Vaqfiya [Alisher Navoiy] |
Vaqfiya Bismillohir-Rahmonir-Rahim Ulum haqoyiqi, balki haqoyiq ulumining fasih kalomlik va sahih hadislik mudarrislari kashshof tab’, mutoleidin maoniy tavoleini bayon lavome’i bila rub’i maskun ma’murasining murabba’ hujralaridagʻi mavzun adoligʻ va matbu’ alqoligʻ talabasining zamirlari mushkulotigʻa va xayollari misbohigʻa izoh qila olmoqliklarining boisi ul boʻla olgʻaykim, hidoyatoro avroqlari bidoyatin va diroyatoso saboqlari nixoyatin ul olam kimyoi hamdi va javohir shukri bila mulaxxas va munavvar qilurlarkim, odamni «Salotulloxi alayhi va laqad karramno bani odam»(1) ikromi bila mukarram qilib va ilmi adam ul-asmo’ tashrifi birla musharraf etib, malakut olamnning muqarnas tokliq va muqaddas ravoqlik madrasasida karrubiylar(2) ifoda va istifodasi uchun ijlos qildi. «Subxonaka lo a’lamin lino illo mo allamatina innaka anta-l-alim ul hakimi»(3). Nazm: Anga hamdkim ilmlari tayb erur Va shul ilm ila olam ul-gʻayb erur. Alimiki, bir zarra ilmida fosh Bidoyat spehrida yuz ming quyosh. Hakimeki, bir qatrai xikmati Tuzatti muhitu falak hay’ati. Va boʻstoni faslida koʻygʻach koʻngul Oʻzin tifla maktab koʻrib aqli kull. Shabistoni ilmida jinnu malak Oʻchub gungu lol, uylakim shabparak. Na umme-ki, surgach sharaf xomasi, Qilib oni kavnayi allomasi Ne olimki, ilmigʻa magʻrur etib Qabul ahlidin oni mahjur etib. Jahon madrusin toʻrt toq aylabon Anga koʻkni toʻqquz ravoq aylabon. Toshida moʻxandis Zuhal paykari Ichida mudarris boʻlub Mushtariy. Taoli-lilloh ud qodiri zuljalol Ki, ham lam yazal keldi ham lo yazal. Ayon ulcha mavjudu ma’dum anga Azal to abad ilmi ma’lum anga «Jalli subhanahu va azumu sha’nuhu va ilayhi gʻayrihu»(4) funun daqoyiki, balki daqoyiq fununining mutavvil maoniy ayonliq va muxtasar bayonliq muhaddislari nihodi zehn badri mashorikidin ahodis masobihini ifoda shamoyili bila sipehr madrasasining toqi ostidagʻi va har xonaqohi suffasi ustidagi «Utubul ilma va lav bachinni»(5) amri bilan sa’y qadamin talab bodiyasigʻa qoʻyub, umid ajzosin faqr juzvdonigʻa solib, tajarrud kutubin tahammul orasigʻa koʻtarib har kun bir manzil va har oy bir shahr marohilin qat’ qilgʻan mubtadiylar, «Al ulamou varasatu al-anbiyo»(6) oliy marotibi umidi bila mashaqqat tunlari aftoda tirsaklarin falokat boʻryosigʻa qoʻyib, sabr qoʻllarin shikastaliq engagiga sutun etib, za’f dimogʻin savdo chirogʻi dudi bila mushavvash etib, jahl koʻzin amal varaqlariga yitqan muntahiylar tafhim va ta’limigʻa muvaffaq boʻlur uchun sabab bu boʻlgʻaykim, balogʻat javohiri bila murassa’ lugʻotlarin va fasohat zavohiri bila mukallal nukotlarin ul mahbub oqibat Mahmud(7) na’ti bila muzayyan va mujallo qilurlarkim, uluvvi darajotdin «Ulamou ummatiy k-anbiyo bani Isroila»(8) taronasi bila tarannum tuzdi va samuvvi rif’atdin «fazlu olimi alal obidi k-afzalu alo adnokum»(9) fasonasi bila takallum koʻrguzdi. Nazm: Liy ma’a Ollohning sarfarozi, Qoba qavsayn mahrami rozi(10). Taxti ostida farshi u adno Toji ustida durrimo