарвар, ҳам жони ранж фарсуд.
Нобуду буд фикрин маҳв эт замирдинким,
Не буд қолғусидур охир санга, не нобуд.
Сархуш таронагустар бўлмишсен, эй Навоий,
Соқий, сен эмди тут май, мутриб, сен эмди туз уд.
127

Тўш-тўшумдин душману йўқ дўстдин қатъо умид,
Килма, ё раб, дўстдин душманни мендек ноумид.
Ушбу муҳлик варта ичра гарчи элдин қолмамиш
Ҳеч умидим, қатъ қилмон дўстдин аммо умид.
Ула гирдоби бало ичра тушубтурменки, бор
Неча дерсен бийм, аммо йўқтурур пайдо умид.
Жон фидо қилдим — мени навмид қилди васлидин,
Лаълидин жон истар элга йўқтурур илло умид.
Соқиё, муҳлик ғамимға шодлиғ имкони йўқ,
Не тутай сендин яна жоми нишот афзо умид.
Ёр васлидин вафо кўз тутмасам, айб этмаким,
Умру давлатдин вафо тутмайдурур доно умид.
Не висолу не умиди васл, ваҳ, ўлмай нетай,
Эй Навоий, кошки ё васл бўлса ё умид.
128

Ҳам аёғида ўтук, ҳам бошида дастори тунд,
Ошиқ ўлтурмак учун боштин аёғи бори тунд.
Тундлиқ манъин не навъ айлай ангаким, ўзганинг
Бир иши бор эрса, бор анинг бари атвори тунд.
Даҳрни рахши агар зеру забар истар, не тонг
Ким, эрур ҳам ўйнамоғи тунду ҳам рафтори тунд.
Ул киши ҳар лаҳза билгай ўлмаким кайфиятин
Ким, бўлур ҳар дам анга бир кофири хунхори тунд.
Эй сабо, тунд эрди бадмастим кеча бўстон аро,
Субҳидам уйқуға бормиш — эсмагил ул сори тунд.
Дайр пирин тунд агар қилмиш хумор, эй муғбача,
Жомини қуйғил тўло, анда майи хаммори тунд.
Эй Навоий, даҳр коми йўқ эса, тунд ўтмағил,
Анда юз ком арзимас бир дам бўлурға бори тунд.
Зол Ҳарфининг Завил Ҳаётларининг Зуфунунлуғи «Бадоеъ»дин
129

Жунун дафъиға қилдим юзда қон ёштин аён таъвиз
Ки, ёзғонда керак шингарф бирла заъфарон таъвиз.
Бўлубтур тоза қонлиғ доғу тирноғ хатлари бирла
Таним ул навъким, кўрган киши қилғай гумон таъвиз.
Дема таъвизким, афсуни савдо эрди кўнглумга
Ки, ошти шуълаи ишқу жунун ёзған замон таъвиз.
Манга ёзинг дуоким, ул парини кўргамен ногаҳ,
Ёзарлар чун парий кўзга аён бўлған замон таъвиз.
Жунунумдин парирўйумға ҳам савдо асар қилса,
Битидиклар кўзи кўнглум қушидин тўкса қон таъвиз.
Мени ишқ айламиш девона, эй роқий, не суд эткай,
Неча қилсанг баён афсун, неча қилсанг аён таъвиз.
Навоий ишқ асрорин ёзнб, бўйниға осибдур,
Тасаввур қилмағайсен, эй рафиқи меҳрибон, таъвиз.
130

Лабинг ҳукми эрур қонимға нофиз,
Демай қонимғаким, жонимға нофиз.
Неким кофир кўзунг фармони бўлғай,
Эрур ул дину имонимға нофиз.
Эрур, ҳар зулмким амр айлагунгдур,
Ўқунгдек жисми урёнимға нофиз.
Кўнгул маҳкуми амрингдурки, ҳукмунг
Эрур бу мулки вайронимға нофиз.
Шаҳ ўлсам, бандамен оллида ҳошо
Ки, бўлғай ҳукм жононимға нофиз.
Кўнгул иттики, зулмунг бор эди ул
Алохону аломонимға нофиз.
Навоийни лабинг қатл этса, тонг йўқ
Ки, анинг ҳукмидур қонимға нофиз.
131

Эй, лабинг бодасиға руҳу равон ичра нуфуз,
Қайси руҳу не равон, жавҳари жон ичра нуфуз.
Майи ишқ уйладурур тезки, ичканга қилур
Жузви-жузви аро ҳар қатраи қон ичра нуфуз.
Қўйди ўлмакка кўнгул жисм ила жоним, гўё
Заҳри ҳажр айлади пайдову ниҳон ичра нуфуз.
Даҳр боғидин эсар ройиҳаи ишқ, магар
Айлади оҳим ўти табъ замон ичра нуфуз.
Оташин невчун эрур лаълу муфарриҳ ёқут,
Бодаи ишқ агар қилмади кон ичра нуфуз.
Ичтилар кўп маю фош айламади, қилғандек
Мени овораи беному нишон ичра нуфуз.
Гар Навоийға эрур руҳу равон маст, не тонг
Ки, майи ишқ қилур руҳу равон ичра нуфуз.
Ре Ҳарфининг Раъноларининг Рустаҳези «Бадоеъ»дин
132

Сипеҳр осебидин солим қутулмоғлиқ не имкондур
Ки, меҳре дашту тиғу кулгуси барқи дурахшондур.
Мунунгдек меҳр кўргач, шод ўлуб кулган зиҳи ғофил,
Бу янглиғ кулгу сари меҳр солған асру нодондур.
Тенгиз кўнглида андоқ меҳрдин юз шуъладур пайдо,
Қиё бағрида мундоқ кулгудин минг дашна пинҳондур.
Ҳижоридин қиёдур анга юз минг тиғ ила ожиз,
Ҳубобидин тенгиз юз минг кўз илан анга ҳайрондур.
Чекиб қавси қузаҳдин ё кўнгуллар қасдиға, анинг
Ёғин ҳадди хадангу қатра сулар анда пайкондур.
Бу ёй бирла анингдек ўқни ёғдурғоч, халойиқнинг
Ҳаёти қасрида ҳар сари қилмоқ рахна осондур.
Ҳаёт ичра бақо чун мумкин эрмас Нуҳ бўлсинким,
Ўлар ҳолатда туғмай ўлган ўғли бирла яксондур.
Бақо сарчашмаси зулматда дерлар, йўқки, ул зулмат
Скандар оҳи ўтидин йиғилғон дуди ҳирмондур.
Навоий, ўртабон ўзлук қадам бу йўлға қўй, яъни
Ки, ҳар ҳамроҳким бўлғай тажарруд мониъи ёндур.
133

