Vaqfiya [Alisher Navoiy]

Vaqfiya [Alisher Navoiy]
Vaqfiya [Alisher Navoiy]
Vaqfiya
Bismillohir-Rahmonir-Rahim
Ulum haqoyiqi, balki haqoyiq ulumining fasih kalomlik va sahih hadislik mudarrislari kashshof tab’, mutoleidin maoniy tavoleini bayon lavome’i bila rub’i maskun ma’murasining murabba’ hujralaridagʻi mavzun adoligʻ va matbu’ alqoligʻ talabasining zamirlari mushkulotigʻa va xayollari misbohigʻa izoh qila olmoqliklarining boisi ul boʻla olgʻaykim, hidoyatoro avroqlari bidoyatin va diroyatoso saboqlari nixoyatin ul olam kimyoi hamdi va javohir shukri bila mulaxxas va munavvar qilurlarkim, odamni «Salotulloxi alayhi va laqad karramno bani odam»(1) ikromi bila mukarram qilib va ilmi adam ul-asmo’ tashrifi birla musharraf etib, malakut olamnning muqarnas tokliq va muqaddas ravoqlik madrasasida karrubiylar(2) ifoda va istifodasi uchun ijlos qildi. «Subxonaka lo a’lamin lino illo mo allamatina innaka anta-l-alim ul hakimi»(3).
Nazm:


Anga hamdkim ilmlari tayb erur
Va shul ilm ila olam ul-gʻayb erur.
Alimiki, bir zarra ilmida fosh
Bidoyat spehrida yuz ming quyosh.
Hakimeki, bir qatrai xikmati
Tuzatti muhitu falak hay’ati.
Va boʻstoni faslida koʻygʻach koʻngul
Oʻzin tifla maktab koʻrib aqli kull.
Shabistoni ilmida jinnu malak
Oʻchub gungu lol, uylakim shabparak.
Na umme-ki, surgach sharaf xomasi,
Qilib oni kavnayi allomasi
Ne olimki, ilmigʻa magʻrur etib
Qabul ahlidin oni mahjur etib.
Jahon madrusin toʻrt toq aylabon
Anga koʻkni toʻqquz ravoq aylabon.
Toshida moʻxandis Zuhal paykari
Ichida mudarris boʻlub Mushtariy.
Taoli-lilloh ud qodiri zuljalol
Ki, ham lam yazal keldi ham lo yazal.
Ayon ulcha mavjudu ma’dum anga
Azal to abad ilmi ma’lum anga
«Jalli subhanahu va azumu sha’nuhu va ilayhi gʻayrihu»(4) funun daqoyiki, balki daqoyiq fununining mutavvil maoniy ayonliq va muxtasar bayonliq muhaddislari nihodi zehn badri mashorikidin ahodis masobihini ifoda shamoyili bila sipehr madrasasining toqi ostidagʻi va har xonaqohi suffasi ustidagi «Utubul ilma va lav bachinni»(5) amri bilan sa’y qadamin talab bodiyasigʻa qoʻyub, umid ajzosin faqr juzvdonigʻa solib, tajarrud kutubin tahammul orasigʻa koʻtarib har kun bir manzil va har oy bir shahr marohilin qat’ qilgʻan mubtadiylar, «Al ulamou varasatu al-anbiyo»(6) oliy marotibi umidi bila mashaqqat tunlari aftoda tirsaklarin falokat boʻryosigʻa qoʻyib, sabr qoʻllarin shikastaliq engagiga sutun etib, za’f dimogʻin savdo chirogʻi dudi bila mushavvash etib, jahl koʻzin amal varaqlariga yitqan muntahiylar tafhim va ta’limigʻa muvaffaq boʻlur uchun sabab bu boʻlgʻaykim, balogʻat javohiri bila murassa’ lugʻotlarin va fasohat zavohiri bila mukallal nukotlarin ul mahbub oqibat Mahmud(7) na’ti bila muzayyan va mujallo qilurlarkim, uluvvi darajotdin «Ulamou ummatiy k-anbiyo bani Isroila»(8) taronasi bila tarannum tuzdi va samuvvi rif’atdin «fazlu olimi alal obidi k-afzalu alo adnokum»(9) fasonasi bila takallum koʻrguzdi.
Nazm:


Liy ma’a Ollohning sarfarozi,
Qoba qavsayn mahrami rozi(10).
Taxti ostida farshi u adno
Toji ustida durrimo avho.
Sochi tobida laylat ul-me’roj
Shomi me’roji charx boshigʻa toj.
Ul shahi jin, ins xayli aning
Balki kavnayn oʻlub tufayli aning.
Qaysi til birla, yo baniy ulloh,
Seni ta’rif etay mene gumroh
Madhi zotingda haq debon lavlok
Lam yakun zolika-l-ulluvvi sivok
Ham magar ushbu tavr xiyla bila,
Madhi zotingni der vasila bila.
Ayta ham olmasam sifotingni,
Qilgʻamen zikr tilgʻa otingni.
To najotimgʻa ul madad boʻlgʻay,
Ne madadkim, ulugʻ pisand boʻlgʻay.
Yorab, ul hodiyi sabul haqqi,
Yorab, ul xotami rasul haqqi.
Kim seni zoru bebizoatni
Oʻrtagʻan jurm oʻtigʻa toatni.
Etma mahrum aning itoatidin
Qilma navmed aning shafoatidin.
«Va sallolohu alayxi va alo olihit tayyibiyn va ashobuh ut-tohiriyn va min tob’ihum ajmaiyn ilo yavmiddin(11).
Ammo hamdu sano vazoyifi va na’tu duo sharoitidin soʻngra jon mazraasin va koʻngul hadiqasin ulum talabigʻa vaqf etgan voqiflar hazratida va bu mazraa va hadiqa muhsulin funun kasbida sarf etgan soriflar xizmatida ma’ruz va marfu’ ulkim, azali azaldakim, mavjudot ra’nolari adam shabistonidin vujud gulistonigʻa jilvasoz boʻlmaydur erdilar va mahluqot zebolari yoʻqluq xilvatidin borluq sahrosida arbada ogʻoz qilmaydur erdilar.
Nazm:


Adam shomida yoʻqluq xilvatida
Aning uyqu masti erdi Odam
Ki, oyini hayoti kirmas erdi
Tushiga, bal anga yoʻq erdi tush ham.
Kunning xoʻtani gʻaddor sipohi tunning zangi shior cheriki shabixunidin forigʻ va shomning mushkbuy sipoh jardalari subhning moʻgʻiljabin chobuksuvori turktozidin emin, na falak binafshazorigʻa kavokib jolalari jilvasoz va na kavokib jololarigʻa quyosh oʻti haroratidin gudoz, na bulbulning gʻunchadek qonligʻ koʻnglida gul ishqi xorxoridin asar va na parvonaning oʻtlugʻ jonida sham’ shavqi sharoridin xabar.
Nazm:


Na koʻk ediyu na koʻk ichra yor, na yer uzra mulk,
Na mulk ichida diyoru na ul diyorda yor.
«Konallohu va lam yakun maahushay’an»(12). Chun Haq subhono va taoloning hikmati boligʻa va qudrat shayi’asi «Annamo amarahu izo iroda shay’an an yaqullahu kun fayakun»(13)ishorati bila jame’ mahluqotni gʻayb shodirvoni keynidin shahodat maydoni fazosigʻa surdi «kuntu kanazon maxfiyyan faajabtu an a’rafa fa xalafat ul haqqu» bashorati birla andogʻ zohir boʻldikim, bu mavjudot qobiliyati qadigʻa vujud kisvatin solmoqdin maqsud inson vujudi erdikim, «ham-martu tiynatu odama biyadiy ba arbaina sabohan»(14) bu ma’nigʻa mash’ardur. «Inna arazno al-amonata alo-s-samovati valarzi val jabola faabayna an yaxmalinaho»(15) da’viygʻa shohid, ammo nechukki vahhobligʻi taqozosi bu nav’ mavhibat va jamoliyat qildi.
Qahhorligʻi dogʻi bularning aksi muqtazo - qahr va jaloliyat boʻldi. Har oyinakim, «Hallaqul insona min tafovutin»(16) amri lozim keldi. Andogʻki, Muso salavotul-lahu alayhi-r-rahmon(17) ilkidagi quyosh oʻtrusida fir’avn tiyraligʻi zuhurgʻa keldi. Hazrati «Muhammad arabiy sallollohu alayhi vassallam»(18) ilmi aynul hayotining muqobilasida bu jahl zulmati jilva va zuhur qildi.
Ruboiy:


Dehqoni azalki, tuzdi bu turfa chaman,
Qilmadi aning barcha nabotini hasan.
Bir sari agar ekti gulu sarvu suman
Oʻzga sari tikti xasu xoshoku tikan.
Ammo korxona vasi’atidin matnu’ xaloyiq gʻoyatsiz va xalq kasiratidin muxtalif firqa nihoyatsiz va firq ixtilofidin shun’a mazohib bisyor va mazohib shun’asidin kabiha af’ol beshumor, mutasavvar uchun hikmati ilohiy va inoyati nomutanohiy jaholat zulmatigʻa tushgan gumrohlar ilayigʻa hidoyat sham’in tutub, tuz yoʻlgʻa rahnamoligʻ qilmoq uchun zalolat kuduratida qolgʻon nomasiyohlar oldigʻa inoyat mash’alin yorutib, siroti mustaqim koʻrguzmak uchun ba’zi mas’ud fotihalik saodatpayvandlar va Mahmud xotimaliq davlatmandlarning farxunda farqlarigʻa nubuvvat tojin qoʻyub, sharif egnilariga hidoyat xil’atin solib, muborak bellariga risolat kamarin bogʻlab, bu xaloyiq orasida sarafroz va moʻ’jizapardoz qildikim, «Haqqi jalli subhona»(19) ado amrin «Jannot tajarri min taxtiho l-anhori»(20) va’dasi umidi bila, navohisin «Ano jaalno fi a’nokuhum a’lolan»(21) vaydi biymi bila alargʻa irsol qilgʻonlar. Har kim taslim yuzin qabul tufrogʻiga qoʻyub, ularning amri nahyigʻa iymon kelturub, toatlarigʻa amal qilsa, «An allazina ominu va amal us-solihoti fa lahum adri gʻayri mamnunin»(22) hidoyo va niamidin barxoʻrdor boʻlgʻay va har kim shaytoni vasovis va nafsoniy havohis gʻalabasidin dalil tilamakka zalil va burhon istamakka alil boʻlsa, ular kunsdin ravshanroq moʻ’jiza bobida yadi bayzo koʻrgoʻzgaylar va yasixus sukut(23) e’jozi zuhurida oyate boʻlgʻaylar.
Bayt:


Ne oyat, ne kalomki, ahlu fazlu kamol
Erur aning kibi bir harfning adosida lol.
Andogʻki, kalimdai «faatou bi suratin min mislihi»(24) andin xabar berur va agar jahllari bemorligʻi bu nav’ shofi’ muolijalari birla shifo topsa va savdolari muddaosi bu tavr kofiy muomalalari bila kifoyat boʻlsa, biz-zarura ularning qiblai iqbol va ka’bai ammoldek risolatlari dargohigʻa boqqaylar va iltijo ilkin najot xalqasigʻa urub, maqsud eshigin qoqqaylar. Umidki, «Man qarai boban lojju va laj-ju»(25) hukmi bila yuzlarigʻa maqsud eshigi ochilgʻay va boshlarigʻa murod gavhari sochilgʻay va har kim xilqat nopokligʻidin va tiynat illatnokligʻidin bovujudi bu nav’ sodiqi rasul va sidqi rasoyil va mustaqimi sabil va rosti daloyil risolat ganji muharramlarining rozi va nubuvvat sirri hamdamlarining e’jozi abo sahbosidin sarxushroq, istibkor havosidin sarkashroq boʻlub, Rasul havoriqin sahargʻa tushursa va anbiyo moʻ’jizotin irodat birla sha’badagʻa indursa, «Ash shaqiyyu min shaqiyyun fibatni ummiyhu»(26) dalili birla dunyoda shaqovati muxallad va uqboda azobi muabbad boʻlgʻay «fa ulaika un nori -hum fiho xoliduvna»(27).
Nazm:


Xudoyki sun’ oshkor ayladi
Ki, yoʻqdin xaloyiqni bor ayladi.
Chu tiynatlarin qildi taxmir oʻzi
Yomon yaxshisi dogʻi taqdir oʻzi.
Bu bir gar savob etti, ul bir taboh
Aroda bulargʻa ne erkin gunoh?
Kim ul birni oʻrtar jaloliyati.
Bu birni sevargay jamoliyati.
Kishi buyla nogoh savol etmayin,
Savolin muvajjah xayol etmayin.
Ki, sirri ilohiy ne bilmas kishi
Kishi fahmidin tosh erur haq ishi.
Kerak buyla soʻzni xifo aylamak
Bu ma’ni bila ixtifo aylamak
Ki, tengriga chun mavj urub bahri xud
Jome’i xaloyiqgʻa berdi vujud.
Gʻazab haminon qildi, rahmat dagʻi.
Yaratti tomugʻ, dogʻi jannat dagʻi.
Gʻazab rahm uchmoq tomugʻ xilqati
Qilurdin bu erdi ikin hikmati.
Ki, qahr ila rahmat yoyib el aro
Toʻlo aylagʻay iki mehmonsaro.
Navoiy, soʻzungdin malul oʻldi el
Uzun soʻzki qoʻy, harf boshigʻa kel.
Va ayzan bo vujudi «Inna ollohu alo kulli shay’i muhit»(28)ki hech zarrai zarrotdin va hech shayyi ashyodin emaskim, Haqqi subhona bir lahza, balki bir turfat ul-ayni ularning sirri aloyinasidin voqif boʻlmagʻay. Ibrohim(29) salovot ur-rahmoni alayhining vujudi gulbunigʻa yonar oʻtni gulzor, balki gulnor qildi(30) va Yunus(31) alayhissalomning zoti gavharigʻa daryo qa’rin, balki baliq qursogʻin sadaf etti. Namrud(32)ning diloso dimogʻidin jabborlik fosid moddasi daf’igʻa pashsha nishin etitti va Od qavminipg sham’i jaholatin uchurgali, balki xirmani hayotin sovurgʻali yel xaylin tebratti. Bu nav’ adl va intikom boʻlaturgʻach bovujudi anbiyo rahnamoligʻi yana olamnizomi va xaloyiq oromi uchun oliyjoh salotin va anjumsipoh havoqinni olamda qahramon va xaloyikgʻa hukmron etti. «Atiy’u ollohu va atiy’u-r-Rasul va uluvval-l amri minkum amriy»(33), bila uluhiyat aa nubuvvat marotibidin soʻngra saltanat martabasiga tartib berdi. Har qaysi oʻz zamoni paygʻambarining dini rivoji va oʻz ahli nasibasining shar’i taqviyatida say’i tamom va ehtimom mo lo kalom koʻrguzgay ar va jihod kamarin ijtihod beligʻa bogʻlab, ud shar’ kufrasi va-ul islom fijrasi daf’igʻa kushesh qilgʻaylar va adl suyi bila mulk boʻstonigʻa nusrat bergaylar va siyosat qilichi bila kishvar harimidin fitna va oshub shaxsining boʻynin yugʻay, to soyir rioyo amnu omon maxodida muraffatul hol va qofai baroyo lutfu exson va aftonida forigʻulbol boʻlgʻaylar.
Nazm:


Alminnatu-llohi taborak va taolo(34)
Kim biza yetishti bu sifat mansabi volo.
Kim, tengrilikka ul holiqni parastish qilurbizkim, har zamon eli har nenikim, tengri dedilar misli kunas va oʻt va but va boʻzov va gʻayri barcha aning mahluqidurlar va anbiyodin ul nabi dinidadururmizkim, barcha anbiyo shariatigʻa qalam tutmagʻan ilki bila Batlon(35) raqami chekti va kitoblarigʻa nasx xati tortti. Salotindin ul sultoni sultonnishon zamonida, balki oliy ostonida qulluqgʻa mashgʻulmizkim,
Mualifning boshqa asaralari
1 Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1347
2 Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1013
3 Arba’in [Alisher Navoiy] 1918
4 Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1857
5 Арбаъин [Alisher Navoiy] 742
6 Афоризмы [Alisher Navoiy] 770
7 Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 4746
8 Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 5473
9 Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 4590
10 Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2435
11 Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1806
12 Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 992
13 Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1317
14 Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 890
15 Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 909
16 Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 828
17 Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1596
18 Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 5706
19 Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3530
20 Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1551
21 Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2317
22 Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 990
23 Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 881
24 Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 827
25 Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 797
26 Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1197
27 Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 11429
28 Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2053
29 Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1925
30 Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1863
31 Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1776
32 Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1061
33 Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 682
34 Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 640
35 Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 643
36 Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 790
37 Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1933
38 Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1786
39 Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4602
40 Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6443
41 Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 999
42 Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5516
43 Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 783
44 Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 757
45 Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 953
46 Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1205
47 Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 794
48 Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 764
49 Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1534
50 Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2004
51 Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1646
52 Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2075
53 Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3546
54 Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 7432
55 Munojot [Alisher Navoiy] 7309
56 Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1856
57 Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 944
58 Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 824
59 Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 909
60 Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 960
61 Муножот [Alisher Navoiy] 966
62 Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 791
63 Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1129
64 Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3913
65 Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1790
66 Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1924
67 Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2308
68 Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1726
69 Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1164
70 Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2354
71 Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1533
72 Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1764
73 Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4772
74 Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 942
75 Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 953
76 Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 827
77 Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 988
78 Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 742
79 Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 848
80 Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 762
81 Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1256
82 Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1111
83 Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1063
84 Притчи [Alisher Navoiy] 921
85 Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2393
86 Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2187
87 Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1947
88 Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 945
89 Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 881
90 Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 864
91 Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1228
92 Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 651
93 Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10002
94 Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1471
95 Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1680
96 Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2827
97 Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2563
98 Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1659
99 Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1338
100 Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 987
101 Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1531
102 Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 766
103 Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3451
104 Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2785
105 Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 865
106 Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 833
107 Вақфия [Alisher Navoiy] 789
108 Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2222
109 Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 845
110 Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 8783
111 Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2658
112 Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 3927
113 Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1487
114 Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 791
115 Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1133
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика