Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy]

Ғазаллар
1

Зиҳи зуҳури жамолинг қуёш киби пайдо,
Юзунг қуёшиға зарроти кавн ўлуб шайдо.
Юзунг зиёсидин ар субҳ айни ичра баёз,
Сочинг қаросидин ар шом бошида савдо.
Зуҳури ҳуснунг учун айлабон мазоҳирни,
Бу кўзгуларда ани жилвагар қилиб амдо.
Чу жилва айлади ул ҳусн айлабон ошиқ,
Салойн ишқин этиб офариниш ичра сало.
Бири қабул эта олмай они магарким, мен
Қилиб отимни зулуму жаҳул бирла адо.
Демайки мен ўзи маъшуқ ўлуб, ўзи ошиқ,
Ки тиғи ғайрат ўлуб анга нақш ғайри зудо.
Навоий ўлмади тавҳид гуфтугў била фаҳм,
Магарки айлагасен тилни қатъу жонни фидо.
2

Илоҳо, амрингга маъмур етти торами аъло,
Не етти торами аъло, тўқуз сипеҳри муалло.
Жамил зикрлик ўлғон жамолинг этти таманно,
Вусул фикрлик элга висолинг, ўлди тавалло.
Хаёл бикрларин жилвагарлик этгали ҳар ён
Сен айладинг ҳулли дурри назм бирла муҳалло.
Ибодатингға янги ой бўлуб ҳам ўлди мусалли,
Сипеҳр атласидин солибон ҳавоға мусалло.
Чу сандин ўлди қуёш панжаси аро олтун,
Сочарға доғи сен эттинг анга карам яди туло.
Демакка зикринг эрур, хонақоҳ ичинда ҳаё-хуй,
Салойи ишқинг ила аҳл дайр ичра алоло.
Навоий, аҳли жунун зумрасиға кирди илоҳи,
Чу айладинг ани Мажнун, ўзунгни қил анга Лайло.
3

Зиҳи эл ниҳони санга ошкоро,
Ниҳон дардима ошкоро эт мадоро.
Не дардингни кўнглумда асрарға тоқат,
Не сиррингни оғзимға олмоққа, ёро.
Хаёлингда савдо пишурганда айлаб,
Димоғимни ошуфта ул мушксоро.
Фироқинг аро жон талошурда, ё ғайб,
Ҳам ул ғам тоғидин бошим узра хоро.
Тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум, тараҳҳум,
Буто, чобуко, маҳвашо, гулъузоро.
Қаронғудурур олам оҳим сайлидин,
Қуёш янглиғ оч ораз олам аро.
Навоийға жон ошкору ниҳонсен,
Зиҳи эл ниҳони санга ошкоро.
4

Зиҳи буроқинг изи ҳажру сайр барқ осо,
Бу барқ сайри била пўяси фалак фарсо.
Бурун кадам бу макондин чу ломакон қўйди,
Не навъ дейким анинг коми эрди гардунсо.
Висол субҳидин йўқ уруж ақшомиким,
Сабоҳдек эди ул барқ нури бирла масо.
Қўлин бу барқ ёрутти, дамин бу ел очди,
Агар сипеҳр уза Мусо эдию гар Исо.
Чу қолди сайрида руҳул амин, не тонг ул ҳам
Рижол хилвати даврида ул сифатки нисо.
Навоий асру узулмиш, боқиб иноят ила
Анинг бузуғлуғини бир кўз учи бирла ясо.
5

Бедилинг хайли русули сенсен аларға дилрабо,
Ё набий руҳий фидока аҳлан ва саҳлан марҳабо
Гоҳи давлатлиғ бошингдин кетмайин чатри саҳоб
Гаҳ фалакрав маркабингға етмайин пайки сабо.
Шоми васлинг топмағанға субҳи содуқ ҳар саҳа
Панжаи хуршид ила пироҳанин айлар қабо.
Туфроқ ўлмишмен қўяй деб остонбўсунгға юз,
Ҳолима раҳм айлабон қилма бу ранжимни ҳабо.
Шери гардун ул кишига бўйни боғлиғ бўлғай ит
Ким, эшнгинг итларин топқай ўзига ақрабо.
Бўлмағай эрди муяссар «Хамса», яъни панж ганж
Қилмаса эрди мадад ҳолимға беш олий або.
Эй Навоий, чораи дардингни қилғай, улки бор
Ҳам расулу, ҳам амин, ҳам мустафо, ҳам мужтабо.
6

Чу дарду балони жаҳонға урди сало,
Нахустроқ мени бехонумонға урди сало.
Мен олдим ўн улушидин тўқуз ёрим улушин,
Яримки қолди ани инсу жонға урди сало.
Анинг доғи яримин олди офариниш эли,
Яримини яна бу нотавонға урди сало.
Бу нотавон ани ҳам жон била қабул этти,
Чу қочтилар ани ҳам ҳар қаёнға урди сало.
Кўнгул чу дарду бало толиби дурур гардун,
Агар етишти минг офат ҳам онға урди сало.
Фиғонки, элга тутуб бода соқийи даврон,
Чу давр етти манга, барча қонға урди сало.
Навоиё, сенга ҳар яхшилиқки мумкиндур,
Кн ёр меҳнат ўтин мен ёмонға урди сало.
7

Ҳар жафо қилсанг тўзармен, қилмасанг доғи вафо
Ўзгаларга не вафо қилсанг тўзармен, не жафо.
Элга ваъда гар вафо қилдинг, жафо мен хастаға,
Элни билман, қил менга ҳар ваъдаким қилдинг вафо.
Ваъдалар қатлимғаким қилдинг танимдин кетти заъф,
Гўйи алфозинг эди дардимға оёти шифо.
Оразинг хуршидидин тушмиш қадингнинг сояси,
Еки ерга судралиб мушкин сочинг қолмиш қафо.
Хурдадонлар айламаслар фаҳм оғзинг рамзини,
Не учунким бордурур ул нуқтада беҳад хафо.
Тийраликдур ҳар иши софий фано жомию бас,
Айюҳа-с-соқий лано даъ мо кадир хуз мо сафо.
Эй Навоий, жонинг олғумдур деса қайғурмағил,
Жонға миннат тут мунунг бирла гар этсанг иктифо.
8

Маҳвашо, сарвқадо, лоларуҳо, сиймтано,
Чораким қолмади сабрим ғами ҳажрингда яно.
Ахтари саъд сенингдекки туғубтур гўйё
Ким, қуёш эрди атою тўлун ой эрди оно.
Гар фалак сайридур айлар сени истаб таку дав,
Вар малак зикрин эшитсанг сенга дер мадҳу сано.
Уйла ишқинг майи лабташнасименким, ичмон
Оз дебон бодам учун бўлса фалак жоми ино.
Ишқ меҳнатлари таркини буюрманг менгаким,
Мужиби сиҳҳату қувватдурур ул ранжу ано.
Хонақаҳ ичра эрур шайх ўзин кўрсатмак,
Эй хушо, муғбачалар жилвасию дайри фано.
Жуз Навоий бориға жоми каромот тутунг,
Айюҳа-с-соқийи мин каъси фано айла лано.
Лаб уза хатти наботи ҳусну нахли қадди,
Гулбуне анбата оллоҳ наботан ҳасано.
9

Ёр жавлонгаҳидин келди сабо,
Пайкарим туфроғини қилди ҳабо.
Юз саманди аёғиға қўярим,
Мисли каҳ баргидурур каҳрабо.
Буки кўксумни ғаминг қилди шигоф,
Хилъатим кўнглагини қилди қабо.
Бўлди бағрим ёраси уйла афин,
Ки шамимидин зрур бийми вабо.
Бошима ёғса қилич ишқингда.
Бўлмасун бошим агар қилсам ибо.
Ваҳки, жоним била ўйнар ул тифл,
Шўхлуқ лозимаси келди еабо.
Неча пашминаға урдумки, эрур –
Эй Навоий, панаҳим олий або.
10

Эй жамолинг жилваси миръоти инсу жон аро,
Лек ўлуб ул жилва комил мазҳари инсон аро.
Топмаған бўлса лабингнинг шарбатидин чошни,
Бас бу не жонбахшлиқдур чашмаи ҳайвон аро.
Нега олам ўртади ҳуснунг ўтиднн ламъаи,
Тушмаган бўлса жамоли Юсуфи Канъон аро.
Тушмаган бўлса қуёшингдин қўлиға партави,
Бас не байзо эрди жайби Мусаи Имрон аро.
Эсмайин лутфунг риёзидин чаман сори насим,
Гулга булбул қайда вола бўлди бу бўстон аро.
Файз агар олмас вужудунг гулситони атридин,
Шаммаи нақши вужуд имкон эмас имкон аро.
Тортибон солғил Навоийни карам дарёсиға
Ким, бўлубтур ғарқа баҳри бодаи исён аро.
11

Ёраб, ўлғон чоғда жоним жисми вайрондин жудо,
Ул бўлуб мундин жудо, сен бўлмағил ондин жудо.
Чун жудо бўлсам мени ғамнок йўқу боридин,
Не ғамим сен бўлмасанг мен зори ҳайрондин жудо.
Нақди жон чиққанда имон гавҳарин кўнглумга сол,
Айлагил жондин жудо, лек этма имондин жудо.
Хонумондин ойириб қилғанда туфроқ ичра ҳибс,
Қилма лутфунг мен алохону аломондин жудо.
Ҳашр ғавғоси аро осийлиғимға раҳм қил,
Лутф ила илгим тутуб қил аҳли исёндин жудо.
Гарчи ўлдум кофири ишқ аҳли ислом ичра қот,
Ул замонким бўлғуси кофир мусулмондин жудо.
Элга махлас истасанг етти томуғни айла кул,
Анлабон бир шўъла бу оҳи дурахшондин жудо.
Жаннат истаб айлаганларни ибодат қилмағил,
Қавсару, тўбию қасру, ҳуру, ризвондин жудо.
Барчадин айру Навоийға қилиб васлинг насиб,
Қилмағил, ёраб, они мундин, мунн ондин жудо.
12

Гул узра хатти мушкин бирла то қилдинг рақам пайдо,
Менга жон сафҳасида бўлди юз хатти алам пайдо.
Тугонлар кўнглум ичра лаззати дардингни билдурди,
Танааъум даст бермас кимсага бўлмай дирам пандо.
Шафақгун юз ҳилоли қош ила то жилвагар бўлдунг,
Кўзумда бўлди қон зоҳир, қадимда бўлди хам пайдо.
Самад қилғач зуҳур ул навъким асном ўлур маъдум,
Бўлур бутлар бари мабҳут бўлғач ул санам пайдо.
Чу айлар жилваи ҳусн ул пари ушшоқ аро нетгай,
Юзин ёшурмаса бўлған замон мен телба ҳам пайдо.
Не муҳлик водий эрмиш ишқ даштиким, киши анда,
Қадам урған дам – ўқ кўзга бўлур мулки адам пайдо.
Қўюнг, йиғлайки, кўнглумнинг ғубори пастроқ бўлсун,
Ки манъи гард этар ногаҳ ҳавода бўлса нам пайдо.
Оқизғил бода селобидин, эй соқийки, ҳижрондин
Кўнгул даштида бўлмиш корвони дарду ғам пайдо.
Навоийни чу сўрдунг, эй пари, бир дам таваққуф қил
Ким, ул мажнун бўлур саҳро юзидин дам-бадам пайло.
13

Кўзумдин ашк тугандию бўлди қон пайдо,
Бағирдин анда бўлур поралар нишон пайдо.
Жунунум ўлса дамо-дам таажжуб этмангкнм,
Кўзумга ул пари ўлур замон-замон пайдо.
Нужуми ҳусндурур хўбларда ул соат,
Ки бўлса ул юзи хуршид ногаҳон пайдо.
Мунажжим ахтари бахтимнн қўйки, оҳимдин
Букун эрур не нужуму не осмон пайдо.
Не заъфдурурки, сўрар элга фаҳм ўлур нола,
Валек кўзга эмастур бу нотавон пайдо.
Не йўл экин буки ҳар неча корвон бордн,
Бирисидин не асар бўлди, не нишон пайдо.
Навоий ўлди анинг даргаҳида андоқким,
Ки туфроқ ичра эмастур ул остон пайдо.
14

Гулбарг уза қилмишсен то сабзаи тар пайдо,
Кун кўзгусида гўё ранг этти асар пайдо.
Лаълинг ғамидин суда гул ёфроғи келгандек,
Ашкимда бўлур ҳар дам парканди жигар пайдо.
Жисмимдин оқиб қони пайкони аён бўлди,
Шоҳ узра бўлур доим гул кетса самар пайдо.
Жон риштасидек эрмас кўзларга белинг маръийи,
Чобуклук учун қилдинг боғларға камар пайдо.
Ул зулф саводида ўлдум юзинн кўрмай,
Ваҳким, йўқ эди муҳлик шомимға саҳар пайдо.
Даврон ғамидин кўнглум мақбуз эрур, эй соқий,
Басти учун этгайсен ҳум бода магар пайдо.
Килкида Навоийнинг жон ширасн музмардур,
Ҳар найда қачон бўлсун бу навъ шакар пайдо.
15

Тушта кўрдум ёрни хандон рақибин ўтруда,
Рашкдин ҳар лаҳза тиш қирчилдатурмен уйқуда.
Ул юзи васли аро ёдимға келса фурқати,
Телбалар янглиғ тўкармен ашк айни кулгуда.
Кўзгу жаннат равзанидурким, тамошо этгали,
Ҳур келмиш гўйиё, аксинг эмастур кўзгуда.
Юлдуз итгандек қуёш ёғдусиға итти қуёш,
Оразинг хуршиди чун қилди тулуъ ул ёғдуда.
Соқиё, бир журъа тут, шоядки юзлангай нишот,
Неча бўлғай ҳажридин озурда кўнглум қайғуда.
Ўзлугумни ашк элтиб ўздин андоқ ётмен
Ким, ўзумни тонимон аксимни ҳам кўрсам суда.
Чун Навоий ёр сори юзланур, қайғу қолур,
Соя қолғандек кейин хуршид бўлғач ўтруда.
16

Хилъатин айлабтур ул шўхи сийминбар қаро,
Тун саводи бирла келгандек маҳи анвар қаро.
Ул пари ҳиндусимен мен телбаким, урён таним
Тифллар тошидин ийнак бўлди сартосар қаро.
Ашкдин инди қаро су кўзларимдин ҳажрида,
Тонг йўқ идборим чу бўлмишдур менга ахтар қаро.
Кош ўюб ёқсанг қаро бўлған кўзуннинг мардумин,
Холи майгунунгни қилғунча қўюб анбар қаро.
Ишқ рафъ ўлғач кўнгулга йўқтурур жуз тийралик,
Ул снфатким, шўъласи ўчгач бўлур ахгар қаро.
Ғайрдин қилғил замиринг сафҳасин пок, эй фақир,
Тобакай қилмоқ фирибу макр ила дафтар қаро.
Дуди оҳидин қаро эрмас Навоий кулбаси
Ким, қилибтур хонумонин бир пари пайкар қаро.
17

Тифллар тошики жисмим қилди сартосар қаро,
Бўлди савдоға саводи аъзам андин ҳар қаро.
Ёшдин англа юзум гар сиймгундур, гар қизил,
Тошдин билгил танимни гар кўк ўлмиш, гар қаро.
Дема кўнглунг лавҳиға ёзғил хирад ойиниким,
Баски қўйдум доғи ишқ, ул сафҳадур аксар қаро.
Панжаи хуршидини гўё қаро этмиш кусуф,
То қилибтур илгин ул ҳури пари пайкар қаро.
Дуди оҳимдин демайким, зор жисмим сўзидин,
Кўрки бўлмиш ўт тушуб куйган киби бистар қаро.
Умри йўқ жуз тийралик исёндаким, ҳайвон суйи,
Истамакдин рўзгорин топти Искандар қаро.
Чун Навоий ишқ аро комиллиғин сабт эттилар,
Бўлди баским аҳли ишқ от ёздилар маҳзар қаро.
18

Хўбларда меҳр йўқ, чун меҳр йўқ ул моҳда,
Хайли тобиъдур қаю хилъатки бўлғай шоҳда.
Ҳеч ким йўқтурки ёр оллида йўқтур мансаби,
Бизга бемансаблиғ ўлмиш мансаб ул даргоҳда.
Шоми ҳижрон чарху нахс ахтарларидиндур нишон,
Тийра кўнглум ҳар шарар кўргузса дуди оҳда.
Кўнглунг истар бўлса юз минг жонни этгаймен нисор,
Гар бу дилхоҳ итганин фаҳм этсам ул дилхоҳда.
Мужиби андуҳдур афғоним, нишот этманг тамаъ,
Жонфизолиғ ким кўрубтур нолаи жонкоҳда.
Билки, йўқтур кўнглида ишқу муҳаббатдин асар,
Кимки даврон ичра бўлса кўнгли молу жоҳда.
Шамъ тавфиқ ўлмайин равшан қачон йўл топқамен.
Ким эрур кўп зулмати ҳижрон мени гумроҳда.
Бор умидимким, етишгай оқибат огоҳлиғ,
Гар ерим бўлса гаҳи бир хотири огоҳда.
Эй Навоий, элга мен худ қилмадим ишқимни фош,
Турфа кўрким ҳар тараф бу сўз эмиш афвоҳда.
19

Телба кўнглум ёраси ҳадсиз тани урён аро,
Уйладурким, ер тутар девонаи вайрон аро.
Буки лаълинг нуқтаси ҳар дам ўлукни тиргузур,
Кирди руҳуллоҳ магар ул чашмаи ҳайвон аро.
Айн ёзилған кибидур лаъл аро қилсанг назар,
Кўзки ҳайратдин тикибмен ул лаби хандон аро.
Қатра су ичра дегайким барги гулнинг аксидур,
Қатра қоним рангини ким кўрса ул пайкон аро.
Қоматинг ёдида кўнглум ичра ҳар кесган алиф,
Рост бўлмиш ул алифдекким ёзилған жон аро.
Жон фидонг ўлсун ҳабибимким, ҳамоно бор эди,
Қасди маҳлуқот аро инсону сен инсон аро.
Эй Навоий, истасангким ўлмагай эл дардидин,
Дарди ҳолингни дема назм айлабон афғон аро.
20

Кирса ул гул хирмани ағёр ила гулзор аро,
Мен ҳамоно толпинурмен хирман этган хор аро,
Жонни англабмен балолар ичра ўлсам, не ажаб,
Ул замонеким кўрармен ёрни ағёр аро.
Ложуварди вўсма бирла зеб берган қошларинг
Жилвагар бўлған ики товус эрур гулзор аро.
Зулфида сарриштаи имон бадалдур куфр ила,
Не тафовут тушса Марьям риштаси зуннор аро.
Заъфлиғ жисмимда билгурган туганлар ҳайъатин
Англа ёндошқан тугонларнинг шабиҳи тор аро.
Тушти ел кайфиятидин сувға гул яфроғлари,
Йўқса майдин гуллар ўлди зоҳир ул рухсор аро.
Масжид ичраким мени таҳқир қилдинг, эй фақиҳ,
Кўргасен жоҳимни кирсанг кулбаи хаммор аро.
Май хубоби гунбадин базм ичра ул дам доир эт,
Ким шафақ май зоҳир этгай гунбади даввор аро.
Эй Навоий, элга билгил бенаволиғ боиси
Ҳар навоким, зоҳир айларсен фиғони зор аро.
21

Соҳиредур ул кўз аммо ҳоли ҳннду остида,
Нуктадур ораз уза йўқ эрса жоду остида.
Соиъдин кўрдик занахдон остида фикрат чоғи,
Кимки кўрмайдур билурин даста кўзгу остида.
Шоҳлар тожиға лойиқ тугмадур гар берса даст,
Гўйиким кўргузди ул чобук узангу остида.
Ичса май жисми сафосидин кўрунур, то борур
Лаъл агар тушса кўрунгандек сузук су остида.
Оташин гулнинг ниҳолисен унут, эй андалиб,
Кулдин ўзга гулхани бистар солурму остида.
Жоми минони иликдин қўймаким, бу шевасиз
Кимса хушҳол бўлмади бу тоқи мину остида.
Эй Навоий, қайғу тоғин май била дафъ айлаким,
Яхшироқ тоғ остида қолмоқки, қайғу остида.
22

Соқиё, нақди ҳаётим жавҳаридур жом аро,
Қим, эрур жом ичра май, аксинг майн гулфом аро.
Ложуварди чарх жомиға шафақдин қуйди май,
Қуй шафақгун бодасин ҳам ложуварди жом аро.
Маст ўлуб бир дам шабоб айёмини тут муғтанам,
Ким йигитлик дам-бадам ўтмактадур айём аро.
Бир замон айрилма аҳбоби неку фаржомидин,
Ким эрур охир жудолиғ даҳри бадфаржом аро.
Бўлмаса ашрофи софий, нўш базми хуштурур,
Мастлиғ дайр ичра ҳам арзол дурд ошом аро.
Чун қатиқ ҳангомадур риҳлат ичармен туну кун,
Ким ўзумнн айлагаймен бехуд ул хангом аро.
Даҳр нўши комиға бўлма Навоий ғарраким,
Тегмасун нокомлиғнинг неши андин ком аро.
23

Демаки кирди ўқи қатл вақти қоним аро
Ким, ул алиф киби кирди ўларда жоним аро.
Улуб эдим ғами ҳажрингда ўлмаған бўлса,
Лабинг тахайюли жони жисми нотавоним аро
Гар айласам ватан ул кўй аро мени қовманг.
Ки ишқи шўъласи ўт солди хонумоним аро.
Кўзу кўнгул қурумиш, не тўкай аёғингға,
Ки қолмамиш дуру лаъл ушбу баҳру коним аро.
Ажаб йўқ оқса эриб мағзи устихонимким,
Ўтун сўнгаклар эрур шўълаи ниҳоним аро.
Сабуҳи истаю етгач саҳар очилди эшик,
Бу фатҳ дайрда ўтмас эди гумоним аро.
Навоий, истама жуз йиғламоқ унумдинким,
Нишот замзамаси йўқтурур фиғоним аро.
24

Доғларким ўртадим ул ой ғами озорида,
Дуди ҳар бирнинг эрур доғи фалак рухсорида.
Заъфим ичра қасри томиға таянғондекдурур.
Ҳар сомон кўрсанг ёпушқан кўйининг деворида.
Бир мусулмонға эрур дин қасди этгандин ҳисоб,
Ҳар тугунким кўрсанг ул кофир сочи зуннорида.
Гулшаи ичра кўп бинафшангдин дема, эй боғбон,
Нил ила кўр холлар ҳар ён юзи гулзорида.
Қўйди гулгун муҳрлар жон риштасида қон ила,
Ваҳки, солур муҳри, ё гулму экин дасторида.
Танға жон кирган киби жононни еткур, эй табиб,
Эмдиким жондин рамақ зоҳир эмас беморида.
Ваҳки, бир қотилға ошиқменки, жоннинг бийми бор,
Ишқининг жон ичра ҳам иҳфоси ҳам изҳорида.
Топмасанг давр аҳлида меҳру вафо, айб этмаким,
Бутмамиш бу мева даврон боғининг ашжорида.
Эй Навоий, ақлу дин яғмо қилур даврон мени,
Чиқ равон бу базмдин филжумла ҳушунг борида.
25

Миръоти ҳуснунг тийрадур бу оҳи дард олуд аро,
Равшанлиғи мумкин эмас чун шамъ қолди дуд аро.
Бутганга ўхшар дегасен ҳар ён қизил тол узра барг,
Ҳар соридин пайконларинг бу жисми хун олуд аро.
Шоми ғам оҳим дудидур, ул дуд аро ҳар ён шарар,
Билгил, нуҳусат анжуми бу шоми қир андуд аро.
Ҳўй қатрасида ғарқ эрур холинг саводи, ваҳ, нетай,
Бир тийра кавкаб фитнаси юз ахтари масъуд аро.
Очтинг чу зулф ул икки кўз ҳар ён ҳаданг отмоқ не тонг,
Ким қолмиш икки турки Чин ҳиндуйи номаъдуд аро.
Ул кўй қасди этмишам, эй воиз, они манъ этиб,
Ҳар дам дема жаннат сўзин, сўз солмағил мақсуд аро.
Қочса Навоий шайхдин пири муғон сори, не айб,
Ким бор тафовутлар басе мақбул ила мардуд аро.
26

Жонда қўйдум чирмағон мактубини ҳижрон аро,
Билмон ул мактубдур ёхуд алифдур жон аро.
Риштаи олнйки, чирмаб эрди очиб асрадим,
Хунфишон кўз рагларидек дийдаи гирён аро.
Нотавон жисмим кўрунди заъфдин ул риштадек,
Баскн булғондим икки кўзумдин оққан қон аро.
Нома эрмас эрдиким, бор эрди ул ҳирзул амон,
Ким ғамим айш этти етгач кулбаи эҳзон аро.
Гарчи жонондин азиз эрмас эрур жондин азнз
Ким, васила бўлди маҳзун жон била жонон аро.
Руқъаи эҳсондин, эй мунъим, гадо комини бер,
Ким бу янглиғ ганж топмас кимса бу вайрон аро.
Эй Навоий, номаи мақсуд етти, хушдил ўл,
Ким хати озодлиқ, будур ғами ҳижрон аро.
27

Саводи холи анинг лаъли руҳпарвар аро,
Магаркн мурча нисфи узулди шаккар аро.
Кўнгулда нуқтаи холинг хаёли туш-туштин,
Еғин асарларидур нуқта-нуқта ахгар аро.
Юзунгда қатраи хўй касрати аросида хол,
Бириси мунҳасиф ўлмиш бу хайли ахтар аро.
Кеча не навъ юмай кирпикинг хаёлида кўз,
Менгаки игна бутар тонгға тегру бистар аро.
Бу ўтки мендадурур, дўзах ичра қочқай халқ,
Киюрсалар мени ошуб бирла махшар аро.
Қадаҳ кетурки, фалак жавридин омон харзи,
Замона ёзмади жуз даври жому соғар аро.
Навоий, айла макон чарх гулшанин, яънн
Ки чуғз бўлма бу вайронаи муҳаққар аро.
28

Килк эрур жисмимки, тил бўлмиш демактин лол анга,
Ичда печу тоблиғ ноламни англа нол анга.
Сунъи килкидин ёзилди гўйи ул гўйи зақан,
Нуқталар янглиғ занахдонингға икки хол анга
Кокулунг элга жаҳонни тийра қилған дуд эрур,
Хар сари зулфунг икки ёнида тушган дол анга.
Кўйида овора кўнглум хаста эрмиш, эй рафиқ,
Лутф этиб маълум қилсангким, не бўлмиш хол анга.
Эй мусаввир, топмасанг Мажнуну Лайли чеҳрасин,
Дилбаримни бил мунга ўхшаш, мени имсол анга.
Соқиё, кўнглумни даврон қилди кўптин-кўп малул,
Бўлғали фориғ керак бир жоми моло-мол анга.
Эй Навоий, кимки қилди ҳажр бедодин қабул,
Раҳбари сарманзили васл ўлди бу иқбол анга.
29

Ул пари пайкарки ҳайрон бўлмиш инсу жон анга,
Кимки ҳайрони эмас, мен телбамен ҳайрон анга.
Не ажаб парвонадек куйсам юзи шамъиғаким,
Кўп бўлубмен васл умиди бирла саргардон анга.
Тойири ҳажринг бузуғ кўнглумниким қилмиш ватан,
Чуғздекдурким, нишиман келди бу вайрон анга.
Ҳажрида таҳ-таҳ кўнгул қон боғлағандиндур нишон,.
Номаи шавқумки кўздин томди тим-тим қон анга.
Тийри борони ғаминг кўнглумгаким ёғди, эрур
Ҳар тарафдин барқи офат ламъаи пайкон анга.
Оташин гул чунки булбул куйдурур юз важҳ ила,
Не осиғ фарёду афғон бирла минг достон анга.
Эй Навоий, кўнглума амр этма тарки ишқким,
Ул самандардур, эмас ўт фурқати имкон анга.
30

Эй кўнгул, телбарадинг эмди не тадбир сенга,
Ул пари зулфини гар қилмаса занжир сенга.
Юз бало келса чек эмди чу бу иш манъи учун,
Нечаким панд дедим қилмади таъсир сенга.
Ихтиёре сенга ҳам йўқ эди, не ёзғурайин,
Буйла чун ёзған эмиш хомаи тақдир сенга.
Сен чу ишқ ўтиға куйдунг, менга эмди не осиғ,
Айламак махлас учун хийлаю тазвир сенга.
Мени куйдурдунг эса сен доғи куйдунг, нетайин,
Эмди юклаб бу иш ойинида тақсир сенга.
Биҳл эт сен доғи мен хастани чунким деб эдим,
Ҳар неким келди сенинг олингга бир-бир сенга.
Бузди кўнглунг уйини хона барондози фироқ,
Эй Навоий, не оснғ панд ила таъмир сенга.
31

Баҳона қатлимадур ишқдин фасона сенга,
Қилурға қатл не ҳожатдурур баҳона сенга.
Ўқи ўтунлари ичра сен ўтсен, эй кўнгул,
Бошоғлари учидин ҳар тараф забона сенга.
Қуруқ таним ўқ авжидин кўрунмас, эй чобук,
Яқин кетур керак ўлса сўнгак нишона сенга.
Ихота айладинг, эй баҳри ашк, ер курасин,
Ажаб эмастур агар йўқтурур гарона сенга.
Дам урма муғбачалар ишвасидин, эй зоҳид,
Вужуд нақшин оқизмай майи муғона сенга.
Замона таркини ком айлабон халос ўлғил,
Десангки солмаса нокомлиқ замона сенга.
Навоиё ғами чун жону кўнгул олди, не суд,
Суруди дилкаш ила жонфизо тарона сенга.
32

Ҳажрдин ҳар нечаким бўлди кўнгул зор менга,
Ҳеч раҳм этмади ул шўхи жафокор менга.
Ғунчадекдурки очарлар куч ила баргларин,
Бўлғали ҳажрида қонлиғ кўнгул афгор менга.
Оташин лаълдек ахгар тўкадурлар ҳар дам,
Басе ҳажрида икки дийдаи хунбор менга.
Зулфидин шиддати куфрум эрур ул хадғачаким,
Субҳа торича эрур риштаи зуннор менга.
Яхшироқ равза саводидин агар даст берур,
Ул қуёш кўйида бир сояйи девор менга.
Чунки бу қуббаи хазро аро жуз ҳодиса йўқ,
Эй кўнгул, авло эрур кулбаи хаммор менга.
Эй Навоий, не маю, мутрибу, не ҳусну, не ишқ,
Хонақаҳ тарки эрур англаки ночор менга.
33

Буким қолибдур ул ой ҳажрида ҳаёт менга,
Ҳаёт қолмамиш азбаски бор уёт менга.
Улусни ўлтурур ул шўх илтифот айлаб,
Ўлармен ушбуки ҳеч этмас илтифот менга.
Мени худ айлади қатл, ушбудур васиятким,
Кўнгулни ҳам карам айлаб етурса бот менга.
Қуш ўлмишам ёғибон ҳажр ўти вале не осиғ,
Ки бўлмас ул тараф учмоққа бу қанот менга.
Туганмагай ёзилиб меҳнатим агар бўлса,
Фироқ шоми қарою фалак давот менга.
Чу ёр айлар эмиш барча ерда жилваи ҳусн,
Тенг ўлди Каъба била дайри сўманот менга.
Навоиё, чу эмас нася нақд бирлан тенг,
Беҳишт воизи пургўғаву Ҳирот менга.
34

Чоғирға тушгали йўқтур қарору хоб менга,
Чу ўтқа туштум эмас айб изтироб менга.
Ҳамиша масти хароб ул сифат юрурменким,
Кўруб таҳайюр этар олами хароб менга.
Боқиб табассум этар пири дайру муғбача ҳам,
Бу дайр аро кулар алқисса шайху шоб менга.
Чу маст эдим менга таъсир қилмади гарчи,
Малул бўлдилар этмакдин ихтисоб менга.
Дуойи субҳ била бода таркин истармен,
Тилар сабуҳи хумор истабон азоб менга.
Неча харобот ичра аёғ ёланг, ёқо чок,
Ичарга дурди қадаҳ ҳар тараф шитоб менга.
Ичурса жоми ҳидоят наво тузуб жоми,
Навоий анда магар бўлғай ижтиноб менга.
35

Ул малоҳат ганжи ҳажрида бузуғ маскан менга,
Уйладурким, жондин айру юз яролиғ тан менга.
Меҳр ила маҳ партавидин кўзни равшан қилмадим,
Бўлғали меҳри руҳунг моҳияти равшан менга.
Бўлди равзан-равзан ул қотил хадангидин кўнгул,
Жон қуши чиқмоққа бир йўл англа ҳар равзан менга.
Мен ўлармен ғамдину йиғлаб куюб бошимда шамъ,
Дудидин чирмаб қаро ҳар тун тутар шеван менга.
Раҳм этиб ҳолимға душман дўст бўлмоқ, ваҳ, не суд,
Дўст чун раҳм айламай бўлмишдурур душман менга.
Ғам туни зулмида хандон бўлмади ҳолимға субҳ,
Субҳидек не тонгки бўлғай чоки пироҳан менга.
Эй Навоий, ишқ мушкил деб нечук таркин тутай,
Элга бу иш гар ҳунар бўлса, бўлубтур фан менга.
36

Нечаким куяр ишқ аро жон менга,
Эмас таркини қилмоқ имкон менга.
Агар бўлса юз жон фидо қилғамен,
Насиб ўлғудек бўлса жонон менга.
Неча бўлса ағёр ҳамсуҳбати,
Эрур базмини кўрмак армон менга.
Агар рашкдин саъб бўлса ҳаёт,
Худ ул дам эрур ўлмак осон менга.
Қилибдур гули оташин ғунчаси,
Кўнгулни ўкуш сўзи ҳижрон менга.
Не ком олғамен, соқиё бодадин,
Ки даврон тутар дам-бадам қон менга.
Навоий, кетиб хилват эт уйниким,
Бўлур бу кеча ёр меҳмон менга.
37

Давр эл соғарини қилди майи ноб тўла,
Жуз менинг эски сафолимни ки хуноб тўла.
Жоми майдек тўла қон бўлди ичим бермай даст,
Ёр базми аро бир жоми майи ноб тўла.
Ваҳки, ҳар кирпиги бир ништар эрур заҳролуд,
Гарчи бор ул ики наргисда шакархоб тўла.
Жолалар туштиму гул барги уза, ёхуд эрур
Ҳуққаи лаълинг ичинда дури сероб тўла.
Оразинг аксидурур кўздаги ёш эвруладур,
Боғи жаннат гулидин бўлди бу гирдоб тўла.
Мену муғ дайри аро муғбача қошида ғулу,
Сену зуҳд аҳли била масжиду меҳроб тўла.
Эн Навоий, неча оз-озғина май мадрасада,
Дайр аро кирки, ичар шайх тўла шоб тўла.
38

Ишқ айлади юз оқилу фарзонани расво,
Не айб агар қилди бу девонани расво.
Расволиғ ўтиға ўзини ўртади баским,
Шамъ этти шабистон аро парвонани расво.
Оламда не расволиғ экин ушбуки ҳаргиз,
Ишқ айламагай мен турубон ёнани расво.
Бегонапараст ўлма соғиндурдум ўзумни.
Ўз турғанида айлама бегонани расво.
Зоҳид мени расво деди, лекин ўзи қилди,
Май тўқтамайин кўнглига майхонани расво.
Афсона дема соқию қил марҳамат айлаб,
Бир май била бу ишқда афсонани расво.
Расво эса ишқ ичра Навоий ажаб эрмас,
Ишқ айлади юз оқилу фарзонани расво.
39

Кўзунгга тани нотавоним фидо,
Равонбахш лаълингға жоним фидо.
Лабинг ранги олинда қоним сабил,
Қадинг жилвасига равоним фидо.
Белу оғзинг олдик тану жонниким,
Ан (га) ошкору ниҳоним фидо.
Бағир лаъли, кўз дурри оллингда сарф,
Демайким сенга баҳру коним фидо.
Жунун бирла ақлим ғаминг садқаси,
Ки оллингда яхши-ёмоним фидо.
Фано даштида қони оворалиғ
Қим, ул сайрға хонумоним фидо.
Навоийдин олдинг кўнгил, жонни ҳам
Сенга бўлсун, эй дилситоним, фидо.
40

Ул ой бу хаста била ёрму экин оё?
Замири ичра ғамим борму экин оё?
Бу ким фироқи ўзумдин хабарсиз этти мени,
Ўзи бирорта хабардорму экин оё?
Кўзум тобониғаким шоми васл суртармен,
Уюбму эркину, бедорму экин оё?
Мен ул тараф бора олмон, кўнгул кела олмас,
Менингдек ул доғи беморму экин оё?
Каманди зулфики очилғач учти имоним,
Расанму риштаи зуннорму экин оё?
Бу хирқа бодаға раҳн ўлди бўлмишам саргум,
Гаровга навбати дасторму экин оё?
Навоий ўзлукидин кечти, доғи қўйди қадам,
Бу йўлда эмди сабукборму экин оё?
41