Менки ҳижрон даштиға кирдим қуюндек беқарор,
Оҳу вовайлоки, ҳам саргаштамен, ҳам хоксор.
Санчилиб урён танимға ҳар тараф юз минг тикан,
Ҳар тиканни куйдуруб кўнглум ўтидин бир шарор.
Қайдадур Мажнунки, бергай панду чун фаҳм этмасам,
Йиғлағай ҳолимға бағри оғриғандин зор-зор.
Ё қани Фарҳодким, ғам тоғини тирноғ ила
Қозғанимдин, тешаву тоғидин ўлғай шармисор.
Билсам эрди бир замонлиғ ҳажр дарди шиддатин,
Юз йил ўлса васл даври, қилмас эрдим ихтиёр.
Дўстлар, меҳру муҳаббатнинг ниҳолин экмангиз
Ким, бўлур эрмиш анга андуҳи ҳижрон баргу бор.
Эй сабо, келмиш Навоий хаста жонидин батанг,
Элтибон ёр итларининг оллида қилғил нисор.
134

Ҳар кишиким, ер юзинда бир сенингдек моҳи бор,
Тонг эмас, ер-кўкни гар тутқунча ашку оҳи бор.
Не ажаб, кўнглум адам кўйи сари азм айласа,
Хоссаким оғзинг хаёлидек анинг ҳамроҳи бор.
Поку огаҳ бўлса кўнглум халқ жавриднн, не ғам,
Ёрнинг чун табъи поку хотири огоҳи бор.
Ёрни кўнглумда жон янглиғ ниҳон қилғай эдим,
Айби кўнглумнинг будурким, нолаи жонкоҳи бор.
Ишқ кўйида қора туфроқча йўқ жон қиймати,
Йўл яроғин доғи топмас, улки молу жоҳи бор.
Мен кеби ҳижронда жон бермактин ўзга найлагай,
Дилбаримдек кимки бир бегонаваш дилхоҳи бор.
Ишқ водийсидин анруким эрур мўр аждаҳо,
Кўрмадук шаҳким, гадо оллинда шайаллоҳи бор.
Эй мусулмонлар, эрур кўнглумда бир кофир ғами
Ким, эрур боиски, тақво жониби икроҳи бор.
Эй Навоий, ҳажр бедоду жафосидин не ғам,
Ҳар гадоким, хусрави Ғозийдек анинг шоҳи бор.
135

Буким, кўнгулнинг ул ойсиз не саъб ҳолати бор,
Ул англағайки, бирав ҳажридин малолати бор.
Қуйига тушмиш анинг зулми тиғидин бошим,
Ҳануз тиғи юзидин магар хижолати бор.
Қулоқ дурию юзи икки ахтар этти қирон
Ки, олам ичра басе фитнаға далолати бор.
Сабо дебон хабар ул гулдин, элни тиргузди,
Масиҳча деса бўлғай анинг рисолати бор.
Кўнгулни зулм ила буздунг, бале бўлур маъмур
Шаҳеки, мулкида эҳсон билан адолати бор.
Қадаҳ қуёши била равшан айла хотирни,
Чу англасангки, фалак зулмидин залолати бор.
Навоий истамас эл ишқин англағай, буким
Ўз-ўзи бирла жунун аҳлидек мақолати бор.
136

Бу тийраи қотилки, оти ҳажр тунидур,
Оҳим тутунидур дема, доғим тутунидур.
Жисм ичра юзунг ҳажрида минг дард хаданги,
Гўё кўнгул оташкадасининг ўтунидур.
Сўнгакдин эмас риштаи жисмимда бўғунлар
Ул торда ранжим ададининг тугунидур.
Ул шўх симоъ ичра учурмоққа кўнгулдин
Ҳушу хираду сабрни офат қуюнидур.
Уйқу кетурур су уни, лек уйқуни олғон
Элнинг кўзидин сайли сиришкимнннг унидур.
Ўйнай-ўйнай тўкса ул ой қоним, эмас тонг
Ким, барча булар чархи мулоиб ўюнидур.
Юз пора бошимни ити рад қилди, Навоий
Билмаски, сўнгакларда борининг бутунидур.
137

Ул қуёшким, кўнглум ичра ҳажрининг озоридур,
Жоним олса ҳам, кўнгул жон бирла миннатдоридур.
Найлаб ул қотилдин ўлғаймен халос, эй ишқким,
Жоним афгори, таним бемори, кўнглум зоридур.
Ҳажр ўти пайкони захмин мен кеби билмас киши
Ким, ичим боштин-аёқ ул нишнинг афгоридур.
Ҳажраро жонинг олай дер, кўр не бўлғай жаврким,
Бу манга ул шўхдин меҳру вафо изҳоридур.
Қоф агар юздур ададда, Қоф тоғи меҳнатим
Шиддати аъдодининг юздин бири миқдоридур.
Телба кўнглум истаса Фарҳоду Мажнун сиҳҳатин,
Оқил эл рағми анга ҳушу хирад осоридур.
Кир харобот ичра, эй зоҳид, тилар бўлсанг биҳишт
Ким, майи кавсар зулоли кулбаи хамморидур.
Не ажаб гулшан эрур давронки, дуди оҳдин
Сунбулию ашк қони сайлидин гулзоридур.
Гар Навоийдек сўзунг фаҳм этмадим, эй порсо,
Афв қил, бир дам хаёлим боданўшум соридур.
138