avho. Sochi tobida laylat ul-me’roj Shomi me’roji charx boshigʻa toj. Ul shahi jin, ins xayli aning Balki kavnayn oʻlub tufayli aning. Qaysi til birla, yo baniy ulloh, Seni ta’rif etay mene gumroh Madhi zotingda haq debon lavlok Lam yakun zolika-l-ulluvvi sivok Ham magar ushbu tavr xiyla bila, Madhi zotingni der vasila bila. Ayta ham olmasam sifotingni, Qilgʻamen zikr tilgʻa otingni. To najotimgʻa ul madad boʻlgʻay, Ne madadkim, ulugʻ pisand boʻlgʻay. Yorab, ul hodiyi sabul haqqi, Yorab, ul xotami rasul haqqi. Kim seni zoru bebizoatni Oʻrtagʻan jurm oʻtigʻa toatni. Etma mahrum aning itoatidin Qilma navmed aning shafoatidin. «Va sallolohu alayxi va alo olihit tayyibiyn va ashobuh ut-tohiriyn va min tob’ihum ajmaiyn ilo yavmiddin(11). Ammo hamdu sano vazoyifi va na’tu duo sharoitidin soʻngra jon mazraasin va koʻngul hadiqasin ulum talabigʻa vaqf etgan voqiflar hazratida va bu mazraa va hadiqa muhsulin funun kasbida sarf etgan soriflar xizmatida ma’ruz va marfu’ ulkim, azali azaldakim, mavjudot ra’nolari adam shabistonidin vujud gulistonigʻa jilvasoz boʻlmaydur erdilar va mahluqot zebolari yoʻqluq xilvatidin borluq sahrosida arbada ogʻoz qilmaydur erdilar. Nazm: Adam shomida yoʻqluq xilvatida Aning uyqu masti erdi Odam Ki, oyini hayoti kirmas erdi Tushiga, bal anga yoʻq erdi tush ham. Kunning xoʻtani gʻaddor sipohi tunning zangi shior cheriki shabixunidin forigʻ va shomning mushkbuy sipoh jardalari subhning moʻgʻiljabin chobuksuvori turktozidin emin, na falak binafshazorigʻa kavokib jolalari jilvasoz va na kavokib jololarigʻa quyosh oʻti haroratidin gudoz, na bulbulning gʻunchadek qonligʻ koʻnglida gul ishqi xorxoridin asar va na parvonaning oʻtlugʻ jonida sham’ shavqi sharoridin xabar. Nazm: Na koʻk ediyu na koʻk ichra yor, na yer uzra mulk, Na mulk ichida diyoru na ul diyorda yor. «Konallohu va lam yakun maahushay’an»(12). Chun Haq subhono va taoloning hikmati boligʻa va qudrat shayi’asi «Annamo amarahu izo iroda shay’an an yaqullahu kun fayakun»(13)ishorati bila jame’ mahluqotni gʻayb shodirvoni keynidin shahodat maydoni fazosigʻa surdi «kuntu kanazon maxfiyyan faajabtu an a’rafa fa xalafat ul haqqu» bashorati birla andogʻ zohir boʻldikim, bu mavjudot qobiliyati qadigʻa vujud kisvatin solmoqdin maqsud inson vujudi erdikim, «ham-martu tiynatu odama biyadiy ba arbaina sabohan»(14) bu ma’nigʻa mash’ardur. «Inna arazno al-amonata alo-s-samovati valarzi val jabola faabayna an yaxmalinaho»(15) da’viygʻa shohid, ammo nechukki vahhobligʻi taqozosi bu nav’ mavhibat va jamoliyat qildi. Qahhorligʻi dogʻi bularning aksi muqtazo - qahr va jaloliyat boʻldi. Har oyinakim, «Hallaqul insona min tafovutin»(16) amri lozim keldi. Andogʻki, Muso salavotul-lahu alayhi-r-rahmon(17) ilkidagi quyosh oʻtrusida fir’avn tiyraligʻi zuhurgʻa keldi. Hazrati «Muhammad arabiy sallollohu alayhi vassallam»(18) ilmi aynul hayotining muqobilasida bu jahl zulmati jilva va zuhur qildi. Ruboiy: Dehqoni azalki, tuzdi bu turfa chaman, Qilmadi aning barcha nabotini hasan. Bir sari agar ekti gulu sarvu suman Oʻzga sari tikti xasu xoshoku tikan. Ammo korxona vasi’atidin matnu’ xaloyiq gʻoyatsiz va xalq kasiratidin muxtalif firqa nihoyatsiz va firq ixtilofidin shun’a mazohib bisyor va mazohib shun’asidin kabiha af’ol beshumor, mutasavvar uchun hikmati ilohiy va inoyati nomutanohiy jaholat zulmatigʻa tushgan gumrohlar ilayigʻa hidoyat sham’in tutub, tuz yoʻlgʻa rahnamoligʻ qilmoq uchun zalolat kuduratida qolgʻon nomasiyohlar oldigʻa inoyat mash’alin yorutib, siroti mustaqim koʻrguzmak uchun ba’zi mas’ud fotihalik saodatpayvandlar va Mahmud xotimaliq davlatmandlarning farxunda farqlarigʻa nubuvvat tojin qoʻyub, sharif egnilariga hidoyat xil’atin solib, muborak bellariga risolat kamarin bogʻlab, bu xaloyiq orasida sarafroz va moʻ’jizapardoz qildikim, «Haqqi jalli subhona»(19) ado amrin «Jannot tajarri min taxtiho l-anhori»(20) va’dasi umidi bila, navohisin «Ano jaalno fi a’nokuhum a’lolan»(21) vaydi biymi bila alargʻa irsol qilgʻonlar. Har kim taslim yuzin qabul tufrogʻiga qoʻyub, ularning amri nahyigʻa iymon kelturub, toatlarigʻa amal qilsa, «An allazina ominu va amal us-solihoti fa lahum adri gʻayri mamnunin»(22) hidoyo va niamidin barxoʻrdor boʻlgʻay va har kim shaytoni vasovis va nafsoniy havohis gʻalabasidin dalil tilamakka zalil va burhon istamakka alil boʻlsa, ular kunsdin ravshanroq moʻ’jiza bobida yadi bayzo koʻrgoʻzgaylar va yasixus sukut(23) e’jozi zuhurida oyate boʻlgʻaylar. Bayt: Ne oyat, ne kalomki, ahlu fazlu kamol Erur aning kibi bir harfning adosida lol. Andogʻki, kalimdai «faatou bi suratin min mislihi»(24) andin xabar berur va agar jahllari bemorligʻi bu nav’ shofi’ muolijalari birla shifo topsa va savdolari muddaosi bu tavr kofiy muomalalari bila kifoyat boʻlsa, biz-zarura ularning qiblai iqbol va ka’bai ammoldek risolatlari dargohigʻa boqqaylar va iltijo ilkin najot xalqasigʻa urub, maqsud eshigin qoqqaylar. Umidki, «Man qarai boban lojju va laj-ju»(25) hukmi bila yuzlarigʻa maqsud eshigi ochilgʻay va boshlarigʻa murod gavhari sochilgʻay va har kim xilqat nopokligʻidin va tiynat illatnokligʻidin bovujudi bu nav’ sodiqi rasul va sidqi rasoyil va mustaqimi sabil va rosti daloyil risolat ganji muharramlarining rozi va nubuvvat sirri hamdamlarining e’jozi abo sahbosidin sarxushroq, istibkor havosidin sarkashroq boʻlub, Rasul havoriqin sahargʻa tushursa va anbiyo moʻ’jizotin irodat birla sha’badagʻa indursa, «Ash shaqiyyu min shaqiyyun fibatni ummiyhu»(26) dalili birla dunyoda shaqovati muxallad va uqboda azobi muabbad boʻlgʻay «fa ulaika un nori -hum fiho xoliduvna»(27). Nazm: Xudoyki sun’ oshkor ayladi Ki, yoʻqdin xaloyiqni bor ayladi. Chu tiynatlarin qildi taxmir oʻzi Yomon yaxshisi dogʻi taqdir oʻzi. Bu bir gar savob etti, ul bir taboh Aroda bulargʻa ne erkin gunoh? Kim ul birni oʻrtar jaloliyati. Bu birni sevargay jamoliyati. Kishi buyla nogoh savol etmayin, Savolin muvajjah xayol etmayin. Ki, sirri ilohiy ne bilmas kishi Kishi fahmidin tosh erur haq ishi. Kerak buyla soʻzni xifo aylamak Bu ma’ni bila ixtifo aylamak Ki, tengriga chun mavj urub bahri xud Jome’i xaloyiqgʻa berdi vujud. Gʻazab haminon qildi, rahmat dagʻi. Yaratti tomugʻ, dogʻi jannat dagʻi. Gʻazab rahm uchmoq tomugʻ xilqati Qilurdin bu erdi ikin hikmati. Ki, qahr ila rahmat yoyib el aro Toʻlo aylagʻay iki mehmonsaro. Navoiy, soʻzungdin malul oʻldi el Uzun soʻzki qoʻy, harf boshigʻa kel. Va ayzan bo vujudi «Inna ollohu alo kulli shay’i muhit»(28)ki hech zarrai zarrotdin va hech shayyi ashyodin emaskim, Haqqi subhona bir lahza, balki bir turfat ul-ayni ularning sirri aloyinasidin voqif boʻlmagʻay. Ibrohim(29) salovot ur-rahmoni alayhining vujudi gulbunigʻa yonar oʻtni gulzor, balki gulnor qildi(30) va Yunus(31) alayhissalomning zoti gavharigʻa daryo qa’rin, balki baliq qursogʻin sadaf etti. Namrud(32)ning diloso dimogʻidin jabborlik fosid moddasi daf’igʻa pashsha nishin etitti va Od qavminipg sham’i jaholatin uchurgali, balki xirmani hayotin sovurgʻali yel xaylin tebratti. Bu nav’ adl va intikom boʻlaturgʻach bovujudi anbiyo rahnamoligʻi yana olamnizomi va xaloyiq oromi uchun oliyjoh salotin va anjumsipoh havoqinni olamda qahramon va xaloyikgʻa hukmron etti. «Atiy’u ollohu va atiy’u-r-Rasul va uluvval-l amri minkum amriy»(33), bila uluhiyat aa nubuvvat marotibidin soʻngra saltanat martabasiga tartib berdi. Har qaysi oʻz zamoni paygʻambarining dini rivoji va oʻz ahli nasibasining shar’i taqviyatida say’i tamom va ehtimom mo lo kalom koʻrguzgay ar va jihod kamarin ijtihod beligʻa bogʻlab, ud shar’ kufrasi va-ul islom fijrasi daf’igʻa kushesh qilgʻaylar va adl suyi bila mulk boʻstonigʻa nusrat bergaylar va siyosat qilichi bila kishvar harimidin fitna va oshub shaxsining boʻynin yugʻay, to soyir rioyo amnu omon maxodida muraffatul hol va qofai baroyo lutfu exson va aftonida forigʻulbol boʻlgʻaylar. Nazm: Alminnatu-llohi taborak va taolo(34) Kim biza yetishti bu sifat mansabi volo. Kim, tengrilikka ul holiqni parastish qilurbizkim, har zamon eli har nenikim, tengri dedilar misli kunas va oʻt va but va boʻzov va gʻayri barcha aning mahluqidurlar va anbiyodin ul nabi dinidadururmizkim, barcha anbiyo shariatigʻa qalam tutmagʻan ilki bila Batlon(35) raqami chekti va kitoblarigʻa nasx xati tortti. Salotindin ul sultoni sultonnishon zamonida, balki oliy ostonida qulluqgʻa mashgʻulmizkim, |
№ | Eng ko'p o'qilganlar |
---|---|
1 | Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62288 |
2 | Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 56021 |
3 | Gʻazallar [Nodira] 40386 |
4 | Guliston [Sa’diy] 36113 |
5 | Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23141 |
6 | Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23056 |
7 | Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 20565 |
8 | Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19377 |
9 | Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18489 |
10 | Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14373 |