Дарди ҳажримға ул ики лаъли хандондур даво,
Ким ўлар Исо дамию обиҳайвондур даво.
Не даво Исо дамин фаҳм айла, не ҳайвон суйин,
Ҳажр жоннн олған элга васли жонондур даво.
Ишқ аро заъфим давоси шарбат эрмас, эй ҳаким,
Шарбати васл этмайин ҳосил не имкондур даво.
Ҳажр аро дардим давосин ёр мушкил деб эмиш,
Раҳм агар қилса анинг оллида осондур даво.
Дарддин ғамгин кўнгулда хона қилмиш юз мавод,
Эй қаро кўз, дафъиға бир неши мужгондур даво.
Зулфи зуннориға боғланған узорин очти ёр,
Зулмати куфр ичра элга нури имондур даво.
Гар менинг бедиллиғим дарди давосин истасанг,
Эй Навоий, бу маразға кўнглум олғандур даво.
42

Фиғонки, ҳажрдин англаб укуш алам бизга,
Тараҳҳум этмади ул меҳри иўқ санам бизга.
Фидойи жону кўнгул айладук, валек вафо
Қилиб улусқа, раво кўрди дарду ғам бизга.
Ғамидин ўлдуку ул Исо дам айламади,
Иёдат айлагали ранжа бир қадам бизга.
Битиди ҳар,сари ушшоқиға вафо таскин,
Магар ушолди етишган замон қалам бизга.
Май эл била ичибон бизни хоки роҳ айлаб,
Фиғонки, тўкмади дурди пиёла ҳам бизга.
Фано майини агар пири дайрдин топсақ,
Синуқ сафоле, кўп ортуқки жоми Жом бизга.
Навоий усрук эса субҳу шом, тонгламаким,
Азалда килки қазо чекти бу рақам бизга.
43

Кимса ҳаргиз кўрмади чун аҳли даврондин вафо,
Улки даврон офатидур не тамаъ андин вафо.
Жониму умрумдур ул ой бевафо бўлса не тонг,
Қайда кўрмиш кимса ҳаргиз умр ила жондин вафо
Гар вафо қилсанг эрур андинки, бордурсен пари,
Йўқса ким оламда кўрмиш навъи инсондин вафо.
Ваҳки, даврон аҳлидин жуз бевафолиғ кўрмади,
Ҳар нечаким кўрдилар мен зори ҳайрондин вафо.
Чун вафо гулбарги даврон боғида очилмади,
Бежиҳатдур кимки истар бу гулистондин вафо.
Кимса кўнглин кимсадин истаб вафо олдурмасун
Ким, менга худ етмади ул кўнглум олғандин вафо.
Эй Навоий, гар вафосиз чиқти ул султони ҳусн,
Топтинг элдинким, тиларсен эмди султондин вафо.
44

Ўтга солғил сарвини ул қадди мавзун бўлмаса,
Елга бергил гулни ул рухсори гулгун бўлмаса.
Сарсари оҳим эсар ғам шоми ҳижрон тоғиға
Яхшидур тонг отқуча бу тоғи ҳомун бўлмаса.
Телбаликдин, ваҳки,ҳар дам дардим афзундур, агар
Ул пари ишқида ҳар дам дардим афзун бўлмаса.
Гар кўнгул қатл истабон, сен ваъда қилдинг, тонгла деб,
Ушбу дам ўлтур, бу эҳсон бирла мамнун бўлмаса.
Ҳирқа жинсин раҳн учун, эй шайх, олмас пири дайр,
Бода бермас токи ўзлук жинси марҳум бўлмаса.
Фоний ўл васл истар ўлсанг, бенаволиғдин не ғам,
Бўлмасун ҳаргиз матои дунёйи дун бўлмаса.
Эй Навоий, тонма гар дер ул пари мажнун сени,
Ошиқ ўлғайму париға улки мажнун бўлмаса.
45

Даҳр боғи аро кўп истамагил айшу тараб,
Ким гули шўълаи ғам, ғунчасидур хори тааб.
Сунбули ришталарин риштаи мақсуд дема,
Ким кўнгул қушлари домиға эрур барча сабаб.
Ариғи ичра ушоқ тоши агар инжу эрур,
Тойири умрунг учун донау су топти лақаб.
Англа зийрак қуш аниким кўрубон мундоқ дом,
Бўлмағай теграсида обхўру дона талаб.
Дона еб, ҳосил этиб, фазла нажас анламагай
Боғ саҳнини риоят қилибон шарт адаб.
Ё бўлуб домға маҳкам топа олмай махлас,
Урунуб, талпинибон айламагай шўру шағаб.
Чун Навоий кўзи боғлиқ қуш эрур олам аро,
Бу чамандин анга учмоғни насиб эт, ё раб.
46

Ёр оғнз очмасқа дардим сўрғали топтим сабаб,
Кўп чучукликтин ёпишмишлар магар ул икки лаб.
Чайқалиб гўё тушар ҳайвон зилоли узра мавж,
Изтироб ичра юзунгга солса чин ногаҳ ғазаб.
Кўҳи дард ичра мени Фарҳод агар қилдинг хитоб,
Чун сени дермен чучук жоним эрур Ширин лақаб.
Буки кўнглумни итинг тишларда оғзин қочурур,
Ё ўти, ёхуд анинг исланғани эркин сабаб.
Ишқ комил элни ё Фарҳод, ё Мажнун қилур,
Гар эрур маъшуқи ёхуд армани, ёхуд араб.
Эйки, фақр ичра қадам қўйдунг талаб водисиға,
Бўлмаса толиб санга матлуб, суд этмас талаб.
Шаҳ харимида неча топсанг Навоий эҳтиром,
Билгил ўз ҳаддингнию беҳад риоят қил адаб.
47

Шаҳд ила ошифта гул баргидурур ул икки лаб,
Ҳар сўз андинким чиқар ширин эса йўқтур ажаб.
Жоним ичра кирпиги неши тешук қилған киби,
Билгурур оғзи табассум айлагач ул икки лаб.
Ишқини жон риштаси бирла муқайяд айладим,
Эй хирад, кетким, сени қайд этгали йўқтур сабаб.
Хоксорин ул қуёш юзлук пари мажнун демиш,
Тангри бизга осмондин нозил этти бу лақаб.
Кўйида мақбул улус ҳажрида билмас куймагим,
Дўзах аҳлидин не огаҳ равзада аҳли тараб.
Топти Лайли ноқаси Мажнун фиғонидин ҳаде,
Мумкин эрмас пўядин таскини онинг, эй араб.
Дайр аро ҳар ён йиқилма важд этиб, эй шайхким,
Пири дайр оллида мустаҳсан эмас ҳар беадаб.
Кўп ачиғланма агар бўлсанг улустин талх ком,
Улча қисмингдур қазодин кимга айларсан ғазаб.
Эй Навоий, олма ёр оллида юз туфроғдин
Ким, бу шаръ ичра муҳаббат саждасидур мустажаб.
48

Эй фироқннгдин менга ғам рўзию меҳнат насиб,
Оҳким, ҳажрингда ўз шаҳримда бўлмишмен ғариб,
То ғариб эрдим насибим ғам емак эрдию бас,
Шаҳрим ичра доғи ғам бўлса насибим, ё насиб.
Ғурбат ичра йиғлар эрдим истабон ёру диёр,
Чунки топтим истамак ғурбат эрур беҳад ғариб.
Ўз диёримда бузуғ кўнглум не янглиғ тўқтасун,
Ким эрур бегона ҳам аҳбоб мендин ҳам ҳабиб.
Ким рақибим бўлса баским ёр айлар илтифот,
Олам аҳлин соғинурменким менга бўлмиш рақиб.
Даҳр аро, эй ким, дединг айлаб вафо кўрдум жафо,
Ким вафо аҳлидурур бу сўз анга бордур ғариб.
Эй Навоий, ёр васлин топмасанг йўқтур ажаб,
Нўш йўқ лекин кўрар юз неш гулдин, андалиб.
49

Нечаким кўнглумда бор ул дилрабонинг ёди кўб,
Бор анинг ёд этмаги озроқ, вале бедоди кўб.
Топмағай наҳли қадингдек бир ниҳоли хуш хиром,
Гарчи бўлғай боғбоннинг сарв ила шамшоди кўб.
Телба кўнглумдин эмон розики, ҳар тун кўйида
Итларининг оғритур бошин анннг фарёди кўб.
Лайлию Ширинвашимнинг ишқи дашту тоғда,
Менча бир йўқ, гарчи бор Мажнун ила Фарҳоди кўб.
Хўблар водийсида топилмас эл кўнгли қуши,
Не учунким бордурур бу бешанинг сайёди кўб.
Кирпигингга қатл таълимин ажал бермиш, валек
Ўзидин устодроқ этмиш анинг устоди кўб.
Шайх ила аҳли риёу дайри пири бирла ринд
Ким, фано ичра керактур пирнинг иршоди кўб.
Умр қасрин неча кун тутғил ғаниматким, дариғ,
Хуш бинодур – пойдор эрмас вале бунёди кўб.
Давр, аёғидур иложи, кимки даврон аҳлининг
Жавридин озурда бўлмиш хотири ношоди кўб.
Тарқанг, эн ушшоқким, сайд этти бизни муғбача,
Дайр аро сиз ҳам киринг, куфр аҳлининг авлоди кўб.
Тифллар ўйнар Навоий бирла Мажнун деб магар,
Тифл эканда ул доғи бу қавм ила ўйноди кўб.
50

Субҳи давлат юзунг, эй тавсани гардун, сенга ашҳаб,
Бошинг устидаги дур ўйлаки тонг бошида кавкаб.
Поймол этган учун маркаби жавлонда бошимни,
Узр учун қилдим анинг наълини юз бирла музаҳҳаб.
Меҳр таркин қилибон паст фалак рахшидин ўтти,
Оллоҳ-оллоҳ, бу не рокибдур, ваҳ-ваҳ, бу не маркаб.
Не қатиғ ҳолки ҳажринг кечаси тинғали қўймас,
Ер элин ашк ила андуҳ, кўк элин наъраю ё раб.
Айтти меҳмонлиғ учун, эмди бўлур қўйса қадамким,
Кўнгул уй қилди муҳайёю бағир тўъма мураттаб.
Ҳар киши бўлди қулунг ул кишидур олам аро шаҳ,
Қулларинг қурбини ким топса эрур шаҳға муқарраб.
Юзи мадҳида керак сафҳа вале лавҳаи хуршид,
Сочи васфини ёзар вақтда тун дуди мураккаб.
Ёр чун барча замон нозир эрур ҳолингга, бўлғил
Борн ҳолатда машоҳид, бори эл бирла муваддаб.
Телбараб кўнгли Навоийнинг агар арбада айлар,
Дафъиға силсилаи зулф ила басдур чаҳи ғабғаб.
51

Сочинг қаронғу тун, эй сарвқади ширин лаб,
Юзунг тун ўртасида жилва айлаган кавкаб.
Юзунгда лаб су аро ўт эрур, бу асру ғариб,
Лабингда хўй ўт аро су эрур, бу асру ажаб.
Ғамингда ё рабу ё рабни кўкка еткурдум,
Қабул қурибини топқайму, ё раб, ул ё раб.
Хаёли хаста кўнгул ичрау манга қайғу,
Ки бу латифу йўқ ул уйда ғайри ранжу тааб.
Есун итинг жигаримни узуб-узуб, негаким,
Кесиб-кесиб қошиға ташламоғлиғ эрмас адаб.
Не келса чархдин, ич бодаким, тафовути йўқ,
Агар иноят этарсен, анга йўқ эрса ғазаб.
Навоий, ўлмаки матлубунг ўлмаса толиб
Сенинг ичингга недин солди мунча дарди талаб.
52

Кимса ёри бирла хуштур ғам дейишиб мунграшиб,
Етса гоҳи чирмашиб, ўлтурса гоҳи ёндашиб.
Зулфи эл кўнглин паришон айламакка жамъ ўлуб,
Турфароқ буким, кўнгулларни йиғарға торқашиб.
Мумкин эрмас тортмоқ пайконларинким, жисм аро
Ҳар бири маскан тутубтурлар сўнгакка ўрнашиб.
Чиқти зулфин солғач ул чоҳи занаҳдондин кўнгул,
Анкабут ул навъким, ториға чиққай ёрмашиб.
Ҳажр хайли кўнглум ичра мўрдек айлаб ҳужум,
Гарчи васл уммидн етганда чибиндек бутрашиб.
Куйдуму ул зулфи тори риштаи жисмимдадур,
Шамъ торидекки кўп бўлғанда турмиш чирмашиб.
Соқиё, қилсанг ҳимоят ғолиб ўлғум бўйлаким,
Ғам била кўнглум талошурлар иковлон қормашиб.
Қил ҳавола дурдкашлар жониби, эй майфуруш,
Май чу ҳар соат тўкулгай жўш уруб, кўпдин тошиб.
Ошуруб ҳаддин Навоий ҳам ниёзу ажзини,
Ёр истиғноу нози ҳар неча ҳаддин ошиб.
53

Бўлмайин ҳусн кўнгул топмади ишқ ичра тараб,
Анга ҳақдин талаби ҳусндурур ҳусн талаб.
Даҳр бўстонида бир ҳусн гули очилмас,
Булбули ишқ агар бўлса навосиз не ажаб.
Оташин юзга етиб қайда кўнгул ўртангай,
Бўлмаса зулфи каманди анга бу ишта сабаб.
Талхлиқ бирла берурму киши ширин жонин,
Ноз ила талхи хадис айламаса ширин лаб:
Бир қуёш машъалидин жонима ур ишқ ўти,
Иўқ эса шамъи ҳаётимни ўчургил, ё раб.
Соқиё, ишқ ўти гар йўқ май ўтин равшан қил
Ки, кул ўлсун нафаси хору хасу ранжу тааб.
Кўргач-ўқ ахтари ҳусн ўлса Навоий тонг йўқ
Ким, ўтуб умр, тулуъ этти, бу фарруҳ кавқаб.
54

Қачон мақтабқа ул моҳи муаддаб.
Борур, ўздин борурлар аҳли мактаб.
Бўлур лавҳи забаржад аҳли ҳайрон,
Чу олур илгига лавҳи музаҳҳаб.
Дегач абжад бошиға эврулурлар
Қамар бирла қуёш, яъни жаду аб.
Нечукким, мактаб атфоли хуруши,
Ғамидин халқ аро фарёду ёраб.
Муаллим қуллуғиға хат берурмен,
Гар озод ўлса ул сарви шакарлаб.
Дабистони фанода шурб дарсин,
Равон қилмай эмассен аҳли машраб.
Навоий ашкидин то шоми анжум,
Тўкар, чиққайму деб ул саъд кавкаб.
55

Ўртанурмен, кўнглига андин асар бўлғайму деб,
Бўлса таъсир, анга ҳолимдин асар бўлғайму деб.
Телмурурмен мунграйиб ул бевафоға муттасил,
Бир ҳам андин дарди ҳолимға назар бўлғайму деб.
Ўртанур, эй воиз, оҳимнинг шароридин сипеҳр,
Не сўрай, дўзахқа мундоқ бир шарар бўлғайму деб.
Сурса майдон ичра ҳар чобук югурмоқдур ишим,
Кейнича ул чобуки заррин камар бўлғайму деб.
Телбалик кўрким, қучармен боғ аро ҳар сарвни,
Бириси ул сарви қадди сиймбар бўлғайму деб.
Даҳр бўстони аро сўр боғбондин, эй рафиқ,
Жуз балийят меҳри наҳлиға самар бўлғайму деб.
Эй Навоий, нечаким қилдим гадолиғ, сўрмади,
Е раб, ул Мажнуни зори дарбадар бўлғайму деб.
56

Ўртаса ишқ мени сўрма сабаб,
Куйса хошок ёлиндин не ажаб.
Чоклик жон қолур ўту су аро,
Чун май олуда бўлур ул ики лаб.
Аёғин туфроғин ўпсам басдур,
Бор аёғингни десам тарки адаб.
Уйла дарду ғамингга ўргандим
Ким, унут бўлди менга айшу тараб.
Зулфида зор кўнгул ранжи не тонг,
Хастаға кўпрак ўлур кеча тааб.
Биз киму васл муроди, ҳайҳот!
Дарди ноёфт эрур бизга талаб.
Жон топиб зор Навоий қўпқай
Туфроғи устига сурсанг маркаб.
57

Ёр гулгун тўн енгинму юзга айлабтур ҳижоб,
Ё ёшурмиштур қуёш рухсорини гулгун саҳоб.
Йўқки ишқ аҳлиға оламни қаронғу қилғали,
Ул шафақдин ёпти хуршид узра гулфоми ниқоб.
То қизил тўн ичра бўлди жилвагар моҳим менинг,
Меҳр этар ҳар тун шафақ хуноби ичра изтироб.
Қон ёшим аксиму ол этмиш фалак миръотини
Қим, бўлубтур лаълигун атласда сойир офтоб.
Тўн кийиб гулранг оламни гулистон айладинг,
Бизга қисм айлаб хазони ҳажр аро хори азоб.
Соқийи гулчеҳра, гулгун бода беандоза тут
Ким, бу гулшан ичрадур хори малолат беҳисоб.
Икки оламда Навоий сурхрўлуқ истасанг,
Ҳам набий, ҳам олий хуббиға дуруст эт интисоб.
58

Раҳм этар кофир кўзунг ул зулф юзда чирмалиб,
Гўйиё бўлмиш мусулмон ўтға зуннорин солиб.
Ҳирмани сабримни қўзғаб кўз-ёшимни сочти ҳажр,
Ўйлаким ҳар ён сочилғай дона хирман қўзғолиб.
Зулфунгга мажнун кўнгул боғланди хотир жамъ қил,
Телба қайда борғуси, занжири ерга судралиб.
Қатл чун қилди кўнгулни бу кафан тикмак экан,
Ўқларингким қолдилар жон пардасиға тевралиб.
Гар ўюб олдинг кўзумни, сендин олмоқ истамон,
Ҳусн агар будур киши бўлмас кўзин сендин олиб.
Қоматинг борди назардин айлабон кўнглумни реш,
Рост ул ўқдекки ўткай, лек захм андин қолиб.
Соқиё, ҳажр ўлтурур, май тутқил анда заҳр эзиб,
Мутрибо, ҳолимға йиғла навҳа оҳанги чалиб.
Қадди шавқидин ҳаво қилмоқ тилар кўнглум қуши,
Неча тан зиндонида маҳбус қолғай қийналиб.
Эй Навоий, ғам туни эрмас шафақким, чархни
Қилди гулгун қон ёшинг дарёси ҳар дам чайқалиб.
59

Топмиш ул юз қатра-қатра хайдин ўзга обу тоб,
Қайда, ваҳ-ваҳ, мунча кавкаб зоҳир айлар офтоб.
Чиқма тўққуз парда кейнидинки, олам куймасун,
Олсанг олти-ётти бурқаъ, қўйғил икки-уч ниқоб.
Бир дам ул юз нақши гирён кўз аро топмас қарор,
Су аро хуршид аксидекки қилғай изтироб.
То кўнгул девона бўлди ул пари лаълин кўруб,
Хифз учун қайдиға қилдим риштаи жондин таноб.
Дарди ишқимдин савол этти ул ой, фарёдким,
Юз жавобим бору йўқ ҳушум демакка бир жавоб.
Бу чаманда ғунча эрмас, англа булбул кўнгликим,
Шишлади ишқ айламакка оташин гулдин кабоб.
Эй Навоий, гар десангким ғусса барбод этмагай,
Бош кўтарма бодадин зинҳор андоқким хубоб.
60

Ажаб йўқ ўлса қаро зулф оразингга ниқоб,
Қуёшқа тонгмудурур бўлса шоми тийра ҳижоб.
Кўзумга ўт чоқилиб, кожи ғамдин ашким оқар,
Қачонки соиқа тушгач, тўкар ёғинни саҳоб.
Магарки масжид экандурки, бўлди майхона,
Юзунгки икки қошингдин тўридадур меҳроб.
Сочинг хаёли кўзум баҳри ичрадур, ё ишқ,
Кўнгул сиёсатин истаб, су ичра солди таноб.
Юзунгки айни ҳароратдин ўлди ғарқи арақ,
Дей они чашмаи хуршид, ё гули сероб.
Хумор ғолибу майхона эшиги боғлиғ,
Тараҳҳум айла менга, ё муфаттиҳил абвоб.
Навоиё, келибон пири дайр очса эшик,
Кўтарма бош оёғидин, бошинг гар ўлди туроб.
61

Паридек улки эрур шўхлар аро маҳжуб,
Ҳижобсизу мен, улдур бу телбага матлуб.
Ҳаёси бирла ҳижобида гарчи воламен вола,
Қилибдурур мени оллинда ноладин маҳжуб.
Муҳаббат аҳлиға ноз этгучидин эрмиш саъб,
Тариқи ҳилму адаб зоҳир этгучи маҳбуб.
Чу ишқ ғолиб эрур эҳтиёж эмас Лайло,
Қилурға ишваки Мажнунни айлагай мағлуб.
Кишики даъвийи ишқ ичра ўздин олди ҳисоб,
Бу муддаода агар ўлмагай эмас маҳсуб.
Фано йўлинда сабукбор истасанг ўзни,
Ўзунгдин айла бурун ўзлукунг юкин маслуб.
Навоий, асру муаддабдур ул маҳи мактаб,
Адаб тариқи била ёзғасен анга мактуб.
62

Гулруҳи раъно қадим чун боғ тавф айлар бориб,
Инфиолидин гули раъно қизориб сорғариб.
Юз шигоф эттинг таним йўқ эрди кўнглумдин нишон,
Уйлаким ўт топмағайлар кулни ҳар ён ахтариб.
Совуғ оҳимдин ёруғлуқ оз вале кўп тийралик,
Қишда ул янглиғки тун бўлғай узун кун қисқариб.
Заъф вақти кўйидин чиқмоқ тахайюл айласам,
Икки қатла ҳар қадамда тинмоқ истармен хориб.
Тутмадим бўғзум сабудек бода тарки айлабон,
Май тилармен пири дайр оллида балким ёлбориб.
Соқиё, лабташнамен, андоқки кўк жоми тўла
Бода тутсанг сарнигун айлармен они сипқориб.
Эй ажал, ҳижрон аро олдинг Навоий жонини,
Лутф қилдинг жонни андин, они жондин қутқориб.
63

Оғзининг сирри менга маълум агар эрмас не айб,
Ҳеч кимга зарраи чун бермамиш ҳақ илми ғайб.
Ошиқу шайдолиғимни манъ этар зоҳид, кўрунг
Ким, ҳунар ҳам бор эмиш нодон киши оллинда айб.
Ёшурун қолғайму кўксум жайбидек чок ўлғани,
Хосаким ҳажр илгидин кўксум киби чок эрди жайб.
Кўзларинг бирла лабинг мундоқки урди дин йўлин,
Не балолардин Билол ўтгай, не Саҳбодин Суҳайб.
Зарраға садяк эса оғзинг менга йўқ ҳеч шак,
Чеҳранг ўлғандек қуёшнинг даҳ сади йўқ ҳеч райб.
Пирсиз кезма бу водий ичраким топмас калим,
Тийра шомин равшан амр этмай анга хизмат Шуайб.
Эй Навоий, сендек этган зойиъ айёми шабоб,
Суди йўқ анжум киби ашки надомат шоми шайб.
64

Куйсалар Фарҳоду Мажнун ишқдин афсона деб,
Зоҳир этмаслар менга ул нуктани девона деб.
Ишқ ичинда мунгларим деб, эйки, йиғлаттинг мени,
Жон фидонг айлай, яна бир лаҳза йиғлат, ёна деб.
Бир йўли ишқ аҳли орименки, қўймаслар мени
Жамъ аро бир йўли ақлу хушдин бегона деб.
Сўнгғи уйқу шиддатин нақл этма, ровий, зинҳор,
Келтирур бўлсанг анга уйқу кеча афсона деб.
Мен ҳам ул менким қовар мажнун деб эмди тифллар,
Ким, тилар эрди улуғлар оқилу фарзона деб.
Тушти зулфи домиға кўнглум қуши майл айлагач,
Ул тараф рухсори кўзгусин су, холин дона деб.
Тонгла барча яхшилар бўлғуси кавсар даврида,
Мен ёмонни маҳрум этманг сокини майхона деб.
Найлаб ул товуси пайкарни тилай кулбамғаким
Чуғз қўнмас дам-бадам емрулгудек вайрона деб.
Шоҳлиғдин ор этар чунким Навоий кирса маст,
Дайр кўйига суруду нағмайи мастона деб.
65

Икки рухсоринг эрур ҳўбу хатинг ҳам марғуб,
Хўблардин неки, бош урса эрур бешак хўб.
Токи севдум сени жаврунгни доғи севмишмен,
Ҳар не маҳбуб қилур, бордурур ул ҳам маҳбуб.
Риштаи жон била номанг бошини чирмар эдим,
Ул шарар тори била куймаса эрди мактуб.
Хаста днлларға не жон олғучи юздур улким,
Қолибин қилди тиҳи кўргач ани аҳли қулуб.
То лабинг, волаҳи бўлдум тиламон оби ҳаёт,
Суни найлар кишиким бодаға бўлғай мағлуб.
Аҳли ишқ ичра менга ёқма вараъ туҳматини,
Зоҳидо, қилма ҳунар аҳлиға бизни маъюб.
Истасанг мулки бақо салб қил ўзлукни бурун,
Ким, сулук ичра фано аҳлиға будур услуб.
Эй Навоий, тиласа шоҳ мушавваш рақаминг,
Ҳар не матлуб анга бизга ҳам улдур матлуб.
66

Ҳақ ўзин қилди муҳиб сен ойни маҳбуб, эй ҳабиб,
Ул муҳибқа сен киби маҳбуб эрур хўб, эй ҳабиб.
Роғиб ўлдунг ул муҳиб васлиға чун шоми уруж,
Топтинг улким хотирингға эрди марғуб, эй ҳабиб.
Бир сари мў олам аҳли бўғзидин парвойи йўқ,
Айлаган ўзни сенинг ҳуснунгға мансуб, эй ҳабиб.
Бўлсалар аҳли муҳаббат ҳар кишининг толиби,
Бизга сендурсен ики оламда матлуб, эй ҳабиб.
Ҳар киши аҳбобинг ичракнм ўзин айлар ҳисоб,
Бермайин жон ул муҳаббат қайда маҳсуб, эй ҳабиб.
Чун шафоат дафтари сендин тутармен кўз не ғам,
Ҳар қўлумға берсалар маҳшарда мактуб, эй ҳабиб.
Чун муҳаббат аҳлиға тоат ҳунардур, раҳм қил,
Ким Навоий, келди ул хайл ичра маъюб, эй ҳабиб.
67

Чобуким рахш уза ҳижрон йўлида кўя қилиб,
Мен анинг кейнича гоҳи югуруб; гаҳ йиқилиб.
Йиқилиб ёна қўпуб, чунки уруб йўлға қадам,
Ваҳки, юз ништари ҳижрон аёғимға тикилиб.
Тобоним дарду бало хораларидин ўюлуб,
Юрагим ранжу ано хораларидин тешилиб.
Турфа кўргилки инон тортмай ул шўх даме,
Сўнгича буйла қотиқлиқ била ҳолимни билиб.
Ишқ дардиға жуз ўлмак йўқ эмиш ҳеч илож,
Бош қўюб оллиға онингки бу маънни билиб.
Истарам ўзни харобот ичида лояъқил,
Хуш чун боиси ранж ўлди нетармен осилиб.
Гар Навоийға ёғин ашк эдию раъд фиғон,
Ҳажр чун кож урубон кўзларига ўт чоқилиб.
68

Тун оқшом келди кулбам сари ул гулруҳ шитоб айлаб,
Хироми суръатидин гул уза хўйдин гулоб айлаб.
Қилиб мужгонни шабрўлар киби жон қасдиға ханжар,
Белига зулфи анбарборидин мушкин таноб айлаб.
Қуёшдек чеҳра бирла тийра кулбам айлагач равшан,
Менга титратма тушти зарра янглиғ изтироб айлаб.
Кулуб ўлтирдию илгим чекиб ёнинда ер берди,
Такаллум бошлади ҳар лафзини дурри хушоб айлаб.
Ки: эй зори жафокаш ошиқим менсиз нечуктурсен, –
Мен ўлдум лолу айта олмайин майли жавоб айлаб.
Чиқарди шишайи май доғи бир соғар тўла қуйди,
Ичиб тутти менга юз навъ ноз осо итоб айлаб.
«Ки эй Мажнун, пари кўрдунг магарким тарки хуш эттинг,
Такаллум қил бу соғарни ичиб рафъи ҳижоб айлаб».
Ичиб, фарёд этиб туштум аёғиға бориб ўздин,
Мени йўқ бодаким, лутфи анинг масти хароб айлаб.
Аниким элтгай васл уйқуси ишрат туни мундоқ,
Навоийдек нетар то субҳи маҳшар тарки хоб айлаб.
69

Тиғ ила хоки танимни ҳар тараф ёрдинг келиб,
Нақди жон олмоққа бу туфроғни ахтординг келиб.
Келдингу кўнглумни юз чок этмагунча бормадинг,
Баъд умре, эй ситамгар, яхшилар бординг келиб.
Жон санга қурбонки, олиб жон кўнгул афғонидин,
Ҳам ўзунгни, ҳам мени, ҳам элни қутқординг келиб.
Қатли бас эрди, таним ул кўйдин судратмагинг
Ортуғ эрди, эй жафожў, ҳаддин ўткординг келиб.
Эй кўнгул, оздур сенга бу ҳамки ул ой кўйидин
Манълар қилдим вале юз қатла ёлбординг келиб.
Соқиё, еткурмиш эрди жонни оғзимға хумор,
Жон фидонг ўлсунки бир май бирла қайтординг келиб.
Зуҳд этиб эрди Навоийни хароб, эй муғбача,
Тенгри ёрингким, фано дайриға бошқординг келиб.
70

Гул чоғи ҳар гулга бир булбул тараннум кўргузуб,
Тоза қонлиғ доғ ила кўнглум қуши афғон тузуб.
Бўлди бир гул ҳажридин жисмим очилғон гулбуни,
Жузви-жузвин балки тишлаб-тишлаб олмишмен узуб.
Ҳажринг оҳи ҳам кўнгулни буздию ҳам қўзғади,
Ел анингдекким совурғай ғунча ажзосин бузуб.
Заъфдин бу ким йиқилмишмен, қилармен пойибус,
Сарвдек оллимда қаддингнинг хаёлин турғузуб.
Мултафит булбулға сен, эй гул, тиканга ёндошиб,
Ваҳ, неча ўлтургасен ҳар лаҳза они тиргузуб.
Дайри пири илгидин май дурди истармен валек,
Рози эрмон ичкамен зоҳид ридосидин сузуб.
Эй Навоий, умр ўтар елдек, ўзингни шод тут,
Елга етмак мумкин эрмастур чу суръат кўргузу.
71

Дам-бадам жоми тараб ғайр ила ул моҳ чекиб,
Мен йироқтин боқибон қон ютубу оҳ чекиб.
Не ғамим ит киби ўлмактин агар элтур эса,
Бўйнума ип солибон кўйига ул моҳ чекиб.
Ғаразим буки унуттурмоғамен ўзни анга,
Қўйида кезмаким афғон гаҳу бегоҳ чекиб.
Кўнглума ҳажр агар дард ўқи ёғдурса не ғам,
Гар чиқорур эса пайконини дилхоҳ чекиб.
Мен адам йўлиға борман, мени лекин элтур.
Оғзи шавқида кўнгул ўзига ҳамроҳ чекиб.
Майи асфарки тўкилмиш қуюбон юз очсам,
Каҳрабони кўрунгуз жилва қилур коҳ чекиб.
Журъасин берса Навоийға эрур ўлгуча бас,
Базми айш ичра тараб соғарин ул шох чекиб.
72

Чун бағир захмлари бутмади пайванд қилиб,
Итларинг оллиға ташлай неча парканд қилиб.
Кўнглум очилмади ҳаргуз ғами ишқ ичра магар
Очқасен бир ани ғунчангда шакарханд қилиб.
Ишқида мен киби Мажнун ясадн килки қазо,
Лайли ашколини дилдорима монанд қилиб.
Холи шавқи биладур танда кўнгул қўймишмен,
Мўрни дона хаёли била хурсанд қилиб.
Элга ошиқлнғим изҳор эта олмон, ваҳким,
Қўйди оламда мени ишқи забони банд қилиб.
Соқиё, бода кетургилки агар давр будур,
Носиҳи шаҳри нетар бизни хирадманд қилиб.
Ич, Навоийки, бу тун раз қизини бермак эмиш,
Пир майхонасини ўзига фарзанд қилиб.
73

Чун кулар ёни сўкилган жисми зоримнн кўруб,
Йиғлағайму ёни емрулган мазоримни кўруб.
Уйла ғам даштида туфроғ ўлмишамким, ул тараф
Келмагай Фарҳод ила Мажнун ғуборимни кўруб.
Ҳажр ўти то ўртади кўнглумни ақлу, хушу, сабр
Иттилар ҳар ён қарорғон рўзгоримни кўруб.
Ғурбат ичра мен ўлар ҳолатда деманг зинҳор,
Келса ногаҳон биров ёру диёримни кўруб.
Уйла мажруҳ ўлмишамким қилмадилар тўъма ҳам,
Айлаб итларга асар жисми фигоримни кўруб.
Соқиё, икки лаболаб жом ила тиргуз мени,
Даҳр эли андуҳидин муҳлик ҳуморимни кўруб.
Эй Навоий, даҳр бўстонига мойил бўлма кўп,
Ғам хазониға бадал бўлғон баҳоримни кўруб.
74

Ул пари кўнглум қушин сайд этти зулфин дом этиб,
Юзи бирла холи суву донасидин ром этиб.
Солди ўт кўнглумгаю ором тутти ғайр ила,
Шўъла янглиғ сўзлуқ кўнглумни беором этиб.
Кофириким диним олди доғи кирди қаср аро,
Қалъаи Хайбарға кирди ғорати ислом этиб.
Базм аро мен ўлсам ул жон топса тонг йўқким, менга
Тутти заҳри ҳажр, ўзи нўши тараб ошом этиб.
Эй кабутар, чун дамим ўртар малак болу парин,
Сендин ўлмас ишқим ўтин ёрға пайғом этиб.
Ул қуёш ҳажринда, эй соқий, шафақгун май менга
Тут лаболаб лек даври чарх зарфин жом этиб.
Яхши от бадномлиғ бирла чиқарғил ўлгуча,
Эй Навоий, ўзни яхши от била бадном этиб.
75

Ун чекармен ишқ аро бир наргиси жоду кўруб,
Боғлаған итдекки фарёд айлагай оҳу кўруб.
Ваҳ, нетиб машшотани оллида кўргайменки, мен
Аксидин ғайрат қилурмен илгида кўзгу кўруб.
Оразу холинг хаёл этгач етишти новакинг,
Қилди ул қуш майл гўё дона бирла су кўруб.
Чекти бош хаттинг лабу холинг қошида, ваҳ, не тонг,
Гар мулойим бўлса тўти шаккару ҳинду кўруб.
Лаблари хандон бўлур кўргач кўзумда йиғламоқ,
Кўзларим йиғлар лаби жон бахшида кулгу кўруб.
Носиҳо, не навъ май жомини оғзимдин олай
Ким, ичармен майда соқий оразин ўтру кўруб.
Гар Навоий муфрит афғон этса, жоно, қилма айб,
Сен ҳалок этган кўнгул сўнгида йиғлар ўкуруб.
76

Не махласим бор анинг ишқидин канора қилиб,
Не тўймоғим бор анинг ҳусниға наззора қилиб.
Ўчарга ишқинг ўти чора қил дединг, эй шайх,
Бўлурму қисматим ўлған балоға чора қилиб.
Бошимда тиғи яросин неча дебон сўрманг,
Қиши бўлурму бошининг тукин шумора қилиб.
Кўнгулки, итти қилиб тийра хонумонимни,
Қовай агар яна келса юзини қора қилиб.
Кўнгулни пора қилиб улки тикти кўксумни,
Ёқамни тикмак эрур кўкракимни ёра қилиб.
Дедимки майкададин хонақаҳ йўли тутайин,
Нетайки ул сари йўл бермас истихора қилиб.
Навоий этти ниҳон ишқин, эй фиғон била ашк,
Анинг бу айбини найларсиз ошкора қилиб.
77