Ишқдин, ваҳким, манга ҳар лаҳза ҳоле юзланур
Ким, бузулғон кўнглума андин малоле юзланур.
Ёрга ўзни тахайюл бирла махсус айлабон,
Ул хусусият аро ҳар дам хаёле юзланур.
Чун хаёл илгида бўлди нотавон кўнглум асир,
Бошиға ҳар лаҳза савдои муҳоле юзланур.
Васл савдосидин ўткарсам эмас мумкин дебон,
Хотири ичра анинг ҳам эҳтимоле юзланур.
Маҳвашимни сўзга тортармен тахайюл кунжида,
Ҳар сўзумга ким жавоб айтур, саволе юзланур.
Истамон анинг хаёлин доғи қилғаймен малул,
Бас қилурмен, гарчи ҳар дам қилу қоле юзланур.
Васлини анинг хаёли бирла қилмасмен бадал,
Гарчи ҳар соат манга соҳиб жамоле юзланур.
Чиқ бу гулшандинки, паст истар бошингни ер кеби,
Онда ҳар дамким санга саркаш ниҳоле юзланур.
Эй Навоий, ёр зулфу қоматидин бўлғуси,
Гар паришон хотирингға эътидоле юзланур.
139

Заъфлиқ жисмим қачон нозук белингга чирманур,
Зулфунг икки тори гўё бир-бирига тўлғанур.
Қоматингға сарв тақлид айлабон топти шикаст,
Бу сазодур, гар гияҳ сарви сиҳиға ўтканур.
Зулфунга ҳамсарлиқ этмак ўзда топмас, нечаким
Сунбули мушкин қуюндек ўз-ўзига айланур.
Воқиф эркин ишқ ўтининг сўзидин ҳусн аҳликим,
Шамъ агар парвонани ўртар, ўзи ҳам ўртанур.
Ўйнамоқ бирла солур давронға рахши қўзғалон,
Ҳар қачонким базмдин ул шўх сархуш отланур.
Бу чаманда тортибон булбул тонг отқунча фиғон,
Ишқ дарсин гўйиё гул дафтаридин ўрганур.
Дема сарғарди Навоийнинг юзи ишқ ичраким,
Буйла олтунни қилурға поймолинг қозғанур.
140

Ёрдин ҳижрон чекар ушшоқи зор, эй дўстлар,
Неча тортай ҳажр, чун йўқ менда ёр, эй дўстлар.
Ёр ишқин асрағил пинҳон, дебон саъй этмангиз,
Ваҳ, не навъ этгум йўқ ншни ошкор, эй дўстлар,
Ишқ бирла гар биров лофи вафову аҳд урар,
Ишвагарлар аҳдиға йўқ эътибор, эй дўстлар.
Айламанг бекаслигимни таън, бир кун бор эди
Менда ҳам бир нозанин чобуксувор, эй дўстлар.
Ёрсиз вайронда қон йиғлармен охир, сиз қилинг
Ёр бирла гашти боғу лолазор, эй дўстлар.
Ёрсиз ифрот ила гар йиғласам, айб этмангиз
Ким, эрур бу иш манга беихтиёр, эй дўстлар.
Дўстлуқ айлаб тутунг гаҳ-гаҳ лаболаб жомким,
Қасди жон қилмиш манга дарди хумор, эй дўстлар.
Май ичингким, даҳр эли ичра кўп истаб топмадуқ
Аҳду паймонида бўлғон устувор, эй дўстлар.
Ёрингиз васлин ғанимат англабон шукр айлангиз
Ким, Навоий ўлди бекасликда зор, эй дўстлар.
141

Васлдин, ваҳким, дамо-дам элга жоминўш баҳр,
Бизга соғар-соғар анинг фурқати базмида заҳр.
Ул кўзу қошдин агар қўзғолса олам, тонг эмас
Ким, биридур офати даврон, бири ошуби даҳр.
Ваҳ, нетиб сабру шикебим мулки вайрон бўлмасун,
Икки кўздин Дажлаю Жайҳундек оқиб икки наҳр.
Хосларға лутфунг ўлди ом, юз афғонки, мен
Омдинменким, менинг жонимға қилдинг хос қаҳр.
Отланиб чиқти магар ул маст золимким, яна
Тушти олам кишвариға фитнаву қўзғолди шаҳр.
Меҳрдин юз қилсаким, гардун аруси Золдур,
Рустам ани ақд қилса, нақди жон бергуси маҳр.
Эй Навоий, ёр ёдинда малак маҳрам эмас,
Фақр одоби аро тажвиз қилма зикри жаҳр.
142

Ваҳки, золим ишқ жонимға яна бедод этар,
Қатл умиди бирла ғамгин хотиримни шод этар.
Зуҳду тақво бузди обод айламак бирла мени,
Шукрким, ишқу жунун бузмоқ била обод этар.
Базми айши ичра ғавғо уйладурким, ташқари
Ким, қулоқ солур агар, девонае фарёд этар.
Неча тартиб айласам сабру салоҳ авроқини,
Сарсари ишқу жунун еткач, борин барбод этар.
Ишқ кўйида кўнгул ҳоли паришонроқ бўлур,
Офият мулкидаги жамъиятин чун ёд этар.
Ул қуёш ҳижронида бу зарраи саргаштаға
Ишқ зулми бас эмаским, чарҳ ҳам имдод этар.
Ишқ аро ёлғуз менинг ҳолим кўруб ҳар дам сипеҳр,
Вомиқу Фарҳоду Мажнун ҳолин истишҳод этар.
Ваҳ, нетиб, эй хонақаҳ шайхи, тутай зуҳду риё,
Дайр пири чун манга фақру фано иршод этар.
Эй Навоий, ани бил озода олам аҳлидин
Ким, ўзин олам эли ғавғосидин озод этар.
143

Лабки хандон қилибон қошу кўзин ўйнатадур,
Ўйнай-ўйнай мени бечорани қон йиғлатадур.
Кўргач ул ойни, яқиндурки фиғонлар қилғай,
Лек бехудлуғ ила кўнглум ўзин тўхтатадур.
Тортмоқ мумкин эмас ўқини кўнглумдинким,
Яна ўқ ҳар нафас анинг ёниға ўрнатадур.
Бахтим уйғонмас агарчи фазаъим дард аҳлин
Ўлум уйқусиға борғонлар эса уйғотадур.
Кўзум ашкин бу жиҳатдин деса бўлғай хуноб
Ким, бу су оқса, бағир ҳам анга қонин қотадур.
Сабру ором сипоҳин нечаким йиғсам, ишқ
Гаҳ ани синдирадур, гоҳ муни бутратадур.
Ғарази буки, ҳабибимға қул ўлғай Юсуф,
Ҳусн бозорида ҳар нечаки ўзин сотадур.
Ўхшамайдур менинг оллимда, агарчи деҳқон
Сарви гулрўюма сарву гулини ўхшатадур.
Ишқ ани келтурадур хаста Навоий тарафи,
Новаки ғамзани ул шўх қаёнким отадур.
144

Чиқиб ишқ ўти кўксум чокидин, бошимдин ошибдур,
Бу эскирган ёғочқа ўз ичидин ўт тутошибдур.
Жунун аҳлиға ул ой тори зулфи орзусидин
Басе, сарриштаи савдоки бир-бирга улошибдур.
Қамар юзинда мушту кочдин кўрдум асар ҳар ён,
Ҳамоно ул қуёш бадмаст бўлғонда талошибдур.
Қўнгул чокига ғам тухмин хатинг фикри тўла қилмиш,
Захира, кўрки, хайли мўр маскан ичра тошибдур.
Сабо машшотаси, лутф айлабон гулгун тўнин кийдур
Ки, раъно сарвиға гулбаргдин хилъат ярошибдур.
Фалакнинг пардаи зайлин буким қилди шафақ гулранг,
Магарким ер юзидин кўз ёшим хуноби тошибдур.
Мени Мажнун танин тирноғларнинг захмидин кўрган
Дегай Лайли ити ҳар ён қўтур жисмини қошибдур.
Кўнгулким, асру тавсан эрди зуҳд ойинида, кўргил
Ки, ишқинг роизидин не забунлардек ювошибдур.
Навоий туркларнинг тарки тутса, айб қилмангким,
Анга бир туркмон маҳваш ғами маҳкам дўлошибдур.
145

Кимки олам боғида бир сарви гулрухсори бор,
Боғ сайридин фароғи, сарву гулдин ори бор.
Гул била майни нетар девонаеким, кўнглида
Бир париваш лаълидин май, ҳуснидин гулзори бор.
Гул насиму атридин мумкин эмас топмоқ илож,
Кимки бир гулчеҳра хори ҳажридин озори бор.
Жон етиб оғзимға ўлгум, бир нафас тенгри учун,
Эй Масиҳим, кел бери, эй муддаи, сен нори бор.
Кўзларига хори меҳнатдур гул, улким гул чоғи
Гулжабинлар кўзлари янглиғ ики бемори бор.
Дема булбул зулмиға гул боғламиш бел, гўйиё
Чарх зулмидин анинг ҳам боғлаған зуннори бор.
Қолди хуррамлиқ фалакдин ташқари, кўр, эй рафиқ
Ким, қазо наққошининг не гардиши паргори бор.
Фақр йўлинда оғирроқ юк эрур вобасталиқ,
Эй кўнгул, тарки тааллуқ айлабон ул сори бор.
Эй Навоий, ўзни мақбул истасанг, туфроқ бўл
Ким, эрур мардуд, улким бошида пиндори бор.
146

Туррангки, тоби юзда ўтумға василадур,
Ул шамъ шуъласи аро мушкин фатиладур.
Олса кўзунг ҳиял била кўнглумни, айб эмас,
Бор ул фусунгареки, иши макру ҳийладур.
Ашҳабларингки, риштаға тортилди даҳр аро,
Солмоққа рустахез ажойиб тавиладур.
Лайли қабиласи ўти қайдин кўрунса шом,
Мажнунни куйдурур, бу не ўтлуқ қабиладур.
Кирсанг фано тариқиға, девонавор кир,
Ул важҳдинки, ақл бу йўлда ақиладур.
Эйким, жаҳон салитасини айладинг никоҳ,
Билгилки, хасмкушдур, агарчи жамиладур.
Лаълингға жонин этса Навоий фидо, не тонг
Андин олурға ком бу ишлар василадур.
147

Бинафша атри била эл тарабни ёд этадур,
Қадаҳ кетурки, эгиб қадни хайрбод этадур.
Чаман саҳифасида сабза демаким, гардун
Тараб сўзини яшил хат била савод этадур.
Кишики ғунча аро жола кўрса ишратдин,
Ҳабиб оғзида кулмакни эътиқод этадур.
Сабуҳ май чекиб олтун пиёлада, наргис
Кўзининг уйқусиға мужиби кушод этадур.
Хуш улки, лола кеби лаълу жом аро манни
Зиёда қуймоқ ила ишратин зиёд этадур.
Замона боиси ғамдур, замоне аҳли хирад
Қадаҳ кучи била ғамгин кўнгулни шод этадур,
Пиёла даврини хуш тутки, жуз надомат эмас
Анга натижаки, давронға эътимод этадур.
Не келса оллинга, тут саҳлким, жафо кўрар ул,
Биравки даҳр инодин кўруб инод этадур.
Анинг муроди муродимдурур, агарчи мурод
Анга будурки, Навоийни номурод этадур.
148

Ғамзанг ул сайёдким, гулшан аро ороми бор,
Хол бирла зулфдин ҳам донаси, ҳам доми бор.
Хаттининг навраста жаннат сабзасидек ҳолати,
Қаддининг наврас ниҳоли умрдек андоми бор.
Сарв уза гул бутмади ҳаргиз, қани ул шўхким,
Сарви раънодек қад узра орази гулфоми бор.
Пора-пора бағрим узра тинмаса, тонг йўқ, кўнгул,
Шуъланинг ахгар уза бир дам қачон ороми бор.
Васл субҳин то абад кўз тутмасун ушшоқ аро,
Кимки ҳижроним тунидек бир қоронғу шоми бор.
Шукрлар қилдик, манга боқиб бировким ёридин
Кунда бир қатла назар солғунча чоғлиқ коми бор.
Қатл қилса, йўқ ажаб, дин аҳлини кофир кўзунг,
Мунча ислом олибон элдин қачон исломи бор.
Субҳ ичарга бода ранги уйлаким тожи хурус,
Ғафлат аҳлиға хурус афғонидин пайғоми бор.
Итларинг синғон сафолидин Навоий ичса дурд,
Ўлдурур Жамшиду илгинда жаҳонбин жоми бор.
149

Улки солғай шуъла аъзосиға ўтлуғ оҳлар,
Қайда билгай куймакин зарбафт кийган шоҳлар.
Бағридин қон томғучи ушшоқ захмин билмагай,
Тиғидин қон томғучи бераҳм олий жоҳлар.
Шиддатин Фарҳод қилғай фаҳм, йўқ Парвезким,
Дардни хокилар англар, йўқ фалак даргоҳлар.
Жону кўнглум кирдилар ғам даштиға гум бўлғали,
Мен ҳам эттим азм, чун азм эттилар ҳамроҳлар.
Бўлсалар огаҳки, бир ғамгинни ҳижрон ўлтурур,
Фикр этар ҳолиға ҳижрон дардидин огоҳлар.
Ваҳ, не билгай ҳажр занжирида дилхоҳим недур,
Ҳалқа урғон базм айши даврида дилхоҳлар.
Эй Навоий, шоҳларға чун гадолар фикри йўқ,
Элткил ҳам тенгри даргоҳига шайаллоҳлар.
150

Хатти то бош чекти, кўнглин май била хушҳол этар,
Ҳусни хат истаб, юз авроқин ҳамоно ол этар.
Лекин эл ўтни аёғ бирла ўчургондек босиб,
Хаттинннг хайли юзининг шуъласин помол этар.
Хат чиқарди ул парий юзига йўқким эгнига,
Ваҳ, не пардур буки, андин элни фориғбол этар.
Хат эмаским, қилди ҳусни кишварин зеру забар
Ким, бу янглиғ юзни машқ авроқидин тимсол этар.
Ҳусни хаттин сабзи пўш ўлмоққа норози эдим,
Кўр: не ҳол ўлғайки, ул кисватни эмди шол этар.
Ҳусни зоҳирдин не ҳосил, эй хуш улким, ҳар нафас
Шоҳиди маъни юзидин ўзни фаррухфол этар.
То саводи хаттини кўрмиш Навоий, заъфдин
Жисмини килк анда меҳнат ўқларидин нол этар.
151

Шоми ҳижроним аро жисми чу нолим чирмашур,
Зулфи савдосида андоқким хаёлим чирмашур.
Ишқ дарси ичра сурсам нукта савдо аҳлидин,
Турраси тобиға чун есам, саволим чирмашур.
Чирмашай деб зулфиға юз печ урармен ҳар кеча,
Чун димоғ ичра бу савдои муҳолим чирмашур.
Мен қуюн мисли эмон саргашта савдо даштида,
Балки тақлидимни айлай деб мисолим чирмашур.
Зулфию қаддини кўр, эй боғбон, кўп демаким,
Ишқи печоним била раъно ниҳолим чирмашур.
Мушкул ар қолғай асар меҳру муҳаббат аҳлидин,
Буйлаким, ул хайлға бу чархи золим чирмашур.
Эй Навоий, кўнглум истар зулфи торин, зулфидек
Ҳар дам ул савдоийи ошуфта ҳолим чирмашур.
152

Ўлмасам бу кеча, ранжу дарди ғавғоси недур!
Итларингнинг ҳам бошим узра алолоси недур!
Ҳажр шоми тийралик бирла мени девонани
Чун ҳалок этти, яна бошинда савдоси недур!
Ғам туни жоним уқубатлар била гар олмаса,
Ўрнидин тебранмай анжумнинг тамошоси недур!
Жисм уйи вайрон бўлуб, сабру қарору ақлу ҳуш
Қолмади бир, эмди аҳли ишқ яғмоси недур!
Телба кўнглим иттингу жонимни барбод айладинг,
Ёна келдинг, эй маломат, дашти расвоси недур!
Хилқатимни ишқ нобуд эттию чекмас илик,
Эмди билмонким, анинг оё таманноси недур!
Савту ҳарф ичра чу сиғмас ишқ сирри, эй фақиҳ,
Қилу қол аҳлининг оё лову иллоси недур!
Чун азалда ҳар не қисмат бўлди, кўрмай чора йўқ,
Халқ ўз комин ўзидекдин таваллоси недур!
Эй Навоий, ишқ аро чун йўқтур имкони висол,
Телба кўнглум хотирида мунча васвоси недур!
153

Ҳар қачонким хотиримға ул кўзу қош эврулур,
Ҳам қошимға чин тушар, ҳам кўзума ёш эврулур.
Ул ой отқон тошни кўксумга солдим, чокидин
Суртсам ҳар ён илик, кўксумга ул тош эврулур.
Мен ниҳонмен, заъф бирла ваҳмдин ўлтурди рашк,
Гулшани кўйидаким боди сабо фош эврулур.
Эй жунун арбоби, саргардонлиғим афсонасин
Гўш қилмангким, эшиткандин ани бош эврулур.
Бас улуғ тоатдур ул бут сувратин қилмоқ назар,
Чун анинг нақшин кўруб, хотирға наққош эврулур.
Келки, бу дайри кўҳан вазъиға ҳайрондур басе
Ким, тун анда сиймгун юз нақш хуффош эврулур.
Нақди жон бирла Навоий азм этар майхонаға,
Ҳар қачонким кўнглига ул шўхи қаллош эврулур.
154

Шиканжи туррасидинким гириҳ ёзилмайдур,
Бинафшаедурур, аммо ҳануз очилмайдур.
Кўзунг жафо аро андоқдурурки, билмас ўзин,
Ғариб усрук эрурким, ўзини билмайдур.
Чу ҳур ҳуснин этар васф ҳозини жаннат,
Сенинг жамолинга гўё наззора қилмайдур.
Дамим баҳори булутида дард кожидин
Кўзумга ҳеч нафас йўқки, ўт чоқилмайдур.
Эрур мулк аро ишқим сўзи, тутунг маъзур
Ки, бу фасона ҳануз эл аро ёйилмайдур.
Такаббур айлама, деҳқон, деким, бу гулшанда
Қачон гуле очилибтурким, ул сочилмайдур.
Ўлар Навоийи бедилки, халқнинг кўнгли
Топилди, лек анинг овораси топилмайдур.
155

Бу кеча шамъу субҳ ёқо чок қилдилар,
Гўёки ўлмакимни фироқингда билдилар.
Ишқим зуҳури Вомиқу Мажнунға урди хат,
Гар ишқ дафтарида бурунроқ битилдилар.
Кўйида иттилар яна жону кўнгул қочиб,
Ҳар қатлаким кўп истаб аларни топилдилар.
Ушшоқи ҳажр чоҳидин ўлғон замон халос,
Кўйида мўр хайли масаллик ёйилдилар.
Тавҳид нуктасида хамуш ўлди пири дайр,
Жамъики шарҳ қилдилар ани, ёнгилдилар.
Шаҳдур гадойи майкада, йўқ-йўқ, ғалат дедим,
Шаҳни гадолар анда қачон кўзга илдилар.
Туз қўй, Навоиё, оёғинг ишқ кўйида
Ким, анда ашк суйидин эл кўп тойилдилар.
156

Ўн сакиз минг олам ошуби агар бошиндадур,
Не ажаб, чун сарвинозим ўн сакиз ёшиндадур.
Деса бўлғайким, яна ҳам ўн сакиз йил ҳусни бор,
Ўн сакиз ёшинда мунча фитнаким бошиндадур.
Ўн сакиз йил дема, юз саксон йил ўлса, улдурур
Ҳусн шоҳи, ул балоларким кўзу қошиндадур.
Ҳайрат этмон ҳусни нақшидаки, ҳар ҳайратки бор,
Барчаси эзид таоло сунъ наққошиндадур.
Тан анга сийму ичинда тош музмар кўнглидин,
Ақлға юз ҳайрат ул ойнинг ичу тошиндадур.
Май кетур, эй муғки, юз ҳайрат аро қолмиш
Масиҳ, Бул-ажабларким, бу эски дайр хуффошиндадур.
То Навоий тўкти ул ой фурқатидин баҳри ашк,
Ҳар қачон боқсанг, қуёш акси анинг ёшиндадур.
157

Неча тортай васл учун мен зори маҳзун интизор,
Ваҳки, кўздин тўкти селоби жигаргун интизор.
Демаким, ул ойға кўп муштоқсен ё мунтазир,
Иштиёқим бениҳоят, андин афзун интизор.
Эл мушаввашдур сени кўзларда андоқким вуҳуш,
Дашт аро тортар замон Лайлиға Мажнун интизор.
Ё қуёшимни етур бошимға, ёхуд жоним ол,
Кўп манга еткурма, эй бемеҳр гардун, интизор.
Эй саҳоби ҳажр, қилма субҳи умрум тийраким,
Ул қуёштин айру тортибмен узун тун интизор.
Бошима бир қатла ет, гар худ эрур ўлтургали,
Ўлди тортардин чу бу зори жигархун интизор.
Ишқ шаҳри мунтазирдурлар Навоий қатлиға,
Ул икига тортқондек тоғу ҳомун интизор.
158

Дўстлар, мен телба аҳволиға йиғланг зор-зор,
Ким соладур гаҳ-гаҳ ўт кўнглумга тушкан хор-хор.
Истамас бўлса сабо бир-бир кўнгул жамъ айламак,
Нега зулфунгни паришонлиғдин айлар тор-тор.
Сен қуёш бирла муносибсен ўюнда, хўблар
Икки-икки чунки киргайлар, отошиб ёр-ёр.
Қўрқарамким, бўлмағай озурда нозук қоматинг,
Эгнинга хуш-хушки солмиш чуғди анбарбор бор.
Ҳалқа-ҳалқа бўйнума солмиш таноби зулфини,
Журми ишқимға магар ҳукм айлади дилдор дор.
Ишқ эрур андоқ мураббийким, қилур еткач асар,
Булбул ўлғай, очса юз бир сарви гулрухсор-сор.
Эй Навоий, бўлди ул бут кофири оташпараст,
Не ажаб, ваҳ-ваҳ, гар урса жонинга зуннор нор.
159

Ул не раъно қомату рухсори фаррухфолдур
Ким, ҳавас идрокидин лолу хирад бехолдур.
Жон ўлардин, доғи ғамзанг ўлтурурдин тўймади,
Оллоҳ-Оллоҳ, ул не мақтулу бу не қаттолдур.
Ақл пириким малак хайлиға эрди муқтадо,
Ул пари ишқи аро бозичаи атфолдур.
Ҳуру тўби келмаса оллингға, эрмас айбким,
Не бу ҳам қаддингдурур, не ул санга тимсолдур.
Чун нишиман қилди ҳуснунг боғида кўнглум қуши,
Ўзга гулшанға қилурдин майл форнғболдур.
Ваҳки, чиқти шаҳсуворим секретиб майдонға маст,
То не динлар нақди рахши оллида помолдур.
Бас манга мунча шарафким, бергамен нисбат анга
Ҳолима андин агар идбор, агар иқболдур.
Кир харобот ичра, эй ҳамдамки, даврон аҳлидин
Ранжи гуногун давоси жоми моломолдур.
Дединг, ўлтургум Навоийнию айларсан ҳиял,
Ул худ ўлди интизор ичра, бу не иҳмолдур.
160

Яна бу оқшом бузуғ кўнглум, басе, бадҳолдур,
Тан бузуғ зиндонида жон ҳам хароб аҳволдур.
Рўзгорим тийраликдин юзу холинг ҳажрида,
Рўзгори хиракаш рухсори узра холдур.
Ахтари идборим анинг барча наҳсият била
Толиъимнинг авжи узра кавкаби иқболдур.
Пири ақлимким, манга манъи жунун айлар эди,
Бир париваш кўйида бозичаи атфолдур.
Нотавон жисмим жунун даштидаким бўлмиш хаёл,
Дема Мажнун жисмидинким, руҳидин тимсолдур.
Жаннати кўюнгда тан сойирдурур, кўнглум итиб,
Шукр, ул учмоғда жисмим эмди фориғболдур.
Кўнглум олди ишқу итти ақлу сабру дин, бу дам
Ул бузуғ мулк ичра золим шаҳға истиқлолдур.
Бевафолар ўт, вафо аҳли эрур туфроғким.
Чархдин ул саркаш ўлди, бу доғи помолдур.
Эй Навоий, ёр ҳажри дардида ўлмакдур иш,
Чун тирилгунг йўқтур, истарга бу не иҳмолдур.
161

Тушумга кирди жаннат ичра ҳуру тўбию кавсар,
Магар кўйида топқум оразу, қадду лабидин бар.
Мен эттим ишқи таркин ҳам ул этти васлиднн ваъда,
Не андиндур манга бовар, не мендиндур анга бовар.
Юзи кўзгуга, хатти юзга зийнат берди ким кўрмиш
Қамарға субҳдин равнақ, қуёшқа шомдин зевар.
Юзинда хаймудур ё манглайидин қатра, ваҳ, кўргил
Ки, гулдинму оқар шабнам, қуёшдинму томар ахтар?!
Лабида нутқу нутқида латофат кўрки, не янглиғ
Судур ёқут аро мудғам, ҳаёт ул су аро музмар.
Юзинда партаву ул партав ичра лаълини кўрким,
Ўт узра шуъла кўргузди ва лекин шуълада ахгар.
Хумори ҳажру дарди ишқдин музтармен, эй соқий,
Карам айлаб, ўтумға су қуй, аммо жонима озар.
Замондин аҳли ё аҳли замондин истаган эҳсон,
Ёнар ўтдин тиларким су чиқарғай, хордин гавҳар.
Тилар Лайлини Мажнун, дилбарин мискин Навоий, ваҳ,
Керак булбулға гул, девонаға ёри парий пайкар.
162

Ваҳки, мен бедилға не ул номусулмондин хабар,
Ул мусулмонким хабарға борди, не андин хабар.
Қосиду жононадин йўқким хабарсизмен букун
Ким, не қосиддин, не жонон, балки не жондин хабар.
Йўқ манга андин хабар, доим сўруб аҳволини,
Қайда бир сўрмай анга мен зори ҳайрондин хабар.
Масти ноз ул, нотавонменким кетургай, элткай
Ё анга мендин хабар, ёхуд манга андин хабар.
Ваҳ, не кун бўлғайки, ул ғойиб сафардин келди деб,
Истабон мендин севинчи, етса ҳар ёндин хабар.
Ҳажр агарчи жондин итти бехабар, коши ўлғамен
Бехудеким, бўлмағай жонимға ҳижрондин хабар.
Давр аёғин, соқиё, андоқ тўла тутким манга,
Қолмағай не аҳли даврондин, не даврондин хабар.
Эй хуш улким, келди андоқ мастур борди мастким,
Топмади мутлоқ не келгандин, не борғондин хабар.
Эй Навоий, ким сўрар бўлса мени оворани,
Дашт уза сўрғай магар ғули биёбондин хабар.
163

Эй фалак, ҳижрон ғамидин хотирим ношод эрур,
Ғайри васл ар салтанат берсанг, манга бедод эрур.
Бас неча мужримға бир жаллоди ғамзанг хайлидин,
Бир ёзуғлуқ зор кўнглумга неча жаллод эрур.
Ноз ила гулшанға чун кирдинг — ниҳоли қаддинга
Банда бўлғон сарвинозу савсани озод эрур.
Дам-бадам етмайдур эрса ишқ зулми кўнглума,
Ҳар дам ул мазлуми меҳнаткашка не фарёд эрур.
Неча йиғсам сабр авроқию тоат хирманин,
Сарсари ишқинг етишкач, сарбасар барбод эрур.
Нўш этиб жоми фано, қўйсам риё, айб этмаким,
Дайр пиридин манга, эй шайх, бу иршод эрур.
Дард мулки, ғам сипоҳи ғусса нақдин арз этиб,
Эй Навоий, ишқ элига арз истиъдод эрур.
164

Оҳим ғамингда гунбади ахзарни куйдурур,
Ҳар учқуни фалакда бир ахтарни куйдурур.
Оташкада ўтида самандар топар ҳаёт,
Кўнглум ўти валек самандарни куйдурур.
То қоматингға не учун ўхшатти боғбон,
Оҳим самуми сарву сановбарни куйдурур.
Бир ўтдурур танимдаким, анинг ҳарорати
Кўнглакни кул қилур, доғи бистарни куйдурур.
Дерларки, оғиз ўт деса куймас, вале бу оҳ
Чун сабт бўлса, хомаю дафтарни куйдурур.
Лаълинг хаёли кўнглума ўт солди, ваҳ, кўрунг,
Не тез эрур бу бодаки, соғарни куйдурур.
Соқий, ғам ичра ўлди Навоий — пиёла тут
Ким, ғуссалардин ушбу ўт аксарни куйдурур.
165

Кўнглум ўтин зоҳир этсам, барча олам ўртанур,
Шуъласин гар тортсам, тўққуз фалак ҳам ўртанур.
Момуғ узра ёйибон кофур қўйманг доғима
Ким, момуғ доғи тутошур ҳам бу марҳам ўртанур.
Гар ғаминг сўзокидин куяр кўнгул, эрмас ажаб,
Ҳар кўнгул ичраки тушти шуълаи ғам, ўртанур.
Айб эмас, ҳар лаҳза оҳим шуъла чексаким, кўнгул
Бир юзи ўтлуқ фироқи ичра ҳар дам ўртанур.
Ишқинг ўти учқунидин жисмим андоқ куйдиким,
Барқ хошок узра тушса, бу сифат кам ўртанур.
Қайнабон кўз чашмасидин ашк, жисмим ўртади,
Етса жўшон су қаю узв узра, маҳкам ўрнатур.
Эй Навоий, кўнглум ўти узра су қуй бодадин
Ким, кўнгул ул ўтқа етмас бўлса бу нам, ўртанур.
166

Зулфунг очилиб, орази дилжў била ўйнар,
Ҳинду бачае шўхдурур, су била ўйнар.
Ул шўх кўнгул лавҳин этиб тийра нафасдин,
Бир тифлдур алқиссаки, кўзгу била ўйнар.
Ўйнай-ўйнай боғлади уйқумни фусундин,
То ғамзаси ул наргиси жоду била ўйнар.
Тонг йўқки, кўзунг бўлса кўнгул бирла мулоиб,
Мажнунға ажаб йўқ, агар оҳу била ўйнар.
Бир лўлийи бозигар эрур чамбар ичинда,
Холингки, ўшул ҳалқаи гесу била ўйнар.
Зоҳид била нафс этса тамасхур, не ажабким,
Ит сайд қилур вақтда тулку била ўйнар.
Муғ дайрида маст ўлса Навоийни кўрунгким,
Бир олма кеби гунбади мину била ўйнар.
167

Тилаб юзунгни кўнгул ҳажрдин фароғ истар,
Қоронғу тунда начукким киши чароғ истар.
Биҳишт борида дўзах сори қилур оҳанг,
Ҳабиб кўйи туруб, улки гашти боғ истар.
Салоҳ кўнглакини йиртиб, оҳ ўтин ёрутуб,
Кўнгул фироқим аро кўксум узра доғ истар.
Сочингни ислабон ошуфтамен, зиҳи савдо,
Бировки мушкдин осойиши димоғ истар.
Ҳаёт бодасидин нашъа доғи ҳайф анга
Ки, лабларинг майи даврида ўзни соғ истар.
Бу нақд жаннат ародур, бировки дайр ичида
Май ичса, муғбачалар илгидин аёғ истар.
Қўюнг Навоийи бедилни, қилса кўйига азм
Ки, кўнгли итмиш анинг — айламак сўроғ истар.
Не тонг, агар ўқи вайрон кўнгулга роғибдур:
Қуруғ ниҳол бузуғ боғ аро муносибдур.
Сиришк қатралари тийра кулбам ичра, магар
Бало сипеҳри аро наҳсваш кавокибдур.
Қошингдағи гириҳ ул юзни кўргали қўймас,
Жамол мулкида султон улу бу ҳожибдур.
Кўнгул уйи чу санамлардин ўлди бутхона,
Магарки, ишқ бу бутхона ичра роҳибдур.
Талабда шевану ғавғо эрур менинг айбим,
Йўқ эрса барча улус хўбларға толибдур.
Не ихтиёр улус бози ерга мундоқким,
Нужум луъбати бирла фалак мулоибдур.
Навоий иттию кўйида кимса демадиким,
Бу кўй итлари ичра бириси ғойибдур.
169
Фориғу озода бйлмас мубталолардин хабар,
Шоҳ кўнглида қачон бўлғай гадолардин хабар.
Ҳажр водийсинда ким топқай мени оворани,
Дам-бадам сўрғай магар дарду балолардин хабар.
Ул вафосиз олди кўнглумнию юз кўргузмади,
Истасам ани, сўрармен бевафолардин хабар.
Ғунчадек қонлиғ кўнгул гум бўлди ул гул кўйида,
Эй сабо, тут гоҳ-гоҳе ул аролардин хабар.
Чун хабар йўқтур қорарған рўзгоримдин манга,
Қайда топқаймен кўзу қоши қоралардин хабар.
Улки масту бехабар дер, ишқи жомидин мени,
Гўйиёким, англамайдур порсолардин хабар.
Тут Навоий ҳолидин гоҳе хабарким, айб эмас,
Гар навозиш аҳли тутса бенаволардин хабар.

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1366
2	Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1023
3	Arba’in [Alisher Navoiy] 1940
4	Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1947
5	Арбаъин [Alisher Navoiy] 753
6	Афоризмы [Alisher Navoiy] 780
7	Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 4890
8	Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 5635
9	Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 5524
10	Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2492
11	Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1876
12	Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1006
13	Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1333
14	Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 922
15	Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 841
16	Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1624
17	Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 5797
18	Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3634
19	Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1602
20	Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2364
21	Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1002
22	Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
23	Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 839
24	Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 804
25	Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1215
26	Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 11748
27	Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2083
28	Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1960
29	Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1906
30	Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1802
31	Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1074
32	Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 691
33	Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 649
34	Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 656
35	Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 801
36	Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1947
37	Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1801
38	Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4638
39	Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6496
40	Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1020
41	Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5975
42	Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 794
43	Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 772
44	Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 965
45	Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1223
46	Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 803
47	Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 776
48	Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1549
49	Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2017
50	Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1671
51	Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2098
52	Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3599
53	Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 7477
54	Munojot [Alisher Navoiy] 7413
55	Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1890
56	Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 964
57	Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 838
58	Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 920
59	Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 974
60	Муножот [Alisher Navoiy] 986
61	Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 805
62	Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1145
63	Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3965
64	Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1811
65	Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1946
66	Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2340
67	Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1757
68	Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1179
69	Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2391
70	Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1561
71	Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1797
72	Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4822
73	Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 953
74	Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 964
75	Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 842
76	Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1022
77	Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 756
78	Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 868
79	Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 772
80	Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1268
81	Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1124
82	Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1075
83	Притчи [Alisher Navoiy] 931
84	Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2497
85	Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2272
86	Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1991
87	Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 959
88	Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
89	Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 883
90	Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1257
91	Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 661
92	Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10071
93	Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1498
94	Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1723
95	Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2894
96	Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2574
97	Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1684
98	Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1353
99	Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 995
100	Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1550
101	Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 775
102	Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3487
103	Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2821
104	Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 878
105	Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 843
106	Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3244
107	Вақфия [Alisher Navoiy] 800
108	Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2257
109	Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 853
110	Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 9104
111	Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2741
112	Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 4046
113	Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1501
114	Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 808
115	Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1143

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62484
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58307
3	Gʻazallar [Nodira] 40527
4	Guliston [Sa’diy] 36752
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23375
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23215
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22338
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19610
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513