Борди кўнглум ҳуши ишқинг ўтидин ахгар топиб,
Бир гадо янглиғки ўлгай қиймати гавҳар топиб.
Сабзаи хаттинг эрур ширин лабинг атрофида,
Ҳайли тўтиким хужум айлаб турур шакар топиб.
Ул пари учти кўзумдин кўнглум айлар орзу
Ким, анинг сари ҳаво қилғай ўқидин пар топиб.
Бошима қуш ошёнидур доғи остимда тоғ,
Шоҳмен ишқ ичра мундоғ тахт ила афсар топиб.
Ишқ саҳроси аро оқил этурганлар мени,
Бўлдилар навмид бир девонаи абтар топиб.
Ёрни гарчи талаб қилмоқ била топмас киши,
Ҳам талаб айлаб валекин они толиб гар топиб.
Шояд ул майхора бош кулбангга суққай бир кеча,
Эй Навоий, мунтазир бўл, бодау соғар топиб.
78

Ул ой қасдима тиғи паррон чекиб,
Мен оллида шукронаға жон чекиб.
Масиҳим чу фарёдима етмади,
Неча ўлтурай ўзни афғон чекиб.
Ҳамоно ёмон кўзга майл айладинг,
Алиф нил ила юзга ҳар ён чекиб.
Лабинг нўш дорусидин не осиғ,
Мен ўлдум чу хуноби ҳижрон чекиб.
Кетур, соқиё, давр аёғин тўла,
Ки жон қолмади ранжи даврон чекиб.
Агар васли боқий керак, истагил
Фано кўйнга раҳти хирмон чекиб.
Навоий бериб жон ўқи шавқидин,
Анинг захмидин ёр пайкон чекиб.
79

Аввал иста манзили амну ҳарифи сода топ,
Чунки бу икки муяссар бўлди нуқлу бода топ.
Иктифо қилма буларға истар эрсанг лахзаи,
Нукта сурмак, бир ҳарифи фонийи озода топ.
Ким кўнгул сайд этса лўли бўлсаким тут муғтанам,
Айтмон арлот ё барлосдин мирзода топ.
Эй пари рух, ишқ келмас тахт ила тож аҳлидин,
Истасанг ошиқ, менингдек бедили афтода топ.
Неча ишқ аҳлини айлаб имтиҳон рад қилғасен,
Ҳар жафо истарга кўнглум истаю омода топ.
Эй кўнгул, гар шайх ишқинг манъ қилди, йўқ ажаб,
Олам ичра боре аввал бир анингдек лода топ.
Эй Навоий, умрунг ўтти неча бут зикрин демак,
Гўшае тут эмди бир тасбеҳ ила сажжода топ.
80

Зулфу юзу сунбулунгни гул уза тарқатма кўп,
Даҳр боғида гулу сунбул исин бутратма кўп.
Кўзларингким масти хоб олуд эрур кўп овлама,
Ҳар сари уйқуға борған фитнани уйғотма кўп.
Зулфиға, эй мушк, истарсен қоримчи бандалиқ,
Йўқ ҳадинг кечкнл бу савдодин, ўзунгни сотма кўп.
Ўйнай-ўйнай ўлтурур бир-бир улусни кўзларинг,
Шўхи қотилларни жонлар қасдиға ўйнатма кўп.
Тийрадур Мажнунки мендек дебсен они, эй хирад,
Ақлу хуш аҳлини бир девонаға ўхшатма кўп.
Эйки, мужгондин ясол туздунг кўнгуллар қасдиға,
Кўз юмуб очқунча ушбу хайлни қўзғотма кўп.
Эл била ҳар дам қадаҳ янглиғ кулуб, эй муғбача,
Қон ёшим сочиб суроҳидек мени йиғлатма кўп.
Сафҳаи хотирда, эй ориф, керактур ёру бас,
Софийи ваҳдатқа хошоки хавотир қотма кўп.
Чун Навоий қисмати жоми май ўлмиш, эй фақиҳ,
Сарзаниш айлаб анга санги маломат отма кўп.
81

Жаҳон аруси била суҳбат айлама рағбат,
Нединки, рағбат ила тутмас эл била суҳбат.
Ки бўлса роғиби суҳбат ани севар элдин,
Юз илда етмас мингдин бирига ҳам навбат.
Ажаб фусунгар эрурким чу қилди сайд сени,
Қарин соғиндингу ул худ қилибдурур ғийбат.
Қуёш нигинининг остида заҳридин хал этар,
Кишига меҳр била ким эзиб берур шарбат.
Талоқ бер ониким даҳр аро мусофирсен,
Ғариб бир элга эмас уйланур ери ғурбат.
Агар икингиз аросинда воқеъ ўлмас буъд,
Яқинки мақсад аслиға топмоғунг қурбат.
Навоий, уйла фано бўл висол учунки, сенга
Чаҳ жойи ўзгаки, ўзлукка қолмағай ннсбат.
82

Қайди зулфини чу ёр айлади занжири иродат,
Тушти ҳар халқасидин бўйнума бир тавқи саодат.
Хасталиқ давлатидин сурғали келдинг бошим узра,
Заъф учун бон берурам гар сен эсанг аҳли иёдат.
Чобукум рахшини майдонға яна сурди чоқиндек,
Шахсувори фалак урган келиб ойини жалодат.
Кирпигинг ўқи шаҳид этти мени, гар тонар ўлсанг
Ики хунхор кўзунг бас менга исботи шаҳодат.
Ҳар замон ул санам оллида бу ким сажда қилурмен,
Қайда зоҳидға берур даст бу шойиста ибодат.
Истасанг қилмағасен жонингга меҳнатни зиёдат,
Бўлғил ўз қисминга хурсанду тамаъ қилма зиёдат.
Журмсиз ёр агар ўлтурса, Навоий, фараҳ этким,
Ҳусни хайлиға будур шевану ишқ аҳлиға одат.
83

Шўх ики ғизолингни ноз уйқусидин уйғот,
То уйқулари кетсун гулзор ичида ўйнот.
Тишлабки сочинг ўрдунг, очқанда паришон қил,
Офоқ саводинда жон ройиҳасин бутрот.
Кулбамга хўй афшон кел зулфунг қилиб ошифта,
Анжум сипаҳин йиғдур, офоқ улусин қўзғот.
Ораз қуёшин очиб ашки қуруған кўзни
Кўп ҳажрида йиғлаттинг, бир васлида ҳам йиғлат.
Бир оҳ ила кул бўлдум эй чарх тилаб топиб,
Фарҳод ила Мажнунға ошиқлиқ ишин ўргот.
Хоро тубига ётқунг, йўқ суд агар юз йнл
Кўк атласи устида жисмингни ётиб ағнот.
Базм ичра Навоий кўп йиғлар эса, эй соқий,
Хуш элтгучи дору жомға анинг чайқот.
84

Лаъл эмас ширин лабингким жон топар андин ҳаёт,
Ким сўруб билдим ул эрмиш лаългун қилған набот.
Лек ул янглиғ наботеким қўяр чоғда ани
Шираси жон шираси эрмиш суйи оби ҳаёт.
Оқса рухсорида хай тонг йўқ кўнгул тўқтатмасам,
Тоғ бўлса топмас ул сайл ичра имкони сабот.
Ҳажр дудидин қаро бўлған кўнгул ичра ўқунг,
Шарҳи ҳолим ёзғали бўлмиш қалам бирла давот.
Хўблар хайли аро ҳар сори тутмиш рустаҳез,
Гўйиё майдон ичига чобуким секретти от.
Боқма, эй зоҳид, ҳақорат бирла ашё сариким,
Бўлмаған онинг сифоти мазҳари йўқ ҳеч зот.
Эй Навоий, кўргали они учар ҳар дам кўзум,
Лек не суд учмоқ ул қушким анга йўқтур қанот.
85

Бошим чу гарду кўзум кўр сенсиз ўлмади бот,
Қошингда бош кўтариб кўз очарға қўймас уёт.
Эрур малойикайи раҳмат ўқларинг жонға,
Малак танида ажаб йўқ агар уч ўлса қанот.
Хизр суйики эрур зулмат ичра тенгму бўлур,
Лабинг билаки қуёштин чиқарди оби ҳаёт.
Чиқиб ишқи аро буким ўлмадинг, эй Хизр,
Ичиб ҳаёт суйи зойиъ айладинг авқот.
Қуёшқа кимки юзунг борида қилур сажда,
Парастиш айламак англа илоҳ оллида лот.
Кириб қуёш киби қўйма вужуд ғайрға ҳеч,
Қи кўнглум ичра хавотирдур уйлаким заррот.
Навоий ўлди ўқунг хасратидин, эй чобук,
Иноят айла бир ўқ секретиб, анинг сари от.
86

Тийраю афсурда биз, эй ишқ тарқатғон булут,
Бир бало барқи била ҳам ўрта бизни, ҳам ёрут.
Кўз неча бўлғай қуруқ зуҳд ашкидин ул завқ ила,
Шўъла тортиб, эй бало, оҳи ўти они қурут.
То қачон қилғай кўнгулни маъсият дуди қаро,
Бир чароғи ҳусн ила, эй ишқ, ул уйни ёрут.
Айлабон барбод зуҳду илмни, эй пири дайр,
Тифли раҳдек эмди бизга ишқ алифбосин ўқут.
Ҳусн этибтур, эй мусаввир, тортибон бир турфа шакл,
Қайғулуғ кўнглумни ул сурат била гоҳи овут.
Ҳосили умр, эй кўнгул, чун ишқ эмиш ўрган ани,
Ўзга умрунгда неким ҳосил қилибтурсан унут.
Эй Навоий, берса бир лўливаше савдоси даст,
Зинҳор икки жаҳон сармояси таркини тут.
87

Қилди душман раҳм баским, қилди жавр изҳор дўст,
Эй кўнгул, душман топ эмди, тутмағил зинҳор дўст.
Ҳар замон душманларим озурдадур, эй дўстлар,
Баски ҳар дам еткурур мен зорға озор дўст.
Душман ар жонимни ҳам афгор этар қилдим биҳил,
Жавр тиғидин чу кўнглум айламиш афгор дўст.
Кеча душманларғаким ноламдин уйқу келмади,
Ранжамен мундин доғиким, бўлмади бедор дўст.
Мен ўлар ҳолатда, душманлар кўрунур дўстваш,
Невчун ўлмайким, келур бошимға душманвор дўст.
Кулса душман айб эмаским, кўрмадим оз ҳам вафо,
Гарчи қозғондим қилиб жоним фидо бисёр дўст.
Чархнинг меҳрига мағрур ўлмагилким ғадри бор,
Ҳаргиз ўлмас кимсага ул душмани ғаддор дўст.
Соқиё, қил дўстлуқ тут бодаким, йўқтур ғами,
Бўлса олам душмани ҳар кимга мендек бор дўст.
Итларинг ғавғо қилур гўё Навоий ўлдиким,
Боши узра жам ўлуб афғон қилурлар ёр-дўст.
88

Тутти кўк фирузагун жомини шингарфи булут,
Соқиё, нилуфари жом ичра гулгун бода тут.
Чарх даври чун малолат боисидур, неча кун
Чархдек жому шафақгун май била ўзни овут.
Топса кундуз кун шиоийдин замиринг тийралик,
Кеча бори май қуёшидин замирингни ёрут.
Чун унутқунгдур сен элни, эл сени бори чекиб,
Айш жомин бу унутмоғларни бир соат унут.
Носиҳо, чун умр ўтар қўйким, бўлай ишрат била,
Айш таркиким буюрдунг ўктадур бу навъ ўгут,
Гар зилоли васли, эй солик, қилурсен орзу,
Хотирингни орзулар ўтидин аввал совут.
Эй Навоий, чиқти чун рангин булут, рангин май ич
Ким, сен ўлмай қилғуси кўп жилва бу рангин булут.
89

Бодаю ишқинг кўруб топти бузуғ кўнглум шикаст,
Сайл етмасдин бурун вайроним ўлди ерга паст.
Гоҳи ғалтондур, гаҳи уйқудадур усрук кўзунг,
Йўқ таажжуб гоҳи ғалтон бўлса гоҳ уйқуда маст.
Ул санамға сажда қилсам, зоҳиди худбин, не айб,
Бутпараст ўлмоқ кўп ортуғроқки, бўлмоқ худпараст.
Соқий илгин бердиким, ўптум доғи ичтим қадаҳ,
Найласун ичмай қадаҳ ҳар кимга мундоқ берса даст.
Кўксума наълу алиф тархи иморат шаклидур,
Ташқари ҳам етти ишқинг мулкига девор баст.
Зоҳид айтурким, май ичма, ваҳ, анинг ҳукми била
Соғ ўла олғайму масти бодайи жоми аласт.
Эй Навоий, ишқ ила кўнглум хаёл этти масоф,
Рўбарў бўлғач менинг қалбим сари тушти шикаст.
90

Яна солди ҳажр ҳам, тан ҳам, кўнгул ҳам жонға ўт,
Солди ўт ҳижрон менга, ё рабки, сол ҳижронға ўт.
Айтқай киймиш жунун мулки шаҳи заркаш либос,
Кўрган эл бу навъким, тушмиш мени урёнға ўт.
Гўйиё бўлмиш қуюн ғам даштида эсган самум,
Йўқса тушти мен киби Мажнуни саргардонға ўт.
Манзилинг эрди кўзу кўнглум, вале сен борғали,
Муни су қилди харобу тушти ул вайронға ўт.
Мен доғи куймай қутулмон, эй кўнгул, мумкин эмас,
Буйлаким солди дамим ғам даштида ҳар ёнға ўт.
Не учун ашжордин йиғмиш ўтун, эй боғбон,
Оташин гулдин агар урмас фалак бўстонға ўт.
Дуди оҳим дош дудидекму равзандин чиқар,
Ё солибтур фурқатинг бу кулбаи аҳзонға ўт.
Гар менга ўт солди даврон ҳажридин бас, айб эмас,
Мен дағи солсам дамо-дам оҳ ила давронға ўт.
Эй Навоий, тан қолиб жонимни олиб борди ёр,
Солди ул борғанға ўт, ҳажри вале қолғонға ўт.
91

Оҳким, олди қариған чоғда кўнглум бир йигит
Ким, агар жон берсам истиғнодин ўлмас мултафит.
Қасдима ул новак айлаб тезу мен судраб асо,
Кўйида ҳар ён ешилган ўйлаким ғанжилиқ ит.
Мен киму ислом ким, сажжода бирла хирқани
Айлади ул бутнинг атфол хаёли титу пит.
Ашк ҳажринда кўзум оқ этти андоқким момуқ,
Жолаи ашк ул момуғдин ёғди андоқким чигит.
Бир насиҳат бордурур, лекин қулоғингға дегум,
Юз яқин тут бу қаридин, эй йигит, бир панд эшит.
Қад чу хам бўлди эмас ҳеч иш муносиб ҳарзагў,
Сажда ўрнин оҳ ила хошок ила хасдин арит.
Эй Навоий, чун сени куйдурди чарх эмди, не суд,
Оҳ ўтидин сен ани хоҳи қизит, хоҳи эрит.
92

Жон фараҳ топти лабинг жавҳари бўлғач анга қут,
Оллоҳ-оллоҳ, не муфарриҳ бўлур эрмиш ёқут.
Нола манъин қиласен, хотами лаъл оғзима қуй,
Бу нигин нақши била қўйғил анга муҳри сукут.
Майи лаълинг не ажаб бодаки кайфийятидин,
Руҳи лояқилу андин хирад ўлмиш мабҳут.
Ханжаринг тиғида юз кўрдуму ашким ёғди,
Ёмғур эрмас ажаб ўлғанда қамар манзили ҳут.
Ҳусн мулки уза оё не пари эркинсен,
Ки бўлур садка сенга чарх уза хайли малакут.
Ўзлуки, боқию зоҳид урадур лофи вусул,
Фоний ўлмай киши топқайму бу даъвийға субут.
Жон ҳалок ўлди Навоийғаю тан зору наҳиф,
Ул ўлукка ясамиш ушбу сўнгактин тобут.
93

Эй сабо, ҳолим бориб сарви хиромонимға айт,
Йиғларимнинг шиддатин гулбарги хандонимға айт.
Буки онинг аҳду паймонида мен ўлсам доғи,
Яхши фурсат топсанг ул бадаҳду паймонимға айт.
Буки онинг зулфи зуннорида диним ҳосили,
Куфр ила бўлмиш мубаддал, номусулмонимға айт.
Буки қилмишмен жаҳону жонни онинг садқаси,
Юз туман жону жаҳондин яхши жононимға айт.
Буки юз жон садқаси қилсам пушаймон бўлмағум,
Васлиға бир ваъда қилғандин пушаймонимға айт.
Буки юз минг фитна кўзлук бўлса пайдо онсизин,
Қилмағум наззора онсиз кўзи фаттонимға айт.
Буки чок айлаб яқо усрук чиқар эл қасдиға,
Мен ўлуб, эл жон топар бебок нодонимға айт.
Даҳр боғи гуллари ҳусни вафосиз эрканин
Юзи гул, жисми суман, кўйи гулистонимға айт.
Эй Навоий, ҳеч гулшаннинг сешшгдек хуш наво-
Булбули йўқ эрканин шоҳи суҳандонимға айт.
94

Танимға берди жон ул наҳли қомат,
Дема қомат ани дегил қиёмат.
Вафоға майл қилмас нахли қаддинг,
Ки топмиш жавр аро кўп истиқомат.
Юз очма гарчи тутқай кўрса маъзур,
Мени ишқингда арбоби маломат.
Не ғам гар юз менингдек бўлса, ё раб,
Ки бўлсун ул масиҳодам саломат.
Абад умрича бор оллида ўлмак,
Буюрма, эй насиҳатгў, надомат.
Недур, эй шайх, ушатмоқ соғаримни,
Бутун қил бор эсанг аҳли каромат.
Навоийни дединг қўюмдин ўтма,
Саломат бўл десанг айлай иқомат.
95

Ғаминг қаттиғлиғин қилсам ҳикоят,
Эшитса тош анга айлар сироят.
Кўнгул ғам жомидин чиқмоққа бўлди
Бошоғлиғ новакинг шамъи ҳидоят.
Не навъ оллингда шавқумни қилай шарҳ,
Ки хуснунгдек анга йўқтур ниҳоят.
Хаёлинг кўнглум ичра музтарибдур
Ким, ул вайрона иссиғдур бағоят.
Кўзунг қонимни ичмакка не хаддим,
Эрур они итинг ичса кифоят.
Дема бир йўлдурур ишқ ичра, эй шайх,
Ки мунда мухталиф келди ривоят.
Навоий қонин ул кўз бирла тўктунг,
Тирик бўлким, будур айни иноят.
96

Чун қўюб кетгунг жаҳон мулкин, мусаҳҳар бўлди, тут,
Чун ётиб ўлгунг фалак тахти муяссар бўлди, тут.
Бир овуч су топмайин ўлмак керак чун ташна лаб,
Баҳр ила бар фатҳида ўзни Скандар бўлди, тут.
Чун хумоға тўъмадур охир бошингда ҳар сўнгак,
Ул хумо бошингға беш кун соя густар бўлди, тут.
Афсарингни шоми туфроққа урар чун даври чарх,
Субҳ заррин тожини бошингға афсар бўлди, тут.
Не Фаридундин асар чун қолди, не Жамшиддин,
Хашматинг Жамшиду Афридунға ҳамбар бўлди, тут.
Ул кул айлаб рўзгоринг тийра, ўртар бу шарар,
Бас мутиъйи ҳукму ройинг чарху ахтар бўлди тут.
Ул бағир қони, бу кўз ёшидурур чун оқибат,
Дурру лаълинг кон ила дарёға мунжар бўлди, тут.
Чун лакадкўби қазо паст этгуси тавсанлиғинг,
Тавсани гардун рикобингда таковар бўлди, тут.
Эй Навоий, ич фано жомин, йўқ эрса тенгдурур,
Даври дун ройинг била гар бўлмади, гар бўлди, тут.
97

Соқиё, ҳижрон тунидур бода тут,
Ул қуёш бирла бу шомимни ёрут.
Ҳажридин асру малолатдур менга,
Май била бир лаҳза кўнглумни овут.
Жоми даври ламъасин барқ айлаким,
Чиқти мағриб ёғидин мушкин булут.
Ғам туни ҳам тийра, ҳам поёни йўқ,
Оҳ ўтин чек, субҳнинг шамъин ёрут.
Ул қуёш ҳажрида андоқким шафақ,
Чарх тиғи зулмидин хуноба ют.
Олам аҳлидин етишмас ғайри захм,
Эй жароҳатлиғ кўнгул, бу сўзга бут.
Бўлди фурқатдин Навоий тийра рўз,
Соқиё, ҳижрон тунидур бода тут.
98

Бир мақоми амни топ, анда бурун ором тут,
Сўнгра туз базму дилоромингға ҳар дам жом тут.
Гарчи кундуз меҳр тобидин ёруғроқдур жаҳон,
Буйла жоми айшни, албатта, лекин шом тут.
Ёр гулруҳ лаъли серобию соғар қонидин
Ҳам майи гулранг нўш эт, ҳам майи гулфом тут.
Бир нафас мутриб суруди дилкашедин баҳра топ,
Бир замон соқий ақиқи беғашидин ком тут.

Бўлма бот усрук, ғанимат тут бу янглиғ кечани,
Жоми май тут, аввалидин то саҳар ҳангом тут.
Бўлса бўлғай элга бу давлат муяссар, эй кўнгул,
Бизга лекин даст бермакни хаёли хом тут.
Гар Навоий волаҳингдур қовмағил, эй муғбача,
Они бу ҳам дайр аро бир ринд дурд ошом тут.
99

Заъф кўргилким танимни элтибон айларга қут,
Мўр судрар тори бирла руст боғлаб анкабут.
Дардим айтурда демассен юз сўзумга бир жавоб,
Гўйиё холи лаб ўлди оғзингга муҳри сукут.
Ошиқ ўлтургум десанг юз қатла бу маъно менга,
Ишқнинг дорул-қасоси ичра топмиштур субут.
Ул кўзу лаб ўлтуруб тиргузсалар не айбким,
Бирни қотил, бирни жонбахш этти ҳаййи лоямут.
Ханжари тиғида кўргач оразин, оқизди қон,
Сайл оққандек қуёшнинг манзили бўлғанда ҳут.
Хоксор улким бурутин елга берди золи чарх,
Ул кишиларники кўп кўргуздилар боди бурут.
Эй Навоий, айлади лўливаше кўнглумни қайд,
Халқни атрок асир этти, вале бизни жубут.
100

Ваҳки, лаълинг қилдн бағрим таҳ-батаҳ қон оқибат,
Қатра-қатра кўздин ул қон бўлди ғалтон оқибат.
Бордингу оғзимға қўйдунг муҳр, афғон чекма деб,
Бу ишингнинг муҳри бўлди доғи ҳижрон оқибат.
Фурқатинг тиғи бузуғ кўнглумни йиқти, оҳким,
Сайли офат бирла емрулди бу вайрон оқибат.
Кўнглума қошинг хаёли бўлди танвин «нун»идек,
Уйла «нун»га нуқта бўлди доғи пинҳон оқибат.
Ўлмиш эрдим ғам туни, лаълинг хаёли берди жон,
Зулматида бўлди пайдо оби ҳайвон оқибат.
Соқиё, жом айла доирким, ғаниматдур ҳаёт,
Тутқусидур чун ажал косини даврон оқибат.
Эй Навоий, ёр васли гарчи бас душвор эди,
Фони ўлғач буйла душвор ўлди осон оқибат.
101

Ғам юкидин чангдек қаддим хам эттинг оқибат.
Риштаи жон ноласин зеру бам эттинг оқибат.
Яхши эрди сафҳаи афлок дардим ёзғали,
Баҳри ашким мавжидин борин нам эттинг оқибат.
Ўткариб тўққуз фалак бошидин оҳим дудини,
Ул муваллидларға они пуржам эттинг оқибат.
Ғурбату, ишқу, балойи ҳажру, заъфу хасталиғ
Етмас эрдиким, мени мажнун ҳам эттинг оқибат.
Оҳ гардун, ашк анжум, нола раъду пўя барқ,
Хилқатимдин бир ажойиб олам эттинг оқибат.
Бу кўҳан дайр ичра жон бўлсун фидонг, эй муғбача,
Ким жаҳондин бизни масту беғам эттинг оқибат.
Эй Навоий, ишқ аро васл истадук, кулдунг басе,
Бизни ушбу муддаода мулзам эттинг оқибат.
102

Ҳабиб ғайр ила май ичти, эй кўнгул, қон ют;
Эл ичса васл майин боқу заҳри ҳижрон ют.
Чу ҳажр муҳлик эрур, бода эрмас анга илож,
Тутайки жоми ман ўрннға шираи жон, ют.
Менгаки дўст керак, эй Хизр, ютармен қон,
Сенгаки умрдурур ком, оби ҳайвон ют.
Ўқидин, эй кўнгул, ич шарбат ўрниға хуноб,
Ушоқ муз ўрниға ул шарбат ичра пайкон ют.
Висол нўшини то мумкин ўлғай истар эсанг,
Фироқ заҳрини бас улча бўлғай имкон ют.
Ичингда сирри ҳақиқатни ёшурай дер эсанг,
Улустин ул гуҳари бебаҳони пинҳон ют.
Навоий, айла анинг ишқи таркини, йўқ эса,
Чу ғайр ила май ичар боқу дам-бадам қон ют.
103

Эй кўнгул, дедимки, айлаб азм жононимға ет,
Демадимким, турғилу афғон била жонимға ет.
Бошинг ол кет, лек чун ҳам бекасу ҳам хастамен,
Ҳолатим сўрмоқға гоҳи байтул аҳзонимға ет.
Чунки кўрдингким, ўлубмен тутма мотам қайт бот,
Ул дами жонбахшу лаъли обиҳайвонимға ет.
Ўлганимни арз этиб йиғлаб дегилким, эй Масиҳ,.
Айлабон лутф ул қатили тиғи ҳижронимға ет.
Қелмак ўлса итлари жисмим туганмастин бурун,
Бошлабон ул қотили кофирни вайронимға ет.
Етгач ўқ чун тиргузур қўпсам бўлай деб садқаси,
Зинҳор ул дам мадад айлар учун ёнимға ет.
Деб эдинг етгум Навоийға қотиғроқ тушса иш,
Ушбу дамким, ҳажр қасд айлабтурур, қонимға ет.
104

Эй насими субҳ, аҳволим дилоромимға айт,
Зулфи сунбул, юзи гул, сарви гуландомимға
Буки лаъли ҳасратидин қон ютармен дам-бадам,
Базми анш ичра лабо-лаб бода ошомимға айт.
Ком талху, бода заҳру, ашк рангин бўлғанин
Лаъли ширин, лафзи рангин, шўхи худкомимға айт.
Шоми ҳижрон рўзгоринг тийра невчун қилди, деб
Сўрмағил мендин бу сўзни, субҳи йўқ шомимға айт.
Ул пари ишқида нангу номким тарк айладим,
Кўнгул отлиғ ҳажр водийсинда бадномимға айт.
Эй кароматгўй, ишим оғози худ исён эди,
Шамъи раҳмат партави етгайму анжомимға айт.
Йўқ Навоий бедил ороми ғам ичра, эй рафиқ,
Ҳолини зинҳорким кўрсанг дилоромимға айт.
105

Етилмиш, оллоҳ-оллоҳ, не қомат ул қомат,
Ки олам аҳлиға солди қиёмат ул қомат.
Қунқарғай асрамайин боғбон ниҳолларин,
Чаманда сарвдек этса иқомат ул қомат.
Чу жилва қилди, вафо сари ҳеч қилмади майл,
Жафода топқан учун истиқомат ул қомат.
Хиром вақти халойиққа фитна ёғдурди,
Ки барча фитнадин ўлсун саломат ул қомат.
Бошимға еттию ўлган таним равон топти,
Бу ишни рости этти каромат ул қомат.
Чу ноз жилвасини сарвдек қилур билингиз,
Ки қатл этардин эрур бенадомат ул қомат.
Навоий, эмди ўзунгдин илик ювким, ўлгунг,
Ки зоҳир айлади шақи қиёмат ул қомат.
106

Ишқи солди хонумоним ичра ўт,
Лаъли оташноки жоним ичра ўт.
Нега етган ерда ўртар халқни,
Бўлмаса оҳу фиғоним ичра ўт.
Кўнглим эрмас тандаким ҳажринг аро,
Тушди жисми нотавоним ичра ўт.
Ўқларингнинг касратидин чектим оҳ,
Тушти андин найситоним ичра ўт.
Ҳажрдин куйди сўнгаклар, ваҳки, ишқ
Солди хошоки ниҳоним ичра ўт.
Соқиё майдин су урким, урди давр
Жони беному нишоним ичра ўт.
Эй Навоий, чун чақилди барқи ишқ,
Тушди андин хонумоним ичра ўт.
107

Замона эрур чун маҳалли ҳаводис,
Замоне керак бўлмасанг анда мокис.
Амал қасрини айлама анда иҳдос,
Ки ҳар лаҳза бўлғай ўкуш фитна ҳодис.
Чиқарға бу вайронадин чора йўқтур,
Гар Одам ва гар Нуҳу, гар Сому Ёфас.
Бўлур тийра кўзгунг, тўлар заҳри жоминг
Тутайким, бўл Скандару Жамға солис.
Жаҳон шуғли сори талаб қилма мужиб,
Анинг таркини тутқали иста боис.
Фано хонақоҳи аро сомит ўлғил,
Йўқ улким бақо даргоҳида боҳис.
Навоий, амал хирқаси ичра ўт сол,
Ки бўлмоқ керакмас бу мазраъда ҳорис.
108

Қўнгулда зулм била қилма юз бино иҳдос,
Чу қилдинг, ушбу етар қилмағил яно ихдос.
Жафо биносини бузғил, нединки, мухдис эрур,
Хилоф шаръи вафо қилдинг ул бино ихдос.
Гар элга қаср тараб тузди ишқ меъмори,
Нетайки қилди менга кулбаи ано ихдос.
Фиғонки, ул бути бино басе жафо тарҳин
Кўнгулда қилди ҳануз, ўлмай ошно ихдос.
Мени чу бузди, не осиғки халқ учун қилғай
Висол ганжи учун махзани ғино ихдос.
Чу ёр васли тиларсен, вужуд уйини бузуб,
Кўнгул харимида қил хилвати фано ихдос.
Навоиё, дема ихдос қилғил ўзлук уйин,
Мен айтган ўлсам ани, тавба раббано ихдос.
109

Менинг мажнунлуғумға ишқу савдо гар эрур боис,
Валекин бу икига бир пари пайкар эрур боис.
Дема боис недурким толпинурсен ҳар кеча то субҳ,
Тикилган кирпйкингдин жонға юз ништар эрур боис.
Кўнгулда оташин лаълинг ғами айб- этма куйсамким,
Туташмаққа танйм хошоки ул ахгар эрур боис.
Ўқунгдин пар чиқардим кўюнгга қилсам ҳаво тонг йўқ,
Ки учмоқ майли қилмоққа бу болу пар эрур боис.
Фироқинг биймидин юз қатла жон бергай эдим, лекин
Ҳаётимға умиди ваели жонпарвар эрур боис.
Чу мендин юз уюрдунг, тонг эмас бошингға эврулсам,
Бу саргардонлиғимға гардиши ахтар эрур боис.
Агар раҳн ўлди тасбиҳу ридо майхонада, эй шайх,
Ичарга дайри пири илгидин соғар эрур боис.
Фано баҳриға чўммоқдин ғараз толибға васл ўлди,
Ки ғаввос ўлмакига ғарқ ўлуб гавҳар эрур боис.
Навоий жисмининг заъфиға боис бўлди бедиллиқ,
Вале бедиллиғин сўрсанг, анга дилбар эрур боис.
110

Ваъдаи васлидин этса ул сўзи ширин ҳадис,
Гарчи ёлғон айтур, ани соғинурмен чин ҳадис.
Истасам васлини дер ғам тоғи қаз тирноғ ила,
Буйла ҳаргиз қилмади Фарҳод ила Ширин ҳадис.
Чунки ҳар бир нукта дерсён сочйлур ёқутў лаъл,
Оллоҳ-оллоҳ, ким деб эркин бу сифат рангин ҳадис.
Базми айшида ҳадисимни деманг, эй дўстлар,
Ким эрур ғам мужиби неким қилўр ғамгин ҳадис.
Гар такаллумдин ўлукни тиргузурлар хўблар,
Барчасиға маҳвашим гўё қилур талқин ҳадис.
Ишқ сиррин шарҳ қилмоқтин чу қосирдур баён,
Бас керак ошиқ демакни қилмаса ойин ҳадис.
Дарси ишқингни Навоий уйла дер ушшоқ аро
Ким, дегай илм аҳлиға Сайид Жамолиддин ҳадис.
111

Зиҳи бошинг уза ва ш-шамс зеваридин тож,
Сочинг саводида тафсири лайлатул-меърож.
Нужум гавҳаридин тожи жоҳингга тарсиъ,
Сипеҳр атласидин тахти рифъатингға давож.
Саҳар яшил аламидин ливонг уза шафаққа
Малак қолин ҳашридин сипосингга афвож.
Биҳишт сори киши тийра гўрдин бормай,
Шафоатинг алифи тутмайин йўлиға сирож.
Ҳидоятинг қўлидин шарбати шифо топибон,
Аники иллати куфр айлабон заиф мизож,
Салоти хамсани адёнға айладинг носиҳ
Бу панжа бирла милалнинг юзига урдунг кож.
Навоий ўлди чу мухтожинг айла раҳм ангаким,
Ғаний карим эса ибромға эмас муҳтож.
112

Эй гадойинг оллида муҳтож аҳли тахту тож,
Аҳли тож оллида андоқким гадоға ихтиёж.
Ким гадойингдур бош индурмас доғи тортар оёғ,
Чарх аъло бўлса тахту меҳри анвор бўлса тож.
Лаъли серобинг берибтур оташин рангин била,
Офати жоним учун ўт бирла суға имтизож.
Дарди ҳажримға буюрди сабр дарди йўқ табиб,
Заҳри қотил бирла муҳлик ранжима айлар илож.
Ой юзунг бирла талошти, буки кўктур орази,
Панжаси бирла қуёш гўё юзунгга урди кож.
Эйки, бердинг ишқ султониға кўнглунг кишваринг,
Англағилким, жону ақлу дин эрур аввал хирож.
Хўблар ўргансалар тонг йўқ Навоий назмини,
Ким аларнинг ҳусни онинг ишқидин топмиш ривож.
113

Чарх изинг гардига қилди кавкаби сайёр харж.
Жавҳар олмоққа ғани қилған киби динор харж.
Сойиру собит нисоринг қилса тонг йўқким бўлур,
Қечқурун шоҳ ўлса меҳмон кимсага бисёр харж.
Нақди раҳмат ҳажринг этса ҳақ не тонг, улким топар
Сен киби маҳбуби васлин айлагай ночор харж.
Фош этиб нақди шафоат қилдинг умматни халос,
Айлагандек нақдини топқан қизиғ бозор харж.
Баҳри раҳматдинки, топтинг халқ уза бир қатра бас,
Гарчи тенг авлодур этмак дахл ила изҳор харж.
Мағфират танжи сенга тамлик эрур мониъ эмас
Айласанг исёни кўп умматқа ҳар миқдор харж.
Сен киму наътинг демак, тил асрағил ҳар нуктадин,
Эй Навоий, маърифатни қилма ҳар не бор харж.
114

Майи лаълингға гўёким ҳаёти жон эрур мамзуж,
Гар ул эрмас зулоли чашмаи ҳайвон эрур мамзуж.
Агар бағрим судур ўлмай нетайким анда ғамзангдин
Су берган заҳр бирла қатраи пайкон эрур мамзуж.
Лабингдин барча ҳижрон ваъдасидур, кўрмадук нўше,
Ки заҳр ул нўшдин токим эрур, имкон эрур мамзуж.
Кўрунг ғам базмида хунобалар ютмоқки, жонимға
Бағирдин келгану кўздин тўкилган қон эрур мамзуж.
Висол ичра майи айш ўлса қисминг бўлма кўп эмин,
Ки жоми васл ила хунобаи ҳижрон эрур мамзуж.
Шафақгун май ҳилоли жом агар кўрсанг ҳарис ўлма,
Ки софи хирси бирла дурди май хирмон эрур мамзуж.
Навоий ашкига дерсен не янглиғ мазж топмиш қоқ,
Бағир чок ўлса ул қон бу суға осон эрур мамзуж.
115

Наргис ул кўздин эмас, эй, боғбон, боқиб кўз оч,
Не учунқим ул пари қиймоч эрур, бу бир талоч,
Айлади ошифта савдои димоғим рагларин,
Тонг елидин андаким, бутрашти ул ошифта соч.
Зулфи эгнига етар гар сочи ерга судралур,
Тенгдурур қайдим учун гар бир- қариш, гар юз қулоч.
Куйди жисму йиғлабон кўнглумда хаттинг шавқидур,
Гарчи мумкин йўқ кўкарган су била куйган йиғоч.
Ишқ оламсўз келди, қўй фусунунг, эй хирад,
Етти чун ер-кўкни йиртиб арслон, эй тулку, қоч.
Сарвинозим гул чоғи гулшанға кирди, эй насим,
Ҳам ани еллию ҳам гул япроғин бошиға.соч.
Қўйки ул юз хониға наззора айлай тўйғуча
Ким, кўзум бўлмиш бу қахти ҳусни айёмида оч.
Дўст зикру фикрини қилғил ғизоким яхшироқ
Ҳуш ила туфроғким ғафлат била қанди кулоч,
Эй Навоий, кўнглунгга-етмас риёзатсиз сафо,
Кулба равшан истасанг ҳасрат суйидин рўза оч.
116

Қўнглумга айла лаъли шакарханд ила илож,
Қилған киби заифқа гулқанд ила илож.
Қўп ишқ таркидин дема сўз, қўйғил, эй табиб,
Муҳлик маразға қилмади эл панд ила илож.
Онсиз ўлармен, оллима ҳурў пари не суд,
Топмас анинг ғами анга монанд ила илож.
Қайд эт кўнгулга-силсилаи зулфин, эй ҳаким,
Ким телбага муносиб эрур банд ила илож.
Ул кўйдин ити чун мени қовмоқ истади,
Бағримни айладим неча парканд ила илож.
Даврон жафоси дафъиға Мажнуну маст бўл,
Ким йўқ ишига ройи хирадманд ила илож.
Мухлик эмиш фироқ, Навоий, магар сипеҳр
Қилғай бу қатъ дардини пайванд ила илож.
117

Гириҳ-гириҳ чу тугарсен етар аёғингга соч,
Гириҳларин чу очарсен тушар қулоч-қулоч.
Кўнгулни қийди анинг ғамзасию қилмади раҳм,
Қиё-қиё боқибон ул икки кўзи қиймоч.
Чаманда кеча ётиб маст оразин ёпмиш,
Кўп эмди тонг ели, ул гулни лутф бирлан оч.
Қадинг чаманда кўруб боғбон агар сарвин
Кўзига илса ҳамоно керактур анга йиғоч.
Жунунға тушти санубар қадингдин уйлаки су,
Бўлуб аёғиға занжир узолди бошида соч.
Сипеҳр наъли кўруб кўксум уза меҳроби,
Бало ўқиға ҳамоноки айлади омоч.
Навоиё, дер эсанг кўрмайин вафосизлиқ,
Таваққуф этма, замон аҳлидин, вафо киби қоч.
118

Қўйди юз шоми ажал зулфин паришон айлагач,
Умр хуршиди уёқти чеҳра пинҳон айлагач.
Сурди кўнглумни бузуб хоки таним узра саманд,
Елга берди туфроғин бу уйни вайрон айлагач.
Лаъли ҳажри қилди қон бағримни ғамдин лахт-лахт,
Қатра-қатра тўкти кўзлар йўлидин қон айлагач.
Оҳким, бахтим оғир уйқусидин уйғонмади,
Гарчи юз минг фитна уйғонди мен афғон айлагач.
Ошиқ этгач шуҳраи шаҳр этти ул кофир мени,
Шаҳр кездурган киби кофир мусулмон айлагач.
Қилмайин сархуш ҳануз, эй муғбача, қўймоқ не суд,
Оллима зуннорни дайр ичра меҳмон айлагач.
Чекма, эй булбул, Навоийдек фиғонким, ёнмасун,
Сайр учун ул сарви гулрух азми бўстон айлагач.
119

Етишса ишқ аро юз меҳнату бало қадаҳ ич,
Нафас-нафас қуюбон май тўло-тўло қадаҳ ич.
Мукаддар ўлса замиринг замона меҳнатидин,
Агар десанг берай ул кўзгуга жило қадаҳ ич.
Нишот базмида соқийи маҳваши сархуш.
Бош урса, доғи оёқ тутса қўл соло, қадаҳ ич.
Жаҳон ишида боқиб халқ ибтилосиға,
Алардек истамасанг ўзни мубтало, қадаҳ ич.
Десанг халоу малода бўлай нишот била,
Агарчи мало қадаҳ ичгил вагар хало, қадаҳ ич.
Риё ичинда неким ҳосил эттинг, эй зоҳид,
Десанг халос ўлай, эт раҳну ҳосило, қадаҳ ич.
Сенгаки дайр элининг шоҳисен, Навоий, агар
Йўлуқса дайрда махмур уруб сало, қадаҳ ич.
120

Кўруб дардим тараҳҳум қилмадинг ҳеч,
Тўкуб ашким, табассум қилмадинг ҳеч.
Фироқинг ўти ичра неча йиғлаб
Фиғон чектим, тараҳҳум қилмадинг ҳеч.
Жаҳонға оҳу ашким солди ошуб,
Бу тўфондин таваҳҳум қилмадинг ҳеч.
Сўзунг шавқидин эрдим хаста умре,
Сўрарға бир такаллум қилмадинг ҳеч.
Мусаллам ишқ, эй кўнглум, сенгаким,
Кўруб зулмин тазаллум қилмадинг ҳеч.
Муҳаббат аҳли қисмин невчун, эй чарх,
Қилиб меҳнат, танаъум қилмадинг ҳеч.
Навоий сори, эй даври мухолиф,
Наво савтин тараннум қилмадинг ҳеч.
121

Бу чаманким, тўкулур шом гул очилса сабоҳ,
Бодасиз шому сабоҳ ўлмоқ эмас бизга салоҳ.
Давр айёмиға йўқ чунки вафо, эй соқий,
Сен вафо айлаю бас айлама даври ақдоҳ.
Бегарон раъфат эрур даҳрда элга офат,
Роҳати беҳад агар истар эсанг топқил ро.
Қилмағил қасди киши қонию нақдиға валек,
Айш нақдини қадаҳ қони била англа мубоҳ.
Хасмкуш келди фалак золи бил, эй шайху, менга
Раз қизи борида ул колмани қилма никоҳ.
Пири хаммор эшиги боғлиғ эрур, мен махмур,
Раҳм этиб оч бу эшикни юзума, ё фаттоҳ.
Эй Навоий, тиласанг ғам тенгизига соҳил,
Қиштийи бода бурун топқилу бўлғил маллоҳ.
122

Субҳ дайр ичра муғанний уйла тузди шадди руҳ
Ким, унидин бўлди руҳиллоҳға оҳанги сабуҳ.
Тоза бўлди руҳлар ул навъ шадди руҳдин
Қим, лисони ҳоли руҳуллоҳға қилди тоза руҳ.
Йўқки ёлғуз шайдидин тушти қулуб ичра кушод,
Ҳар гирифти доғи арвоҳ ичра солди юз футуҳ.
Дайр пири онча тутти элга жоми файзбахш,
Ким қадаҳ буйла ушатқай тавба бўлса юз насуҳ.
Руҳи қудсий эрди алфози зуҳур этгунча фажр,
Ваҳй, юҳо эрди анфоси тулуъ этгунча юҳ.
Йўқки май киштиси ғам тўфонидин айлар халос,
Ки топор андин, киши бир қатра ичса умри Нуҳ.
Сирри ваҳдат нукта(си)дур бас дақиқ, эй порсо,
Май қуёши ламъаси бирла магар топқай вузуҳ.
Эй мударрис, ишқ сирри дафтари бир нуктадур,
Гарчи мингдин бир дейилмайдур ёзиб юз минг шуруҳ.
Васлсиз бўлмас, Навоий, кўзу кўнглига илож,
Ким журуҳ узра журуҳ ўлмиш, қуруҳ узра қуруҳ.
123

Жонима еткурди ул лаъли равон осо фараҳ,
Элга еткурган масаллик лаълигун саҳбо фараҳ.
Лаъли ёқути муварриҳдур магар бил ҳосият
Ким, хаёлидин менга йўқтур насиб илло фараҳ.
Қон ёшимдин демангиз сўзким мукаддар бўлмасун,
Бодадин топқан замон ул шўхи маҳсиймо фараҳ.
Лаъли ҳижронида, эй соқий, яна май тутмаким,
Тортсам кавсар майи етмас менга асло фараҳ.
Боиси ғамдур лаби ҳажрида лаъли обдор,
Май дебон рангин су ичган айламас пайдо фараҳ.
Гар фараҳ истар эсанг майхона азми айлаким,
Андин ўзга ердин олмиш гунбади хазро фараҳ.
Эй Навоий, дайр пири тутса май ложуръа ич,
Фикр қилмаким сенга етгай малолат, ё фараҳ.
124

Бўлса бўлғай сарвқадлар ичра бир гулрў малиҳ,
Сарвигулрўюм менинг лекин эрур асру малиҳ.
Хол эрурму йўқса туз солған сиёҳи нуқтаси,
Ким, эрур васф айлагандин ортуқ ул ҳинду малиҳ.
Лабларинг кулгач тўкар туз бирла шаккар танг-танг,
Олло-оллоҳ, бўлур эрмиш кулгу ҳам мунча малиҳ.
Кўп малоҳат бобида Шириндин айтур кўҳкан,
Сабзи ширинимча ал бор эрди эркинму малиҳ.
Эйки Юсуф бирла сўрмишсен ҳабибим ҳуснидин,
Ул сабиҳ ўлди латофат ичра аммо бу малиҳ.
Оразинг кўргач кўзум шўроба тўккач англадим
Қим, эрур сенсен малоҳат аҳлидин айру малиҳ.
Эй Навоий, аччиғ-аччиғ йиғларимни қилма айб
Қим, эрур кўнглумни олған кофири бадхў малиҳ.
125

Фано тариқида ҳар кимки ҳосил этти русух,
Риёю зуҳд анинг оллида эрур мансух.
Не навъ ўзлуки мансух бўлмағай қошида,
Бировки дўст шуҳудиға ҳосил этса русух.
Чу ишқсиз эди зуҳд аҳли келди ноболиғ,
Эрурлар атфол эл гарчи дерлар они шуюл.
Демакта воқеа ёлғону чин тахайюл этиб,
Қиши эканларин андоқки ёд қилса мусух.
Жаҳон хоки эрур бир кесак, вале нопок
Этак еткурмамак авло мулаввас ўлса кулух.
Арит сиришк била зоҳирингда бор эса чирк,
Юв тавба суйи била бўлса ботининг аро шух.
Навоий, аҳли фано иста, қўй риё аҳлин,
Ки найшакар борида туҳфа қилмади киши лух.
126

Фироқ ўтики бало оғзидур анга манфах,
Мисоли дўзаху жаннатдурур улу дўзах.
Не тонг ёшунса кеча зулфида қуёш гўйи,
Агар бу навъ эса чавгони зулфу гўйи занах.
Эрур кирарга кўнгул хайли ул тараф бир-бир,
Тароғ сочингда йўллар ясабтур рах-рах.
Қуёш ҳамоно кўк атласин либос этмиш,
Ваё кийибдур ул ой нилгун насиж ила нах.
Гаҳики кўргузасен заҳри чашм, тонг эрмас,
Бўлур чу донаси бодомнинг бирорта талх.
Юз очса ақлим эли тўлғануриндинким, бор
Чинор панжаси шал, офтоб панжаси шах.
Навоий оҳини зоҳид кам этмади сўз ила,
Нединки дуд ўлур афзун қотилса ўт била ях.
127

Хатинг сипоҳи чу чиқти нечукки мўру малах,
Демаки қочмасун арбоби ишқ урма занах.
Қуруди мазраъи шавқум чу зоҳир эттинг хат
Ки, дона офатидур мазраъ ичра мўру малах,
Юзунг ўтики бор эрди кўзумга равза гули,
Тутун киби хатинг ул ўтни айлади дўзах.
Ниқоб аро юзунг эрди ғилоф аро кўзгу,
Не хатдурурки они қилдингиз ичиндаги нах.
Хатики хат-хат осилмишдур эмди ул рахдин,
Не рух дейин юзиниким, бўлубтур ул рах-рах.
Тасаввур этмаки эл ўпмак орзу қилғай,
Магарки мўчина оғзи лабингдин олғай мах.
Жамол зоҳир учун, эй Навоий, ўлдунг зор,
Чу ёпти оразини хат, уялдинг эркин, вах.
128

Хужаста тонгки очиб ул бути гулрух,
Баҳор ҳусни киби субҳум айлади фаррух.
Сенга мушобаҳати бўлғай эрди, бўлса эди
Бу гулшан ичра парий сарви қомату гулрух.
Сўз айтса ҳам ўлибу ҳам тирилмаким, не ажаб,
Ким ўлса талх такаллум эрур, шакар посух,
Сочинг қаросида юз минг тубуту тотор,
Қадинг ҳавосида минг сарви Ўжжау Халлух.
Ичимда лаълинг эрур уйлаким бадан аро жон,
Ўқунгда жоним эрур уйлаким сўнгак аро мух.
Чу файз эрур мутафовит топилмағай маъруф,
Агарчи карх киби келди сурат ичра карух.
Кўруб юзунгни Навоийға ҳуш кетса не тонг,
Қи мот ўлур бори шаҳлар қачон сен очсанг рух.
129

Садқанг бўлубон урмоқ бу гунбази ахзар чарх,
Қасрингға давр урғандек бир сабзи кабутар чарх.
Сен шамъ вале гардун фонуси хаёл эрди,
Урғанда малак хайли тегрангда саросар чарх.
Чун юқори майл этти нуру азминг бўлди,
Ҳам нурда чарх ахтар, ҳам азмда ахтар чарх.
Шамъингға лаган бўлғач афлок малойикдин,
Парвоналар урдилар тегрангда мукаррар чарх.
Кўк ҳулласидин ёйиб атлас йўлунгга анжум,
Анжум дуридин сочиб бошинг уза гавҳар чарх.
Йўлунг изидин ўзни равшан қилибон кавкаб,
Рахшинг нуридин кўзни ҳар дам қилиб анвар чарх.
Қўюнгда Навоийға чарх урмоқ агар етса,
Бир доираи мақсуд ўлғуси анга ҳар чарх.
130

Мени ҳавосида девона айлади ул шўх,
Жунуну ишқ ила фасона айлади ул шўх.
Пари киби чиқибон хушу ақл ғорат этиб,
Ниҳон бўлуб, мени девона айлади ул шўх.
Ушатти шишау жому қадаҳни базм ичра,
Ўюн тариқини тифлона айлади ул шўх.
Қулоқ солингки харобот ичра ғавғодур,
Магар азимати майхона айлади ул шўх.
Қадаҳқа хирқам этиб рахн, ваҳки, субҳамни
Қимор ўйнағали дона айлади ул шўх.
Чу олди ўйнағали нақди ҳушу сабримни,
Яна топилмадилар то не айлади ул шўх.
Қилиб Навоийи оворани жалойи ватан,
Балою дардға ҳамхона айлади ул шўх.
131

Сочингки ювур чоғида борди бир тараф ҳар шох,
Су ичра сунбули тардур анга мукаррар шох.
Демай сунбули тарким суда эрур акси,
Ки суда сунбули тар кўргузар муанбар шох.
Магарки сунбулунгга чирмашур тахайюли бор,
Қи зоҳир этти тароғ сандали саросар шох.
Чаманда қилғуси гулгашт гўйиё ул сарв,
Қи очти соя учун ҳар тараф санубар шох.
Яшил енгинки сариғ дикладин кўрунди не тонг,
Хазон дарахти бўлур ҳам бирорта ахзар шох.
Карам қил, эл панаҳинг ичра кирса ким, хуштур
Чаманда мева доғи берса соя густар шох.
Навоий, англа яқинким ҳаёт риштасидур,
Қўлунгға кирса анинг иқди зулфидин ҳар шох.
132

Эй жамолинг меҳридин равшан азалдин то абад,
Зарра янглиғ ул ёруғлуқ ичра саргардон хирад.
Кунҳи зотингдин хирад гар бўлса аъмо не ажаб,
Зарраға юз минг қуёш моҳиятин билмак не хад.
Ҳам хирад нури топиб ҳуснунг қуёшидин димоғ,
Ҳам вараъ зўри олиб зикринг ғизосидин жасад.
Сенга толиб кимки азми Каъба айлар йўқса дайр,
Сен муроди кимки зикр ичра санам дер ё самад.
Халқ радди не зиён топқанға лутфунгдин қабул,
Эл қабулидин не суд оники қаҳринг қилса рад.
Бўлмағай мумкин залолат чоҳидин чиқмоқ киши,
Лутфунг илги риштаи тавфиқ ила қилмай мадад.
Қувватингнинг ожизи гар пили тан, гар шери зўр,
Санъатингнинг шўъбаси гар гулжабин, гар сарвқад.
Ҳам муножот аҳлининг кўнглида бийминг беҳисоб,
Ҳам харобат аҳли жонинда умидинг беадад.
Журму исён чоҳидин чиқмоқ Навоий илтимос
Сендин айлар, негаким, йўқтур сенга куфван аҳад.
133

Чу солик айлар эса азми водийи тавҳид,
Керакки минса бу сайр ичра маркаби тажрид.
Бу маркабу, бу сафар кимсага муяссар эмас,
Ки ҳосил айламагай олам аҳлидин тафрид.
Бу ҳамки ўзни киши бору йўқдин этгай фард,
Эмастур ўзлукидин мумкин ўлмайин таъид.
Чу дўст лутфиға барча бўлди вобаста,
Недин керак кишига васл баъдидин тардид.
Азалда чун не насиб этти ўзга бўлмади ул,
Саъидни не шақи қилди не шақини саъид.
Кетур қадаҳки, даме ўзни хуш тутай, эй муғ,
Тўла қуярда эмас ҳожат айламак таъкид.
Навоий истамас ўзни даме бу дайр аро соғ,
Ҳамиша кифтиға анинг беринг таждид.
134

Ситам эрмас эдиким, айладинг кўнглумни юз парканд,
Ситам будурки тикмак бирла истарсен анга пайванд.
Ҳам ип кул бўлғаю ҳам игна су бўлғай тикар бўлсанг
Нединким, бор алардин ахгари сўзанда ҳар парканд.
Жамолингға қуёш ўхшар ва лекин онча кўп ҳам йўқ,
Анга бўлғанча ой монанд ул бўлғай сенга монанд.
Пари рўюмдин айру, эй ҳаким, оч қайду бандимни,
Ки мен дев ўлмишам, девона эрмонкнм солурсен банд.
Ҳабибим истаю гулшан аро ҳар дам гул ислармен,
Мени Юсуфдин агфу қилди қонлиғ кўнглаги хурсанд.
Кўзумнинг мардуми одамдурур гўё қаро бўлған
Бу ёшларким бўлур зоянда андин барчаси фарзанд.
Лабинг нўши закотин ҳожат аҳлиға берур бўлсанг
Ўлубмен ҳасратидин жонға йўқ ўлганча ҳожатманд.
Дединг гулқанд, эй тарсо, ҳакими англабон заъфим,
Вале дафъ ўлди қилғач муғбача дайр ичра шакарханд.
Алам етгач Навоий, даҳрдин май бил анинг дафъи.
Қабул этган кишига басдурур оламда бу бир панд.
135

Гар кўнгулни айласа ул қотили хунхора сайд,
Қатл учун қони тўкулмай найлагай бечора сайд.
Эй кўнгул, ул шўх захм урса давоға қилма саъй,
Расм бўлмас истамак марҳам чу топти ёра сайд.
Зулф аро сайд айламак истар кўнгулларни кўзунг,
Шаб шикор ул навъиким қилғай келибон қора сайд.
Қатл қилмай кести тўш-тўштин кўнгулни шўхлар,
Бисмил ўлмасдин бурунроқ бўлди пора-пора сайд.
Билгай ул кофир анга телмурмагимни билсаким
Не тазаллум бирла қотилни қилур наззора сайд.
Муршиди жозиб тилаб топмай гум ўлди, войким,
Бўлди бу саҳрода сайёд истаю овора сайд.
Телба қушдектур Навоий кўнгли савдо даштида,
Они то сен айламишсен, эй пари рухсора, сайд.
136

Мендин эл ҳар сўз деса бовар қилур ул сарв қад,
Йўқ менга сўз дерга ҳад, ҳар не десам ҳам барча рад.
Чун деса мақбуллар кўп нукта мен мардудмен,
Менки қавлум барча рад, сўз дерга топқайменму ҳад.
Бевафо аҳбобдин бир ҳам менга бўлмай мумид,
Турфа кўрким барча айлаб муддаи сори мадад.
Турфароқ будурки улким, жон анга қилдим фидо,
Бовар айлаб ҳолима ҳар неки деб ахли ҳасад.
Даҳр элидин гўша тутмоқ бўлди авло уйлаким,
Тутмағай ул қавм отин тутса киши умри абад,
Соқиё, беҳуш дору эз, доғи тут бодаким,
Андин ўлсун ҳуши нобуд, уйлаким зойил хирад.
Риндлар сархайлимендурмен, букун дайр аҳлиға,
Майкада туфроғидин маснад менга басдур санад.
Ишқ водийсинда мақсад ичрадур аввал қадам,
Ўзлукунг кўҳи балоси бўлмаса оллингга сад.
Эй Навоий, қил фано ҳосилки истар чоғда дўст,
Белга руст айлаб этак тебрарга бўлғайсен муад.
137

Қайда қилгай соядек мен телбаи хокини банд,
Ким қуёш бўйниға солмиш сунбулунг мушкин каманд.
Қатлим эрмаслар ғаму дардинг вале таҳқирдин
Мур қатлин аждаҳокушлар қачон айлар писанд.
Лаълидин чоқилмас ўт балким шарарлар айрилур,
Ҳар тараф мандон ароким ўт киби сурсанг саманд.
Тонг йўқ оҳим ул қуёшнинг бурқаъин рафъ этмаса,
Ким булутқа дуд етмас ҳар неча чиқсун баланд.
Ғўтаму урмиш кўзумнинг мардуми қон ёш аро,
Ё ёшурмиш ул қаро кўз оразин гулгун паранд.
Истагунча, эй кўнгул, ҳар дам даво дард истагил,
Ким даво топмоқ эмастур мумкин ўлмай дардманд.
Бўлғали хуноб ҳижрондин Навоий талхи ком
Гоҳи йиғлар аччиғ-аччиғ, гоҳи айлар заҳриханд.
138

Эй юзунг шамъию зулфунг дудидин тарки хирад,
Кўнглума субҳи азалдин қисми то шоми абад.
Дема то жонинг жасадда бўлғуси қилғум жафо,
Қайда жон қолмиш менга чун заъфдин йўқтур жасад.
Мену кўюнг қайдаким, девона, балким девмен
Ким, малак хайлиға йўқ густоҳ анинг тавфиға ҳад.
Гар бори ишқ аҳлин ўз кўнглунг учун қилдинг қабул,
Мен неча мардуд эсам тенгри учунким, қилма рад.
Хасталиғ кўрким, бўлур ҳар дам ҳаётим мунқатеъ,
Гар нафасқа дам-бадам чиқмоққа жон қилмас мадад,
Истасанг олам эли мақсуди бўлмоқ зинҳор,
Ема юз оламча элга тангри бергандин ҳасад.
Эй Навоий, касби ойини фано қил уйлаким,
Умрнинг миъоди етганда керак бўлсанг муад.
139

Бўлди кўнглум шод топқач тиғидин кўксум кушод,
Йўқ ажаб ҳар кимга ким етгач кушоди бўлса шод.
Хаттинг эл кўнглини кўпрак олди гўё хат эмас
Юз уза қилдинг кўнгул олмоғлиғ афсунун савод.
Ул пари ишқида мен девона эрмон девмен,
Ишқ водисинда ҳар оҳим эрур бир девбод.
Дема қочтим жавридинким баски тош ёғдурди ҳажр,
Гард ўлуб барбод бўлди бу тани хоки ниҳод.
Номурод ўлсам не тонгким ихтиёр этганда ишқ,
Улки аввал таркин' эттим эрмас эрди жуз мурод.
Ёрдин гар истасангким кўрмагайсен ғайри васл
Ғайри васлин мутлақо ёд айламакнн қилма ёд.
Эй Навоий, мўътақидмен қайда кўрсам пок юз,
Юз кишида йўқ экан бир сен киби пок эътиқод.
140

Буки ҳар ёндин кўкартибдур юзумнн кожи дард,
Жисм ўти тоқини олтун узра қилдим ложувард.
Май юзунгда гуллар очти қилма фарёдимни манъ,
Булбул афғони не тонг гулшанда чун очилди вард.
Бул ажаблиқлардурур ишқ ичраким, зоҳир қилур
Меҳрдек ўтлуқ кўнгулдин дай елидек оҳи сард.
Ғам тоши ҳоки танимдин ҳар сари элтур ғубор,
Бошима туфроқ совурмоқтин эмас теграмда гард.
Ул қуёш зулфи ҳамидин чиқса оҳим тўлғониб,
Бир қуюн бил ониким, даври эрур гардун навард.
Эйки, истарсен ўзунгни фард ул ой ишқида,
Аввал онинг ғайри ёдидин ўзунгни айла фард.
Эй Навоий, дардлиғ назмингни дард аҳлн билур,
Дардсиз доғи бўлур они ўқуғач аҳли дард.
141

Ёр васлидин узуб эрдим мени шайдо умид,
Шоҳ лутфи қўймади шайдо кўнгулни ноумид.
Ўртар зрди ҳажри навмид эрканимда, войким,
Шавқ ўти кул қилғудектур бўлғали пайдо умид.
Бир назардин гар бўлур жоним гаҳи осуда бас,
Мундин ортуқ васлидин йўқтур менга қатъо умид.
Ҳайрат айларлар менинг ҳолим кўруб аҳли жунун,
Ақлдин, ваҳ, қайда тутғаймен мени расво умид.
Йўқ ажаб, гар одамилиқдин чиқиб девонамен,
Чун менга бор ул пари пайкар малаксиймо умид.
Ҳажр навмид эрканимда ортар уммидимда шавқ,
Ваҳки, ё навмидлиғ айлар ҳалоким, ё умид.
Ҳам жафо, ҳам жавр умидим бордур, ҳам лутфу меҳр,
Ҳар жиҳатдин йўқтурур анд(ин) менга илло умид.
Ҳажр дардиға даво беҳудлуғ эрмиш, соқиё,
Бу бало ичра тутармен соғари саҳбо умид.
Эй Навоий, ғарқи баҳри раҳмат ўлсам, не ажаб,
Менки кўз дарёсидин туттум дури якто умид.
142

Йўқ менга юз йилда ул маҳвашқа бир сўз дерга ҳад,
Бўлса бир сўз дерга ҳад, ул ҳам бўлур юз қатла рад.
Меҳри худ йўқ лек амдо зоҳир айлар илтифот
Ким, халойиқ жонима қасд айлагайлар еб ҳасад.
Турфароқ буким қилиб оламни жоним душмани,
Дўстлуқ изҳори ҳар мажлисда айлар беадад.
Шак эмаским, бўлғусидур ёрлар беэътимод,
Ҳар қачон ёр оллида ағёр бўлса муътамад.
Умр янглиғ бевафодур халқ гўё, эй Хизр,
Чекти Зулқарнайн Яъжужи вафо оллиға сад.
Эй хуш улким, гўша тутқай, уйлаким топилмағай
Ахтариб давронни давр аҳли азалдин то абад.
Соқиё, абнойи даврон жаврининг поёни йўқ,
Уйла соғар тутки, зойил айлагай хушу хирад.
То бўлай ул навъ лояқилки, келмай ҳолима,
Қилса юз Фарҳод ила Мажнун насиҳатдин мадад.
Эй Навоий, олам аҳли жавр этарда тенгдурур,
Хоҳи шоҳи чарҳи қадру хоҳи моҳи сарви қад.
143

Ваҳки, ҳам хушумни афзун қилмади афсуну панд,
Ҳам жунунимни кам айлай олмади занжиру банд.
Билки сендиндур бари дардимни фикринг ҳолима,
Дардманд эл ҳолин ул билгайки бўлғай дардманд.
Захмларким солди заҳр олуд тиғинг жисмима,
Оғзин очиб ҳар бири ҳолимға айлар заҳриханд.
Бўйнунгга мушкин ипакдин, эйки, тумор осмасанг,
Қайда ҳолим билгасен чун бўйнума тақдинг каманд.
То кўнгул холинг хаёлидин бошингға уйрулур,
Йўқ сенга ҳожат ёмон кўз дафъиға ўту сипанд.
Чун фалак тоқидек охир бўлғусидур сарнигун,
Рифъатинг тоқин, не суд, этмак фалакча сарбаланд.
Эй Навоий, оби ҳайвондек лабидин уз умид
Ким, сочинг зулмотидин ёпти анга мушкин паранд.
144

Ваҳки,ҳар соат бўлурмен васлидин етгач навид,
Ёрдин уммидвор, аммо ўзумдин ноумид.
Деди меҳмонинг бўлуб, юз жавр ила айлай ҳалок,
Ваҳки, бор ул шўхнинг ҳар ваъдасида юз ваид.
Қатлим эттинг, айласунлар элтибон кўюнгда дафн
Ким, борур жаннатқа зулмунг тиғидин бўлған шаҳид.
Тикти кўксум чокину тиғин танимда қилди гум,
Эл эшикни қуфл этиб туфроққа кўмгандек калид.
Истарам кўюнг итининг панжасин не ишгаким,
Онча осойиш димоғимға етурмас мушкбид.
Дўст чун жон ичрадур қўй «нахну ақраб» ишқини,
Тут бўюн баским, яқинроқ келди «мин ҳаблил варид».
Эй Навоий, шаҳ хаёлин асра кўз мулки аро
Ким, эрур ҳам Боғизоғон анда, ҳам Боғисапид.
145

Нолонмен очар бўлса юз ул ҳури паризод,
Булбулға не тонг гул очилур фаслда фарёд.
Гулгун тўн аро қоматиму жилвагар ўлди,
Гул баргидаму бўлди ниҳон савсани озод.
Ашким суйининг мавжини кўнглунгга кечурким,
Жавҳар била хушроқ кўрунур эл аро пўлод.
Кўнглум зақанинг ичра кўруб ёйдинг анга зулф,
Чоҳ узра кабутарға ёяр домини сайёд.
Булбулни ғаминг қўзғаса шод ўлмағил, эй гул,
Ким ўт ҳам ўчар кулни фалак айласа барбод.
Ғамзанг мени бир тиғ била айламади қатл,
Бу феъл қилур кимга ғазаб айласа жаллод.
Кўнглинг Навоийни ўқунг касрати бузди,
Бу кулба ёғин касратидин қолмади обод.
146

Чекар ун кўнглум урсанг тиғи бедод,
Не тонг су қуйғач этмак шўъла фарёд.
Кўнгул сенсиз топар ғам шодлиғдин,
Ғаминг етгач вале айлар ани шод.
Не тонг мажнунлуғумким, жилва айлар
Кўзумга лаҳза-лаҳза бир паризод.
Кўнгулни, соқиё, майдин қилиб хуш,
Бузуғни сайл ила айларсен обод.
Мени шод айлагил бир журъа бирла
Ки, ғамдин жонға етти жони ношод.
Санам оллида майдин бош кўтармон,
Ки қилди дайр пири мундоқ иршод.
Сенинг ёдинг била ўлди Навоий,
Тирик бўл, гарчи ани қилмадинг ёд.
147

Кўнгул ҳароратин англатти оҳи дардолуд,
Уй ичра ўт эканин элга зоҳир айлар дуд.
Вужудум этти адам оқибат бу ҳайратким,
Адамдек оғзи аро сўз не навъ топти вужуд.
Кўзунг шамойилини наргис ар кўра олмас,
Сенга не фикр, кўзи чиқсун улки бўлди ҳасуд.
Даме ҳарам нафаси дайр қасди айлармен,
Не ерда юз қўяр ўлсам юзунгдурур мақсуд.
Кўнгулни ёрға боғлаю рафъ қил ағёр,
Ки бордур улки анинг ғайридур саробу намуд.
Малул ўлубмен ўзумдин, фано майи тутким,
Ки рангу атри вужудумни айлагай нобуд.
Вагар сумурса Навоийға етгай андоқ сукр,
Ки фарқ топмағай оллида шоҳиду машҳуд.
148

Қадинг деб сарвни жон бўлса хурсанд,
Ажаб ёлғондур аммо рост монанд.
Шакар чун қилди ширинликни даъво,
Эшитгач лабларинг қилди шакарханд.
Кўнгул жонимға етмиш эрди, юз шукр,
Ки қилди итларинг парканд-парканд.
Ити бағрим егандин ўлса, айланг
Кесиб бағрин кесук бағримға пайванд.
Бу навъ ар зулфи савдоси олур хуш,
Эрур саъб, эй ҳаким, ўлмоқ хирадманд.
Талаб даштида аввал фони ўлғил,
Қи йўқ бу йўлда ўзлукдин оғир банд.
Навоийға яна кўп панд берма,
Кел, эй носиҳ, эшит сен доғи бир панд.
149

Тўш-тўшумдин душману йўқ дўстдин қатъо умид,
Қилма, ё раб, дўстдин душман менингдек ноумид.
Ушбу муҳлик варта ичра гарчи элдин қолмамиш
Ҳеч умидим, қатъи қилмоқ дўстдин аммо умид.
Уйла гирдоби бало ичра тушубтурменки, бор
Неча дерсен бийм, аммо йўқтурур пайдо умид.
Жон фидо қилдим мени, навмид қилди васлидин
Лаълидин жон истар элга йўқтурур илло умид,
Соқиё, муҳлик ғамимға шодлиқ имкони йўқ,
Не тутай сендин яна жоми нишотафзо умид.
Ёру васлидин вафо кўз тутмасам, не айбким,
Умру давлатдин вафо тутмайдурур доно умид.
Не висолу не умиди васл, ваҳ, ўлмай нетай,
Эй Навоий, кошки ё васл бўлса, ё умид.
150

Гарчи ёр этмади ҳаргиз меки ношодни ёд,
Лек анинг ёди бнла ҳар дам эрур кўнглум шод.
Зулфидин сўрди кўнгулларни кўзи арбадаси,
Домдин кўрмади эл сайдни қовмоқ сайёд.
Қоматинг бандасидур сарв вале хидмат аро
Кўрубон ростлиғин они қилибсен озод.
Қатлима чиқти этак белга уруб, тиғ чекиб,
Қон тегардин аяб эркин этагин ул жаллод.
Чунки Ширин кўзи беҳад қародур, бас неча мил
Тошни сурма недин айлади оё Фарҳод.
Ўзгаларга ичур, эй соқийи даврон, майи васл
Ким, менга заҳри фироқ ичмак ўлубтур мўътод.
Мунча фарёд Навоийдин эмас, ҳажр туни
Ким қилур ҳар кеча фарёдидин эл ҳам фарёд.
151

Унутмағилки то ҳажр этти бедод,
Мени бир нома бирла қилмадинг ёд.
Кўнгул ёд этмасингдин бўлса ғамгин,
Вале руҳум эрур ёдинг била шод.
Бузуғ жисмим уйин йиқти фироқинг,
Бу уйда кўп бузуғлуқ қилди бунёд.
Қул ўлди сарв то гулгашт этарга,
Қадинг базми тарабдин қўпти озод.
Мени гаҳ дашту гаҳ тоғ узра кўрган
Тирилмиш, соғинур Мажнуну Фарҳод.
Кўнгулни май била маъмур қилким,
Хумори давр оки қўймас озод.
Навоий телба бўлған чоғда кўрди,
Пари бирла ани соғинди ҳамзод.
152

Йўлида жон бердим, ўтти кўрмайин жонон, не суд,
Кўрса ҳам кўрмасга солиб зойиъ ўлди жон не суд.
Суд кўз туттум қарарған кўзга ул юз меҳридин
Англағач меҳри жамолин айлади пинҳон, не суд.
Бир табассумға лабидин жонни бердим суд учун,
Жоним олиб лаъли онинг бўлмади хандон, не суд.
Зулфи савдосиға нақди умр бердим, оҳким,
Етмади жонимға бу савдода жуз нуқсон, не суд.
Ўқларидин чунки ҳар пайкон кўнгулга суд эди.
Ҳар неким етти етишгач, ўттилар паррон, не суд.
Фоний ўл, айлаб жаҳон суду зиёнин таркким,
Не зиёндур мўътабар оламда, эй нодон, не суд.
Эй Навоий, дема жон бер васлидин суд истасанг,
Юз туман жон берса чунким васл эмас имкон, не суд.
153

Эй сочинг занжирининг савдосиға мажнун хирад,
Дам-бадам кўпрак паридек ҳуснунгга мафтун хирад.
Ақлим учти айладим то касб ишқинг илмини,
Гарчи элга илм касбидин бўлур афзун хирад.
Эй ҳакам, этма жунунум айбким, кўргач ани
Тўқтата олмас димоғи ичра Афлотун хирад.
Эй хирадманд, англамассен ҳолатин ушшоқнинг,
Не учунким ишқ таврида эрур Мажнун хирад.
Оҳким, етгач анинг ишқи тамомин қилди маҳв,
Гарчи қилди панд ила кўнглумга юз афсун хирад.
Гармрў ошиққа мардуд ўлса, носиҳ, қилма айб
Қим, келибдур аҳли ишқ оллида доим дун хирад.
Эй Навоий, ишқ аёғининг нисори айлаким,
Сочса ҳар соат насиҳатдин дури макнун хирад.
154

Уйла ҳижрон тошлари ёғдурди чархи тез гард
Ким, сипеҳр авжиғача холи танимдин чиқти гард.
Ёр ила аҳбоб мендин айрию мен барчадин,
Йўқ ажаб гар барчанинг дардича менда бўлса дард.
Ҳажр тошидин кўкарди пайкарим, ёхуд бу ранг
Айлади урён танимни, баски чектим оҳ сард.
Қаҳкашондек чекма заъф анжум сипоҳин шоми ҳажр,
Мен ўлубмен, эй фалак, ҳожат эмас қилмоқ набард.
Ашку оҳимдин натижа бўлди қонлиғ тоза доғ,
Гўйи ул суву ҳаводин очилур бу навъ вард.
Эй кўнгул, гар худ хазон фасли эмас ҳижрон куни,
Нега боғ аҳлиғадур титратмаю рухсори зард.
Халқининг қайди Навоийни паришон айламиш,
Кимки жамъият тилар, қилмоқ керактур ўзни фард.
155

Қазо не ҳукмки айлар жаҳонға дур нофиз,
Жаҳону бас демаким, инсу жонғадур нофиз.
Жаҳон аро бани одам нетиб халос ўлғай,
Ким ул малойикаи осмонғадур нофиз.
Нифози ҳукм шаҳи комрондин элга бўлур,
Не ҳукм ул етса шаҳи комронғадур нофиз.
Агар ёмону вагар яхши кимса йўқ озод,
Нединки буйруғи яхши-ёмонғадур нофиз.
Бузуғ жаҳонға анинг ҳукми нофиз ўлғандек,
Ҳабиб ҳукми мени нотавонғадур нофиз.
Бўюн қўюбмен агар тиғи қатл сургунгдур,
Ки буйруғунг мени беҳонумонғадур нофиз.
Навоий айласа ҳар ён азимат андин эрур,
Ки амри дилбарининг ҳар қаёнғадур нофиз.
156

Кўнглум эрур ул ғунчаи сероб ила мултаз,
Ул навъки маст ўлса майи ноб ила мултаз.
Лаззат топар ул шўх чучук жоним олурднн,
Атфолдек ўлған киби жуллоб ила мултаз.
Рангин лабинг озурда кўнгул комидур арчи,
Бемор эмас шарбати унноб ила мултаз.
Кўнглум юзу лаълингдин ўзин истади беҳуш,
Ким субҳ бўлур халқ шакар хоб ила мултаз.
Сен базми нишот ичра майи ноб ич, эй шўх,
Ким бизни фироқ айлади хуноб ила мултаз.
Соқий қадаҳи тутқилу, эй турфа муғанний
Базм аҳлини қил бир неча мизроб ила мултаз.
Кўп равза била ҳурни кўргузма, юз очқил
Ким, хаста Навоий эмас асбоб ила мултаз.
157

Зиҳи мазоҳир аро меҳри оразингдин нур,
Қуёштин уйлаки зарроти хайли ичра зуҳур.
Вужудунг айлади кавну макон вужудин фош,
Ҳамул сифатки қуёш қилди заррани машҳур.
Хирад гар аъмо эса гуноҳ зотинг ичра не тонг,
Қуёшни кўрмаса хуффош бордурур маъзур.
Сенинг жамолингга гул кўзгусида булбул маст,
Сенинг зуҳурунг ила гул жамолиға мағрур.
Йўқ эрса ғунчаи хаттинг нечуккн парда арус,
Арусн парданишин янглиғ ўлмағай мастур.
Сени тилаб туну кун баски айлабон таку пўй,
Нафасларини ола олмайин сабоу дабур.
Боқиб сужуд аро қошингға габр агар мўмин,
Тилаб қадаҳ аро аксингни маст агар махмур.
Май ичра аксинг уйла соф чашнға айшу нашот,
Қадаҳда нашъанг ила дурдкашға завқу сурур.
Чу сенсиз ўлди ҳарам ичра порсо, не осиғ,
Навоий ўлса сенинг бирла дайр аро, не қусур,
158

Сариғ коғазмудурким сўзи ҳажрим айладим таҳрир,
Ва ёхуд шўъла тушти сафҳаға ул сўз этиб тақрир.
Магар ҳуро сочин қилди қалам кун, сафҳасин коғаз,
Қилурда сунъи наққоши нигорим сувратин тасвир.
Боқиб дермен шикоят айлайин, кўргач ани қолмас
Кўзумга тоби наззора, тилимга қуввати тақсир.
Мени ҳажр офатидин қутқару қатлимға таъжил эт,
Нединким бийми офат келди ишта айламак таъхир.
Дединг васл ичра таъхир этмайин ишқим қабул этсанг,
Чу бўлдунг, ошиқ эттинг ҳажр асири қилмадинг тақсир.
Жунун хатти муҳити ичра марказ бўлмоғим не суд,
Ки бу хат бирла бўлмас ул парини айламак тасҳир.
Сочинг куфри худ имонимни олди, ваҳ, не айш ўлғай,
Гар ул зуннорни бўйнумға боғлаб қилсалар такфир.
Мени гар муғбача дайри фано ичра асир этти,
Бу тақдир эрса, эй шайхи ҳарам, не қилғамен тадбир.
Навоийға не мумкин васлким, ҳар тун бу фикр ичра
Не тадбир этса охир ишқдин бори топар тағйир.
159

Тийра шомим ичраким барқи балолар чоқилур,
Ҳар нафас ишқ аждаҳоси оғзидин ўт сочилур.
Ҳажр даштин, ваҳ, нетиб қатъ айлайин ким, ҳар тикон
Бош чиқорур орқасидин чун кафимға сончилур.
Ишқ аро банд этмагим не суд, эй аҳбобким,
Ҳар фиғонда банди-бандим бир-биридин айрилур.
Чун иложнм сўрғали ҳолим сўрарсен, эй табиб,
Бу ҳикоятни бировдин сўрки ўз ҳолин билур.
Тоғу водий ичра андоғ саъб ҳолим борким,
Кўрса гар Фарҳод, агар Мажнунки юз ҳайрат қилур.
Не қародур шоми ҳажримким ёрумас шаммаи,
Мунча ўтким чархи тоқида дамимдин ёқилур.
Номадин мумкин эмас ул шўх ҳолим англамоқ,
Уртанур коғаз фироқим шархи чунким ёзилур.
Соқиё, қисса узатмай эмди тутқил бодаким,
Достони ҳажр қисқармас нечаким айтилур.
Эй Навоий, азми дайр этгил тилар эрсанг фароғ
Ким, бу янглиғ гавҳар андоқ кон ичинда топилур.
160

Кечаким зулфунг хаёли кўнглум ичра айланур,
Тонгға тегру заъфлиқ жисмим йилондек тўлғанур.
Даргаҳингда бир заиф ит бирла мен ҳар кечаким,
Гаҳ танин бошим, гаҳи боши танимни ёстанур.
Эй пари, мажнун кўнгул сўзидин ўзни асраким,
Барқи оҳидин малойикнинг қаноти чурганур.
Мен киму уйқуки ҳижрон шоми оҳим суридин,
Деса бўлғай сўнгғи уйқу элтган эл уйғанур.
Гар забун бўлсам ажаб эрмаски тушса ишқ аро,
Аждаҳолар хоксор ўлмоқ тариқин ўрганур.
Оташин рухсор ила куйдурма асру элниким,
Шамъ юз парвонани ўртар, ўзи ҳам ўртанур.
Сарвқадлар жилваси, тонг йўқ, Навоий оҳидин
Доимо ашжор ел тахрики бирла тебранур.
161

Васлидин чун мултафит кўпрак бўлур фурқатда ёр,
Тарки васл айлаб қилинг, аҳбоб, фурқат ихтиёр.
Дема кўнглунг бўлдиму тарк айламоқ ёру ватан,
Не кўнгулни тарк қилмоқ, не ватан, ваҳ, қайси ёр.
Сўзу ёру ёрдин сўрмангки, ҳижрон даштида
Қолғалн беқас унут бўлмиш менга ёру диёр.
Топмадим бир нечаким меҳру вафо туфроғида
Дона сочтим ашкдин киприк била айлаб шиёр.
Сиймгун ашк эмас олтундек юз узра, не осиғ,
Жисм ҳижрон кўрасида бўлмайин соҳиб иёр.
Кимки олам аҳли бирла ошнолиғ қилмади,
Они де фарҳунда бахту они билгил бахтиёр.
Ҳолини найлаб ниҳон тутсун Навоий хастаким,
Тийса ашкин оҳ урар, йиғлар агар оҳин тиёр.
162

Заъфлиқ жисмим қачон нозик танингга чирманур,
Зулфунг икки тори гўё бир-бирига тўлғанур.
Қоматингға сарв тақлид айлабон солди шикаст,
Бу сазодур гар гияҳ сарви сиҳиға' ўтканур.
Зулфунгга ҳамсарлиқ этмак ўзда топмас нечаким,
Сунбули мушкин қуюндек ўз-ўзига айланур.
Воқиф эркин ишқ ўтининг сўзидин ҳусн аҳликим,
Шамъ агар парвонани ўртар, ўзи ҳам ўртанур.
Ўйнамоқ бирла солур давронға рахши қўзғолон,
Ҳар қачонким базмдин ул шўх усрук отланур.
Бу чаманда тортибон булбул тонг отқунча фиғон,
Ишқ дарсин гўйиё гул дафтаридин ўрганур.
Дема сарғорди Навоийнинг юзиким ишқ аро,
Буйла олтунни қилурға поймолинг қазғанур.
163

То бузуғ кўнглум аро зулфунг хаёли айланур,
Аждаҳойидурки бир вайрона ичра тўлғанур.
Аҳли дард оҳу фиғонидур, эмас кўсу нафир,
Сайр учун ул хўблар шоҳи қачонким отланур.
Гар танимда доғлардур, ваҳ, не тонг бошида доғ
Нотавониким, ичи ҳижрон ўтидин ўртанур.
Ҳар шарарким ўтлуғ оҳимдин борур гардун сари,
Аҳли ишқ арвоҳи ўртанмакни андин ўрганур. .
Равшан этмас базмни ҳусн аҳли сендекким, этар
Даҳр ёрутмоғни гар анжум қуёшқа ўтканур.
Чун бу гулшан бевафодур, жом давриға тўкар
Неча пора сиймким умрида наргис қозғанур.
Андоғ уйқуға Навоий борди ҳижрон шомиким,
Яхшидур гар ҳашри ғавғосида доғи уйғонур.
164

Эй кўнгул, душманлар анча макр ила фан қилдилар
Ким, вафолиғ дўстни жонимға душман қилдилар.
Дуд бошимға чиқар, гўёки ҳижрон тошидин
Ёғдуруб ҳар ён бу гунбад узра равзан қилдилар.
Бошима жўлида соч эрмаски зоғ айлаб ғулув,
Захмлардин тўъма истарға нашиман қилдилар.
Ҳажри шомидин осиб гардун қаро киз бўйниға,
Субҳ чок айлаб яқо, ҳолимға шеван қилдилар.
Учмиш эрди ишқ ўти хасдек таннмдин дарду шавқ,
Куйдуруб гўё бу тутруқ бирла равшан қилдилар.
Бода тутким, ҳикмат аҳли чарх бемеҳр эрканин
Жом даври хатлари бирла мубархан қилдилар.
Эй Навоий, Каъба тут, ё дайрким, аҳли жаҳон
Журму ғамдин бу икки манзилни маъман қилдилар.
165

Тўрт ранги мухталифдин ҳуллаким жонон кияр,
Тўрт унсур кисватидур гўйиёким жон кияр.
Ўзбеки гулнори тўндин куйдум, аммо ўлтурур
Лемуйи терлик анинг остидаким жонон кияр.
Икки ёнимни шигоф айлабтурур бу рашкким,
Икки ёнидин шигофин боғламай қаптон кияр.
Гул била савсан катон янглиғ бўлур маҳтоб аро,
Кўнглаки гулгун била чун савсани каттон кияр.
Ораз узра шўхлуғдинму ёяр синжобини,
Йўқса синжоби булуттурким маҳи тобон кияр.
Ҳар чубулған торидур сарриштаи иззу шараф,
Эски шоликим, фано кўйида бир урён кияр.
Гар Навоий жандасин шоҳ олди, тонг йўқ, чунки ишқ
Поку беғашдур, гадонинг кисватин султон кияр.
166

Кимки онинг бир малак сиймо париваш ёри бор,
Одами эрса пари бирла малакдин ори бор.
Кеча улким чирманур бир гул била не тонг агар,
Ғунчадек ҳар субҳ ўлуб хандоннишот изҳори бор.
Йўқ ажаб булбулға гул шавқидин ўлмоқ зорким,
Пардин ўқ жисмиға санчилған ададсиз хори бор.
Белингу лаълинг хаёлоти била кўнглум эрур
Анкабутеким, анинг жон риштасидин тори бор.
Сунбули зулфи агар ошифтадур айб этмаким,
Гул юзунда ётқон икки нозанин бемори бор.
Айлаб ўзни масту беҳуд чиқмасун майхонадин,
Кимки мендек давр элидин кўнглида озори бор.
Эй Навоий, ёр узар бўлса муҳаббат риштасин,
Келмас ўлса ул анинг сори, сен онинг сори бор.
167

Холу хаттидинки ҳар бирнинг бир ўзга ҳоли бор,
Хат юзинда нуқтадек мушкин хат узра холи бор.
Чарх уза заррин ғизол ўлди шафақдин жилвагар,
Ё менинг мушкин ғизолимнинг ҳарири оли бор.
Хажри ашким ичраким топмас зарар кўз мардуми,
Гўйиё кирпик найистонидин онинг соли бор.
Гарчи ҳинду бўлса маскан айлагай хуршид уза,
Холдек улким жамолингдин ҳумоюн холи бор.
Не учун ўлмайки, эл қатлиға айлаб эҳтимом,
Қотилимнинг чун менга навбат етар иҳмоли бор.
Кон ила дарё матоин найласун ул кимсаким,
Дайр аро лаъли равондин жоми моло-моли бор.
Ўзни маст истар харобот ичра важду ҳол ила,
Гар Навоийнинг бу дам дарс ичра қилу қоли бор.
168

Икки гул вақти доғи икки қуёш давронидур,
Ким кўнгулда ул ики ораз ғами ҳижронидур.
То латофатдин лабинг шавқи тушубтур жон аро
Гўйиёким, ул мунға тандур, бу онинг жонидур.
Қўзда ҳар сари қизил раглар демакнм, мардумин
Ғамзанг урди захмлар ҳар ён югурган қонидур.
Мултафит бўл ҳолатим шарҳиғаким, бу достон
Шаҳр аро ҳар кўйининг бошида эл достонидур.
Ҳар қуюн ғам дашти ичра кўрса Лайли соғинур
Қим, хасу туфроғ аро Мажнуни саргардонидур.
Улки то мумкиндурур кўрмиш фалакдин эътибор,
Бас мазаллат ҳам керак кўз тутса то имконидур.
Асрангиз ўзни Навоий шўълаи афғонидин
Қим, бу оқшом фурқати ошубининг туғёнидур.
169

Қофиреким сен киби рухсори оташноки бор,
Ут солурдин кишвари ислом аро не боки бор.
Ишқ ўти кўнглум ёрутмоқ истаса йўқтур ажаб
Қим, чурук бўлған сўнгаклардин қуруқ хошоки бор.
Қўнглаким чокин тикарга майл қилдинг, эй рафиқ,
Билмадинг гўёки кўнглак ичра кўксум чоки бор.
Эйки дерсен пок ҳуснумдек жаҳон аҳлида йўқ,
Мен киби ишқ аҳлининг ҳам қайда ишқи поки бор.
Қатра-қатра ашку дафъа-дафъа оҳим дудидин
Ишқ мулкининг ажойиб анжуму афлоки бор.

Сол янги ой заврақиға атласинг, эй чархким,
Оҳдин бу шом ашким баҳрининг кўлоки бор.
Эй Навоий, қўйма бошим шўхлар гўй этгали
Ким, ани осмоққа бўлсун чобукум фитроки бор.
170

Ичгали гулранг май наргис масаллик жоми бор,
Савсани тўн бирла улким сарвдек андоми бор.
Гулшан ичра сарви раънодек қилиб ҳар ён хиром,
Мавзуъи дилкаш аро май ичгали ороми бор.
Бодаи софий чекиб аҳбоб ила ғофил валек
Ким, фироқин доғи бир маҳруми хун ошоми бор.
Бу жафо аҳли вафони қилди майдек талхи ком
Ким, қошида кирса ҳар ноаҳл майдин коми бор.
Мен ютуб хуноба йиллар, эл чекарлар жоми айш,
Чора йўқ улким азалдин бахти нофаржоми бор.
Чун вафо аҳлиға даврон тутмади жоми мурод,
Ким мурод андин тамаъ айлар хаёли хоми бор.
Эй Навоий, гар фано дайри сари қилсанг гузар,
Дайри пирининг ёмон-яхшиға лутфи оми бор.
171

Сарвдин гул бутмаса, қад узра рухсори недур?!
Жон агар ширин деса, лаъли шакар бори недур?!
Номаи ҳажрим кабутар парларин гар ўртамас,
Ул қаро хатлар қаноти узра ҳар сори недур?!
Оразу зулфунгда кўнглум кофири ишқ ўлмаса,
Бас анинг бир сари бут, бир сари зуннори недур?!
Риштаи зулфиға боғлиғдур кўнгул, ул шўхнинг
Тифл қуш судрар киби ҳар сори рафтори недур?!
Ишқ даштида кўрунган ерга тушмиш эрди ўт,
Билдим анда ўтдур, андин билмадим нори недур?!
Сабзи хатлар васли ҳоло муғтанамдур, эй кўнгул,
Ким билурким, иқтизойи чархи зангори недур?!
Гар итинг дебтур Навоий қилмади меҳмонлиғим,
Кеча тишлаб-тишлаб олғай жисми афгори недур?!
172

Ҳар гадоеким жаҳонда бир мувофиқ ёри бор,
Хизр умрию Скандар ҳашматидин ори бор.
Кимки ул бир кўнгли севган нахли қаддин бар еди,
Оллоҳ-оллоҳ, умридин не бахти бархурдори бор.
Билса кўнглум ҳолатин шоядки-келгай сўрғали,
Улки кўнгли ичра бир бадхўйидин озори бор.
Кўзларидин кеча тонг отқунча уйқум йўқ турур,
Кеча найлар анда уйқуким, ики бемори бор.
Шўълалиқ юз пора кўнглум хайли мужгонинг аро
Оташин гулдурки, атрофида ҳадсиз хори бор.
Истасанг даврон жафосидин қутулмоқ, эй кўнгул,
Хонақаҳ таркин қилиб майхона кўйи сори бор.
Субҳ янглиғ топмасанг дайр ичра май олмоққа важҳ,
Раҳн учун бўлсун Навоий хирқау дастори бор.
173

Ҳар кишиким бир сўз ул бадмеҳрдин таҳрири бор,
Ҳолатимнинг токим ул тақрир этар тағйири бор.
Муҳтариз бўл шўълаи оҳимдин, эй гул хирмани,
Ким, чақин хирманға тушганнинг ажаб таъсири бор.
Кўнглума йўқ чора ўртанмакдин ўзга ишқ аро,
Ғайри куймак мўрнинг ўт ичра не тадбири бор.
Ҳиндуи зулфиким ул юз тахти фармонидадур,
Жодуйидурким анга гўё пари тасхири бор.
Сабзаи хаттинг эрур ҳар сари зулфунг торидин,
Хатти зангорики мушки ноб ила таҳрири бор.
Фақр дашти не қатиғ йўлдурки, солик бир неча
Қилса диққат бирла ҳақ амрин адо тақсири бор.
Гар Навоий жон бериб, ул зулфнинг бир торини
Олса айб этмангки, бу савдо аро тавфирн бор.
174

Қайси бир кўкнинг юзунгдек меҳри олам тоби бор?
Қайси гулшаннинг жамолингдек гули сероби бор?
Зулфидин, эй захмлиғ кўнглим, қутулғунг йўқ туруг
Ким, сенннг ҳар ҳалқаи зулфунгда бир қуллоби бор,
Зулфу юзидин дам урманг, туи била кун чашмаси
Ким, бу сунбул бирла гулнинг ўзга обу тоби бор.
Не учун ҳар дам сариғроғдур юзумнинг олтуни,
Бовужудеким юзумда ашкдин симоби бор!
Сажда гар айлар малак, не тонгким ул ой қасрининг
Кунгири шаклидин атрофида кўп меҳроби бор.
Давлати зоҳирки маҳбуб айладинг, тарк айлаким,
Қайдингга зулфини «дол»у «лом»идин асбоби бор.
Юзу лаълингдин Навоий беҳуд ўлса сўрмағил,
Бир итингдурким, саҳар вақтида шаккар хоби бор.
175

Хаста кўнглумнингки зулфунг шомида ороми бор,
Бўлса беором, тонг эрмаски муҳлик шоми бор.
Рўзгори мендек ўлса тийра субҳ эрмас ажаб,
Бир қуёш ҳижронидин улким қаронғу шоми бор.
Ул пари тонг йўқ малойик қушларин сайд айламак,
Ел ҳавоға буйлаким ошифта қилган доми бор.
Қадду андомим ушалди жилвасидин, дўстлар,
Ваҳ, не дилкаш қомату не дилфириб андоми бор.
Ҳар кишиким ному бенанг ўлса кирсун дайр аро,
Хонақаҳ тутсун ғанимат улки нангу номи бор.
Оғзиға илмас таҳуро шарбатин, эй муғбача,
Ҳар кишиким бодаи лаъли лабингдин коми бор.
Телба деб қовма яланг кўрсанг Навоий жисмини,
Не учунким Каъбаи кўюнг сари иҳроми бор.
176

Буким кўнгулнинг ул ойсиз не саъб ҳолати бор,
Ул англағайки биров ҳажридин малолати бор.
Қуйики тушмиш анинг зулми тиғидин бошим,
Ҳануз тиғи юзидин магар хижолати бор.
Қулоқ дурию юзи ики ахтар этти қирон
Ки, олам ичра басе фитнаға далолати бор.
Сабо дебон хабар ул гулдин элни тиргузди,
Масиҳча деса бўлғай анинг рисолати бор.
Кўнгулни зулм ила буздинг, бале бўлур маъмур
Шаҳеки мулкида эҳсон ила адолати бор.
Қадаҳ қуёши била равшан айла хотирни,
Чу англасангки фалак зулмидин залолати бор.
Навоий истамас эл ишқинг, англағай буким
Ўз-ўзи бирла жунун аҳлидин мақолати бор.
177

Куфрдин зуннорлар гар турраси тобинда бор,
Кирпикидин доғи сафлар қоши меҳробинда бор.
Бир гажакдур тортибон жам этгали эл кўнглини,
Қайси пурҳамким, паришон зулфи қуллобинда бор.
Терда ул юз тобидин лол ўлса, тонг йўқ, боғбон,
Қайда мундоқ ўт анинг гулбарги серобинда бор.
Дема лаъли ўлтуруб тиргузмас элни, эй Масиҳ,
Ким бу кайфият ҳам анинг бодайи нобинда бор.
Нечаким жонбахшлиғ лаълинг шакархандидадур,
Онча жон олмоғ доғи ул кўз шакархобинда бор.
Ишқ мулкида тиларсен нақди жон зулм айлабон,
Соғинурсенким магар ул ишқ арбобинда бор.
Эй Навоий, гар лисони ҳол эшитмайсен, эшит
Ким, ажаб ҳолат бизнинг созанда мизробинда бор.
178

Рангсиз холинг жамолинг хонида, эй сиймбар,
Бир адасдурким, ёпишмиш бир адас чоғлиғ шакар.
Кўргач оҳимни, ғазабдинму қизарди ул узор,
Йўқса ул ҳумрат бу ўтнинг тобидин бўлди асир.
Новакинг жисмимға соғинғач етишди юз бало,
Шоҳ уза пайванд қилғач мунчаким топмиш самар.
Мен ул ойға маҳв қолған тан аро пайконларинг
Чеккан эрмиш халқу ҳайратдин менга бўлмай хабар.
Икки гавҳардур қулоғингда ваё қилмиш сипеҳр,
Ойнинг атрофида икки саъд кавкаб жилвагар.
Чарх зулмидин не тонг суқум сабуҳий вақтиким
Субҳ ҳам бу гуссадин йиртар яқосин ҳар саҳар.
Эй Навоий, ҳажр ўтлуғ дашти ичра англадим,
Ониким дерлар саҳардин қитъаий эрмиш сафар.
179

Ошкоро юз тугон гарчи тани зоримда бор,
Онча юз доғи ниҳони жони беморимда бор.
Истадинг кўнглумни айлай деб иложин, эй табиб,
Менда йўқ улким тиларсен лек дилдоримда бор.
Новаки ғамзангға пайкон истасанг, эй қоши ё,
Келки, андин бениҳоят жисми афгоримда бор.
Юз бўғун эрмас сўнгактин риштаи жисмим аро,
Иқди зулфунгдин тугунлардурки бу торимда бор.
Жаврларким, қилди ул кофир унутмайдур кўнгул
Ким, ҳисобидин гириҳлардурки зунноримда бор.
Ҳирқау сажжодани май раҳни қилсам не ажаб
Ким, асар махмурлиқдин шўх хумморимда бор.
Гар Навоийни қилиб рад, назмин истар шукрким,
Менда гар йўқтур қабул, ошифта гуфторимда бор.
180

Гул юзунг ҳажринда чиқса ўтлуқ оҳим гоҳлар,
Кўкта гулнори булутлардек кезар ул оҳлар.
Ул бути заррин камар ишқида то бел боғладим,
Заъф аро мендин қамишлардур нишон бал коҳлар.
Ул юз оллида қуёш юзлуклар ўлмиш ҳусн аро,
Уйлаким, бўлгай қуёш бўлғанда толеъ моҳлар.
Нола тортармен қачон отланса ул султони ҳусн,
Йўқ ажаб чекмак нафир ўлғанда рокиб шоҳлар.
Кўйи сари борди кўнглум балки оҳу ашк ҳам,
Ваҳки, мен қолиб, азимат қилдилар ҳамроҳлар.
Истасанг уйғонмоқ ул бедорлар ҳамсуҳбати,
Ким, бу ғафлатларни дафъ этгай магар огоҳлар,
Эй Навоий, пора-пора бўлса кўнглунг, яхшидур
Ким, тараддудсиз олишқайлар ани дилхоҳлар.
181

Кўк бинафшазорини анжум чу наргисзор этар,
Наргисинг бирла бинафшанг ҳажри кўнглум зор этар.
Чун Зуҳал толеъ бўлур холинг хаёли фитнадин
Жоним ичра юз минг ошуби бало изҳор этар.
Жилва қилғач Муштари кўзни узоринг ёдидин
Юз саодат ахтаридин ҳар замон дурбор этар.
Чун чиқар Баҳроми қотил кўзларинг андишаси,
Хаста жонимни қатили ханжари озор этар.
Меҳрдин топмай нишоне сенда ҳам, гардунда ҳам
Бу мусибат кўзума ёруғ жаҳонни тор этар.
Зуҳра ҳолимға сурудин навҳаға айлаб бадал,
Чангининг сочиқ топиб дурри сиришк изҳор этар.
Ўлмагим англаб Уторуд ҳолима деб марсия,
Шарҳи дардим назмидин ҳар лаҳза юз тумор этар.
Ой ҳалокимга тутуб мотам, кийиб тундин қаро,
Орази сайли била аҳли азо кирдор этар.
Тийра айлаб бениҳоят кеча умрум шамъини ,
Васл субҳи ҳасрати ранжим юз ул миқдор этар.
Ростлиғ улдурки билгач ул қуёш раҳм айлагай,
Улча аҳволимға ҳар тун чархи кажрафтор этар.
Эй Навоий, ишқ дардидин шикоят қилмаким,
Жонингга жавру жафосин ҳар нечаким бор этар.
182

Икки зулфунг хаста кўнглумга қоронғу кечалар,
Заъфдин беҳудлуғум уйқу анга бу кечалар.
То гирифтор ўлди зулфунг домиға кўнглум қуши,
Тўлғониб жисмим кўзумднн учмиш уйқу кечалар.
Қайда бўлсун уйқуким оқизмиш уйқу хайлини
Тинмайин афғон сиришким сайлидин су кечалар.
Ҳар не навъ ўлса ўтар кундуз иши, лекин бўлур
Ҳажри дардидин хароб аҳволим асру кечалар.
Тийра шомим шиддатин кўргилки, чарху субҳдин
Ҳолима гаҳ йиғлағудур, гоҳи кулгу кечалар.
Субҳдек соф истасанг кўнглунгни андин, чархдек
Тийралик чиркини сиймин ашк ила юв кечалар.
Эй Навоий, чарх янглиғ истар эрсанг субҳи васл,
Тонгғача ашк ахтарин тўкмай бўлурму кечалар.
183

Не ажаб, ҳар ён мени Мажнун бошида ёралар,
Баски ёғди устига атфол элидин хоралар.
Оразинг атрофида гулдур кўрунган, эй пари,
Ё қамар даврида саф тортиб дурур сайёралар.
Ҳар қуюн гўёки бир саргашта ошиқ гардидур,
Баски туфроғ ўлди ишқинг даштида" оворалар.
Англаким, аҳбобини кулбамда меҳмон этмишам,
Итлари оғзида гар кўрсанг бағирдан поралар.
Анда Мажнунмен, бу ён Лайли сен этгач ижтимоъ,
Бир тараф девоналар, бир ён пари рухсоралар.
Хонақаҳ вақфи суйин ичмаслар, эй шайх, англағил
Гар хумор ўлса фано дайридағи майхоралар.
Эй Навоий, ишқ аро ўлмактин ўзга чора йўқ,
Бас ғалат бўлғай демак ушшоқни бечоралар.
184

Хатту юзунг ҳажрида кўзким булут монандидур,
Чашмаи сабз ул бири, бу бир гулистон бандидур.
Қилди юз парканд ҳажринг тиғидин бағримни ишқ,
Итларингнинг ҳар бири оғзида бир паркандидур.
Жавр қилсанг қил мени бор эшикдин сурмагил
Ким, кўнгулга васл ҳад йўқ меҳнатинг хурсандидур.
Ишқ ила пайконлари ичра балокаш кўнглума
Иўқ тафовутким шарарлар шўъланинг фарзандидур.
Ўқларингга юқти бағрим қониму, эй қоши ё,
Йўқса анда зеб учун ҳар ён бақам пайвандидур.
Чархким, ҳар субҳ эл қатлиға айлар заҳрханд,
Бу анинг ширин табассум бирла шаккархандидур.
Эй Навоий, демаким кўнглунгга қилмиш қасди жон
Ким, менинг кўнглум анннг жон бирла ҳожатмандидур.
185

Осилмамиш қулоғингдин юз узра гавҳарлар,
Ки айрилибдур ул ўт шуъласидин ахгарлар.
Итинг оёғини ўпмакка наълу мих эрмас,
Сипеҳр рахшидин инмиш ҳилолу ахтарлар.
Юзунгда хўй эмас, оби ҳаёт қатрасидин
Қуёш жамолиға сунъи илки тақти зеварлар.
Бошоғларинг учи эрмаски, чиқти жисмимдин
Чиқармишам учубон етгали сенга парлар.
Узор сафҳасида хўблар хати демаким,
Туз этти ишқ мени ўлтурурға махзарлар.
Баҳор фаслида махмур бўлма, даштқа чиқ,
Ки лола тутти басе лаъли ранг соғарлар.
Навоий олдурубон кўнглини агар топмас,
Бировдурурки қулидур жаҳонда дилбарлар.
186

Бошимға кўйида ҳар дам ғулув қилур итлар,
Гар ўлмасам бу ғулувни ноғулув қилур итлар.
Магарки ғурбат аро зор ўлмагимдиндур,
Фиғонки, бир-бирига рў-барў қилур итлар.
Осиб бўюнлариға киз азо учун жулдин,
Тонг отқуча бошима навҳаму қилур итлар.
Тутарға мотамим, аё, йиғилдилар ёхуд
Қилурға тўъма танам орзу қилур итлар.
Куюб димоғлари ғингшибон қочар ҳар ён,
Емакка жисмим этин чунки бў қилур итлар.
Фано нўли кийикин айла сайд шер эрсанг
Ки даҳр жийфасини жустужў қилур итлар.
Навоий узра ҳужум айласа рақибларинг
Не тонг, гадоға ҳамиша ғулув қилур итлар.
187

Кеча бадмаст ўлғанимдин инфиъолим бордур,
Майни эмди оғзима олмас хаёлим бордур.
Улки дер май ич, уятдин билмагай ўз ҳолини,
Билса ким базм аҳли оллинда не ҳолим бордур.
Демаким май дафъ этар гар етса ҳар дам юз малол,
Ким ичардин они ҳар дам юз малолим бордур.
Ёр тавбам билса гарчи май берур, бермай мажол,
Ёлбориб узр айтқумдур то мажолим бордур.
Риндлар тавбамни синдурмоққа бу тақриб эмас,
Бода нафъидинки ҳар дам қилу қолим бордур.
Зуҳду истиғному яхши, йўқса исёну ниёз?
Шаҳр шайхидин бу янглиғ бир саволим бордур.
Эй Навоий, мен худ эттим тавба, лекин нетгамен
Ким, ажаб майхораи беэътидолим бордур.
188

Қатлима тиғ ўлғаликим чарх иши озордур,
Мавжи ашким аксидин пўлод жавҳардордур.
Кўк тегирмон тоши айландурмоқ истар бошима,
Дема ою кун бошим узра буким сайёрдур.
Ишқ даштида қуюн эрмаски, мен девонаға
Дашт аро саргашталик хаттин сизар паргордур.
Дард тоғида чақинлар демади ўтлуқ каманд
Ким, солурда бўйнума чарх илгидин такрордур.
Раҳм қнл гардунки, бир дилхастамен, мақдур эмас
Чекмаги гар меҳнату бедоди бу миқдордур.
Мунча дарду ғуссадин махлас топар ер истасанг,
Эй Навоий, билки ул ер кулбаи хаммордур.
Эй хушо, хумхонаким, қилғаннинг анда тарки хуш
Кўк хумидин ҳар неким келгай фароғи бордур.
189

Товушким уй тошидин келса дермен бағри тошимдур,
Эшикдин соя киргач, соғинурменким қуёшимдур.
Ичида тоғнинг қон, тошида юз минг бало тоши,
Анинг тошу ичи мутлақ дегайсен ичу тошимдур.
Сиришкимни жигар парголаси бил доғи кўз нури,
Кўнгул сиррини, ваҳким, зоҳир этган ушбу ёшимдур.
Демай паст ўлди афғоним елидин нахли айшимким,
Бу нахлим арраси муҳлик фиғон ичра харошимдур.
Эмастур гарду гўй ул шўх майдонида гўёким,
Бири фарсуда жисмимдур, бири саргашта бошимдур,
Урармен ерга бошимни ғамингдин жон талошурда,
Фироқинг хайли бирла ул урушум, бу талошимдур.
Ёмон ҳолимға ҳайрат қилманг, эй Фарҳод ила Мажнун,
Букун снз меҳмонсизким, тараб бирла маошимдур.
Фалак қасри била кун муттакосидин деманг сўзким,
Фано дайри маконим, фақр туфроғи фирошимдур.
Дедимким тушта меҳроб ичра кўрдум кофири масти,
Деди кўргил, Навоий, кўз очибким, кўзу қошимдур.
190

Кимки олам боғида бир сарвигулрухсори бор,
Боғ сайридин фароғи, сарву гулдин ори бор.
Гул била майни нетар девонаеким, кўнглида
Бир париваш лаълидин май, ҳуснидин гулзори бор.
Гул насиму атридин мумкин эмас топмоқ илож,
Кимки бир гулчеҳра хори ҳажридин озори бор.
Жон етиб оғзима ўлгум, бир нафас тангри учун,
Эй Масиҳим, кел бери, эй муддаи, сен нори бор.
Кўзларига хори меҳнатдур гул улким, гул чоғи
Гулжабинлар кўзлари янглиғ ики бемори бор.
Дема булбул зулмиға гул боғламиш бел, гўйиё
Чарх зулмидин анинг ҳам боғлаган зуннори бор.
Қолди хуррамлиқ фалакдин ташқари, кўр, эй кўнгул,
Ким қазо наққошининг не гардиши паргори бор.
Фақр йўлинда оғирроқ юк эрур вобасталиқ,
Эй кўнгул, тарки тааллуқ айлабон ул сори бор.
Эй Навоий, ўзни мақбул истасанг, туфроқ бўл
Ким, эрур мардуд улким бошида пиндори бор.
191

Суда юзунгму акси ё чашма аро париймудур,
Чашмаи меҳр ичинда ё ламъайи муштариймудур.
Кўйи беҳишти жовидон ўзи беҳишт ичинда ҳур,
Қомату лаълин англамон тўбию кавсаримудур.
Жисмим аро янги тугон ҳар сориму кўрунди ё,
Ҳар бири ишқи авжининг мухтариқ ахтаримудур.
Уйга ҳануз кирмайин динима тушти юз ҳалал,
Буки келур кўр, эй кўнгул, ул бути озариймудур.
Куйган ичимда бодадин ишқ ўти бўлди шўълазан,
Поралари бағирнинг ул шўъланинг ахгаримудур.
Жоми жаҳоннамойини васф кўп эттинг, эй рафиқ,
Меҳри мунири жоми ё майкада соғаримудур.
Эйки Навоий улфате равзада йўқтурур дединг,
Асру таажжуб айлама ҳар ғинае Ҳиримудур.
192

Туррангки тоби юзда ўтумға василадур,
Ул шамъ шўъласи аро мушкин фатиладур.
Олса кўзунг ҳиял била кўнглумни, айб эмас,
Бор ул фусунгареки иши макру ҳийладур.
Ашҳабларингки риштаға тортилди даҳр аро,
Солмоққа ситез ажойиб тавиладур.
Лайли қабиласи ўти қайдин кўрунса шом,
Мажнунни куйдурур, бу не ўтлуқ қабиладур.
Кирсанг фано тариқиға девонавор кир,
Ул важҳдинки, ақл бу йўлда ақиладур.
Эйким жаҳон салитасини айладинг никоҳ,
Билгилки, хасмкушдур, агарчи жамиладур.
Лаълингға жонин этса Навоий фидо не бок,
Андин олурға ком бу ишлар василадур.
193

Қайси тўби жилваси сарви хиромонингча бор,
Қайси кавсарнинг знлоли обиҳайвонингча бор.
Ғунчада гулбаргдек тил, жоладек тиш доғи йўқ,
Деса бўлғайму ониким лаъли хандонингча бор.
Қайда сунбулдин насим эсгач кирар жисм ичра рух
Ким, дегайсен ониким зулфи паришонингча бор.
Айламас кўз мардуми ҳар кўз қуёш ичра ватан,
Ани дей олмонки хоки анбарафшонингча бор.
Новак очмас гар тўшар жон риштаси ичра гириҳ,
Демак они бўлмағайким нўги мужгонннгча бор.
Демаким, кўнглунгга қўйғум зулм ила доғи ажал,
Сен гумон қилма аниким, доғи ҳижронингча бор.
Эй кўнгул, қонингни истарсен тобониға хино,
Кўзларим хуноби ранги ҳам сенинг қонингча бор.
Урма ҳиммат лофини олингда бу тоқи сипеҳр,
Фақр кўйида агар ўз ганжи вайронингча бор.
Эй Навоий, истасанг давр аҳли зулмидин халос,
Ур фано даштида гому бора олғонингча бор.
194

Яна сенсиз оҳим ўти шўълазандур,
Ки гардунға ҳар учқун оташфикандур.
Қириб кулбам ичра кулу шўъла кўрсанг,
Бу сўзон кўнгул ул бир озрдатандур.
Дема лолау хулла ичра уюбмен,
Ки ишқинг шаҳидиға қонлиғ кафандур.
Итинг ўлса жисмиға жонимни солғил
Ким, ул жисмға бу муносиб бадандур.
Қаён бўлса кўнглум уйин дардинг истар,
Нединким мусофирға майли ватандур.
Фалак шўхидин меҳр кўз тутма невчун
Ки жавр анга шева, жафо анга фандур.
Навоий хазин бўлса боғ ичра тонг йўқ
Ки сенсиз бу маҳзунға байтул хазандур.
195

То турраси торида ҳар сори тугунлардур,
Заъф ичра сўнгаклардин жисмимда бўғунлардур.
Дарёу булут эрмас ким, ох ила ашкимдин
Ҳам ер юзида кўллар, ҳам кўкта тутунлардур.
Шак иўқки ёрутқайсен кулбамдағи зулматни,
Ҳажрингда менга, эй он, билсангки не тунлардур.
Овораю саргардон ишқ аҳлиға боқ ҳар ён
Ким, водийи дард ичра не навъ қуюнлардур.
Бўрк ўрннда бош элтур, нақд ўрнида олур жон,
Атфоли ғаминг ичра бас турфа ўюнлардур.
Жисмимда тугонларни айб айлама, эй зоҳид,
Ки сабр илнги тиккан хирқамда юрунлардур.
Ичганда Навоий май дайр аҳлига суд ўлмиш,
Солғил қулоқ, эй носиҳ, ул ёнки не унлардур.
196

Кўз қонидин дема этагим лолавордур
Ким, кўҳи дардинг этаги лолазордур.
Ҳар лоласи бир ахгар эрур лек синасўз,
Қай кўҳи дард аро бу сифат лола бордур.
Бир гул юзи фироқида хуноби ашк ила
Юз заъфар ани ичра кўзум лолакордур.
Эл поймол этарлар узуб дашту тоғ аро,
Баским юзунг гули қошида лола хордур.
Қон ичра ғарқу бағрим аро доғу дашт уза,
Бекаслигим чоғида менга лола ёрдур.
Соқий, кетур сабуҳн аро лолагун қадаҳ,
Хосса бу дамки субҳ ели лолабордур.
Теграмда оҳ ўтидин эрур, эй Навоий, ўт
Кўз қонидин дема этагим лолавордур.
197

Ҳарорат жонима ул оташин лаъл ахгариндиндур,
Анга таскин ҳам ул юз равзасининг кавсариндиндур.
Сочингнинг тийра шомидин юзунг субҳиға йўл топмоқ,
Баногўшунгдағи дурри шаб афрўз ахтариндиндур.
Таҳуро бодаси дерлар ё эрур жонбахшу рух афзо,
Магарким, чошни ул майға лаълинг соғариндиндур.
Шабистон субҳи давлатдин ёруғроқ бўлса тонг эрмас
Ки партав анда ул рухсори шамъи анвариндиндур.
Юзунг очқач шамими лутф олам ичра бутраттинг,
Магар бу атр ул ўт узра холинг анбариндиндур.
Баҳор айёмини беш кун ғанимат англа, эй булбул,
Ки мунча сўзу тобинг оташин гул мижмариндиндур.
Навоий, қилмағил бас зулм бирла дурфишонлиғким
Маоний бикриға зевар ҳадисинг гавҳариндиндур.
198

Бу тийраи қотилки, оти ҳажр тунидур,
Оҳим тутуни демаки, доғим тутунидур.
Жисм ичра юзунг ҳажрида минг дард хаданги
Гўё кўнгул оташкадасининг ўтунидур.
Сўнгакдин эмас риштаи жисмимда бўғунлар,
Ул торда ранжим ададининг тугунидур.
Ул шўх симоъ ичра учурмоққа кўнгулдин
Хушу хираду сабрни офат қуюнидур.
Уйқу кетирур су ўти, лек уйқуни олған
Элнинг кўзидин сайли сиришкимнинг унидур.
Ўйнай-ўйнай тўкса ул ой қоним, эмас тонг
Ким барча булар чархи мулоиб ўюнидур.
Юз пора бошимни ити рад қилди Навоий,
Билмаски сўнгакларда баридин бутунидур.
199

Қилғали азми сафар улким менга дилхоҳдур,
Огаҳ ўз ҳолимдин эрмасмен, худо огоҳдур.
Мен чу ҳажридин чекиб юз меҳнат ўлдум, ваҳ, не суд,
Буки шайдо кўнглуму жоним анга ҳамроҳдур.
Эй насими васл, эсиб жисмимни жонон сари элт
Ким, фироқи заъфидин андоқки барги коҳдур.
Деманг ул ой узра солмиш соя бир мушкин булут,
Гўйиё мен тортқон ҳажрида дуди оҳдур.
Ҳар нафас урду сари руҳум қуши айлар ҳаво
Ким, олиб кетган кўнгулни бир маҳи хиргоҳдур.
Англағил аҳбоб қадринким булар бўлмай не наф,
Гар сенга афлок авжи узра тахти жоҳдур.
Эй Навоий, бежиҳат ёр этса ҳижрон ихтиёр,
Сўз демак бўлмас нединким, сен гадо, ул шоҳдур.
200

Ложуварди қошинг узра зарварақ тобонмудур,
Ё магар кўк тоқи узра анжуми рахшонмудур.
Зулфиму оҳим елидин совурур оламға мушк,
Е сабо таҳрикидин сунбул абир афшонмудур.
Хўй чакон оразмудур, ё ҳусни банди зулф аро
Юз асир ўлған кўнгуллар ҳолиға гирёнмудур.
Зарварақдин шўълалардур ҳар тараф рухсориға,
Е ул ўтлуқ юзда ҳар ён бир кўнгул сўзонмудур.
Ҳажри золим шоми кавкабдинму гирёндур менга,
Ё анинг субҳи ғариб аҳволима хандонмудур.
Эйки майли жаннат этмассен менинг кўнглум киби
Нотавон кўнглунг биров кўйида саргардонмудур.
Бўлди қадди ё Навоийнинг юзи чун зарварақ,
Ложуварди қошинг узра зарварақ тобонмудур.
201

Икки кўзумки, дарду бало жўйборидур,
Оҳим бухори устида абри баҳоридур.
Ушшоқ тийра ахтари ҳар ён шафақ аро
Гўё сипеҳр сабзасининг лолазоридур.
Билмай дединг узулмиш экин субҳаи ақиқ,
Лаълннг ғамида қон киби ашким қаторидур.
Ғам гулшанида қаддим эрур ул йиғочким,
Пайкону бори ҳажринг анинг баргу боридур.
Ҳар кимки Юсуфум ғамидин ўлди дашт аро
Ҳар тун магар бўри кўзи шамъи мазоридур.
Бу дашт туфроғин дема мушкинки, ҳар овуч
Бир мушкбў ғаззолаи тан хокисоридур.
Бергил тутуб пиёла Навоийға, руҳким,
Жонин етурган оғзига лаълинг хуморидур.
202

Жонға йўқ кўнглумдину кўнглумда йўқ жондин хабар,
Менга не ўздин хабар, не мундину ондин хабар.
Уйла масти ноздур ул шўхким билмас ўзин,
Не ажаб, гар йўқ анга мен зори ҳайрондин хабар.
Воизо, дўзаҳ ўти доғин ўгарсен, англадим
Ким, сенга йўқтур ҳамоно доғи ҳижрондин хабар.
Гарчи қосид нутқи жонафзо эди, лекин менн
Қилди жондин бехабар, гар берди жонондин хабар.
Уйла маҳвунг бўлған эрмишменки бўлмайтур менга
Захм аро пайконларингни тортиб олғандин хабар.
Соқиё, давр аҳли жаври саъб эрур, маст эт мени
Ул сифатким, бўлмағай ўлгунча даврондин хабар.
Эй Навоий, шоҳ лутфидин кўнгулни жамъ тут,
Гар паришон келса бок эрмас Хуросондин хабар.
203

Қуёш юзида хатинг сабзасиға маскандур,
Бу важдиндур агар ранги сабз равшандур.
Кўнгулда анча ўқунгдин ўкулди пайконким,
Башоқ била бу бало мазрайида хирмандур.
Қилиб итобки, душманларимға бўлдунг дўст,
Аларки дўстларим эрди; эмди душмандур.
Узун фироқ туни барқдин нетиб куймай,
Ки аждаҳо хасим устига шўъла афгандур.
Кўнгул не навъ бало тошидин омон топқай,
Фигор жисмим уйи равзан узра равзандур.
Кўнгулни раз қизининг суҳбати била соф эт,
Ки даҳр золи ажаб ҳийласозу пурфандур.
Навоий ўлдн парирўйлар ҳавосидаким,
Дедук хирадлиғ, ул асру телба эркандур.
204

Шиканж туррасидинким гириҳ ёзилмайдур,
Бинафшаедурур, аммо ҳануз очилмайдур.
Кўзунг жафо аро андоқки бор билмас ўзин,
Ғариб усрук эрурким ўзини билмайдур.
Чу ҳур ҳуснун этар васф ҳозини жаннат,
Сенннг жамолингга гўё назора қилмайдур.
Дамим баҳори булутида дард кожиндин
Кўзумга ҳеч нафас йўқки, ўт чақилмайдур.
Эрур мулк аро ишқим сўзи, тутунг маъзур,
Ки бу фасона ҳануз эл аро ёйилмайдур.
Такаббур айлама, деҳқон, деким, бу гулшанда
Қачон гуле очилибдурки, ул сочилмайдур.
Ўлар Навоийи бедилки, халқнинг кўнгли
Топилди, лек анинг овораси топилмайдур.
205

Биров ғами яна кўнглумга қўзғолон соладур,
Биров демайки, бу ошубни фалон соладур.
Неча яқин бўладур ул оғиз йўқи, лекин
Такаллуми яна кўнглум аро гумон соладур.
Таажжуб айламангиз дафъа-дафъа фарёдим
Ки, шавқи кўнглума ёдин замон-замон соладур.
Рафиқлар, билингизким, мусофирим ёди
Бошимға ҳар нафас тарки хону мон соладур.
Десам шикиб била ўзни забт айлай, ишқ
Яна бу шўълани кўнглумга ногаҳон соладур.
Не навъ булбули зор этмасун фиғонки, сипеҳр
Бу гулшан ичра баҳор ўлмайин хазон соладур.
Навоий ўлса кўҳан пиру куйса айб этманг
Ки, мундоқ ўт анга бир шўхи навжувон соладур.
206

Қасринннг ҳар кунгури узра бало тошимудур,
Йўқса ботил ишқ даъво қилған эл бошимудур.
Ғам туни билман шафақдур, ё фалак миръотида
Акс кўргузган кўзумнинг лаълигун ёшимудур.
Кофирему қатл айлар Каъба тоқи ичра маст,
Йўқса ул хунрезнинг усрук кўзу қошимудур.
Бир ҳумоюн қуш кеча садқанг бўлур, эй муғбача,
Қоф анқосимудур, ё дайр хуффошимудур.
Боғбонким, сарв узра айламиш пайванд гул,
Сарв бўйлуқ гулрухумдур, йўқса бўйдошимудур.
Илгида жому кўрар май ичра олам ҳолини;
Ёраб, ул Жамшид ё майхона қаллошимудур.
Тонглағи кавсаручун дерсен бугун май ичмагил,
Тек тур, эй зоҳид Навоий сен киби ношиймудур.
207

Шамъ ул ой ҳажрида ҳар тун куймаким огоҳидур,
Дуди эрмаским, менинг ҳолимға ўтлуғ оҳидур.
Чиқти жон рози эмон кўюнгга борғай, негаким,
Ҳар қаён азм этса дарду ғам анинг ҳамроҳидур.
Гар самандинг гардидин қолмон, не тонгким, бордур ул
Каҳрабони ким бу хасдек жисми барги коҳидур.
Бир маҳи хиргаҳнишин кўнглумни олмиш, эй рафиқ,
Йўқ ажаб гар хаста кўнглум ноласи хиргоҳидур.
Ер кўнгли истамиш кўнглумга сурмак тиғи кин,
Ҳар не дилхоҳи анинг мен телбанинг дилхоҳидур.
Мисри иззат истаған зиндони ғамдин қочмаким,
Моҳи Канъон тахтиға боис мазаллат жоҳидур.
Эй Навоий, мен худ асрабмен ғами ишқин ниҳон,
Айлаган зоҳир кўнгулнинг нолаи жонкоҳидур.
208

Ул ўтлуғ чеҳраға зарбафт хилъат не ярошибдур,
Магар хилъатқа ул юз ламъасидин ўт тутошибдур.
Фалакнинг боргоҳиға кумоч ўлмиш қуёш журми,
Анга оҳим сутундек дуди мундоқким улошибдур.
Малойик қушлари ғам шоми қўзғалмоқ тонг эрмаским,
Етибдур кўкка юз оҳим хаданги, балки ошибдур.
Бало дашти аро юз минг ўлуктур, анда қотил ишқ,
Хирад мағлуб хайли бирла гўёким савошибдур.
Лабингдин жон топай деб кўп талашди ҳажр аро кўнглум,
Ўлар ҳолатда ул бемордекким жон талошибдур.
Қадаҳқа бода тарёкини қуй тошқунча, эй соқий,
Ки ғам заҳри била жомим тўлубтур, балки тошибдур.
Навоий гар лаби ёди била қон ютти, жон тутти,
Табибо, билки, бу шарбат анга беҳад ярошибдур.
209

Лаъли шавқидин кўзу кўнглумда ашку оҳдур,
Ё зулоли Хизр ила анфоси руҳуллоҳдур.
Кўп шарарлиқ дуди оҳим бирла чиққан жонға боқ,
Ким минг ўтлуқ карвонға бир гадо ҳамроҳдур.
Баски бошни ерга урған ун била уйғондилар
Саргузаштимдин кеча ҳамсоялар огоҳдур.
Ул зақанда бўлса ҳар бир қатра хўй кавкаб, не тенг
Ким яшиннинг чашмаси ёнинда бўлган чоҳдур.
Дўстлар, мумкин эмас бўлмоқ муяссар васликим,
Мен анга дилхоҳ эмон, улким менга дилхоҳдур.
То тириктур шаҳға кўпрактур гадодин дарди сар
Чун ўлум вақти етар – тенгдур гадо, гар шоҳдур.
Дайр пири оллида қилсам гадолиғ айб эмас,
Эй Навоий, билки файз аҳлиға шайъаллоҳдур.
210

Дуд янглиғ дема кўнглум оҳи дард олудидур
Ким, кўнгул узра тугон қўйғон фатилим дудидур.
Абри хасрат ёмғирию тийри борони фано,
Кисвати мавту ҳалоким турфа тору пудидур.
Дарди нақшин қилди ҳар доғим уза султони ишқ,
Ул дирамларнинг бу гўё суккаи беҳбудидур.
Ишқ савдосида жонимға зиёндур демаким,
Ҳар киши мундоқ зиён ишқ ичра қилса судидур.
Хўблар кўйида истиғно елидин ҳар ғубор
Ким, қўпар бир нотавоннинг жисми ғам фарсудидур.
Жавҳари жоним олиб тут журъаи, эй муғбача.
Ким бу нақд аҳли фанонинг будию нобудидур.
То Навоий бўлса муғ дайрида масту жома чок,
Ким тирикликдин бу султонлиғ анинг мақсудидур.
211

Ул қуёштин анру ўртанган ичимда қайғудур,
Кўнгул ичра су киби қон, кўз аро қондек судур.
Тишларингни соғиниб кўп йиғларимдин кўз ёшим,
Бир-бири кейнича андоқким терилган инжудур.
Кўз ёшим ичра ёруқ кўнглум қаронғу бўлғали,
Тонг эмас невчунким ул ёшларға тушган кўзгудур.
Ул тугонким телбараб итган кўнгулга ўртадим,
Қай сари борса ул ойнинг қуллуғиға билгудур.
Кўзума келмас учун келганда ул юз оллима,
Неча яхши англамас кўзким қуёшқа ўтрудур.
Қайғу ўлтурди мени тутқил, аёқчи, тустуғон
Ким, чоғир қайғуни ўлтурмакка аччиғ оғудур.
Деб эдинг олғум Навоий кўнглин, олғач ўртадинг,
Яхшилар олмоқ ёмонлар кўнглини мундоқмудур.
212

Чиқмаса жонон ғаму андуҳдин жоним чиқар,
Завқдин ул дам кирар жонимки жононим чиқар.
Мақдамидин боғ ўлур ҳам дашту ҳам кўй андаким,
Жилва айлаб боғдин сарви хиромоним чиқар.
Титрангиз, эй аҳли дин, исломингиз бошиғаким,
Ғорати дин этгали ул номусулмоним чиқар.
Кўзда эрмас фурқатидин ашки гулгун қатраси
Балки кўздин ҳам бағир захми киби қоним чиқар.
Захм аро қолған бошоқ жонимға етмиш, эй рафиқ,
Раҳм этиб, тенгри учун чек доғи пайконим чиқар.
Чарх агар афғону фарёдимға етмас айб эмас,
Ким анинг бедодидин фарёду афғоним чиқар.
Соқиё, ол бир қадаҳ бирла Навоий кўнглини,
Ким бугун дерларки сархуш кўнгул олғоним чиқар.
213

Кўзда су, кўнгул аро ўт, не кўрарсен охир,
Яна аҳволин аларнинг не сўрарсен охир.
Риштаи васл ила бир захмини тик, раҳм айлаб,
Ҳажр тиғи неча бағримға урарсен охир.
Ул ой ошифталарин айлар эмиш дилжўлуқ
Мунда, эй шифта кўнглум, не тузарсен охир.
Тушта ҳажрини кўруб мен сенга шарҳин айтай,
Эй ҳаким, они агар акси юрарсен охир.
Тийри боронки отар шарҳи муқаввас басдур,
Неча қош ёсини қасдимға қурарсен охир.
Мазраи даҳр аро соч, лутф ила эҳсон тухми
Ҳар не эксанг они-ўқ чунки ўрарсен охир.
Гар Навоийға даводур унунг, эй ёр ити,
Ҳординг эркинки, тонг отқунча ҳурарсен охир.
214

Фурқат ичра шарбати лаълинг висоли кам бўлур,
Гарчи дерлар талх дарёда чучук су кам бўлур.
Зулфу рухсоринг ғами, не тонг бузуғ кўнглум аро,
Аждаҳо гар бўлса вайрон ичра маҳзан ҳам бўлур.
Кўксума отсанг бир ўқ от, ёна бир ёнинда ким,
Ул доғи кўнглумни шод айлар, бу ҳам маҳкам бўлур.
Ул пари ишқин малойикдин ёшурсам, не ажаб,
Дарди йўқлар дард аҳлиға қачон маҳрам бўлур.
Оҳу ашкимдин шикоят кўп қилур ҳамсояким
Дуди равзандин кирар уйнинг биноси нам бўлур.
Гар эгилса қоматим йўқлуғ юкидин, қилма айб,
Ким сипеҳр узра бу оғир юкин қўйсанг хам бўлур.
Олам аҳлидинким ул ойни Навоий танлади,
Билмадиким ишқидин овораи олам бўлур.
215

Музтариб кўнглум аро ул юз хаёли айланур,
Мавжлиғ суда қуёш акси нечукким чайқалур.
То узори жилвагардур, жилва айлар зулфи ҳам,
Меҳр то айлар таҳаррук, соя доғи тебранур.
То улусқа ишқи ўт солди, ажаб йўқ куймагим,
Бешага чун тушти ҳар ён шуъла хас ҳам ўртанур.
Эгма қад бирла мени саргаштадурмен мунтазир,
Токи чавгон азмиға билдимки ул шўх отланур.
Шўхлуғ расмин анга тақлид этарлар хўблар,
Секримакта уйлаким учқун чақинға ўтканур.
Айлай олмас оразингдин ўзга ён кўнглум ҳаво,
Қуш ўзин машъалға чун урди қаноти чурканур.
Соқиё, бер майки, ғам шоми хумори ҳажрдин,
Бир паришон туш кўруб бу хаста ҳар дам сесканур.
Кимки жон айлар фидо қозғона даҳр аҳлиға дўст,
Англағил, эй дўстким, ул душмани жон қозғонур.
Эй хуш улким, бошининг остидадур дилбар қўли,
Ким Навоий кечалар бори ўз илгин ёстанур.
216

Нетиб туз этай қадким, жисмимда шиканлардур,
Найлаб туз урай дамким, бағримда тиканлардур.
Тирноғ ила хатларким, рухсорим уза чектим,
Юз боғида гуллардин ҳар сори чаманлардур.
Юз ёптию жон олди, очқанда равон олди,
Ўлтургали ошиқни билмон бу не фанлардур.
Зулфунгда тугун эрмас, кўюнгда ғубор эрмас,
Афтода кўнгуллардур, фарсуда баданлардур.
Юз аҳд ила маҳвашлар кўнглумни олиб эмди,
Қатл айладилар асру бад аҳд эканлардур.
Майхонада ҳар сори бир мастки бош қўймиш,
Кирпиглари гўёким жонларға ватанлардур.
Жисмида Навоийнинг юз момуғ ила марҳам,
Бир неча ўқунг захми бир неча тугонлардур.
217

Юзунгдек қамар йўқтур, қадингдек шажар йўқтур,
Шажар бўлса ҳам анда лабингдек самар йўқтур.
Кўзум ашкинннг рўди оқар тунду тез андоқ
Ки, гар уйқу кўз сари келур ҳамгузар йўқтур.
Отин тутсалар ногаҳ кетар уйла ҳушумким,
Бадан ичра руҳумдин дегайсен асар йўқтур.
Кўнгул сўрғали келдинг, рафиқо, вале билким,
Ул оворадин сендек менга ҳам хабар йўқтур.
Йўлунгға нисор ашким агар оз эрур, гар кўп,
Итингга ғизо кўнглум агар бор, агар йўқтур.
Бу гулшанда, эй деҳқон, неча озимун этдим,
Вафо наҳли экканга баҳри ғуссабар йўқтур.
Навоий фироқингдин анингдек заиф ўлди.
Ки, ўрнида эл боқса дегайлар магар йўқтур.
218

Кўзунг сарфитнаи олам тушубтур,
Қошингдек бир янги ой кам тушубтур.
Сепибсанму гулоб ул юзга ёхуд,
Гули сурхий уза шабнам тушубтур.
Кўнгуллар захмидин солиб чекарга
Магар қошинг учиға хам тушубтур.
Лабинг ҳажринда бағримдин борур қон,
Магар ул захмдин марҳам тушубтур.
Эмас елдинки сайри боғ этарда
Аёғингға суман гул ҳам тушубтур.
Итинг синған сафолида май ичсам
Не тонг, илгимга жоми Жам тушубтур.
Навоийни қовуб истар рақибин,
Гадо маҳрумда, ит маҳрам тушубтур.
219

Яна ҳамдамим шўълаи ғам бўлубтур,
Ғамим шўъласи жонға ҳамдам бўлубтур.
Кўнгул пардаси устида доғи ишқинг
Бу туғро уза нақши хотам бўлубтур.
Қилиб хоки кўюнгни балчиғ сиришким,
Туташғон ёланг танға марҳам бўлубтур.
Нетиб куймайинким, ғаминг ков-кови
Етибдур, кўнгул ўти барҳам бўлубтур.
Тўлубтур кўнгул ишқинг ўқидин андоқ
Ки, кўп ўқ доғи ўққа маҳкам бўлибтур.
Тутуб бир қадаҳ англат эй дайри пири,
Ки, бу коргаҳ сирри мубҳам бўлубтур.
Навоийға раҳм айлагил, эй париваш
Ким, ул телба расвойи олам бўлубтур.
220

Зулфунг устида гажак қуллоблар тақлидидур,
Йўқса килки сунъидин ул тийранинг ташдидидур.
Истадим чун васли зулфу қаддидин кўргуздилар,
Жилва такрори магар ул зулфининг таъкидидур.
Ул пари ишқида найлаб қилғамен тарки жунун,
Ким, бу ишда бўйнума тушган жунун таъвизидур.
Ишқ аро Фарҳоду Мажнун қатлини қилмоқ баён,
Ёрдин гўё мени қатл айламак таҳдидидур.
Куфри зулфи ичра ҳар соат русухум уйлаким,
Дам-бадам аҳли яқин имонининг таждидидур.
Ул қуёш васлин тиларсен, бўл мужаррад, негаким
Кўкка руҳуллоҳни еткурган анинг тажридидур.
Истасанг жон, ё кўнгул қилсам тараддуд, қилма айб
Ким, Навоийда аларни танламоқ тардидидур.
221

Қачонким май ичарға боданўшим изтироб айлар,
Бурунроқким ўзин маст айлагай, бизни хароб айлар.
Гули рухсорини хўй шабнами айлаб тару тоза,
Латофатда қуёшнинг чашмасин беобу тоб айлар.
Мени мажнун қаён гом урмағим ғам даштида сўрманг,
Қуюнни кимса англармуки, қай жонни шитоб айлар.
Тилиб бағримни ишқинг тиғи ҳажринг ўқиға тевраб,
Ғаминг базми учун кўнглум уйи ичра кабоб айлар.
Ҳар оҳим дудиким, кўк сари азм айлар, ани ишқинг
Бало селоби келтурмак учун мушкин саҳоб айлар,
Дегил умрум қуёши ҳажр шомида бўлур ғорат,
Қачонким оразинг хуршиди зулфунгдин ниқоб айлар.
Мазоҳирдин жамолинг меҳри гар зоҳирдурур, тонг йўқ,
Қачон зарроти хайли манъи нури офтоб айлар.
Қулимен дайри пиринингки, пинҳон ишқим англабтур,
Агарчи муғбача ҳамдамлиғидин ижтиноб айлар.
Навоий хонақаҳ дўзахча бордур, шайх анга молик,
Не тонг гар андоғи элга насиҳатдин азоб айлар.
222

Ҳар гаҳки қадаҳ нўшум майли майи ноб айлар,
Мужгон ўқиға шишлаб, бағримни кабоб айлар.
Ҳажрим туни бедодин англар кишиким, ҳар тун
То субҳ биров ёди жониға азоб айлар.
Кеч келмагидин ўлсам жононнинг эмас тонгким,
Ул умр даранг айлар, бу умр шитоб айлар.
Бетоб кўнгуллардин қон оқса ажаб эрмас,
Машшота анинг зулфин бу навъки тоб айлар.
Хўй қатралари юздин лаълингға бўлуб мойил,
Жоним учун ул майға мамзужи гулоб айлар.

Бу дайрда айб этма, гар масти хароб ўлсам
Ким, ҳар не иморатдур даҳр они хароб айлар.
Маст айла Навоийни англай дер эсанг комин,
Васлинг тамаъин ҳушёр айларга ҳижоб айлар.
223

Эй сабо, шарҳ айла аввал дилситонимдин хабар,
Сўнгра дегил кўнгул отлиғ нотавонимдин хабар.
Чун менга бердинг хабар, лутф айлаб ул ён доғи элт
Хотири мажруҳ ила озурда жонимдин, хабар.
Гар булар кўнглига таъсир айламасдек бўлса, айт
Ер юзин ғарқ айлаган ашки равонимдин хабар.
Вар мунга ҳам қилмаса парво, дегил афлок элин
Кеча-кундуз жонға еткурган фиғонимдин хабар.
Қилса истиғно керакким, айлагай албатта раҳм,
Гар десанг жоним аро доғи ниҳонимдин хабар.
Айтким, тутқил хабар мендин, йўқ эрса топмағунг
Олам ичра истабон ному нишонимдин хабар.
Арз қил тадриж илаким, шодлиғдин ўлмайин,
Эй Навоий, келса ногаҳ дилситонимдин хабар.
224

Қосидеким еткурур кўнглумга жонондин хабар,
Уйладурким, бергай ўлган жисмға жондин хабар.
Дема ишқимдин хабарсизму экансенким, менга
Бор эди ўлмактин, аммо йўқ эди андин хабар.
Не ажаб очнлса кўр ўлған кўзум Яъқубдек
Ким, насими субҳ бермай моҳи Канъондин хабар.
Шодмен гўё фироқ айёми бўлди муртафиъ
Ким, ҳабибим келмагига етти ҳар ёндин хабар.
Оҳу ашкимдин хабарсиз бўлманг, эй олам эли,
Ким берурлар ул бири сарсар, бу тўфондин хабар.
Соқиё, қуй давр аёғнн уйлаким нўш айласам,
То қиёмат топмағоймен аҳли даврондин хабар.
Эй Навоий, тонг йўқ ўлсамким, ўтибтур неча кун
Ким, менга йўқ не кўнгул, не кўнглум олғондин хабар.
225

Куйди бағирки қолмади ашкда қонидин асар,
Қон демайинки, кўзда ҳам ашки равонидин асар.
Хуш асари нўқ эрди гар элга кўнгул фиғонидин,
Оҳки, қолмамиш анинг эмди фиғонидин асар.
Бошиға, эй Масиҳ, ет хастангнингки, қолмамиш
Жонда ҳаётидин рамақ, жисмда жонидин асар,
Юз қуёш ўлса кетмагай ер юзидин қаронғулуқ,
Кирса жаҳон аро кўнгул ҳажр замонидин асар.
Бўлғай улус аро ул ўт бирла қиёмат ошкор,
Бўлса бу жони зорнинг оҳи ниҳонидин асар.
Кам бўл агар висолнинг толибисенки, топмади
Кимки фано йўлиндадур ному нишонидин асар.
Борди, Навоиё, анинг кўйига зорлиқ кўнгул,
Кўргил агар инонмасанг йўл уза қонидин асар.
226

Ҳажр аро қолмишмен, эй соқий, лаболаб жом бер,
Дам-бадам шўъламға су қуймоқ била ором бер.
Ер юзи гул фурқати ашкимни гулгун айламиш,
Соғари гулранг ичинда бодаи гулфом бер.
Эй саломат аҳли, ўт майхонадин, ё мен киби
Майға сажжоданг гарав қўй, тарки нангу ном бер.
Дайрдин сархуш чиқиб юз ноз ила, эй муғбача,
Аҳли тақво ичра ўт сол, молиши ислом бер.
Торттим йиллар хумори ҳажр аро нокомлиқ,
Раҳм этиб бир қатла лаълинг бодасидин ком бер.
Телбаликда қилмадим не арз қилдим, эй расул,
Тангри ҳаққи оллида айтурда сен андом бер.
Эй Навоий, сен гадоға уйла сийм андомдин
Васлининг имкони йўқ, тарки хаёли хом бер.
227

Зулфунг очилиб орази дилжў била ўйнар,
Ҳинду бачае шўхдурур су била ўйнар.
Ул шўх кўнгул лавҳин этиб тийра нафасдин,
Бир тифлдур, алқиссаки кўзгу била ўйнар.
Ўйнай-ўйнай, боғлади уйқумни фусундин,
То ғамзаси ул наргиси жоду била ўйнар.
Тонг йўқки кўнгул бўлса кўзунг бирла мулоиб,
Мажнунға ажаб йўқ агар оҳу била ўйнар.
Бир лўлийи бозигар эрур чанбар ичинда,
Холингким ўшул ҳалқаи гесу била ўйнар.
Зоҳид била нафс этса тамасхур, не ажабким,
Ит сайд қилур вақтида тулку била ўйнар.
Муғ дайрида маст ўлса Навоийни кўрунгким,
Бир олма киби гунбади мену била ўйнар.
228

Бизга жаҳон боғидин ул сарви гуландом етар,
Ул чу етар сояйи сарву майи гулфом етар.
Базм бу навъ ўлди эса сарв ҳадисин демаким,
Ғунча била наргисидин шаккару бодом етар.
Дин улуси қатли учун куфр эли ҳожат эмас,
Эй фалак, иш гар будур, ул офати ислом етар.
Ҳар нафас, эй ишқ, анинг дарди ўтин кўнглума ёқ,
Бўлса бу марҳам чу онинг ранжиға ором етар.
Нўши висолинг била аҳбобни қил ком раво
Ким, менга дардинг майи хунобасидин ком етар.
Тоғ киби торт қаноат этаги ичра аёғ,
Даври фалакднн сенга бир қурс агар шом етар.
Ўтти кўп айёму Навоийға ишинг фитна эди,
Мунча-ўқ ўлғай ситам, зй фитнаи айём етар.
229

Ҳуш чун май базми ичра дилситонимдин кетар,
Тоби жисмимдин ҳаёт озурда жонимдин кетар.
Базмдин усрук чиқибким, отланур олифтавор,
Ҳуш бошимдин, хирад ваҳму гумонимдин кетар.
Тунд маркаб узра жисми ҳар тарафким бўлса хам
Тенг бўлуб ҳам тоби жисми нотавонимдин кетар.
Мастлиғдин ҳар кишига чопса маркаб хўйфишон
Ғайратидин ашк жисми хунфишонимдин кетар.
Уйга етгунча етар юз қатла жоним оғзима,
Чун уюр ранжу алам руҳи равонимдин кетар.
Саъб иш эрмиш ишқ, ёраб, ё менинг жонимни ол,
Йўқса бу бебоклик номеҳрибонимдин кетар.
Эй Навоий, жонима еттим кўнгул афғонидин,
Ёним этгил чоку ул Мажнунни ёнимдин кетар.
230

Тилаб юзунгни кўнгул ҳажрдин фароғ истар,
Қаронғу тунда нечукким киши чароғ истар.
Биҳишт борида дўзах сари қилур оҳанг,
Ҳабиб кўйи туруб улки гашти боғ истар.
Салоҳ кўнглакини йиртиб оҳ ўтин ёрутуб,
Кўнгул фироқим аро кўксум узра доғ истар.
Сочингни ислабон ошифтамен зиҳи савдо,
Бировки мушкдин осойиши димоғ истар.
Ҳаёт бодасидин нашъаи доғи хайф анга,
Ки лабларинг майи даврида ўзни соғ истар.
Бу нақди жаннат ародур бировки, дайр ичра
Май ичса муғбачалар илгидин аёғ истар.
Қўюнг Навоийи бедилни қилса кўйига азм,
Ки кўнгли итмиш анинг – айламак сўроғ истар.
231

Боғ атри чу насими гулу шамшод берур,
Ёрнинг гул юзу шамшод қадин ёд берур.
Борса Парвез бари ҳашмати елга не ажаб,
Жони Ширинни чекиб оҳки Фарҳод берур.
Жилва қилди қадингу наргису гул бўлди тонуқ,
Анга қуллуқ хатиким савсани озод берур.
Кўрмон бўлса юзунг мусҳафини тифли чаман,
Нега гул дафтари авроқини барбод берур.
Эй ажал, сун бўюн ул ғамзағаким бош чекмас,
Ҳар не таълимки шогирдға устод берур.
Қилма бедод бурунроқки кетургайлар юз
Ангаким, зулмкаш эл чекса фиғону дод берур.
Тиғи девона Навоийни не ғам қатл этса,
Чун анга жон яна ул ҳури паризод берур.
232

Қаю тарафки қуёш янглиғ ул нигор борур,
Сўнгича соя масаллик бу хоксор борур.
Дема нужумки кўк терлар оҳим ўтидин,
Ки шоми ғам анга кўп шўълау шарор борур.
Куларда риштаи дурдек тишинг кўруб, ашким
Тизилган инжу масаллик тузуб қатор борур.
Фиғонни забт қилурман валек ул қотил
Чу жилва айлади, илгимдин ихтиёр борур.
Ичимда юз бошоғ, эй гул, не айб ингрансам,
Алам топар тобониға анингки, хор борур.
Бу гулистон аро булбулға раҳм қил, эй гул,
Ки ҳай, дегунча ҳазон юзланиб, баҳор борур.
Навоий ўлса едик кўйи итлари сўнгакин,
Рақиб қилма гумонким десангки ёр борур.
233

Хатти то бош чекти кўнглин май била хушҳол этар,
Ҳуснихат истаб юз авроқин ҳамоно ол этар.
Лекин ул ўтни оёғ бирла ўчургандек босиб,
Хаттининг хайли юзининг шўъласин поймол этар.
Пар чиқарди ул пари юзига йўқким, эгнига,
Ваҳ, не пардур буки андин элни фориғбол этар.
Хат эмаским, қилди ҳусни кишварин зеру забар
Ким, бу янглиғ юзни машқ авроқидин тимсол этар.
Ҳуснихатдин сабзипўш ўлмоққа норози эдим,
Кўр не ҳол ўлғайки, ул кисватни эмди шол этар.
Ҳусни зоҳирдин не ҳосил, эй хуш улким, ҳар нафас
Шоҳиди маъни юзидин ўзни фаррух фол этар.
То саводи хаттини кўрмиш Навоий заъфдин,
Жисмини килк анда меҳнат ўқларидин нол этар.
234

Оҳим ғамингда гунбади ахзарни куйдурур,
Ҳар учқуни фалакда бир ахтарни куйдурур.
Оташкада ўтида самандар топар ҳаёт,
Кўнглум ўти валек самандарни куйдурур.
То қоматингға не учун ўхшатти боғбон,
Оҳим самуми сарви санубарни куйдурур.
Бир ўтдурур танимдаки, анинг ҳарорати
Кўнглакни кул қилур, доғи бистарни куйдурур.
Дерларки оғиз ўт деса куймас вале бу оҳ
Чун сабт бўлса хомау дафтарни куйдурур.
Лаълинг хаёли кўнглума ўт солди, ваҳ, кўрунг
Не тез эрур бу бодаки соғарни куйдурур.
Соқий ғам ичра ўлди, Навоий, пиёла тут,
Ким ғуссалардин ушбу ўт аксарни куйдурур.
235

Кўнглум ўтин зоҳир этсам барча олам ўртанур,
Шўъласин гар тортсам тўққуз фалак ҳам ўртанур.
Момуғ узра босибон кофури қўйманг доғима
Ким момуғ доғи туташур, ҳам бу марҳам ўртанур.
Гар ғаминг сўзокидин кўнглум куяр, эрмас ажаб,
Ҳар кўнгул ичраки тушти шўълаи ғам ўртанур.
Айб эмас ҳар лаҳза оҳим шўъла чексаким, кўнгул
Бир юзи ўтлуқ фироқи ичра ҳар дам ўртанур.
Ишқинг ўти учқунидин жисмим андоқ куйдиким,
Барқ хошак узра тушса бу сифат кам ўртанур.
Қайнабон кўз чашмасидин ашк жисмим ўртади,
Етса жўшон су қаю узв узра маҳкам ўртанур.
Эй Навоий, кўнглум ўти узра су қуй бодадин
Ким, кўнгул ул ўтқа етмас бўлса бу нам ўртанур.
236

Кеча ҳар кавкаб кўрунгач, ёдима ойим келур,
Ой чу толеъ бўлди меҳри олам оройим келур.
Зуҳду тақво бутрашингким, бу кеча май ичгали
Байтул ахзонимға шўхи бодапоймойим келур.
Бу сариғ юзунгни кўрмаски қилғай кўнгли раҳм,
Баски юзга қонлиғ ашки чеҳра олойим келур.
Ваҳ, не ҳижрондур буким, айлай десам зикри висол
Дам-бадам оғзимға оҳи меҳнат афзойим келур.
Шайх ибриқу, ридосин чун кўрармен, ёдима
Дайр аро паймона бирла бодаполойим келур.
Озими дашти фано бўлдум келур Мажнун доғи
Гар қадам тез урмон андиндурки, ҳампойим келур.
Кўзлару жону кўнгулда манзил эт ороста,
Эй Навоийким, букун маҳбуби худройим келур.
237

Кундуз ул хуршиди рахшондин кўзумда ёш эрур,
Кеча ҳолим зулфи савдоси била чирмош эрур.
Олмағандин нақди бирла йиқмаған меҳроб йўқ,
Эй мусулмонлар, не кофир кўз, муфаттин қош эрур.
Чок кўксумдин ичимга солиб ул ой кўнглидек
Асрарамким, ҳам ул-ўқ бошимға етган тош эрур.
Раҳм эмас бераҳмлиқдур сурмасанг бошимға рахш
Ким, бу кўп қатла анинг помоли бўлған бош эрур.
Ишқ сиррин неча кўнглум ичра пннҳон асрасам,
Ҳам кўнгул ўти забона чеккач элга фош эрур.
Қайси гул базмики суға, нўқса елга бормади,
Бу чаманда то булут саққо, сабо фаррош эрур.
Масжид ичра истасанг зуҳду риё аҳли аро
Ким, Навоий дайр ичинда дохили авбош эрур.
238

Жунун салосилидин бўлди жисми зори ҳақир,
Сўнгак халолки бўйниға тақтилар занжир.
Фиғони зорима раҳм этти турфа ишдурким,
Парини айлади мажнун фусун била тасхир.
Не тонг кетурса менга ишқ ҳар дам ўзгача ҳол
Ки, шўъла васфи аро дам-бадам эрур тағйир.
Хатинг саводи аро ожиз ўлди аҳли қалам,
Ки ёзди килки қазо бирла котиби тақдир.
Гар этса жонни тамаъ улдурур ҳаёти абад,
Қабул қилмаса ўлмактин ўзга йўқ тадбир.
Сен ўзлукунг бутин аввал ушатқил, эй зоҳид,
Ҳамиша дайри фано аҳлин этгучи такфир.
Навоий андоқ эмиш мастким, хабар йўқ анга,
Ки мухтасиб ани кўй ичра айламиш таъзир.
239

Хўблар тиғи етишмасдин бурун бу зор ўлар,
Чин эмишким, бўлса кўп қассоб, қўй мурдор ўлар.
Демаким ҳар дам кўзидин юз киши бемор ўлур,
Кирпикидин кўз юмуб-очқунча минг бемор ўлар.
Ўлмакимдин қилма ҳайрат, эйки чектинг тиғи кин,
Қотил ар сенсен, менингдек нотавон бисёр ўлар.
Дардидин ўлмон танимда чексалар пайконини,
Жонни ҳар кимнинг танидин чексалар ночор ўлар.
Кўнглума бир тиғ ила ўлмакни осон айлаким,
Фурқатингдин ул заифи нотавон душвор ўлар.
Ишқ базми бодаси гар бўлса мундоқ руҳбахш,
Қони ўз бўйниғаким, бу давр аро хушёр ўлар.
Бенаволар оллида умри абаддин яхшироқ
Ҳар кишиким фақр йўлинда Навоийвор ўлар.
240

Гулни найлай, хотир ул рухсори гулгун соридур,
Қўй гулафшонни, кўнгул боғи ҳумоюн соридур.
Чекти қатлим тиғини гардуну мен ҳам оҳ ўтин,
Оҳким, қатлимға оҳим доғи гардун соридур.
Кўзларинг девона кўнглум жонибин тутти, не тонг
Ишқ даштида кийиклар хайли Мажнун соридур.
Номасин кўргач недин кўзу кўнгулга бўлди рашк
Ким, агар ул бўлса хат сори, бу мазмун соридур.
Эл қадинг зикрин қилурда оқса ёшим тонг эмас,
Тифли софий табъи майли сўзу мавзун соридур.
Подшоҳеким, қаноат махзанин истар, эрур
Бир гадодекким, хаёли ганжи Қорун соридур.
Эй Навоий, иста маъни оламинким, келди дун
Ҳар кишиким, майли ушбу олами дун соридур.
241

Чун мени мажнун бошин атфол тоши синдурур,
Оҳ ўти жўлида сочимдин анга кийз куйдурур.
Аҳли диллар чеҳра очти, ёр очманг дийда ким,
Ҳар киши ул юзга кўз олдурди, кўнглин олдидур.
Кўргач ул юзни бошимға урди юз тиғи бало,
Кўрки, чиққур кўз бошимға не балолар келтирур.
Кўзда асрабмен бағир қонин, тилар бўлсанг хино,
Суртсам кўзни аёғингға ҳамул дам билгурур.
Бул ажаблиқлар жунунум ичра кўрким, халқни
Ишқ бир дам йиғлатур ҳолимға, бир дам кулдурур.
Навбаҳори ҳусн деб топма фириб, эй шўхким,
Чарх даври навбаҳор ўтмай хазонин еткурур.
Эй Навоий, ҳажр андуҳида маст ўл зинҳор
Ким, кўнгулдин ғамни бир дам зойил этган майдурур.
242

Белу оғзини кўрар кўрмаста чун пинҳон эрур,
Бас муни қучмоқ, ани ўпмак қачон имкон эрур.
Мен доғи белину оғзинки кўрдум-кўрмадум,
Йўқ таманноларни топқан-топмаған яксон эрур.
Бевафолар қадду мужгонини кўп қилманг хаёл
Ким, бири туз ўқдурур, бу бир итик пайкон эрур.
Ишвагарлар лаблари қайдиға жондин кечмангиз,
Негаким ўз қасди жони қилған эл нодон эрур.
Туну кун деб истаманг ҳар лаҳза зулфу юзларин,
Ким бу бир дуди бало, ул шўълаи ҳижрон эрур.
Нўш эмастур даҳр базмида керакким, нешдур,
Май демаким, соғари даврон ичинда қон эрур.
Эй Навоий, бу ғариб ишларки таклиф айладинг,
Бизгадур бисёр мушкил гар сенга осон эрур.
243

Кўнглума ҳажрингда жаннат гулшани зиндон эрур,
Кўзума сенсиз гулистон боғи хор афшон эрур.
Дафъа-дафъа гул сочилмайдур гулафшон боғида
Ким, менинг гулгун ёшимдин қатра-қатра қон эрур.
Баҳру тоғ этманг гумонким, ул бири кўзумга ёш,
Бу бири кўнглумга дарду меҳнати ҳижрон эрур.
Дема бир дамда булут кўкни не навъ айлар ниҳон
Ким, бу мушкил дуди оҳим оллида осон эрур.
Буки ҳар ён чоқилур барқу ғирев айлар булут,
Кўнглума ул шўъла оҳу бу бири афғон эрур.
Йўқки турмас бир замон ёмғурки бир ой ҳажридин
Ашкбор икки кўзум селобидин тўфон эрур.
Ақлингиз бор эрса қилманг ёр ҳажрин ихтиёр,
Ким бу ишни улки қилди, мен киби нодон эрур.
Ким майи васл ичтиким ҳижрон хуморин чекмади,
Хорсиз гул даҳр боғи ичра не имкон эрур.
Дўстлар, қилманг, Навоийға насиҳатким, букун
Ҳажр дардидин бағоят бесару сомон эрур.
244

Дилбаро, сендин бу ғамким менда бордур, кимда бор?
Фурқатингдин бу аламким менда бордур, кимда бор?
Мазраи айшим кўкармайдур самуми оҳдин,
Йўқса ёшдин мунча намким менда бордур, кимда бор?
Қалби рўй андуд ила саъй этса васлин, эй кўнгул,
Доғдин мунча дирамким менда бордур, кимда бор?
Бор экин вобастаи тавфиқ, йўқса, эй рафиқ,
Бу қадар шавқи ҳарамким менда бордур, кимда бор?
Қўйма миннатким, юзумдек пок юз ҳеч кимда йўқ,
Буйла ишқи пок ҳамким менда бордур, кимда бор?
Бахт ул ой қасриға қўнмас, йўқса дуди оҳдин
Бу каманди хам-бахамким менда бордур, кимда бор?
Эй Навоий, гарчи журмум кўптурур, лекин бу навъ
Хусрави соҳибкарамким менда бордур, кимда бор?
245

Ул саводи хатмудур ё сабзаи жаннатмудур,
Ё қуёш узра ёзилган ояти раҳматмудур?!
Буки сенсиз куйдурур жонимни, билмон яхшиким,
Юз томуғнинг ўтиму, ё шуълаи фурқатмудур?!
Эйки дерсен лабларимдин ҳожатинг недур дегил,
Мен сувсиз, ул чашмаи ҳайвон демак ҳожатмудур?!
Демаким, не эркин ул ойнинг қуёшқа нисбати,
Бир-бирига иккисин ўхшатқуча нисбатмудур?!
Қаддини кўргач ҳам ўлдум, ҳам тирилдим оллида,
Рост гар дерсен қиёмат де анинг қоматмудур?!
Даъвии ҳиммат қилиб улким тилар оламда жоҳ,
Қилмоқ олуда нажосатқа ўзин ҳимматмудур?!
Гар Навоий меҳнати ҳижронда ўлди, айб эмас,
Юз туман муҳлик бало дегил ани меҳнатмудур?!
246

Яна сенсизин мунисим ғам бўлубтур,
Кўзумга юрак қони ҳамдам бўлубтур.
Қарориб кўзум дам-бадам зор йиғлар,
Анга шоми ҳажрингда мотам бўлубтур.
Ярамдин чекарга ўқин саъй қилманг
Ки, пайкон сўнгак ичра маҳкам бўлубтур.
Ичимдин нечук тортқайлар ўқинким,
Кўнгул қўймасу жон мадад ҳам бўлубтур.
Кўнгулга ёқар кирпикингнинг хаёли
Менинг захмима неш марҳам бўлубтур.
Ғуборин тилаб йиғларга ҳар дам, эй кўз,
Ки ашкингдин-ўқ ер юзи нам бўлубтур.
Бу гулшан аро барг тўтилариға
Хазон тифли бас боиси рам бўлибтур.
Вафо шахсининг фарқини чарх тиғи
Ики бўлди, ваҳким, бири кам бўлибтур.
Эмас ғам юкидинки, қошингни кўргач
Навоий сужуд этгали ҳам бўлубтур.
247

Бағримни тиғи ҳажр ила пора қилдилар,
То ёр кўйидин мени овора қилдилар.
Бутгудек эрди васл ила то кўнглум жароҳати,
Ҳижрон қиличи бирла яна ёра қилдилар.
Мазмуни ўлмагу оти ҳижрон ғами деган
Юз минг жафони жонима якпора қилдилар.
Турған ёшим оқиздилар ул он фироқида,
Собитларимни кавкаби сайёра қилдилар.
Воиз уни суруд эрур ишғоли айшиға
Қисмат кўйинда оники майхора қилдилар.
Май тутки, жом даврида-ўқ топтилар илож
Жамъики чарх даврини наззора қилдилар.
Ё раб, не дей аларники, мискин Навоийни
Беҳушу, ақлу, бедилу бечора қилдилар.
248

Фиғонки, ёр вафо аҳлиға ситам қиладур,
Ниёзу ажз гуноҳиға муттаҳам қиладур.
Наими васлиға хўй айлаган кўнгулларни
Асири ҳажр этибон мубталойи ғам қиладур.
Рақиб беҳуда тақрири бирла юз тақсир,
Заиф ғамзадалар отиға рақам қиладур.
Не ҳукм қилса вафо хайли журмида ғам эмас,
Бу зулм эрурки жафо аҳлини ҳакам қиладур.
Муҳаббат аҳлини, во ҳасрато куюб ўртаб,
Аларнинг оҳи ўтидин ҳарос кам қиладур.
Чу гул вафосиз эрур неча асраса, ваҳким,
Кўнгул қуши гулистондин эмди рам қиладур.
Замона ўқ киби тузларни синдуруб ёдек,
Аларки эгридурур шаҳға муҳтарам қиладур.
Навоий ўлгай эди бўлмаса умиди висол,
Бу қасдларки, анга ҳажр дам-бадам қиладур.
249

Эй жалолу раҳматингдин гар залилу гар муаззаз,
Сабҳаи кавнайн ўлуб отинг тирозидин мутарраз.
Юз бу оламча яратмоқ қудратинг оллида жоиз,
Садъякин ижод қилмоқ ўзгаларга йўқ мужавваз.
Мунча хилъат маҳзани инъому ташрифингдин ўлди,
Чарху тоғу баҳрға атлас вагар хорову гар хаз.
Санъатинг саббоғидин кўк золи кийган хуллаи мовий,
Хошия бўлған шафақдин зиллиға ранги гул газ.
Офаринишни ихота айлабон андоқ вужудунг.
Ким, муҳит ул доира кўк нуқтадекким бўлса марказ.
Боғбонга чун ғино айлаб насиб эҳсонинг илги,
Хўша-хўшаки зумуррад, гоҳ лаълиноб осиб раз.
Нафс хор этмиш Навоийни, азиз эт фақр бирла,
Эй жалолу раҳматингдин гар залилу гар муаззаз.
250

Сарв янглиғ жилва қилсанг ноз ила, эй сарвиноз,
Жонлар этгайлар аёғингға фидо аҳли ниёз.
Танда ҳар наъл ичра бир тил шакли зоҳир айладим,
Дайр учун жисмим ғами ишқингға юз тил бирла роз.
Нури рухсоринг кўнгулни қилди су, ваҳ, кўрмадук
Шамъ тоби уйлаким андин лаган топқай гудоз.
Ул санамким, қасри атрофида эл бош қўйдилар,
Қаъбадекдурким, қилурлар барча соридин намоз.
Ё сипанд эт юз ўтиға кўзларимнинг мардумин,
Ё юзунгни ёпиб айла эл кўзидин ихтироз.
Ишқ агар комилдурур маъшуқин маҳкум этар,
Бўлмайин маҳмуд бўлмоқ истама ёринг аёз.
Гар Навоий йиғласа ишқинг мижозидур деманг
Ким, назар пок айлагач, айни ҳақиқатдур мажоз.
251

Шаҳсуворим тавсани айларму оё пўя тез,
Ё қуёш тарки фалак рахшин қилибдур гармхез.
Ул шиҳоб эрмаски, майдони аро гўй урғали
Саъди кавкаблар тушар ерга қилиб кўктин гурез.
Гардлиғ чавгон ҳамида ахтар ўлғай уйлаким,
Гўйи ғабғаб даврида чавгони зулфи мушкбез.
Маркаби тер қатраси бирлаки ҳар ён сочилур,
Бир саҳоби дурфишондур ер юзига қатра рез.
Гўйи чавгон зарбидин тутмоқ била ҳар дам ҳаво,
Эрурким бийм шишаи гардунни қилғай рез-рез.
Соқиё, май берки бу майдон аро гўй урди ул
Ким, фалак чавгони бирла қилмади ҳар дам ситез.
Гўй учун инди кавокиб гардидин ер тутти авж,
Эй Навоий, воқиф ўл, гўёки бўлди рустахез.
252

Чу нома чирмадим ёзиб юзунг васфида шавқ ангез,
Дамимдин ўт тушуб бир бошиға қилди они гулрез.
Ўтум гар лаҳза-лаҳза тездур эрмас ажабким, бор
Самандинг тез аёғидинки секрир шўъла андин тез.
Оч ул гулранг оразники, андоқ ҳеч сувратда
Қазо наққоши не чеҳра кушой ўлмиш, не ранг омез.
Чиқиб сархуш, чопиб абраш, кирар майдонға ул маҳваш,
Ажаб эрмас агар тушса бори оламға рустохез.
Малак хайли бўлур девона кўргач ул паривашни,
Мени мажнунға шайхи бехирад талқин қилур парҳез.
Эрур мазлуму золим қатли ишқ оллида кўп осон,
Агар Фарҳод ўлди, қатл топмай қолдиму Парвез.
Агар жон пардаси кирпикларингдин бўлди парвезан,
Бу ҳам хуштурки рухсоринг хаёлидин эрур гулбез.
Мени хилватдин, эй зуҳд аҳли, муғ дайри сори бошланг,
Ки беҳад хуш ҳаводур кўп терилган гунбаду дахлез.
Навоий хонақаҳдин дайр сари борса айб этманг
Ким, ул асру кудурат зоридур, бу бас нишотангез.
253

Бас эттим ашкфишонлиғ чу зоҳир эттинг юз,
Нечукки меҳр кўрунгач ниҳон бўлур юлдуз.
Жафоға қўптунгу тушти аёғингға зулф,
Нечукки соя замонеки меҳр турғай туз.
Муғанниё, неча оҳанги ҳажр, ваҳ, бер, ҳам
Висол торини беркит, фироқ риштасин уз.
Ғариб тийрадур базми айш, эй соқий,
Қадаҳ қуёшин олиб, бода ламъасин кўргуз
Фалакни соғар этиб тут вале бу шарт била,
Қи томса тўққузу, оқса ичур менга ўттуз.
Ҳариф бўлмаса зинҳор майға сунма илик,
Ки заҳрдур кишиким бодани ичар ёлғуз.
Навоий атласи гардундин этса майи поло,
Чу дайр дурдикашимен деманг бодани суз.
254

Сарвқадлар агар биру гар юз,
Юздин эрмас бири бизинг била туз.
Ғаразим ул санамға сажда дурур,
Ер ўпай деб қошида қўйсам юз.
Юзидин зулфиға кўнгул бормас,
Кимса шабравлиғ айламас кундуз.
Не биров бўлса ҳамраҳинг тоқат,
Не таҳаммулки киргасен ёлғуз.
Ҳар кўзум ул қуёш фироқи туни
Бир фалакча аён қилур юлдуз.
Бормен, эй пири дайр, бас махмур
Карам айла, каромате кўргуз.
Қади ҳажрида тортсам нола,
«Рост» оҳангки, эй Навоий, туз.
255

Қилур пайконларинг кўнглум ўтин тез,
Агарчи қатра бўлмас шўъла ангез.
Танимға ул баҳори ҳусндин ўт
Тушуб, ҳар дам урармен барқдек хез.
Эрур гулбарги узра оби ҳайвон,
Лабинг ул дамки бўлғай бода омез.
Деманг лаъли майидин ижтиноб эт,
Не суд этгай менга ўлгунча парҳез.
Осиғ йўқ жони ширин берса Фарҳод
Чу Ширин лаълидин ком олди Парвез.
Вафосиздур баҳори умри, соқий,
Майи гулранг узра айла гулрез.
Ул ой васлин тилар бўлсанг, Навоий,
Ҳам ул шаб зиндадору ҳам саҳархез.
256

Кўрунур оташин лаълинг дилафрўз,
Магар оллингда чектим оҳи жон сўз.
Топилмас нур аро оламда хуршид,
Кўрунгач ул жамоли олам афрўз.
Висол айёми тонг йўқ очса рухсор,
Ки доим очилур гул бўлса наврўз.
Қуёш остида гардун сабзи ҳинги
Кўрунмас маҳвашим чун минса кўк бўз.
Кўнгулга ғам тошидин берма рамким,
Ҳануз ул сайд эрур мурғи нав омуз.
Кўп оттинг новаку, дилдўз, ваҳм эт,
Навоий ҳам чекардин оҳи дилдўз,
257

Не айб жон менга беҳол бўлса жононсиз,
Не ҳоли бўлғай ўлук жисми зорнинг жонсиз.
Тўққуз фалакдин ўтар гарчи новаки оҳим,
Қилурмен они ул ойға чекарда пайконсиз.
Кўнгул аро бири ўтмай бири етар ғами ишқ,
Бу уйда бир нафас эрмон азиз меҳмонсиз.
Жаҳонни тутти висолида шодлиғ ашким,
Баҳор сайли кам ўлмиш жаҳонда туғёнсиз.
Ичимда кирпики, гар нола айласам тонг йўқ
Кўнгулга неш тикилса бўлурму афғонсиз.
Менга қадаҳни дамодам етургил, эй соқий,
Ки ғам ҳалок қилур бор эсам даме онсиз.
Навоий ўлса деманг, хўбларки, кимдин эди,
Сиз эттингиз юрагин чоку бағрини қонсиз.
258

Қуш кетурди номангу кўнглумни қилди шўълахез,
Айлади гўё қанотининг ели бу ўтни тез.
Зор тандин минг тугон солмиш қаро ўлсам не тонг
Гулшани умрумға бу янглиғки бўлмиш баргрез.
Ҳар сари ҳажрингки совурди кулумни, йўқ турур
Ишқ ила дард аҳлиға мундоқ насими мушкбез.
Эйки дерсен чиқмамиш ул масти кофир қатл учун,
Бас недин ислом аро бу навъ тутмиш рустахез.
Гар саломат истасанг неким етар таслим бўл,
Ким ситез аҳлиғадур андин етар кўпрак ситез.
Истама мендин дамодам бода ичмак, эй рафиқ,
Қим нишотим соғарин ғам тоши этмиш рез-рез.
Эй Навоий, чун заруратдур бу мискиндин раҳил,
Хоҳи тутқил гўшаи, хоҳи жаҳон мулкини кез,
259

Онсиз ўлмоқ эрур ўлмоқ жонсиз,
Бўлайин жонсизу бўлмай онсиз.
Қоши бу чок кўнгулдин айру
Не олмиш ёйи эрур қурбонсиз.
Оҳким, дард юзидин чиқмас,
Ўқ эмас бўлса эрур пайконсиз.
Ишқ дарёсиға, эйким, кирдинг,
Билки, бу баҳр эрур поёнсиз.
Ёрсиз кўнглум эрур ошифта,
Мулк ошуб топар султонсиз.
Суву ўт ичрасиз, эй кўзу кўнгул,
То ул ой оразиға ҳайронсиз.
Гар Навоий чекар ун ҳажр куни,
Йўқ ажаб тун эмас ит афғонсиз.
260

Эй шикибу сабр бир кун худ менга ёр эрдингиз,
Ёрлиғ ҳам бўлмаса теграмда худ бор эрдингиз.
Келса эрди ҳар бало оллимға асраб қўймайин,
Оҳу афғон қилғали мендин хабардор эрдингиз.
То асири ишқ бўлдум, қочтингиз ул навъким
Бизга то бор эрдингиз гўёки ағёр эрдингиз.
Пандингиздин эмди эрмасмен малул, эй дўстлар,
Доимо мен хастаға мундоқ ситамкор эрдингиз.
Деманг, эй жону кўнгулким хорбиз ёр оллида
Гар эрур ул ёр то бор эрдингиз хор эрдингиз.
Эй харобот аҳли, демангким недин ғамнокбиз,
Маст эдингким ғам эди ҳар гаҳки ҳушёр эрдингиз.
Бир йўли қовманг Навоий кўнглини, эй шўхлар,
Ким гаҳи ул бенавонинг кўнглин асрор эрдингиз.
261

Нозанинлар бенаволарға тараҳҳум айлангиз,
Лутф агар йўқтур, ғазаб бирла такаллум айлангиз.
Гаҳ бийик, гаҳ паст гирён кўрсаигиз ушшоқни,
Фош кулманг, сиз ниҳон бори табассум айлангиз.
Ҳажри зулмидин қатиғ ҳолимни, эй жону кўнгул,
Билдингиз ёр оллида бориб тазаллум айлангиз.
Эй балоу дард ўтлар худ солибсиз жонима,
Лек сиз ҳам гаҳ-гаҳ ул ўтдин таваҳҳум айлангиз.
Қон агар ютсам қарориб ахтарим, эй хатту хол,
Сиз майи лаъли билан бори танаъум айлангиз.
Биз фано туфроғи бўлдуқ дайр аро, эй аҳли зуҳд,
Хонақаҳ саҳнида сиз баҳси тақаддум айлангиз.
Эй муғаннийлар, Навоий маст эди, кеч уйғонур,
Они уйғатмоққа бир дилкаш тараннум айлангиз.
262

Рози эрмасмен кўнгул чокини пайванд этсангиз,
Қолғонин ҳам кошки парканд-парканд этсангиз.
Итлари оллинда солибким мени ул кўйдин,
Қовмоқ истарлар, даме машғулу хурсанд этсангиз,
Қайд этарда ул пари кўйида мен девонанн
Итлари занжири, бирла кошки банд этсангиз.
Сўрмоғимга келса Мажнун нетти, эй аҳли жунун,
Ваъзу панд айтиб мени бир дам хирадманд этсангиз.
Телба итни демангиз мендек нединким, ор этар
Ақлу хуш аҳлини бир Мажнунға монанд этсангиз.
Эйки, дебсиз пандингиздин бодани тарк этгамен,
Тарк этан аввал мени шоистаи панд этсангиз.
Гар аччиғ йиғлар Навоий дафъиға, эй шўхлар,
Нетти оллинда туруб бир дам шакарханд этсангиз.
263

Дўстлар, аҳли замондин меҳр умиди тутмангиз,
Меҳри гардун бўлсалар кўз нуридин ёрутмангиз.
Гар шоҳ ўлсун, гар гадоким, солмангиз юзига кўз,
Ёдини балким кўнгул атрофида ёвутмангиз.
Зулм ила юз чок қилғон танға гар марҳам ёқиб
Буткарурбиз десалар ул захмларни бутмангиз.
Эл жафосининг малоли қилса ҳар дам қасди жон,
Кўнглунгизни ғайрибекаслик била овутмангиз.
Ўксуди эл майли мендин бир йўли, эй дарду ғам,
Гаҳ-гаҳи сиз бори бошимдин қадам ўксутмангиз.
Ҳажр ўтин жонимға ёқтим, кўрсангиз усрук мени,
Эмди, эй панд аҳли, дўзах ўтидин қўрқутмангиз.
Чун Навоий дашт тутти, эмдн зинҳор, эй вуҳуш,
Ким башар жинснни ул Мажнун сари ёвутмангиз.
264

Мени бир нома бирла дилбарим ёд этмади ҳаргиз,
Қулин қайғудин ул хат бирла озод этмади ҳаргиз.
Сиришким сайли йиқмай қўймади худ сабр бунёдин,
Бузуғ кўнглумда тарҳи васл бунёд этмади ҳаргиз.
Балолар тоғини ҳажринда тирноғим била қаздим,
Мен этган ишни ошиқлиқда Фарҳод этмади ҳаргиз.
Чу нақди сабр торож айладинг, кўнглумга ўт солдинг,
Бу навъ ўз кишвариға шоҳ бедод этмади ҳаргиз.
Фироқ айёмида кўп нафъ еткурди бу ким кўнглум
Ўзин ул шўхнинг васлиға мўътод этмади ҳаргиз.
Не тонг девона кўнглум итларингга таън қилмоқким,
Ебон юз дарду меҳнат тоши, фарёд этмади ҳаргиз.
Эрур ишқ оллида жоним фидо қилсам ҳануз озким,
Ул ойдин ўзгани қатлимға жаллод этмади ҳаргиз.
Не тонг, эй муғбача, ишқингда маст ўлсамки, пири дайр
Бу икки ишдин ўзга бизга иршод этмади ҳаргиз.
Агар бузди Навоий кўнглини ул бевафо тонг йўқ,
Вафо аҳли уйин чун ишқ обод этмади ҳаргиз.
265

Кўнглум олди ёр чун юзига боқиб турди кўз,
Ваҳки, олдурди кўнгул ҳар кимса ким олдурди кўз.
Боққоч ул қотилға солди бошима тиғ узра тиғ,
Оллоҳ-оллоҳ, не балолар бошима келтурди кўз.
Ҳажр шоми кўз ёшим бошимдин ошти уйлаким,
Су йўлин ҳар сари айлаб, рахналар билгурди кўз.
Оҳ ўтидин айлади зоҳир кўнгул барқи бало,
Нечаким кўнглумга офат ёмғури ёғдурди кўз.
Қўҳи дард ўлдим мену теграмда хушу сабр элин
Ёғдуруб ёшимни сайли ашк бирла сурди кўз.
Ҳажр кожидин кўзумга ҳар замон ўт чоқилур,
Бу чақинларға таним хошокини куйдурди кўз.
Оҳ ўтидин бори қутқарди букин, ашки аро,
Сув кишиси янглиғ ўз мардумларин ёшурди кўз.
Наҳс юлдуздек кўзи чун тушти, барҳам бўлди базм,
Мухтасиб майхона аҳли айшиға еткурди кўз.
Эй Навоий, истама мендин кўнгулким, ёғдуруб
Жолаи ашкин, кўнгулнинг шишасин синдурди кўз.
266

Дўстлар, олам элига ёру ҳамдам бўлмангиз.
Ёр ила ҳамдам демайким, ошно ҳам бўлмангиз.
Ошнолиғ айлабон ўз жонингизға ҳар замон,
Боиси юз минг жафоу меҳнату ғам бўлмангиз.
Еб паривашлар фирибин сўнгра топмай илтифот.
Мен киби девонау расвойи олам бўлмангиз!
Эй висол аҳли, ул ойнинг дарду ҳажридин мени
Кўп кўруб ғамнок сиз ҳам асру ҳуррам бўлмангиз.
Васлу айш обод қилсун халқни, эй дарду ғам,
Сиз бузуғ кўнглумдин ўзга ерга маҳрам бўлмангиз.
Эй харобот аҳли, йўқ инсонда имкони вафо,
Мастлиғдин дев ўлунг зинҳору одам бўлмангиз.
Гар Навоий ҳажр аро бўлди залил, эй аҳли васл,
Эмди навбат сизгадур, мунча муаззам бўлмангиз.
267

Менга ул кўзи қаро деди чучук чиндин сўз,
Не ажаб ани қаро кўз десаму ширин сўз.
Лаби юз ваъдани андоқ манга ёлғон қилди.
Ки дей олмас киши юз йилда бир андоқ чин сўз.
Ҳажринг афсонасидин сўз дер эсам ҳажр туни
Топмағай тонгғача тун йил эса таскин сўз.
Белию лаъли лаби сўзида лол ўлди хирад
Ким, эрур бири дақиқу бири бас рангин сўз,
Ҳар фасоҳатки лабинг қилди Масиҳо эшитиб,
Жон топиб келмади оғзи аро жуз таҳсин сўз.
Ҳусни васфида сўзум тутти бари оламни,
Муршиди ишқ менга айлагали талқин сўз.
Базми айш ичра Навоий не ажаб урмаса дам,
Айта олмас чу нишот аҳли аро ғамгин сўз.
268

Бўлди шому жонға ул ой ҳажридин қайғу ҳануз,
Етти субҳу кўзларимга кирмамиш уйқу ҳануз,
Оби ҳайвонинг ғамидин токи заъфим бўлди саъб,
Бермамиш бир қатра бўғзум ичра, жоно, су ҳануз.
Жавр ўқин оттинг вале бийм эрди ҳижрон тиғидин,
Етти ул ҳам бошима, кўнглумдин ўтмай бу ҳануз.
Новакинг умридурур кўнглумда хандон бўлғали,
Бор анинг муфрит жунунидин мунга кулгу ҳануз.
Сеҳр ила ул кўз қилиб зулфунг камандин аждаҳо,
Бузди олам хилқатину бас айламас жоду ҳануз.
Шоҳиди мақсуд акси кўнглума тушмас деманг,
Ғайри нақшиднн магар пок эрмас ул кўзгу ҳануз.
Деди бўл фоний висолим истасанг, бўлдим фано,
Эй Навоий, сўрки мундин ортуғ истарму ҳануз.
269

Чун қўярмен ул жаҳон оройиши базмиға юз,
Айш базмин, соқиё, Боғижаҳонорода туз.
Сарвда йўқ гул киби рухсору гулда кўзу қош,
Ҳусн аро эй гулъузор сарв қадсен сен тўкуз.
Тиғ агар чексанг сурар эрнинг доғи тиғини, бор
Ёлғуз эрмас илтимоси қатл агар чексам бўғуз.
Телбадур нокас рақибинг, қатл эрур вожиб анга,
Мундин ўзга йўқ иложи итким бўлғай қутуз.
Май учун, зуҳдум ридосин ол гарав, эй пири дайр,
Дема найлай, чун харобот аҳли ичса бода суз.
Чун ети қат ерга киргунг оқнбат холо, не суд,
Гар сипеҳр ажносидин оллингға тортарлар тўқуз.
Ваҳки, то бир кўрди ўл юзни Навоий, эй рафиқ,
Сабри юздин бирга келди, шавқи бўлди бирга юз.
270

Эй муғанний, чун ниҳон розим билурсен соз туз,
Тортибон мунглуғ наво созинг била овоз туз.
Навҳа оҳанги тузуб оғоз қил маҳзун суруд,
Ул суруд ичра ҳазин кўнглумга маҳфий роз туз.
Тузма оғоз айлабон Фарҳоду Мажнун қиссасин,
Десанг эл куйсун менинг дардим қилиб оғоз туз.
Истасангким нағманг ичра кўп халойиқ ўлмагай,
Ул иковдин кўп вале мендин тарона оз туз.
Гар менинг ҳолим десанг туз барча достони ниёз,
Дилбаримдин нағма соз этсанг суруди ноз туз.
Чун бу гулшанда нишиман қилғали қўймас хазон,
Гул фироқи савтин, эй булбул, қилиб парвоз туз.
Базм аро ўртар Навоийни ниҳон мунглуғ суруд,
Эй муғанний, чун ниҳон розим билурсен соз туз.
271

Сенга хўйдин тоза бўлмиш обиҳайвон бирла юз,
Ҳажридин оғушта бизлар ашки ғалтон бирла юз.
Шамъи васл эйким кўзунг ёрутти шод ўлким, менинг
Рўзғоримға қарорди дарди ҳижрон бирла юз.
Бир сариғ коғаздурур тим-тим қизил бўлған манга,
Қатра-қатра ашкдин нақш айлаган қон бирла юз.
Суртарим туфроққа юз ҳижронда зое бўлмағай,
Суртар ўлсақ васл аро бир-бирга жонон бирла юз.
Эй ажал, қўйким қўяй юз ёрнинг кўйигаким,
Қўйғудекдурмен адам кўйига армон бирла юз.
Хонақаҳ аҳли нифоқидин қутулмоқ истабон
Қўймишам анинг фано дайриға афғон бирла юз.
Эй Навоий, ул қуёш ёдида андоқким шафақ,
Бизга рангин айла жоми чархи гардон бирла юз.
272

Ул пари кўйида мен девонани банд айлангиз,
Банд-бандим зулфи занжириға пайванд айлангиз.
Халқ тарки ишқи айларга мени дилхастани
Ўлтуруб, олам элига мужиби панд айлангиз.
Телба кўнглум топсангиз, эй ёр кўйи итлари,
Туш-тушидин тишлабон парканд-парканд айлангиз.
Бодаи ишқ асру маст этмиш мени, эй дўстлар.
Жомима афюн эзиб бир дам хирадманд айлангиз.
Йиғласам аччиғ малул ўлмоқ недур, эй хўблар,
Ҳазл учун гоҳи боқиб сиз ҳам шакарханд айлангиз.
Ишқ баҳрида дури васл истасанг, эй аҳли дард,
Кўнглунгуз ул нақд ёди бирла хурсанд айлангиз.
Қилсангиз тасвир Лайли ҳуснин ул ойдек сизинг,
Лек Мажнунни Навоий бирла монанд айлангиз.
273

Ёпилмас гар манга қонлиғ судин кўз,
Санга лекин очилмас уйқудин кўз.
Юзунг лавҳида важҳуллоҳ аёндур,
Не тонг гар олмасам ул кўзгудин кўз.
Боқа олмон юзунг оллимға келса,
Қамашур меҳр кўзга ўтрудин кўз.
Кўзунг эл қони тўккандин ҳасад еб,
Не қонларким тўкар ул қайғудин кўз.
Эмассен ҳолима гирёну хандон
Ки, ёшармиш сенга кўп кулгудин кўз.
Қадаҳ чарҳида май меҳрини соҳий,
Солиб ёрут менга ул ёғдудин кўз.
Навоий маст кўнглин ашк оқизди,
Гум этти охир анинг беҳудин кўз.
274

Ишқ юки айлади торами аълони кўж,
Не ажаб ар айласа мен киби шайдони кўж.
Тори сиришким чекиб дард қадим қилди хам,
Уйлаким эл чиллани тортиб этар ёни кўж.
Ўлмадим онсиз уёт бошим этибдур қуйи,
Заъф гумон этмаким қилди бу расвони кўж.
Ғам юкидин заъфлиқ шахсим эгилса не тонг
Ким, бу юк этмиш басе жисми тавонони кўж.
Захмима кирганда дард доли киби бўлди хам
Кимки эрур нақби рав чарх қилур они кўж.
Эгма қаддимға боқиб раҳм қил, эй сарв ким,
Давр басе айлади қомати раънони кўж.
Қилди Навоий унин эгри киби тори ҳажр,
Айлагали ноладин чангдек аъзони кўж.
275

Жуд эмас кўп базл учун кўп мол қилмоғлиғ ҳавас.
Ким эрур кўпдин-кўп оздин-оз они бил жуду бас.
Разл тақдим этса йўқ аҳли сафоға ҳеч бок,
Суға не нуқсон гар онинг устида ер тутса хас.
Ёр исидур ком келтурсун сабо ёхуд шамол,
Дўст таҳририға ровий хоҳ Бузар, хоҳ Анас.
Тожварлар оқ уйида сокин ўлса аҳли ишқ,
Уйладурким, булбули ҳудҳудға бўлғай бир қафас.
Корвони дард ила қатъ эт муҳаббат даштиин
Ким нидойи муждаи васл айлар анда ҳар жарас.
Сурма ул шабҳез аёғи гардин итким кечалар,
Итча йўқ кўйида гар худ Шаҳна бўлсун, гар Асас.
Ғам туни бўлса не тонг давлат куни бирла бадал,
Субҳдек аҳли сафо бирла гар урсанг бир нафас.
Дайр пири журъасин гар тутса бизга муғбача,
Нақд жондин ўзга ўтрусида йўқдур дастрас.
Эй Навоий, ишқ сиррин ким ҳавас қилса, дема
Ким эшитмакка бу сўз лойиқ эмас ҳар булҳавас.
276

Боғ аро не сарв этармен орзу не гул ҳавас,
Даҳр боғида манга ул сарви гулрухсор бас.
Ул кечаким ёр ила ёрутқамен шамъи висол,
Зинҳор, эй субҳ, агар бўлсанг Масиҳ урма нафас.
Куйди ҳам тан, ҳам сўнгаклар тушгач ул юз ламъаси,
Барқ ўтиға найлагай бир тор ила бир неча хас.
Нахли қаддинг уйла олийдурки, термак мевасин
Бўлса доғи дастрас мумкин эмастур дастрас.
Онча тийғи ишқ чокидур таним атрофида
Ким, ани кўнглум қушиға дард айлабтур қафас.
Ул маҳи маҳмил нишин ҳавдажда, кўнглум ташқари,
Не ажаб гар тинмай оқған чекса андоқким жарас.
Эй Навоий, илтимос этма санамлардин висол,
Гар десанг кўп куймайин биздин эшит бу мултамас,
277

Жонға лаълинг майи жомидур мултамас,
Не Хизр суйи, не жоми Жамдир ҳавас.
Қотилим тиғи кўзгуси занг ўлмасун,
Эй Масиҳ, ўлганим кўрсанг асра нафас.
Кўз тутарменки, бу су йўли беркигай,
Кўйидин ел учурса неким хору хас.
Кўнглум ул хол асири чу бўлмиш, эрур
Анкабутеки, санд этмиш они магас.
Не шараф отингга бўлғали поймол,
Не отинг пойибўсиғадур дастрас.
Кеч топардин талаб аҳли мақсадға йўл,
Гўйиё тинмайин нола айлар жарас.
Эй Навоий, танинг ичра жон йўқса дўст,
Ким кўрубтур икки булбулу бир қафас.
278

Кўйи тоши бошима ҳайф айласам уйқу ҳавас,
Ит уюр бўлса аёғ, илги бошин қўймоққа бас.
Чун дедим, зулфунг камандин бўйнума солғнл, деди:
Итга бўлмас Каъба қандили танобидин марас.
Оҳ ўти ўртарга жисмимни не монеъ кўз ёшим,
Барқ урғач ўртанур гар бўлса дарё узра хас.
Чоклар бўлған таним қон лаълию кўз дурридин
Булбули руҳумғадур, гавҳарлар ўткарган қафас.
Йўқса муфрит заъф аро оғзимға ул юз кўзгусин
Урмағаймен тийра бўлмоқ ваҳмидин ўлсам нафас.
Дард аро ўлсанг даво аҳли замондин истама
Ким, топилмас даҳр аро бечораларға чора рас.
Илтимос этсам лабингдин жон топар деб қилма айб
Ким Навоийға будур ўлгунча, эй жон, мултамасг.
279

Кўнгул ҳар тун фароғ истаб бало тошини ёстанмас,
Агар ҳар дам неча қатла ул ой кўйини айланмас.
Вале бу турфадурким, гар фиғони чархдин ўтсун,
Ул ой ноз уйқусидин чиқмағунча меҳр уйғонмас.
Кўнгулга лофи ишқингдин неча бердинг ўлум хавфи,
Бу янглиғ ваъда бирла гар сўрарсан эмди ҳам тонмас.
Лаби лаълинг хаёли ҳажр аро бағримни қон қилди,
Жиҳат будур ҳамоно қон ютардин гар кўнгул қонмас,
Ажал тиғи не бўлғай элни майдон ичра қатл этса,
Гар эл ғавғосидин чобуксуворим эмди отланмас.
Насими лоларўюм маҳмилиға майл қилмаским,
Қуюндек рашкдин хоки таним юз қатла тўлғонмас.
Анингдек телба кўнглум ул пари кўйига юзланмиш,
Ки гар занжирлар бирла чекарлар халқким ёнмас.
Ўтуб ишқ ичра умрум, зоҳидо, қўй зуҳд иршодин,
Киши мундоқ улуқ санъатни улғайғанда ўрганмас.
Гадолар силкидин кўйи харобот ичра хориждур,
Бировким илкига тушса қуруғ нон бодаға монмас.
Ҳужум этти жаҳон меҳнатлари, тут бода, соқийким,
Қадаҳ чекмай киши бу хайлнинг дафъиға қотланмас.
Муҳаббат ўти эл бирлаки ёқтинг, ўртанур жонн,
Навоий, йўқса ҳижронинг ўтидин онча ўртанмас.
280

Менга бир сарви гулруҳ бўлди мунис,
Ки ҳайрондур кўзи оллинда наргис.
Чу ғам базхмида майдек ҳон ютармен,
Эрур лаълинг ҳадиси нуқли мажлис.
Кўзу, қошу, юзу, зулфу, қадингдин
Мени беҳудға барбод ўлди беш ҳис.
Фалак тоқидек этти қоматим хам,
Қошинг меҳробини тузган муҳандис.
Дақойиқ ишқ илмн ичра кўпдур,
Ки тафҳимида ожиздур мударрис.
Асарсиздир кўнгулда шўълаи ризқ,
Бўлур чун қалб рўкаш айлаган мис.
Навоий эрдию жон нақди олдинг,
Тирик мумкин эмас бу навъ муфлис.
281

Бизга даврон боғидин бир сарви гулруҳсор бас,
Гоҳи андин жилва гоҳи давлати дийдор бас.
Хилъатин захмимға боғларға не хадким, истасам,
Қилса лутф андин муни тикмак учун бир тор бас.
Мен киму зулфунг таманноси, агар куфр истасам,
Итларинг бўйни танобидин менга зуннор бас.
Ҳажр ўтидин синди кўнглум, истамон қасринг паноҳ,
Соя бир кўнгли бузулғанға синуқ девор бас.
Кўзда бир уйқуни кўрсам, уйқуда кўрсам сени,
То ажал уйқуси ушбу давлати бедор бас.
Воизо, мен осий эрмон, ҳуру жаннат лойиқи,
Муғбача, соқий, мақомим кулбаи ҳаммор бас.
Ўзлугунгдин ўзни салб этсанг эваз бир комдур,
Эй Навоий, қилмағил, бу шевани зинҳор бас.
282

Гулгун май ичиб сунбули чун гулга ёпилмас,
Ул гулшан аро бизга не гулларки очилмас.
Гулзори жамолидаки пайдо эмас оғзи,
Ул навъ гул очилдики, бир ғунча топилмас.
Анфоси Масиҳо киби ул нутқи насими,
Эсмас бириким жон иси оламға ёпилмас.
Эй пири хирад кўнглума кўп қилма насиҳат,
Невчунки жунун аҳлиға ақл аҳли қотилмас.
Лаълинг майи то ичти кўнгул ҳолини сўрма,
Ким мастдур андин бириким ўзини билмас.
Ҳушёр ани билгил, бу фано дайрида, эй шайх,
Ким тўлғуча паймонаси бир лаҳза айилмас.
Кўйи сари бир кечаки азм этса Навоий,
Ой шамъин ўчур чархким, ул йўлни ёнгилмас.
283

Жонға лаълингдин бир ўпмакдур қиёса илтимос,
Лаълинга ҳам жонни куйдурмак илоҳазал қиёс.
Кўнглума зарбафт хилъат шўъласидурким, эрур
Тош аро бўлмоқ ниҳон Фарҳодға хоро либос.
Деди кўнглум кеча тонг йўқ пос агар тутса кўзум,
Ваҳки уйқу йўқтурур тундин ўтубдур неча пос.
Ўт сочар ишқинг кўнгул бўлса харосон йўқ ажаб,
Аждаҳодин тонг эмастур мўрға бўлмоқ ҳарос.
Кўнглум ичра мазраъи сабрим урулмай қолмағай,
Ҳар сўнгак ёнимда чун қатъиға онинг келди дос.
Хидмат эттим хонақаҳ шайхиға қадрим билмади,
Дайри пири бандасименким, эрур бас ҳақшунос.
Эй Навоий, кисвати фақру фано эгнига сол,
Йўқса хирқанг тенгдурур гар атлас ўлсун, гар палос.
284

Тонг эмас гар чин юзинда қаҳрдин мавжуд эмас,
Кўзгунинг чунким кўрунмак жавҳари маъҳуд эмас.
Дашт аро оҳим сари этган мусофир юзланиб,
Фаҳм қилмайким эрур оҳим бухори дуд эмас.
Кўксум очтим ҳар тараф қилди гумон ул тифлким,
Лолалар бирла безабмен, доғи хун олуд эмас.
Ишқ бозорида савдо аҳлиға жуз нақди васл,
Ҳар нафас бир ганж агар учрар зиёндур, суд эмас.
Васли ичра демаким ушшоқини рад қилди ёр,
Ҳеч ким мендекки ҳижронидамен, мардуд эмас.
Майда аксингдур, кўз ондин олмасам, соқий, не тонг,
Токи дийдор ўлса мандин мастлиғ мақсуд эмас.
Зарби ишқидин музайяндур юзумнинг олтуни.
Эй Навоий, демагилким суккаи беҳбуд эмас.
285

Гар менингдур ёр лўли бўлса, шоҳ этмон ҳавас,
Найлай ул шаҳники ҳар лўлиға бўлғай ҳамнафас.
Шиква қилмон гар жафодин бошима ёғдурса тош,
Тоқатим йўқ элга қилса барги гул урмоқ ҳавас.
Ёрдин ҳар неча бедод ўлса айлармен қабул,
Лек бўлса ғайр бирла мултафит, мақбул эмас.
Жонни қўймасмен чибиндек лаъли узра рашкдин,
Ул шакар узра чибин қилсам таҳайюл хол бас.
Бу балони кўрмасун ошиқки, қилғай илтимос,
Васлин онингким, биров бўлғай анга ҳам мултамас.
Ўз нигори маҳмилидин қилмасун деб кўз хато,
Ишқ дашти аҳлиға ҳар дам нидо айлар жарас.
Эй Навоий, ишқ атворида будур зулмким,
Гул мақоми базм ўлуб, булбул ери бўлғай қафас.
286

Мени мен истаган ўз суҳбатиға аржуманд этмас,
Мени истар кишининг суҳбатин кўнглум писанд этмас.
Не баҳра топқамен андинки, мендин истагай баҳра,
Чу улким, баҳрайи андин тилармен баҳраманд этмас.
Нетай ҳуру пари базминки қатлим, ё ҳаётимға
Аён ул заҳри чашм айлаб, ниҳон бу нўшханд этмас.
Керакмас ой ила кун шакликим, ҳусну малоҳатдин
Ичим ул чок-чок этмас, таним бу банд-банд этмас.
Керак ўз чобуки қотилваши мажнуншиоримким,
Бузуғ кўнглумдин ўзга ерда жавлони саманд этмас.
Кўнгул уз чархи золидин фирибин емаким, охир
Ажал сарриштасидин ўзга бўйнунгға каманд этмас.
Ул ой ўтлуғ юзин очса Навоий тегмасун, деб кўз
Муҳаббат тухмидин ўзга ул ўт узра сипанд этмас.
287

Йўқ тамаъ ағёрдин гар душман эрмас ёр бас,
Ёрдин нўш истамон, неш урмаса ағёр бас.
Васли боғидин демангким муддаи гул термасун,
Терса терсун, урмаса бағримға юз минг хор бас.
Кимга қилдим бир вафоким, кўрмадим юз минг жафо,
Эй кўнгул, гар худ ҳавасдур ишқ бу миқдор бас.
Бўлмаса оғзида май, ёхуд кўз ул гулдин қизил,
Оҳи оташноки бирла дийдаи хунбор бас.
Қасдима чекма ҳилолинг тиғини кўп, эй сипеҳр
Ким, ул ойнинг тиғ зулмидин бағир афгори бас.
Даҳр бўстонида гулгун хона қилсанг орзу,
Бодаи гулранг қуйған кулбаи хаммор бас.
Эй Навоий, сўзда маъни йўқтурур, маънида сўз,
Дурри маъни истар ўлсанг айлагил гуфтор бас.
288

Ишқ аро эйким, фироқ ўтиға куйдунг, ғам эмас,
Шукр қил ёринг агар ағёр ила ҳамдам эмас.
Эй кўнгул, гар сен харими васлидин маҳрумсен,
Жонға миннат қўй, агар худ муддаи маҳрам эмас.
Ўқунгуз Фарҳоду Мажнун достонин завқ учун
Ким, менинг қиссам киби муҳлик муҳайян ҳам эмас.
Ғурбату бекаслигим дардин не билгайкимки, ул
Мен киби саргаштау овораи олам эмас.
Меҳри ҳар дам, войким, кўнглумда маҳкамрак бўлур,
Гарчи ул номеҳрибон ўз аҳдида маҳкам эмас.
Англамоқ рамзе гар истарсен бу дайр авзоидин
Бода ичким, дайр пири оллида мубҳам эмас.
Эй Навоий, халқдин ранжинг кўп эрса ғам ема,
Фақрнинг мунъимлиғи сарби Маридин кам эмас.
289

Зулфидур кўнглимда ҳар дам, оҳ чекмак суд эмас,
Ким ҳавоға мушку анбар гарди бутрар, дуд эмас.
Ҳусни васфин сўрмаким, ишқим киби поёни йўқ,
Меҳридин не дейким, ул сабрим киби мавжуд эмас.
Юз вафо аҳд айласанг йўқтур вафойи аҳди шайх
Ким, сенинг аҳдингға ойини вафо маъҳуд эмас.
Лабларинг ҳажринда жоним қасдиға кўз даврида
Нишлардур лаългун, мужгони хун олуд эмас.
Доғи ишқин кўнглума қўйдум, қаноат қилмади,
Қалби сойилдекки, олиб бир дирам хушнуд эмас.
Англағил нобудини юз қатла хушроқ будидин,
Соликеким фақр аро буди анинг нобуд эмас.
Шайх агар ёпти Навоийға эшик, расво дебон,
Шукр эрурким, афву раҳмат эшиги масдуд эмас.
290

Чок этиб кўнглумни очилсун демак осон эмас,
Ғунчани эмдо очиб гул айламак имкон эмас.
Дема зоҳидким недин ҳайронсен ул рухсориға,
Олам ичра бир киши топким, анга ҳайрон эмас.
Қатра сувлардур кўнгул ўтиға таскин бергали
Қим, ул ой ёғдурди қоши қавсидин пайкон эмас.
Ҳажри даштида қуюндекмен, вале ул мен киби
Хоксору бодапаймо доғи саргардон эмас.
Гарчи ҳуснунг кўзгудин кирди темур қўрғон аро,
Меҳрдек ойинагун афлокдин пинҳон эмас.
Гул вафосизлиғларидин шарҳ этар мннг достон,
Эл гумон қилған киби булбулда минг достон эмас.
Эй Навоий, ул паридин одамийлиқ кўрмасанг
Айб эмас, ул ҳурдур ёҳуд малак, инсон эмас.
291

Кўнглум ичра дарду ғам аввалғиларға ўхшамас,
Ким ул ойнинг ҳажри ҳам аввалғиларға ўхшамас.
Не ситамким қилса раҳми маҳфий эрмас зимнида,
Эмди қилса ҳар ситам, аввалғиларға ўхшамас.
Демангиз Ширину Лайли онча бор ҳусн ичраким,
Хўблуқда ул санам аввалғиларға ўхшамас.
Жавридин эрди аламлар эмди тутмиш ўзга ёр,
Ўлмишамким, бу алам аввалғиларға ўхшамас.
Ишқ аро Фарҳод ила Мажнунға ўхшатманг менн,
Ким бу савдойи дижам аввалғиларға ўхшамас.
Кўйининг эҳромидин кўнглумни манъ этманг яна,
Ким анга азми ҳарам аввалғиларға ўхшамас.
Эй Навоий, қилма Жамшиду Фаридун васфиким,
Шоҳ Ғозийға карам аввалғиларға ўхшамас.
292

Ҳар неча куйсам ул ой меҳримни пайдо айламас,
Айласа ҳам ўлсам они ошкоро айламас.
Ишвасидин илтифот аҳволима зоҳир бўлур,
Зорлуғ кўргузсам андоғ ишва қатъо айламас.
Жонға бир ўлмакчадур ҳар кимга парво қилмоғи,
Яна юз ўлмакчаким қатлимға парво айламас.
Шўхлуғлар бирла сабрим хирманиға ўт солур,
Ҳусн ила ёлғуз мени бедилни шайдо айламас.
Қайда юзлансам жунун ҳангомасидур халқ аро,
Ул чу етти кўз учи бирла тамошо айламас.
Айламас то ҳусн бир сендекни олам офати,
Ишқ бир мендикни ҳам оламда расво айламас.
Мен аёғи туфроғиға нақди жон айлай нисор,
Не ишимдурким, қабул айлар ани, ё айламас.
Нақди исломим олиб, бир журъа тут, эй муғбача,
Бўл равонким ҳеч кофир бўйла савдо айламас.
Муддатидурким, Навоийдур аёғинг туфроғи,
Пойибўсунг гар топар ортуғ таманно айламас.
293

Лабингдин айру бағир лахт-лахт қонму эмас,
Бу қон назар йўлидин дам-бадам равонму эмас.
Юзунгни пардада десам ниҳон тонгирғамағил,
Мениму қилмади Мажнун ўзи ниҳонму эмас.
Жаҳону жон ҳазар этса не айб ғамзангдин,
Балойи жонму эмас, офати жаҳонму эмас.
Кўнгулга кўюнг аро раҳм невчун айламадинг,
Ғариби телбаму ё зори нотавонму эмас.
Не айб лаъли лабинг ҳасратида жон берсам,
Ҳаёт чашмаси ё умри жовидонму эмас.
Қадаҳни яхши тўла айламайсен, эй соқий,
Хумор меҳнатидин ҳолатим ёмонму эмас.
Қадам Навоийи маҳзун бошиға қўймас ёр,
Ғубори раҳму эмас, ҳоки остонму эмас.
294

Гулшани иқболи хори меҳнатиға арзимас,
Бодаи гулгун хумори накбатиға арзимас.
Лоларуҳлар васлида юз йил киши қилса нашот,
Бир замонлиғ билки доғи фурқатиға арзимас.
Баҳру кон нақдин агар йиғдинг, вале етгач ажал
Барчани солиб кетарнинг шиддатиға арзимас.
Ҳар неча терсанг йигитликнинг баҳори гулларин
Бир хазони шайби оҳи хасратиға арзимас.
Тахти иззат узра насб этса бировни даври чарх,
Азли кўйининг ғубори зиллатиға арзимас.
Ҳар неча давлат саҳоби сочса гавҳар бошингга,
Англаким, бир қатла барқи офатиға арзимас.
Ҳирқам олиб раҳн дурди дард бер, эй майфуруш,
Гар харобот аҳли софий ишратиға арзимас.
Ҳар замон ёре кетар, жонимни олғил, эй ажал,
Ким ҳаёт аҳбоби дарди фурқатиға арзимас.
Кимса бирла тутмағил улфат, Навоий, нега ким,
Айрилурда менга бўлган ҳолатиға арзимас.
295

Қилдинг офат барқидин жонимға ўт ёқмоқ ҳавас.
Тифл ўт ёқмоқ учун қилғандек ўт чақмоқ ҳавас.
Телба кўнглум шўълаи ишқингни истар жон аро,
Уйлаким аҳли жунун айларлар ўт ёқмоқ ҳавас.
Ё мизожинг тунд экандин, ё рақибинг ваҳмидин
Боқа олмон, неча кўз айлар санга боқмоқ ҳавас.
Ишқ журмин бўйнума туттум вале бу журм учун
Қилмадинг зулфунг танобин бўйнума тақмоқ ҳавас.
Сайли ашким истарам кўрсанг вале кўюнг сари,
Истамон вайрон қилур андишадин оқмоқ ҳавас.
Базми ҳиммат ичра май ичсам қилурмен ҳазл учун,
Чархнинг фарқи уза рад илгини қоқмоқ ҳавас.
Неча ўт ёқмоқ ҳавас қилғунг Навоий захмиға
Анда бир қилса бўлур марҳам доғи ёқмоқ ҳавас.
296

Ҳўблар минг бўлсалар, мен хастаға бир ёр бас,
Анда меҳр атворининг мннгдин бири гар бор бас.
Антмонким ҳар вафо қилсам жафое қилмасун,
Ҳар вафоға минг жафо, гар айламас изҳор бас.
Ҳар вафоға минг жафо ҳам қилса қилсун мунчаким,
Ёр анга маҳруму маҳрам бўлмаса ағёр бас.
Эй висол аҳли, сизу иззат ҳаримиким, манга
Ҳажр кўйи итлари оллида бўлмоқ хор бас.
Мен киму нўши лабингдин истамак оби ҳаёт,
Айласа ғамзанг синони қатл бу миқдор бас.
Эй кўнгул, ғамгин эсанг куп қуйса соқий оғзингга
Зарфини сибқармағунча қилмағил зинҳор бас.
Юз бало келса бошингға сабр қилғил, эй кўнгул,
Ё халойиқ ихтилотин қил Навоийвор бас.
297

Олам ичра менга ул ҳури малаксиймо бас,
Ул қачон бўлса муяссар қадаҳи саҳбо бас.
Гар шабистон ичида ҳожат эса шамъ ила нуқл,
Ҳам ўшул моҳжабину лаби шаккархо бас.
Нақди жон берсаму лаъли лабидин қут олсам,
Умр бозорида мен хастаға бу савдо бас.
Кимга бу даст берибдурки сенга, бергай даст,
Айла бу фикри маҳолотни, эй шайдо, бас.
Гар будур ҳодисаи давр харобот ичра,
Хирқаи чоки била дурди қадаҳ поло бас.
Ҳашмат аҳли хазу хорода ёшунсунки, менга
Нотавон жисми фано гардида нопайдо бас.
Эй Навоий, етаринг ёрға эрмас мумкин,
Қилмасанг кўнглунг аро ғайри хаёлин то бас.
298

Ғамзангға киши наззора қилмас,
Ким бағрини пора-пора қилмас.
Дардимға агарчи йўқ шумора,
Ишқинг муни ҳам шумора қилмас.
Бечора мени денгиз ғам ичра
Ким, ёр ғамиға чора қилмас.
Қилғанни жаҳонға оҳу ашким
Чарх айламасу ситора қилмас.
Иш қилди кўнгўлга дарди ҳажринг
Қим, шишага санги хора қилмас.
Топмас киши даҳр базмида ком
Ким, мажмаъидин канора қилмас.
Хилват аро киргали Навоий,
Жуз махласин истихора қилмас.
299

Қилмон ул бебок кесган наълни ўпмак ҳавас,
Ким саманди наълини ўпмак муяссар бўлса бас.
Олам аҳлиға етар фарёду оҳим ҳар кеча,
Войким, йўқтур манга оламда бир фарёдрас.
Уйла куйди ҳажр аро жисмимки йўқ андин асар,
Қайда топилсун асар чун нўш дўзах ичра хас.
Кўп собуҳ этсам не тонгким, софу содиқ хайлидин
Бодадек бир ҳамдамим йўқ, субҳдек бир ҳамнафас.
Жамъ этар овораларни чоклик кўнглум уни,
Йўлдин озғанларни ул янглиғки афғони жарас.
Гулшани васл истаган кўнглум қушиға тордур,
Чарх юз минг равзани бирла агар бўлса қафас.
Берса ул гулдин хабар хоҳи сабо, хоҳи шамол,
Деса пайғамбар хадисин хоҳ Бузар, хоҳи Анас.
Ҳирқа улдурким, кеча кирсанг чубулған ториға,
Боғлаған ўзни агар ҳуд Шаҳна бўлсун, гар Асас.
Эй Навоий, олам ичра бенаволиғ кўрмади,
Улки ҳаргиз қилмади олам элин кўрмак ҳавас.
300

Бизга ул маҳваш тилию кўнгли бирла ёр эмас,
Кўнгли ичра ҳар неким, анинг тилида бор эмас.
Тилга келган кўнглум ўтинким, менга ул бағри тош
Тил била ғам ер, кўнгул бирла вале ғамхор эмас.
Қўнгли ўзгадур, тили ўзга, не чора қилғамен,
Кўнгли юз фикру тили бирла бири изҳор эмас.
Не тилим, не кўнглум аҳволин билур ул шўхким,
Кўнгли ғам неши, тили оҳ ўтидин афгор эмас.
Ёр улдурким, тилию кўнгли онинг бўлса бир,
Ким тили ўзгаю кўнгли ўзгадур ул ёр эмас.
Кимки кўнглин истамас ғамгин тилини асрадик,
Ким тилин тийған кишининг кўнглида озор эмас.
Демаким дардингни шарх эт, ё кўнгул, ё тил била,
Кўнглум эрмастурму беҳуд, ё тилим инкор эмас.
Қайси тил бирла дейин, кўнглум тилайдур хонақаҳ,
Ким тилу кўнглум аро жуз кулбаи хаммор эмас.
Шоҳ мадҳида Навоий кўнгли ганжу тил калид,
Йўқса кўнглию тилида нуктаю гуфтор эмас.
301

Нигорим дардима наззора қилмас,
Назора қилса, доғи чора қилмас.
Тилаб оғзин эмас ҳар дамки, кўнглум
Ўзини ғунчадек юз пора қилмас.
Мени ғам дашти ичра ишқ итурди,
Узин эл куч била овора қилмас.
Кўнгулни айлагандек захм ғамзанг
Пичоқ, балким қилич ҳам ёра қилмас.
Мени девона то қилмиш кўнгулга
Неларким ул пари рухсора қилмас.
Не ерсен даҳр золининг фирибин,
Вафо чун элга ул маккора қилмас.
Навоийдек юзунгга ким солур кўз,
Ки зулфунг рўзгорин қора қилмас.
302

Биров анинг лаби жонбахшидин нишон бермас,
Ки ҳар кишики қилур истимоъи жон бермас.
Адам тариқиға туштум тилаб анинг оғзин,
Сўруб киши менга ул роздин нишон бермас.
Абад ҳаёти киби васлиға етгунча
Фироқ маҳлакаси ичра умр омон бермас.
Лабингдин ўлди таним риштау табиби хирад
Иложин этгали шарбат бағир қон бермас.
Ғанимат англа кўзу кўнглум ашк ила қонин,
Ки мунча инжую лаъли элга баҳру кон бермас.
Замона қилди мениғгоҳ масту гоҳ махмур
Ки, бир замон май агар берса, бир замон бермас.
Навоиё, ғами жоним олурда саъй этти
Соғиндиким, тилагач ушбу нотавон бермас.
303

Даҳрдин меҳру вафо қилма ҳавас,
Элидин ғайри жафо қилма ҳавас.
Етса ҳар дам сенга юз муҳлик дард
Улсанг ўл, лек даво қилма ҳавас.
Эй кўнгул, васл ҳавас қилдинг ўл
Зорлиғлар била ё қилма ҳавас.
Айлаган ишқ ҳавас куч бирла
Юз туман дарду бало қилма ҳавас.
Кўйи туфроғи эрур мушки хито,
Истаган они хато қилма ҳавас.
Ишқ даштини десанг қатъ қилай
Зоди раҳ ғайри фано қилма ҳавас.
Бенаволиғда, Навоий, ўлсанг
Базми васл ичра наво қилма ҳавас.
304

Зиҳи отинг била малойик ичра хуруш,
Фалак сенга янги ой бирла наъли ҳалқа багўш.
Гаҳики фикрати зотингни ақли кулл айлаб,
Бурунғи жомда ҳайрат ани қилиб беҳуш.
Сипеҳр жомида қаҳринг ҳароратидин заҳр,
Қуёш замирида меҳринг ҳароратидин жўш.
Ҳам этти нофаи заъфунг қамарни мушки давож,
Ҳам этти гулшани лутфунг шафақни гулгун пўш.
Не қаҳринг ўтидин эмин фақиқи сойими даҳр,
Не раҳматингдин навмид риндийи дурди нўш.
Навойи ҳамдингга булбул тили бўлуб гўё,
Валек ҳайрату васфингда ғунча оғзи хамуш.
Навоий ўзни сотар қуллуғунг била, юз шукр
Ки худфуруш эмастур, йўқ эрса зуҳдфуруш.

AvvalgiI- qism Keyingi

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1366
2	Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1023
3	Arba’in [Alisher Navoiy] 1940
4	Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1947
5	Арбаъин [Alisher Navoiy] 753
6	Афоризмы [Alisher Navoiy] 780
7	Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 4890
8	Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 5635
9	Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 5524
10	Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2492
11	Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1876
12	Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1006
13	Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1333
14	Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 907
15	Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 922
16	Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 841
17	Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1624
18	Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 5797
19	Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3634
20	Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1602
21	Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2364
22	Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1002
23	Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
24	Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 839
25	Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 804
26	Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1215
27	Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 11748
28	Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2083
29	Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1960
30	Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1906
31	Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1802
32	Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1074
33	Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 691
34	Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 649
35	Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 656
36	Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 801
37	Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1947
38	Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1801
39	Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4638
40	Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6496
41	Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1020
42	Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5975
43	Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 794
44	Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 772
45	Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 965
46	Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1223
47	Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 803
48	Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 776
49	Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1549
50	Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2017
51	Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1671
52	Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2098
53	Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3599
54	Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 7477
55	Munojot [Alisher Navoiy] 7413
56	Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1890
57	Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 964
58	Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 838
59	Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 920
60	Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 974
61	Муножот [Alisher Navoiy] 986
62	Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 805
63	Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1145
64	Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3965
65	Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1811
66	Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1946
67	Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2340
68	Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1757
69	Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1179
70	Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2391
71	Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1561
72	Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1797
73	Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4822
74	Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 964
75	Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 842
76	Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1022
77	Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 756
78	Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 868
79	Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 772
80	Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1268
81	Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1124
82	Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1075
83	Притчи [Alisher Navoiy] 931
84	Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2497
85	Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2272
86	Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1991
87	Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 959
88	Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
89	Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 883
90	Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1257
91	Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 661
92	Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10071
93	Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1498
94	Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1723
95	Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2894
96	Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2574
97	Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1684
98	Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1353
99	Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 995
100	Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1550
101	Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 775
102	Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3487
103	Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2821
104	Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 878
105	Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 843
106	Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3244
107	Вақфия [Alisher Navoiy] 800
108	Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2257
109	Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 853
110	Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 9104
111	Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2741
112	Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 4046
113	Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1501
114	Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 808
115	Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1143

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62484
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58307
3	Gʻazallar [Nodira] 40527
4	Guliston [Sa’diy] 36752
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23375
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23215
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22338
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19610
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513