Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy]

Хазойин ул-Маоний: Биринчи Девон
Таҳрир Ҳайъатидан
Алишер Навоий лирик меросининг мукаммал нашри илк бор 1959-1960 йилларда Ўзбекистон Фанлар академиясининг А. С. Пушкин номидаги Тил ва адабиёт институти томонидан тайёрланган ва Ўзбекистон ФА нашриёти томонидан амалга оширилган эди. «Хазойин ул-маоний» девонлари нашрини Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, Беруний мукофоти лауреати, филология фанлари доктори, профессор Ҳамид Сулаймон тайёрлаган эди. 1956-1960 йилларда тайёрланган илмий-танқидий текст ва транслитерация асосан собиқ Иттифоқдаги фондларда сақланаётган қўлёзмалар (Ленинграддаги Салтиков-Шчедрин номли Давлат халқ кутубхонаси, инв. Хаников-55, 904- 1498-1499 й., Тошкент, Ўзбекистон ФА ШИ, инв, № 677, XVI аср ва Ленинград, ДХК, инв. Дорн-558, 1001-1004-1592-1596 й.) ва бошқа нусхалар асосида тузилган эди. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Давлат адабиёт музейи, Ўзбекистон ФА Қўлёзмалар институтининг директори, профессор Ҳамид Сулаймоннинг фаолияти билан кейинчалик Алишер Навоийнинг мўътабар икки куллиётининг фотонусхаси қўлга киритилди. Булар Алишер Навоий куллиётининг Истанбулда, Тўпқопи саройи фондида (инв. № 808) сақланаётган нусхаси, 901-902-1495-1497 йиллари хаттот Дарвеш Муҳаммад Тоқий томонидан Ҳиротда кўчирилган ҳамда Париж Миллий кутубхонасида (инв. № 316—317) сақланаётган, 930—933-1525—1527 йилларда котиб Али Ҳижроний томонидан Ҳиротда кўчирилган икки жилдлик куллиёт фотонусхаларидир. Ҳар иккала куллиёт композиция ва мундарижа жиҳатидан бир-бирига яқин.
Шундан сўнг «Хазойин ул-маоний» илмий-танқидий текстини профессор Ҳамид Сулаймон Ленинград, Душанба, Истанбул, Париж қўлёзма нусхалари асосида қайта тузиб чиқди. Алишер Навоий «Хазойин ул-маоний»сининг ушбу тўлиқ нашрини ўша илмий-танқидий текст ҳамда аввалги нашр ва юқорида зикр этилган тўрт қўлёзмага муқояса қилиб чиқилди ва босмага тайёрланди. Биринчи нашрда турли сабабларга биноан йўл қўйилган айрим нуқсонлар шу иш жараёнида имкон борича бартараф этилди.
Мазкур нашрнинг I ва II томларидаги асарлар кейинчалик шоир томонидан «Хазойин ул-маоний»га киритилган. Шунинг учун айрим шеърларда шоир томонидан қилинган тузатиш ва ўзгаришлар бўлиши мумкин.
Алишер Навоийнинг «Хазойин ул-маоний» асари Ўзбекистон «Фан» нашриёти томонидан чоп этилмоқда бўлган 20 жилдлик шоир асарларининг тўлиқ нашрида III («Ғаройиб ус-сиғар»), IV («Наводир уш-шабоб»), V («Бадойиъ ул-васат»), VI («Фавойид ул-кибар») жилдларни ташкил этади.
«Хазойин ул-маоний»га кирган девонларнинг қайта кўрилган ва тўлдирилган мазкур нашрини филология фанлари кандидати Ф. Қ. Сулаймонова раҳбарлиги остида филология фанлари кандидатлари М. Ш. Ҳамидова, Ш. У. Шарипов, Л. Н. Серикова ва илмий ходимлар М. Иноғомхўжаева, М. Баҳодирова, М. Хайруллаевалар амалга оширдилар.

Дебоча
Шукру сипос ул қодирғаким, чун адам осойишгоҳидин вужуд оройиши огоҳлариға жилва берди, инсонни сойир махлуқотдин нутқ шарафи била мумтоз қилди.
Рубоия:

Улким, чу жаҳон хилқатин оғоз этти,
Сунъи килкини нақшпардоз этти.
Инсон хайлин нутқ ила мумтоз этти,
Нутқ аҳлини назм ила сарафроз этти.
Ва ҳамди беҳадду қиёс ул сониъғаким, чун иборат жавоҳирин назм силкига тортди, ул гулшани Эрамойинни назм аҳли хомайи гавҳарафшони била рашки нигорхонайи Чин ва ғайрати хулди барин ясади.
Рубоия:

Чун хайли башарға нутқ комин берди,
Ул нутқ ила назм иҳтиромин берди.
Назм ичра балоғат интизомин берди,
Таркибида эъжоз мақомин берди.
Жаллат олоуҳу ва аммат нуамоуҳу ва ло илоҳа ғайруҳу.
Ва дуруди номаъдуд ул анбиё ҳалқасининг хотамиғаким, инн аш-шеъра лаҳикматун ва инн ал-баёна ласиҳрун нуктаси била шуаро поясин ҳукамо мартабасиға чектию баён рутбасин сеҳр манзиласиға тортти.
Рубоия:

Улким чу балоғат этти даъво, иъроб
Кўргуздилар ул даъво аро кўп итноб.
Чун нуктасида қилди аъён гавҳари ноб,
Даъвогари гавҳарлари бўлди сиймоб.
Ва саллоллоҳу алайҳи ва ало олиҳи ва ашобиҳи ва саллам.
Аммо баъд сўз байт ул-ҳарамининг бодияпаймойи ва назм шоҳбайтининг зевароройи алфақир-ул-ҳақир Алишер ул-мутахаллис би-н-Навоий сутираъуюбуҳу ва ғуфира зунубуҳ, андоқ арз қилурким, бу хоксори паришонрўзгор кичик ёшдин ўзумни шеърнинг паришон савдосиға гирифтор бўлғанимнию туфулийят замонидин кўнглумни[нг] назмнинг пароканда васвосиға машъуфу шефтавор бўлғанин ва мотақаддам шуароси малик ул-каломлари дастури била жамъу тартибида саъй қилғанимнию неча мартаба анинг тадвинида мураттаблар иртикоб қилиб ҳар синф шеърға зебу тазйин ва оройишу ойин берганимнинг кайфиятин бурунғи девоним фиҳрастидаким, «Бадойиъ ул-бидоя»-ға мавсумдур, шарҳ била арз қилиб эрдим. Андин сўнгра дағи ул жамъу тартибдин бошқа яна ҳар тақриб била ҳар навъ абётким, айтилиб эрдию ҳар навъ ғазалиётким, йиғилиб эрди, ул хаёл шабистонининг дурахшон ахтарларину ул кўнгул махзанининг дурахшон гавҳарларин дағи иккинчи девонимдаким, «Наводур ун-ниҳоя»ға машҳурдур, рабту тартиб бериб, дебочасинда шарҳ била аиззайи ашобу ажиллайи аҳбоб хидматларида арз қилиб эрдим. Андин сўнгра хаёлимға келур эрдию кўнглумга эврулур эрдиким, —
Рубоия:

Шоирлиғ ила шуҳра қилиб отимни,
Зойиъ қилдим шеър ила авқотимни.
Эмди тузайин тенгрига тоотимни,
Кўп элга мушавваш этмай абётимни.
Рубоия:

Чунким қаридим, умрни барбод этмай,
Кўнглумни йигитлар ғамидин шод этмай,
Ҳар лаҳза биров ишқида фарёд этмай,
Ҳолим шарҳин назм ила бунёд этмай!
Рубоия:

Эллик била олтмишқа етти қадамим,
Не маъноким, бўлмади эркин рақамим,
Не турфаки, сабт этмади эркин қаламим
Ким, йўқ биридин хотир аро жуз аламим.
— агарчи бу нигориш топқан икки девон тартибида ва гузоришқа кирган икки дафтар тадвинида ҳам бу фақири номуроду ҳақири ношодға ҳеч ихтиёр йўқ эрди, невчунки барчаси султоний ҳукмлару эҳсону таҳсинлар ва хоқоний амрлару таълиму талқинлар била эрди, андин сўнгра худ хотирға келмас эрдиким, бир ғазал ҳусн баҳори ғазолалари таърифида ё ишқ оташкасида ша-роралари тавсифида тугатгаймен, балки бир байт бир шўхнинг жамоли дилфурузи бобида ё ўз кўнглумнинг дарду сўзи шарҳида назм силкига киюра олғаймен ё хаёлимға кечура олғаймен.
Рубоия:

Комин қилур эрмиш одамийзод хаёл,
Нақш айлар эмиш кўнглига юз фикри маҳол,
Мундин ғофил қолибки, ҳаййи мутаол
Келтургуси тонгла анинг оллиға не ҳол.
Рубоия:

Ҳам демагида йўқ эътиборе кишига,
Ҳам қилмоғида йўқ ихтиёре кишига.
Тақдир аро чун йўқ иқтидоре кишига,
Не қилғаниға не эрк боре кишига.
Яна рўзгор ҳаводисидин ул фикрлар барча кўнглумдин борди ва ишқи ожизкуш зулму бедоди ул хаёлларни хотиримдин чиқарди, оллимға онча душворлиғлар юзландию теграмга онча саъб гирифторлиғлар айланди ва сипеҳр бошимға онча бало тоши оттию ишқ сипоҳининг лагадкўби заиф пайкарим била сўнгакларимни онча оёқ остида ушаттиким, не сўзумдин хабариму не ўзлугимдин асарим қолди. Ишқим ошуби туғёнида ҳар суубатким юзланур эрди, чун бир ҳамдард рафиқим йўқ эрдиким, дардимдин шаммае изҳор қилғаймен, бирор байт бирла ул ҳол мазмунин назм қилиб кўнглумни холий қилур эрдим ва жунунум шиддати ғалаёнида ҳар ошубким, оллимға келур эрди, чун ҳамзабон мушфиқим йўқ эрдики, махфий ўтумни ошкоро этгаймен, бирор матлаъ била ул маънони адо қилиб, қаттиғ ҳолимни шарҳ этар эрдим. Бу восита била кўнглум ўтиға ороме ва ишқим бедоди ноҳамворлиғиға андоме ҳосил бўлур эрди.
Бу навъ била оз вақтда кўп шеър айтилдию ҳар навъ назм теграмга йиғилди. Ишқим шўру ғавғоси вақтида ва жунунум торожу яғмоси фурсатида худ қайда онча таскину сомоним бор эрдиким, айтилған паришон абётқа жамъу тартиб бера олғаймен ва йиғилған пароканда шарҳи ҳолотқа рабту қоида қўя олғаймен. Чун ул таърихдин муддате ўттию ул вақтдин фурсате ароға кирди, фалак ҳаводисининг ул қаттиғ эсадурғон сарсари таскин тутти ва ул ранжу ташвирдин йиллар ранжурлуқ тортқан тандек, балки жонидин маҳжур қолған бадандек чиқтим, набзимға ҳаракат маъдуму нафасимнинг кирар-чиқари номаълум, таним ўн қатла андин заифроқким нол ва кўнглум бир замон ўз ҳолида бўлса, яна ўн соат беҳол.
Ва икки мураттаб бўлған девонлардин янги айтилған абёт адади аксар ва ҳар байти лафзу маъно била даржлиғ гавҳар демайким шуълалиғ озар; хотирға келур эрдиким, агар бу авроққа рабту тартиб берилмаса, бир ҳаводис тундбоди эскач, ҳар саҳфасин бир ён совурғай ва агар бу гулбаргларни зебу ойин била бир гулдаста боғланмаса, бир навойиб насими еткач, ҳар варақин бир ён учурғай. Ва агар рабту тартибини ҳавас қилсам, ҳавасимға қайда ул қувватки, икки байтни бир-бирига марбут боғлаштура олғай ва хаёлимда қайда ул жамияту ҳолатки икки лафзин бир-бирига яраштура олғай. Бу ажздин хомам тили лолу бу забунлуқдин ўз тилим шикаста мақол эрдиким, ногаҳ иноят насими ҳидоят гулшани ройиҳасин еткура киришти ва саодат мунҳийси давлат равзаси муждасин келтура бошлади, яъни ҳукми қазожараёну фармони вожиб ул-изъон бу банда отиға ул Султони соҳибқирондин етиштиким, қуллари ҳукмидин азим уш-шаън салотин бош торта олмаслар ва бандалари фармонидин нофизи фармон хавоқин бўюн тўлғай олмаслар.
Рубоия:

Шоҳики, фалакка еца фармони анинг,
Топмоққа сукун суръати даврони анинг.
Гар ҳашрға тегру бўлса поёни анинг,
Қилмоқ ҳаракат бўлмағай имкони анинг.
Рубоия:

Минг бандаси хоқон била қайсар янглиғ,
Юз чокари Дорову Сикандар янглиғ.
Ҳам тахтиға поя чархи аҳзар янглиғ,
Ҳам тожиға қубба меҳри анвар янглиғ.
Рубоия:

Маврусий қул жинси баний Одам анга,
Мерос ила мулк жумлайи олам анга,
Ҳайрон караму жуд ишида Ҳотам анга,
Нўширвон адл ичинда тобиъ ҳам анга.
Рубоия:

Фаъъоли қазо ҳукмиға анбоз келиб,
Ғаддори қадар амриға дамсоз келиб,
Базми аро Зуҳра нағмапардоз келиб,
Анжоми замон давриға оғоз келиб.
Рубоия:

Ҳақ кўнглин анинг биликка махзан айлаб,
Ҳар фанда ариғ зотини якфан айлаб,
Жоҳи тахтин[и] чархи мусамман айлаб,
Туфроқдек ул ўзин фурутан айлаб.
Рубоия:

Иқбол анга давлат майи пайваст тутуб,
Бу бода била жонин анинг маст тутуб,
Ҳақ ани сипеҳрдин забардаст тутуб,
Туфроғдин ул вале ўзин паст тутуб.
Рубоия:

Ҳам қиблайи иқбол ҳарими жоҳи,
Ҳам Каъбайи омол бийик даргоҳи,
Шаҳларнинг дардмандию огоҳи,
Бу турфаки, дардмандларнинг шоҳи.
Ас-султон-убну-с-султон ва-л-хоқону-бну-л-хоқон, муизз-ус-салтана ва-д-дунё ва-д-дин Абулғози Султон Ҳусайн Баҳодурхон халлада-л-лоҳу таъоло мулкаҳу ва султонаҳ ва афозаъал-ал-оламин бирраҳу ва иҳсонаҳ.
Рубоия:

Бўлғанча сипеҳр даври коми бўлсун,
Афлок уза базм иҳтишоми бўлсун.
Ҳам даргаҳи шоҳлар мақоми бўлсун,
Йилда бир аларға бори оми бўлсун.
Рубоия:

Ҳар лаҳза қил анга юз иноят, ё раб,
Оллиға ёрут шамъи ҳидоят, ё раб,
Ҳам умрини айла бениҳоят, ё раб,
Ҳам давлатиға етурма ғоят, ё раб.
Бу янглиғ фалактазйин даргоҳдину бу навъ аршойин баргоҳдин хитоби садматомизу ҳукми ҳайратангиз етишти. Мазмуни буким, эй қадимий бандайи хосу эй бойирий ходими завий-ул-ихтисос, бурунғи икки девонким, бизнинг ҳукму хитобимиз била мураттаб қилдинг ва куллиёту жузвиётин бизнинг машварату таълиму истисвобимиз била тузаттингким, бирининг ишқомиз абётидин бу эски дайрнинг рафиъ тоқида ушшоқнинг шўру ғавғосидур ва яна бирининг шавқангиз ғазалиётидин бу қадимий маниъ гунбад равоқида муҳаббат аҳлининг хўю алолоси. Андин сўнгра йиғилған ашъорнингу назм риштасиға тортилған дурри шаҳворнинг адади бурунғи девонлардин ортқан чоғлиғдурур ва бу латофати сифоти хўблар ва малоҳати симоти маҳбублар била яна икки девон тартиб берса бўлурдек маълум бўладур. Нетгунгдурким, бу ишдин дилбандроқ бўлғаю не қилғунгдурким, бу шуғлдин судмандроқ бўлғай. Эмди авло будурким, бу ғариб ишга кўнгул келтургайсен, балки ҳукм бу эрурким, бу ажиб амрға хома сургайсену тафаккур хилватгоҳида хаёл шўху раънолари била базм тузгайсен ва то фалак гардиш қилур башар жинсининг хаёлиға келмаган аъжубани элга кўргузгайсен. Ўзунг билурсенким, назм ҳаримининг хосларию шеър баҳрининг ғаввослариким, руҳпарвар наволиғ анфосларидин замона базми тўлубтур ва хаёл дарёсидин чиқарғон қийматий гуҳарларидин даврон либоси жавоҳир била мурассаъ бўлубтур, ҳеч қайси оламнинг рубъи маскунин ола олмайдур ва тўрт гавҳардин мураккаб бўлған башар хайли ҳеч қайсидин тўрт девон ёдгор қолмайдур. Бир ўз асрида ганжи маънавий Амир Xусрав Деҳлавийни дерларким, султон Маликшоҳ Алп Арслон отиға тўрт девон мураттаб қилмиш бўлғаю хотимасини анинг оти била музайял этмиш бўлғай ва бу иши ул замоннинг яхши-ёмони қулоғига етмиш бўлғай, агарчи бу сўз мазкурдур, аммо ул девонлар маъдумдур ва ул маъдумларнинг агарчи асомийси мавжуддур, аммо вужуди номаълумдур. Xаёлиға ўткариб, вараққа нигориш қилмағанму эркин, ё тилига кечуруб, тартиб юзидин насаққа гузориш бермаганму эркинким, «Хамса»сию сойир манзум кутубу расоили ўз ҳоли била мавжуддур. Бу тўрт девони замон аҳлидин меҳру вафо ва инсофу мурувватдек нобуд. Чун сенга тавфиқ мадад қилиптуру бу мақсуднинг ҳеч кимга йиғилмаған моддаси йиғилиптур, тиларбизким, фурсатни ғанимат билгайсену бу муддао ҳусулиға рағбат қилғайсен.
Бу ҳукм чун қулоғимға етишти, ажзу забунлуқ ўтининг дуди кўнглумдин димоғимға етиштиким, ҳукм қавий эрдию маҳкум заиф ва амр бағоят куллий эрдию маъмур асру наҳиф ва раъша пайкаримға тазалзул солдию хавосу хаёлим хайли бир-биридин қўзғалди. Не узр айтурға заҳраву журъатим ва не қабул қилурға ҳавсалаву қувватим, агарчи узр дилпазир эмас эрди, аммо ўз ажзи ҳолимни арзға еткурмакдин ҳам гузир эмас эрди.
Рубоия:

Дедимки, бу ишдаким, бўлурмен маъмур,
Ҳар нечаким тутмасам ўзумни маъзур,
Лек иштаки, аждаҳоға келтургай зўр,
Зўр эткай ўзига, истаса қилмоқ мўр.
Ул ҳумоюн замирнинг ойинайи гетийнамойида равшану пайдодур ва ул покиза кўнгулнинг жоми жаҳоноройида мубарҳану ҳувайдоким, бу бандайи фақирға не нотавонлиғлар шикаст бердию бу заррайи ҳақирға не саргардонлиғлар даст берди. Агарчи маразимға сиҳҳат умиди пайдо бўлуптур, аммо ҳануз ғизо била шарбатким, ичилур, ейилур, мисқол тарозуси била тортилур ва тонгдин ақшомғача соат шишасиға кўз тикилур ва агарчи заъ-фимға қувват имкони зоҳир бўлуптур, аммо ҳануз бузуғ кошонамдин чиқарға қўпмоқ тиласам, осилған идбори анкабут торлари дастгирим бўлуб мадад еткурмагунча, тебранмакка тобу тавон ва ҳаракатқа мақдур, балки имкон йўқтур; пашша юз пили дамон торта олмаған юкни нечук тортқай, батахсиским, мажруҳу ранжур дағи бўлғай, мўрча минг шери жиён қила олмаған ишни нечук қила олғай, хусусанким, бемору сиҳҳат тариқидин маҳжур дағи бўлғай.
Рубоия:

Аввал икки девонға чу қилдим рағбат,
Ҳам эрди йигитлик мададим, ҳам сиҳҳат,
Бўлдум чу қарию хаста, йўқ ул қувват
Кўргузгали андоқ нималарга журъат.
Куллийраги буким, ул давовин тартибида Султони соҳибқироннинг олий табъининг ислоҳу иҳтимоми беҳад ва ҳар жузвий нуктада тағйиру таълими мо ло каломи беадад эркан жиҳатдин ул иш саранжом сувратин пайдо қилди ва ифтоҳидин ихтитомиға дегунча тартиб рақами чекилди. Бу заъфу нотавонлиғим замонида бу ажзу забунлуқу бесомонлиғим туғёнида Султони соҳибқироннинг раъйи оламоройию замири хуршидтаъсири гўёким баъзи авқотда олам кишвари фатҳиға азмсозу баъзи ҳолотда кишвар аҳли ободонлиғиға сеҳрпардоз ва баъзи замонда айшу нишот била илиги зарпошу баъзи авонда тоату ибодат била кўзи гуҳарпошлиқка мутааммилу муштағил учун бу хошок дарёдек кўнглига кирмасу бу зарра қуёшдек замириға пайдо эрмас. Ва Султони соҳибқироннинг ҳиммат юзидин иҳтимомию саъй ғоятидин таълими бардавоми бўлмаса, мундоқ душвор иш илгари бормоғи мутаассир, балки хаёлимға кечурмағи мутааззирдур.
Мундоқ ҳукм бўлғандин сўнгра гаҳ-гоҳи ҳолимдин огоҳ бўлмаса неткаймену лаҳза-лаҳза аҳволимдин хабар тутмаса нета олғаймен. Қумурсқа Сулаймоннинг хотириға келмаса, не маҳалли таажжубу таҳайюр, Суҳо чархи гардон сатҳида кўрунмаса, не маҳалли ҳайрату тааззур. Бу хоксор чун бу дарди дилларимни изҳору номуродлиғларимни ошкор қилдим ва мазаллат туфроғиға тазаллум била йиқилдим, иноят боргоҳидин садо келдию ҳидоят коргоҳидин нидо етиштиким, кўнглунгни солма ва бу навъ савдову васвос хаёлиға қолмаким, биз ҳеч ҳолда сенинг ҳолингдин ғофил эмас эркандурбиз, аммо бу ҳолдин сен ғофилу кўнглумиздин ҳаргиз ёдинг зойил эрмас эркандур ва бу маъно сенинг кўнглунгдин зойил. Андоқки бурунғи икки девонинг такмилида риоятдин ҳеч навъ тағофул воқиъ бўлмади ва раҳнамолиғу иноятдин ҳеч турлуг такосул суврат боғламади, эмди дағи ҳамул дастур била, балки андин ҳам ортуғроқ, мунда ҳам ҳамул қонун била, балки андин ҳам афзунроқ, аҳволингдин хабар тутулғусидур ва ҳароз вақтда сарвақтингға етилгусидур. Чун заъфи ҳолинг бизга зоҳиру пайдодур, шафқату банданавозлиғлар била не ерда қолсанг ўткарилгусидур ва чун шикаст аҳволинг бизга равшану хувайдодур, марҳамату навосозлиғлар била ҳар мушкилинг бўлса ҳал қилинғусидурур.
Рубоия:

Шаҳдин чу бу навъ лутфу эҳсон топтим,
Уммид дағи беҳаду поён топтим,
Зулмат аро эрдим, оби ҳайвон топтим,
Иўқ-йўқки, ўлуб эрдим, янги жон топтим.
Кўнглумга ўзга қувват кирди ва табъимға ўзга жавдату жалодат ҳосил бўлди, килким жардайи тезкомиға ўзга равонлиғу хаёлим саҳоби барқхиромиға ўзга гавҳарафшонлиғ юзланди. Қабули бармоғин кўзумгаву миннат илигин кўксумгаву жонпарвар сўзумга қўйдум ва замир хилватгоҳини хавотир ғавғосидин муаррову кўнгул зистгоҳини васовис ҳужумидин мубарро қилдим. Xома учин тез эттиму табъ оби ҳаётин оташангиз. Ва ўтган айёмда айтилған матлаълар субҳи бидоятин мақтаълар шоми ниҳоятиға пайваставу кечкан ҳангомда битилган паришон абёт гавҳарларин такмил риштасиға тортмоқ била пайваста қила бошладим.
Рубоия:

Кун бор эрдиким бир ғазалу икки ғазал,
Бал уч ғазалу тўрт ғазал баъзи маҳал.
Маҳвашлардек бори латофатда масал,
Боғлаб кийибон юзга ҳила тўнға ҳулал.
Бу назоҳат шабистонининг парданишинлари юз минг зебу зийнат била табъ хилватхонасидин жилваи ноз қилиб чиқиб, сойир абнойи жинс силкига кирарлар эрди ва бу малоҳат нигористонининг нозанинлари минг туман оройишу намойиш била хаёл хилватхонасидин хироми дилнавоз била ҳаракат кўргузуб, яна абкори фитнаосорға қўшулурлар эрди. Чун бу мавзун ҳаракатлик дилкашлару бу матбуъ сифатлик шўхвашлар эллик, олтмиш ё юзга яқин бўлсалар эрди, бу фақир савдойий бир тожирдекким, малик-ут-тужжор деса бўлғай,—
Рубоия:

Юз ҳур сифат барчасининг нозу фани,
Кашмирийю румийю хитоу хўтаний,
Ким бир шаҳ учун кетургай ул тойифани,
Тожир ўзин айларга баҳо бирла ғани.
— кашмирийси сеҳрсозлиғда дилрабову дилкаш ва румийси турктозлиқда кофиройину фарангийваш ва хитойиси хунрезлиғда новакзану шершикор ва хўтанийсн фитнаангизлиғда шерафкану ғизолакирдор, бу шамойилу ойин била ва бу зеболиғу тазйин била Султони соҳибқироннинг ҳарами саройиға киюрур эрдим ва бирин-бирин ул ҳазратнинг кимёасар назариға еткурур эрдим.
Ва ул ҳазрат иноят кўзи била ул раъноларни кўруб ва илтифот назарин ҳар бирига еткуруб, қайси бирининг ҳариру хулласида қусуре кўрунса ё ул ҳуллаву ҳарирни мурассаъ қилған жавоҳирда адами муносабат сабабидин футуре зоҳир бўлса, ул либосларни чиқариб, хизонайи хосдин муносиб ранглиг хазу дебо либослар барча қийматий гавҳарлар била тарсиъ қилғон келтуруб ул шўхларға кийдурур эрди ва ҳар қайсини ўз муносабатиға кўра тартиб била ўз олий мажлисида ўлтуртур эрди, яъни айтилған абёт барча латойифосор ва сабт бўлған ашъор барча заройифшиорким, эллик, олтмиш ё юз ғазалға яқин йиғилса эрди, ҳазрати Султони соҳибқироннинг фирдавсосо суҳбатидаву сипеҳрфарсо ҳазратида ҳозир қилиб арзға еткурур эрдим ва ул ҳазрат аларға шафқат юзидин боқиб, қайси маъно шўхинингким таркиби хилъатида ва алфози кисватида бетакаллуфлуқ кўрса, ўз ганжинайи замири хизонасидин муносиб алфоз била ул либосларға тағйир бериб ва ул алфоз кисватида санойиъ жавоҳиридин номуносиблиғ маълум қилса, ўз хизонайи хотири ганжхонасидин ёқуту лаъли рангин ва гавҳару дурри самин била ул зебу зийнатқа табдил еткуруб, ҳар ғазални тартиб юзидин ўз ўрниға рақам қилур эрди.
Ва бу фақири бебизоату бу фақири беиститоат ул таълимларни ўзумга дастур қилиб ҳамул дастур била ул забту тартибға шуруъ қилур эрдим. Мундин бошқа дағи ул ҳазратнинг кўп хосса маънолари хаёлотину ғариб мазмунлари мақолотин ва дилпазир ташбиҳлари назокатину беназир танбиҳлари жазолатин бурунғи икки девоним дебочасида шарҳ била мазкур қилиб эрдиму тафсил била мастур этиб эрдим. Бу девонларда дағи ҳамул дастур била маоний жавоҳири шоҳворидин ва алфоз нақшу нигоридин ва таркиб салосату латофатидин ва чошний ҳолату ҳароратидин ҳеч жузве жузъийётдин йўқтурким, ул ҳазратнинг муборак табъининг анда куллий дахли бўлмамиш бўлғай. Балки асли хаёл ул ҳазратнинг бўлуб, бу банда ҳам ул ҳазратнинг буйруғи таълими била анда жузвий дахле қилмиш бўлғаймен. Бу жиҳатдин бўлаолғайки, бу девонлар ул ҳазратнинг адилсиз табъидек беназиру ҳар шоҳ байти ўз ҳумоюн зотидек оламгир бўлғай. Чун бу маъно гавҳарлари барча ул ҳазратнинг табъи баҳридину зеҳни конидин ҳосил бўлди ва алфозу иборат хазойини ҳамул маънолар гавҳаридин тўлди, бу маънодин анинг отин X а з о й и н у л-м а о н и й қўюлди.
Рубоия:

Ё, раб, бу хазойинки, мен эттим маъмур
Ким, хозини жаннат анга хуштур ганжур.
Чун келди футурлуқ кўнгулларга сурур,
Берма андин кўнгул суруриға футур.
Рубоия:

Бу баҳрки, ганжи ломаконий дедилар,
Ҳар қатрасин оби зиндагоний дедилар.
Шаҳ махзани табъидин нишони дедилар
Ким, ани «Хазойин ул-маоний» дедилар.
Агарчи хуршиди оламтобнинг фалакни бир давра қилған замониға йил от қўюптурлар ва йилким, иборат тўрт фаслдиндур, ҳар фаслға дағи бир от таъйин қилибдурлар. Бу наййири аъзам фалакни бир давра қилғанининг монандиким, баҳрий(у] конию наботию ҳайвонийнинг натойижи анда зоҳир бўлур, мунда дағи жамиъ ул натойиждин далилу асар топса бўлур. Тўрт фаслининг муқобаласидаким, тўрт девон воқиъ бўлуптур, ҳар қайсиға бир — муносиб от дарбойист эди, ул сабабдин аввалғи девонниким, туфулийят баҳори ғунчасининг ажиб гуллари ва сиғар гулзорининг боғчасининг ғариб чечаклари била ороста бўлуб эрди, «Ғаройибус-сиғар» дейилди. Ва иккинчи девонниким, йиғитлику ошуфталиғ ва шабобу олифталиғ ёзию даштида юзланган нодир вақойиъ била пийроста бўлуб эрди, «Наводируш-шабоб» аталди. Ва учунчи девонниким, васат-ул — ҳаёт майхонасида ишқ била шавқ паймонасидин юзланган бадииъ нишотлар кайфиятин ёзилиб эрди. «Бадойиъ ул-васат» от қўюлди. Ва тўртунчи девонниким, умрнинг охирларида юзланган ишқ дарду ранжи фойидалариким, жонсўз оҳ урмоқу жон топшурмоқдурким, анда сабт бўлубтур, «Фавойидул-кибар» лақаб берилди.
Умид улким, бу тўрт девонким, Султони соҳибқирон оти била музайялдуруру алқоби била мутарраз, ҳам анинг отидек рубъи маскунда тўлғаю ҳам анинг алқобидек тўртунчи кўкка дегинча мунташир бўлғай. Шукрким, бу банда назм василасию шеър воситаси била тамом умрумни ул ҳазратнинг мадҳи била кечурдум ва барча ҳаётимни анинг дуоси била ўткардим.
Туфулийят авониким, етти — секкиз ёшдин йигирма ёшқача чинаса бўлғайким, умр фусулининг навбаҳори ва ҳаёт гулшанининг шукуфаву гулзоридур, анинг мадҳида «Ғаройиб ус-сиғар» била сарф қилдим.
Шабоб замониким, йигирмадин ўттуз бешгача деса бўлғайким, ҳам бу фусулнинг ёзидурурким, йигитлик чашмасорининг ҳаётбахшлиғининг оғозидур, анинг васфида «Наводир уш-шабоб» била кечурдим.
Ва куҳулат айёмиким, ўттуз бешдин қирқ бешга дегинча қиёс қилса бўлғайким, бу фусулнинг хазонидурким, тириклик боғининг баргрезининг нишонидур, анинг таърифида «Бадойиъ ул-васат» била ўткардим.
Ва қирқ бешдин — олтмиш яқиниғачаким таъйин қилса бўлғайким, бу фусулнинг қишидурким, кишининг хам қад била адам йўлиға кириб, замон аҳли била хайрбод қилишидур, анинг дуосида «Фавойид ул-кибар» била ниҳоятқа еткурдум.
Рубоия:

Сарф эттим анга умр баҳорин дағи,
Бўстони ҳаёту лолазорин дағи,
Оллида хазони зарнисорин дағи,
Кофурфишон қиш била қорин дағи.
Ва бу авқот мобайнида ҳар миқдорким, фурсат топтим, хоҳ «Хамса» назмидину хоҳ «Назм ул-жавоҳир» ва «Мажолис ун-нафойис»у «Зубдат ут-таворих» ва сойир таснифлар иштиғолидин ҳам ул ҳазрат дуойи давлатиға авқотимни сарф қилдим. Ва биҳамдиллоҳ андоқ муродлар касб эттимким, менинг абнойи жинсимнинг юзидин бирига муяссар бўлмайдур ва андоқ мақсудларға еттимким, аларким, мендек юз, балки минг қуллари бор эрди, бирининг соғари орзуси менга нишот еткурган май била тўлмайдур. Биҳамдиллоҳи таолоки, бу авқотдаким умр водийсининг кўпрагин анинг давлатидин муродлар била қатъ этибмен ва ҳаётнинг ниҳоятиға комлар, балки комронлиғлар била етибмен, ҳеч турлуг армон хотиримда қолмайдуру ҳеч навъ орзу кўнглумда синғанин хаёлим топа олмайдур. Ҳар не дунё муродию зоҳир комронлиғидур сурубмен ва сўзумнинг сийту садосин анинг мадҳида етти фалакка еткурубмен. Улча орзу ҳайсийятидину армон жинсидин қолиптур, охират йўлининг суҳулату осонлиғи ва ботин мулкининг иёлату комронлиғидур. Ва ул вобастадур ҳақ субҳонаҳу ва таолонинг тавфиқи била амри итоатиға ва расул саллаллоҳу алайҳи ва саллам шафоатию шариатинннг мутобаатиға. Умидим улдурким, ул ҳазрат давлатидин бу иқболға дағи сарбаланду бу саодатқа дағи баҳраманд бўлғаймен.
Бу бобда бир неча сўз ўз арзи ҳолимни тиларменким, зоҳир қилғаймену ул нишотим гули очилғандин мен ҳам нишотдин ғунчадек очилғаймен ва ул арзадоштим саводин бу дебоча зайлида сабт эткаймену биткучиларга ҳам бу фиҳрастдин бу арзадоштни айирмасқа васийят эткаймен, то кун сўнги бу дебочани ўқуған элга бу арзадоштим била бу муддаомға етканим нишонае бўлғай возиҳу далиле бўлғай лойиҳ. Бу жиҳатдан то олам инқирози бўлғусидур Султони соҳибқирон давлатиға дуо қилғайлар ва шафқату бандапарварлиғиға сано дегайлар.
Қуллуқ арзадошт улким, бу бандаға ёш улғайған чоғда заъфе юзланди, ва ул заъф риштаси риштадек заъфлиғ пайкаримға андоқ чирмандиким, ул қуёшдек замирға равшандур. Ҳоло мизожим истиқоматдин мунҳарифу баданимда неча марази мухталифдур ва атиббо иложимдин ожизу маъзул ва аҳиббо мизожимдин мутаажжибу малул. Димоғим паришонлиғидин сўзум номарбуту хаёлим ошуфталиғидин ҳолим номазбут. Бағрим қизиғанидин жисмимда ҳуммойи лозим ва кўнглум озғанидин бошим айланмоғию кўзум қорармоғи дойим. Не тонгдин ақшомғача ўзумга бир дам ғизодин ком, не ақшомдин тонгғача тарфат-ул-айне кўзумга уйқудин ором. Xотирим савдоомиз хаёллардин мушавваш, бесарудиллиқдин ҳар неча дилкаш сўз бўлса кўнглумга нохуш. Меъдамнинг ҳазм қилур ғизоси замона аҳлининг изоси, кўнглумнинг нишот базмида майи ноби фалак тийғи оқизған бағир хуноби. Нотавонеким, юқори мазкур бўлғандек ғизо қилур, оши мисқол тоши била бўлғай, агар гоҳи заиф хотири шарбат майли қилғай, ул дағи бу тош тарозуси била тортилғай, киши қўлдамайин ердин қўпарида кўп озор бўлғаю асо мадади бўлмағунча ердин қадам кўтармаги душвор, сайр ҳавосин қилса ики инсонға отландурур — тушурурида ҳаммолвашлиқу отланғандин сўнгра пайкари юкидин бир ҳайвонга мурдакашлик, тушкандин сўнгра бу сайр кўфтидин аъзоси нокор, бу озурдалиғдин яна бир кеча-кундуз тебрана олмай, андоқки бир йиллиқ бемор, иссиғ нафасларидин ҳаётининг гули пажмурдаву нафасининг оғир кирар-чиқаридин заиф тани озурда.
Рубоия:

Ҳар шому саҳарға тегру ингранмоқ иши,
Бу ёнидин ул ёниға айланмоқ иши.
Гаҳ-гоҳ иситма ўтидин ёнмоқ иши,
Гаҳ тўнгдуруридин яна чирманмоқ иши.
Рубоия:

Не жисмида тобу не танида қувват,
Не кўнглида хушлуқ, не ўзида сиҳҳат.
Мундоқ кишининг муносибидур узлат,
Вайронасидин чиқмоқ анга не нисбат.
Султони соҳибқироннинг инъоми бағоятидину эҳсони бенаҳоятидин умрин бу давлатлиғ даргоҳдаву ҳаётин бу саодатлиғ боргоҳда юқори ўткан шарҳ била сарф эткан банданинг илтимоси будурким, мазкур бўлған тараддуду машаққатлардин озод бўлғай ва ғамгин кўнгли бу навъ заъф айёмида нисбациз қайғулардин шод, мундоқ умрдаким, букун тонглалиғ маълум эрмас,—

Мисраъ:

Иш тенгрига тавбаю инобат бўлғай,
— ва ўткан умр маъсият била узр тақсирида тоату надомат. Бу ҳолатда дағи авқотнинг покизасида ул ҳазратнинг дуосиға машъуф бўлғусидур ва дуову ниёзи нақдининг хулосаси анинг фархунда рўзгориға масруф.
Умид улким, ул ҳазрат давлатидин андоқким дунё иқболу комидин мустафид бўлдум, охират кому иқболидин ҳам ноумид бўлмағай[мен]. Ул остоннинг қулларининг бу қул била ёрлиғ нишони улдурким, Султони соҳибқирон иноятидин бир ёрлиғ нишони битилгай ва бу бандани султоний иморатнинг байт-ул-мағфирасида сойир жорубкашларидин бирининг ўрниға мансубу сарафроз этилгайким, бу уфтодалиғ айёмида боре ул остонада йиқилғаймен. Қувватим бўлғанда супургу олиб, илгим била ва қувватим бўлмағанда супургу ўрниға кирпигим била ул остонани супурур баҳонаси била кўзумни ул мунаввар равза туфроғидин ёрутғаймен ва ул остонани бу супургу бирла ариғу бу уйин ул сурма била ёруғ тутқаймен ва бу хидматни дунёву охиратим шарафи билгаймен.
Сўзум узалдию адо қиладурған мақсудум йироқ қолди. Агарчи хомамнинг гавҳарафшонлиғиға ниҳоят йироқдур ва лекин дуо гавҳарфишонлиғи била ихтисор қилмоқ яхшироқ.
Рубоия:

То даҳр уза бу гунбади даввор ўлғай,
Ул гунбад уза собиту сайёр ўлғай,
То собиту сайёрға осор ўлғай,
Тенгри бори ҳолингда нигаҳдор ўлғай.
Рубоия:

Тахтинг бўлсун сипеҳри ахзар чоғлиғ,
Чатринг рифъатда меҳри анвар чоғлиғ.
Мулкунг бару баҳр аро Сикандар чоғлиғ,
Лекин умрунг Нуҳ паямбар чоғлиғ.
Рубоия:

Ҳам даргаҳинг иқбол макони, ё раб,
Ҳам бошинг уза тожи Каёний, ё раб.
Жомингда зилоли зиндагоний, ё раб,
Андин санга умри жовидоний, ё раб.
Алиф Ҳарфининг Офатларининг Ибтидоси «Ғаройиб»дин
1

Ашрақат мин акси шамсил-каъси анворул-ҳудо,
«Ёр аксин майда кўр» деб, жомдин чиқти садо.
Ғайр нақшидин кўнгул жомида бўлса занги ғам,
Йўқтур, эй соқий, майи ваҳдат масаллик ғамзудо.
Эй, хуш ул майким, анга зарф ўлса бир синған сафол,
Жом ўлур гетийнамо, Жамшид, ани ичкан гадо.
Жому май гар буйладур, ул жом учун қилмоқ бўлур,
Юз жаҳон ҳар дам нисор, ул май учун минг жон фидо.
Дайр аро ҳуш аҳли расво бўлғали, эй муғбача,
Жоми май тутсанг мени девонадин қил ибтидо.
Токи ул майдин кўнгул жомида бўлғач жилвагар
Чеҳраи мақсуди маҳв ўлғай ҳам ул дам моадо.
Ваҳдате бўлғай муяссар май била жом ичраким,
Жому май лафзин деган бир исм ила қилғай адо.
Сен гумон қилғандин ўзга жому май мавжуд эрур.
Билмайин нафй этма бу майхона аҳлин, зоҳидо.
Ташналаб ўлма, Навоий, чун азал соқийсидин
«Ишрабу, ё айюҳал-атшон» келур ҳар дам нидо.
2

Зиҳе ҳуснунг зуҳуридин тушуб ҳар кимга бир савдо,
Бу савдолар била кавнайи бозорида юз ғавғо.
Сени топмоқ басе мушкилдурур, топмаслиғ осонким,
Эрур пайдолиғинг пинҳон, вале пинҳонлиғинг пайдо.
Чаман оташгаҳига оташин гулдин чу ўт солдинг,
Самандардек ул ўтдин кулга ботти булбули шайдо.
Не ишка бўлди беором кўзгу аксидек Мажнун,
Юзи кўзгусида аксини гар кўргузмади Лайло.
Қуёшқа гаҳ қизармоқ, гоҳе сарғармоқ эрур андин
Ки, сунъунг боғида бор ул сифат юз минг гули раъно.
Недин юз гул очар ишқ ўтидин булбул каби Вомиқ,
Вомиқ Юзингдин гар узори боғида гул очмади Азро.
Каломингни агар Ширин лабида қилмадинг музмар
Недин бас лаъл ўлур Фарҳоднинг қон ёшидин хоро.
Жамолинг партавидин шамъ ўти гар гулситон эрмас,
Недин парвона ўт ичра ўзин солур Халилосо.
Малоҳат бирла туздунг сарвқадлар қоматин, яъни
Ки, мундоқ зеб бирла ул алифни айладинг зебо.
Қаноатнинг далилин инзиво қилдинг яна бир ҳам
Далил ушбуки қониъ ҳарфидин халқ айладинг анқо.
Навоий қайси тил бирла сенинг ҳамдинг баён қилсун,
Тикан жаннат гули васфин қилурда гунг эрур гўё.
3

Эй, сафҳайи рухсоринг азал хаттидин иншо,
Дебочайи ҳуснунгда абад нуқтаси туғро.
Заррот аро ҳар зарраки бор, зикринга зокир,
Амтор аро ҳар қатраки, бор, ҳамдинга гўё.
Машшотайи сунъунгдурур улким, нафас ичра
Кун кўзгусин ақшом кулидин қилди мужалло.
Кун шакли юзинг саждасидин бўлди мушаккал,
Тун турраси қаҳринг елидин бўлди мутарро.
Сунъунг қилибон субҳни ул навъ мушаъбид
Ким, меҳр ўтин оғзидин этар ҳар нафас ифшо.
Гўёки куяр оғзи ул ўт ҳирқатидинким,
Анжумдин ўлур обилалар гирдида пайдо.
Муҳтож сенинг даргаҳинга хусраву дарвеш.
Парварда сенинг неъматинга жоҳилу доно.
Гул юзида булбул сенинг асроринга нотиқ,
Шамъ ўтида парвона сенинг ҳуснунгга шайдо.
Ушшоқ аро, ё рабки, Навоийға мақоме
Бергилки, сенинг ҳамдинга бўлсун тили гўё.
4

Эй ҳамд ўлуб маҳол фасоҳат билан санга,
Андоқки, қурб тақвову тоат билан санга.
Топмоқ ажиб фикру таҳайюл била сени,
Етмак маҳол ақлу фаросат билан санга.
Чун койинот зубдаси ожиз кўруб ўзин,
Ҳамд айта олмас онча балоғат билан санга.
Изҳори ажз биздин адаб таркидур, басе
Юз минг қусуру нуқсу касофат билан санга.
Ҳар тийра рўзгорки, васлингға йўл топиб
Сендин, етиб чароғи ҳидоят билан санга.
Лутфунг рафиқим ўлмаса не ҳадки еткамен
Бошдин аёғ гуноҳу залолат билан санга.
Лутф айлагилки мумкин эмас қилмасанг қабул,
Етмак тамоми умр ибодат билан санга.
Чун сендин ўзга йўқ панаҳим қочмайин нетай
Журму гунаҳдин оҳу надомат билан санга.
Исёни кўп Навоийнингу йўқ уётиким,
Истар етишса мунча хижолат билан санга.
5

Илоҳо, подшоҳо, кирдигоро,
Санга очуғ ниҳону ошкоро.
Сабур исми била қилсанг тажаллий,
Қилиб Намрудға юз минг мудоро.
Қачонким зоҳир этсанг «танзиъ-ул-мулк»,
Сикандарнинг бўлуб мағлуби Доро.
Йўлунг муҳлик тоши ёқути аҳмар,
Эшигинг тийра гарди мушки соро.
Суҳо бўлса шабистонингда толиъ,
Бўлуб нури қуёшдек оламоро.
Навоий нафс зулмотиға қолмиш,
Сен ўлмай Хизри раҳ чиқмоқ не, ёро?!
Қиёматда гуноҳин афв этарга
Расулингни шафиъ эт, кирдгоро.
6

Эй, нубувват хайлиға хотам баний Одам аро,
Гар алар хотам, сен ул отким, эрур хотам аро.
Юз эшигинг туфроғиға сурта олғайменму деб,
Чарх қасридин қуёш ҳар кун тушар олам аро.
Анжум ичра оразинг меърож шоми уйлаким,
Тушса дурри шабчароғе ҳар тараф шабнам аро.
Не учун киймиш қора ҳарён солиб жайбиға чок,
Фурқатингдин Каъба гар қолмайдурур мотам аро,
Соф кўнглида юзунг меҳрини гўё асрамиш,
Туш чоғи ҳар кун қуёш акси эмас Замзам аро.
Машъале бўлмиш малак илгида равзанг бошиға,
Ой чароғи кечалар бу нилгун торам аро.
Қум эмас Батҳодаким, меҳри жамолинг ҳажридин
Зарра-зарра жисми бир-бирдин тўкулди ғам аро
Йўл эмас, Ясрибда йиртибдур юзин тирноғ ила
Мақдаминг то етмади ул водийи хуррам аро.
Итларинг махсусу маҳзундур Навоий, кошки
Кирса бу маҳрум ҳам ул зумрайи маҳрам аро.
7

Зиҳе жавлонгаҳинг афлок уза майдони «ав адно»,
Буроқингға тўқуз гунбад бу тўққуз гунбади хазро.
Қилиб чун хай гулоби майл наълайнинг, бўлуб андин
Малак раъноларининг жабҳасиға чарх сандалсо.
Эсиб раҳмат насими чун дамодам сунбулунг сари,
Бўлуб руҳонийлар жайби лаболаб анбари соро.
Фалак қолиб буроқингдин, эмас васфи фалаксуръат,
Қамар ёруб жамолингдин, эмас наътинг қамарсиймо.
Юзунгдин анжум, анжумдин қуёш нур иктисоб айлаб
Анингдекким, қуёшдин ою ойдин қийргун ғабро.
Фалак водийлари қатъиға азминг чун суруб маркаб,
Хирад пайкига ҳам аввал қадамда ранж ўлуб пайдо.
Рафиқинг тойир андоқким Сулаймон оллида ҳудҳуд,
Буроқинг сойир анжум шоҳи устинда сипеҳросо.
Қилиб бу сайр аро маъшуқ васли кўйида манзил,
Тилаб саргашта ушшоқиға ҳам раҳмат уйин маъво.
Навоий хуш кўрар оламни отинг зикридин, йўқса,
Анга дўзах аро ўтдекдурур дунёву мо фиҳо.
8

Ҳар гадоким, бўрёйи фақр эрур кисват анга,
Салтанат зарбафтидин ҳожат эмас хилъат анга.
Ким фано туфроғиға ётиб қўяр тош узра бош,
Тахт уза эрмас музаҳҳаб муттако ҳожат анга.
Шаҳ юруб олам очар, дарвеш оламдин қочар;
Ҳам ўзунг инсоф бергилким, бу не нисбат анга
Ҳар не, шаҳ мақсудидур, дарвешнинг мардудидур!
Кўр не ҳимматдур мунга, не навъ эрур ҳолат анга.
Фақр кўйи туфроғин шаҳ мулкига бермас фақир,
Мулк кўрким, тенг эмас туфроғ ила қиймат анга.
Шаҳ сипаҳ чекса, фақир аҳволиға етмас футур,
Бу вале чеккач нафас, барбод ўлур ҳашмат анга.
Шаҳ эмастур бир нафас осуда дўзах ваҳмидин,
Эй хушо дарвешким, мардуд эрур жаннат анга.
Шаҳға сидқ аҳли дамидин машъали давлат ёрур,
Меҳрдекким, субҳ анфоси очар талъат анга.
Шоҳға шаҳлиғ мусалламдур, агар бўлғай мудом,
Шоҳлиғ таркин қилиб, дарвеш ўлур нийят анга.
Мумкин эрмас шаҳлар ичра буйла ниятлиғ, магар
Шоҳи Ғозийким, муяссар бўлди бу давлат анга.
Шоҳлар дарвешию дарвешлар шоҳики, бор
Шоҳлиғ суврат анга, дарвешлик сийрат анга.
То шаҳу дарвеш бўлғай айлагил, ё раб, аён,
Шоҳдин хидмат мунга, дарвешдин ҳиммат анга.
Гар Навоий сўз узатти фақрдин эрмас деманг,
Бўлмағунча ҳукм шаҳдин қайда бу журъат анга?!
9

Ул паривашким, бўлубмен зору саргардон анга,
Ишқидин олам менга ҳайрону мен ҳайрон анга.
Ўқларингдин дамбадам таскин топар кўнглум ўти,
Бордурур бир қатра су гўёки ҳар пайкон анга.
Бир диловардур кўнгулким, ғам сипоҳи қалбида,
Оҳи новак, тоза доғидур қизил қалқон анга.
Новакининг парру пайконида рангин тус эрур
Ёки кўнглумдин чу паррон ўтти юқмиш қон анга.
Номаи шавқум не навъ ул ойға еткай, чунки мен
Эл отин ўқур ҳасаддин ёзмадим унвон анга.
Хизри хаттингнинг ажаб йўқ сабзу хуррам бўлмоғи,
Лаббалаб чунким берур су чашмайи ҳайвон анга.
Эй хушо, муғ кўйиким, рифъат била зийнатда бор
Меҳр анга бир шамсаву кўк тоқидур айвон анга.
Истамиш булбул вафо гулдин магарким жоладин
Бағри қотмиш ғунчанинг, баским эрур хандон анга.
Қилмамиш жонин фидо жононға етмас дер эмиш,
Эй Навоий, ушбу сўз бирла фидо юз жон анга
10

Синса кўнглумда ўқунг суртуб исиғ қондин анга,
Пай масаллик чирмағаймен риштайи жондин анга.
Бодайи лаълинг мизожи руҳпарвардур басе,
Гўйиё мамзуж этибсен оби ҳайвондин анга.
Ўқи кўнглум шуъласин гаҳ сокин этти, гоҳ тез,
Гаҳ ўтун бўлди, гаҳе су урду пайкондин анга.
Дарду ғам бўстонининг товусидур кўнглум қуши,
Гул бўлуб жисмимда кескан наъл ҳар ёндин анга.
Не кабутар ета олур ул қуёшқа, не насим,
Эй кўнгул, ҳолингни эълом айла афғондин анга.
Кўзга то кирмиш хаёлинг совуғ оҳим ваҳмидин,
Боғламиш мен қўре ҳар сори мужгондин анга.
Эй Навоий, йиғламоқ оҳимға таскин бермади,
Ваҳ, бу не ўтдурки, йўқ таъсир тўфондин анга.
11

Ваҳки ишқинг зоҳир этсам ваҳм эрур ўлмак манга,
Гар ниҳон тутсам дағи жон хавфидур бешак манга.
Келган эрмиш ул Масиҳ ўлганларин тиргузгали,
Мен тириг, ваҳ, яхшироқ бу умрдин ўлмак манга.
Жузв-жузвумни, фиғонким, мунфак этти тийғи ҳажр
Бир-биридин лек ўзидур жузви лоянфак манга.
Кўнглум ўтидин йиғоч кулдур, башок бир қатра су.
Ногаҳ ул шўхи жафокеш отса бир новак манга.
Олтун эзиниб-эриб куйган «сою» холис бўлур,
Не ажаб сарғарса юз, еткан сою эмгак манга.
Чок айлармен ёқа ул қоши ёни кўргач-ўқ,
Ким хадангин отса ҳойил бўлмағай кўнглак манга.
Бода ҳажридин оқармиш кўзларим, эй пири дайр,
Айлагил май шишасидин синдуруб айнак манга,
Сарсари ҳижрон, вужудум хирманин андоқ совур
Ким, фано йўлида сарсар бўлмасун ҳамтак манга.
Эй Навоий, гар манга кўпрак эмас уммиди васл,
Бас нағу ушшоқидин жаври эрур кўпрак манга.
12

Гарчи ҳажрингдин эрур юз ғаму озор манга,
Ғам эмас васлингга уммид агар бор манга.
Бир бузуғ узра жунун қушлари қўнған кебидур,
Тошким, ёғдурур ул шўхи ситамгор манга.
Зоҳид учмоғни этар васфу мен ул ой кўйин,
Гулшани хулд анга, ул гулли рухсор манга.
Телба андоғки парий жилвасидин олдарағай,
Ўт солур ҳар тараф ул турфа намудор манга.
Баски қонимни яларлар, адади кўп ярадин,
Итларин қилди мулойим тани афгор манга.
Кўнглум истар яна мақсуд жамоли аксин,
Соқиё, тут қадаҳи ойинакирдор манга.
Субҳа торини йиғ, эй шайхки, бир лаҳза бурун
Тақтилар муғбачалар риштайи зуннор манга.
Солғил, эй ишқ, вужудумға фано ўтиниким,
Ёпти мақсуд юзин пардайи пиндор манга.
Чун вафо аҳли замон зотида йўқтур, не ажаб,
Ҳар замон қилса жафо ул бути айёр манга.
Ғаразим бир неча кун шоҳиду майдур, йўқ эса,
Эй Навоий, бу фано дайрида не бор манга?
13

Ул малоҳат ганжи ҳажрида бузуғ маскан манга,
Уйладурким, жондин айру юз яралиғ тан манга.
Меҳр ила маҳ партавидин кўзни равшан қилмадим,
Бўлғали меҳри руҳунг моҳийяти равшан манга.
Бўлди равзан-равзан ул қотил хадангидин кўнгул,
Жон қуши чиқмоққа бир йўл англа ҳар равзан манга.
Мен ўлармен ғамдину, йиғлаб куюб бошимда шамъ
Дудидин чирмаб қора ҳар тун тутар шеван манга.
Раҳм этиб ҳолимға душман дўст бўлмоқ, ваҳ, не суд.
Дўст чун раҳм айламай бўлмиштурур душман манга.
Ғам туни зулмида хандон бўлмади ҳолимға субҳ,
Субҳдек не тонгки, бўлғай чок пироҳан манга.
Эй Навоий, ишқ мушкил деб нечук таркин тутай,
Элга гар бу иш ҳунар бўлса, бўлуптур фан манга.
14

Шаҳр бир ой фурқатидин байт ул-аҳзондур манга,
Бир гули раъно ғамидин боғ зиндондур манга.
Базми ишрат ичра сиз май нўш этинг, эй дўстлар
Ким, насиб ул лаъли лаб ҳижронидин қондур манга.
Чиқти аҳлу фаҳм ила сабру кўнгул тан мулкидин,
Чиқмайин ҳар лаҳза заҳмат бергучи жондур манга.
Ўқи баским тандадур, тегмас танимға ўзга захм,
Улки ўқ деб нола қилдим, эмди қалқондур манга.
Уйла расвоменки, кўю кўчада ҳолим кўруб,
Баъзи эл гирёну баъзи халқ хандондур манга.
Ҳажридин бағрим судур, ул су аро болиғ кеби,
Дарду меҳнат ўқидин бир неча пайкондур манга.
Ҳур мужгонин агар суртай деса қилман қабул
Ким, аёғда орзу хори муғийлондур манга.
Май ичиб тоатни фавт этмангки ул ўт тобидин,
Неча боқсам баҳра ҳоло дағи ҳирмондур манга.
Эй Навоий, халқ дер: жон беру ё кеч ишқидин,
Гарчи бу душвор эрур, лекин ул осондур манга.
15

Менмудур менким сенинг васлинг муяссардур манга,
Бахти гумраҳдин қачон бу қисса бовардур манга.
Ҳақ тануқтурким, тирикликдин манга сенсен мурод,
Йўқса оламнинг йўқи-бори баробардур манга.
Эй кўнгул, ғаввоси баҳри васл ўлубмен, не ажаб,
Гар насиб эмди ўшул покиза гавҳардур манга.
Не учун базми висол нчинда ичмай бодаким,
Кўзию оғзи бугун бодому шаккардур манга.
Ою хуршидингни йиғ, эй чархи гардунким, бу дам
Ҳамдам ул ой чеҳралиг хуршидпайкардур манга.
Сарвни ўртаб, суманни елга бер, эй боғбон
Ким, бугун ҳамсуҳбат ул сарви суманбардур манга.
Қўрқарам ҳирмон саҳобин ёпмағай фаҳм этса чарх
Ким, шабистон меҳр шамъидин мунаввардур манга.
Эй Навоий, ҳеч билмонким топибмен васлини,
Ё магарким жумлайи олам мусаххардур манга.
16

Кўргали ҳуснунгни зору мубтало бўлдум санга,
Не балолиғ кун эдиким, ошно бўлдум санга.
Ҳар неча дедимки кун-кундин узай сендин кўнгул,
Ваҳки, кун-кундин батаррак мубтало бўлдум санга.
Мен қачон дедим вафо қилғил, манга зулм айладинг,
Сен қачон дединг фидо бўлғил манга, бўлдум санга.
Қай пари пайкарға-дерсен-телба бўлдунг бу сифат,
Эй парийпайкар, не қилсанг қил манга, бўлдум санга.
Эй кўнгул, тарки насиҳат айладим аввора бўл,
Юз бало етмаски, мен ҳам бир бало бўлдум санга.
Жоми Жам бирла Хизр суйи насибимдур мудом,
Соқиё, то тарки жоҳ айлаб гадо бўлдум санга.
Ғусса чангидин навое топмадим ушшоқ аро,
То Навоийдек асиру бенаво бўлдум санга.
17

Қаҳринг ўлса, барча ишимдин малолатдур санга,
Лутфунг ўлса, юз менингдекдин фароғатдур санга.
Эй мени саргаштадин гаҳ фориғу гоҳи малул,
Қаҳринг ул, лутфунг бу, ёрабким, не одатдур санга?
Лутфунг ози жон олур, қаҳринг кўпи ҳам ўлтурур,
Булъажаб ҳоледурур, оё не ҳолатдур санга.
Панд эшитмай севдинг ани, эй кўнгул, чек дарду ранж,
Оздурур ҳар лаҳза гар юз мунча офатдур санга.
Ваҳм эт оҳим ўтидин, эй гулки, даврон боғида
Кўз ёшимдин бу қадар лутфу тароватдур санга.
Эй қуёш, меҳр аҳлини куйдурма бу водийдаким,
Гармравлар оҳидин мунча ҳароратдур санга.
Эй Навоий, истама васл ул қуёшдин заррадек,
Чун неча ул қилса истиғно, ҳақоратдур санга.
18

Эй алифдек қоматинг майли бузулған жон аро
Ганжи ҳуснунг жавҳари бу хотири вайрон аро.
Кулмагинг ичра малоҳат уйладурким, шўхлар
Ўйнамоқдин юз ёшурурлар гули хандон аро.
Гар каломингни Масиҳ анфоси дедим, эй ҳабиб,
Айб қилмаким, ғалат гоҳе тушар Қуръон аро.
Ўқларингдин жон топармен, гўйиё пайконлари
Су ичарда ғўта топмиш чашмайи ҳайвон аро.
Хаста кўнглум оҳи кўнглунгга дедим қилғай асар,
Қайда ўлтурсун вале бемор ўқи сандон аро.
Бошта гавҳар гўйининг фикридин ортар дардисар
Кимки, кечти бошидин гўй урди бу майдон аро.
Уйки, адно тебранур сокинга хотир жамъ эмас,
Не ажаб, гар амн йўқтур гунбади гардон аро.
Лаълинг олған кўнглум аҳволин мунажжим чун кўрар,
Айтур ул аввора бўлған ғойибингдур қон аро.
Эй Навоий, ишқ дарди кўрган эл кўнглин бузар,
Ҳар харошеким, унунг зоҳир қилур афғон аро.
19

Кимки кўрса мушки ноб ул сунбули сероб аро,
Бир қора туфроғ дегайким тушти мушки ноб аро.
Қошинг ичра риштайи жонимға чирманған кўнгул,
Анкабутедурки, айлабдур ватан меҳроб аро.
Ул қуёшдин айру ашким ёмғурининг барқидур,
Ўт туташқан ришта янглиғ жисми печу тоб аро.
Ул лаби уннобгун кўнглумга эккан тухми меҳр,
Кўнглум ичра ёшурундур донадек унноб аро.
Уйқу сайди қасдиға отқан тошингдиндур нишон,
Кўз қораси демагил бу дийдайи бехоб аро.
Чархи дойир баҳридин эл тутмасун соҳил умид,
Ким қутулмас ҳар кишиким, тушти бу гирдоб аро.
Гар Навоий ёдини қилмоқ ҳабиб имкон эмас,
Басдурур мазкур ҳам бўлса гаҳе аҳбоб аро.
20

Заврақ ичра ул қуёш сайр айламаг Жайҳун аро,
Ахтари саъде ҳилол ичра кезар гардун аро.
Англамон Жайҳунда ул ой кема бирла сайр этар
Ё ҳилолу меҳр аксин эл кўрар Жайҳун аро.
Кемадин ҳар дам чиқиб рангин су кўзум қонидек,
Анда ёр андоқки мардум дийдайи пурхун аро.
Борғил, эй Мажнунки, ул ой заврақидек тез эмас,
Жунгким Лайло аморийсин чекар ҳомун аро.
Олма хум гирдобидин бир лаҳза соғар заврақин,
Баҳри ғамдни истасанг махлас бу даҳри дун аро.
Баҳр мавжидин мушавваш бўлмасун деб хотиринг,
Мавж урар юз баҳри ғам бу хотири маҳзун аро.
Дур бўлур баҳр ичра пинҳон, назмидин шаҳ мадҳида
Баҳр ёшурмиш Навоий ҳар дури макнун аро.
21

Минг захм урди ханжари ишқинг бу тан аро,
Бу танни ҳажр ташлади юз минг тикан аро.
Лек ул тиканлар ичра хаёлинг била кўнгул
Ўйнар магар гул узраю ағнар суман аро.
Жисм ўйидин кўнгул тилар ул кўйни, валек
Ғурбат суубатин киши билмас ватан аро.
Эрмас учуғ лабингдаки ул юз Суҳайлидин
Ранг олмади бу қатра ақиқи Яман аро.
Жоним лабинг шаҳиди эканга тонуғ дурур
Ҳар ол ришта қонға бўялған кафан аро.
Булбул не куймасунки, бир ўт ёқти қасдиға
Ҳар оташин гул ушбу вафосиз чаман аро.
Кўрдунг Навоий ул сари зулф узра юз шикан,
Кўр эмди юз шикаста кўнгул ҳар шикан аро.
22

Икки бармоғ бирла туттум лаълин ул рухсор аро,
Уйлаким булбул тутар гул яфроғин минқор аро.
Хатда рухсоринг су эркинму ёшунған сабзада,
Йўқса кўзгудурки, қолмиш ҳар тараф зангор аро.
Кўҳи ғам тортарға хасдек жисм ила бел боғладим,
Остиға қолмишмен андоғким самон девор аро.
Май дема қушлар қанотининг елидин бўлғуси
Нахли қаддинг мойил ўлмоқ ҳар тараф рафтор аро.
Шаккари лаъли хаёлидин саросар мўрдурур.
Сочида эрмас тугун узра тугун ҳар тор аро.
Кофири ишқ ўлған авло демаса иймон сўзин,
Хўб эмас тасбиҳ тори риштайи зуннор аро.
Вусма узра зарварақлиқ икки қошинг юз уза,
Жилвагар бўлған ики товус эрур гулзор аро.
Қоматим гуллар очилған бир тикан шохи дурур,
Тўлғали пайконларинг қонлиғ тани афгор аро.
Гулшан ичра чун бутар гул, шўра ердин шўразор,
Ғайри ғадр аҳли не бўлғай олами ғаддор аро.
Давр эли бедодидин гар махлас истарсен, мудом
Куп аёғидин бош олма кулбайи хаммор аро.
Ҳақ тилар бўлсанг Навоий силк дунёдин этак,
Ишқинг ўлса пок, ўзни қўйма бу мурдор аро.
23

Кўнглум ўртансун агар ғайрингға парво айласа,
Ҳар кўнгул ҳамким сенинг шавқунгни пайдо айласа.
Ҳар киши васлин таманно айласам навмид ўлай,
Ҳар киши ҳамким сенинг васлинг таманно айласа.
Ўзгалар ҳуснин тамошо айласам чиқсун кўзум,
Ўзга бир кўз ҳамки ҳуснунгни тамошо айласа.
Ғайр зикрин ошкоро қилса лол ўлсун тилим,
Қайси бир тил ҳамки зикринг ошкоро айласа.
Рашкдин жонимға ҳар наргис кўзи бир шуъладур,
Боғ аро ногах хиром ул сарви раъно айласа.
Йўқ оғиздин нукта айтур маҳвашимдек бўлмағай,
Гар қуёш ҳар заррасидин бир Масиҳо айласа.
Офият жонимға етти, эй хуш ул муғким, мени
Бир қадаҳ бирла харобот ичра расво айласа.
Келтурунг дафъи жунунумға парийхон, йўқ табиб
Ким ул ансабдур пари ҳар кимни шайдо айласа.
Субҳдек бир дамда гардун қўймағай осорини,
Ногаҳ аҳли сидқ кўнгли меҳрин ифшо айласа.
Даҳр шўхиға, Навоий, сайд бўлма нечаким,
Кун узори узра тун зулфин мутарро айласа.
24

Эрур ишқ аҳли гўристонию юз минг мазор анда,
Фано шаҳрию лавҳу мийлдин тоқу манор анда.
Ажаб шаҳреки уй гўр ўлғаю суккони жонсиз тан,
Муошир мотамийлар, навҳа аҳли нағмагор анда.
Кўнгуллар тоза-тоза доғ ила қон ичра айланған,
Кўрарсен лоладин гаҳ-гаҳ гузар қилсанг баҳор анда.
Гиёҳ эрмаски ишқ аҳли шаҳиди бағриға қонғон,
Бўлуптур барча заҳролуд ништар ошкор анда.
Магар тавсан миниб, санчиб этак, тортиб қилич ҳар дам,
Улус қатлиға жавлон қилмиш ул чобуксувор анда.
Бу ўлганларга умри Хизр бергай, гар яна ногаҳ,
Масиҳим оби ҳайвон янглиғ этса бир гузор анда.
Кўрунглар ишқ даштинким, насиму лоладин ҳар ён,
Гаҳе жонбахш салқиндур, гаҳе муҳлик шарор анда.
Эрур ишқ оятеким, нуқтасининг донасин кўргач,
Тушар арвоҳи қудсий қушлари беихтиёр анда.
Навоий, дайр аро кир, гар фано жоми тилар кўнглунг,
Риёдур хонақаҳ аҳлида, борма зинҳор анда!
25

Доғларким, қўйдум ул ой фурқати озорида,
Дуди ҳар бирнинг эрур доғе фалак рухсорида.
Заъфим ичра қасри томиға таянғандекдурур,
Ҳар сомон кўрсанг ёпушқан кўйининг деворида.
Бир мусулмонға эрур дин қасди эткандин ҳисоб
Ҳар тугунким, кўрсанг ул кофир сочи зуннорида.
Гулшан ичра кўп бинафшангдин дема, эй боғбон,
Нил ила, кўр, холлар ҳар ён юзи гулзорида.
Қўйди гулгун муҳрлар жон пардасида қон ила,
Ваҳки, солур муҳри, ё гулму экин дасторида.
Танға жон кирган кеби жононни еткур, эй табиб,
Эмдиким, жондин рамақ зоҳир эмас беморида.
Ваҳки, бир қотилға ошиқменки жоннинг бийми бор,
Ишқининг жой ичра ҳам ихфоси, ҳам изҳорида.
Топмасанг давр аҳлидин меҳру вафо, айб этмаким,
Бутмамиш бу мева даврон боғининг ашжорида.
Эй Навоий, ақлу дин яғмо қилур даврон майи,
Чиқ равон бу базмдин филжумла ҳушунг борида.
26

Эй кўнгул, гар кимса аҳволим демас ёр оллида,
Хотирим кимдин малул ўлсун, кимим бор оллида?!
Ул кўз оллида ҳалоким десалар, йўқ бок ҳеч,
Гарчи ўлмакдин демак йўқ шарт бемор оллида.
Не жафокашмен кўрунгким, бор анга қилмоқ жафо,
Сўз вафодин зоҳир этсам ул жафокор оллида.
Оллиға гулларки, санчибдур, мушобиҳдур анга
Ким, тушар гоҳе мулавван муҳр дастор оллида.
Кўзларинг қоним ғизо қилсун агар ёлғон десам,
Бир қошуқ қоним биҳил ул икки хунхор оллида.
Май берур бўлсанг манга дайр ичра бер, эй муғбача
Ким, қўяй бошимни қўйсам пири хаммор оллида.
Эй Навоий, эр эсанг дунё арусин қил талоқ,
Бир йўли бўлма забун бу золи маккор оллида.
27

Даҳр элидин нафъ агар йўқтур, зарар ҳам бўлмаса,
Марҳам ар йўқтур, кўнгулга ништар ҳам бўлмаса.
Олам аҳлидин агар йўқтур жигаргун соғаре,
Кошки юз минг қадаҳ хуни жигар ҳам бўлмаса.
Маҳвашеким бўлмағай васлидин уммиди ҳаёт,
Хуштурурким жонға ҳажридин хатар ҳам бўлмаса.
Бедилеким, бехабар тушкай биров ҳижрониға,
Не балодур гаҳ-гаҳе андин хабар ҳам бўлмаса.
Соқиё, неткай мени ул навъ қилсанг мастким,
Ақлу ҳушумдин нишон, балким асар ҳам бўлмаса
Ким, тузай мастона Шоҳи Ғозий авсофида савт,
Бу кўнгул гар бўлса ўз ҳолида, гар ҳам бўлмаса.
Эй, Навоий, сен чекарсен оҳ, лекин яхшидур
Ул парийнинг зулфи бу ел бирла дарҳам бўлмаса.
28

Не хуш бўлғай иковлан маст бўлсақ васл боғинда,
Қўлум бўлса анинг бўйнидаву оғзим қулоғинда.
Даме васл ичра волалиғ била рухсорим эгнида,
Яна бир дам ниёзу ажз ила бошим аёғинда.

Тутуб гоҳе занахдонин мукаррар айласам бот-бот,
Кўруб гуллар очилған бодадин рухсори боғинда.
Шимиб ютсам гаҳе ҳайвон суйидек завқдин кўргач,
Тарашшуҳ бодадин гул яфроғи янглиғ дудоғинда.
Гаҳе кўз суртаримда, йўқса ҳар ён шодлиғ ашким,
Гул узра қатра шабнамлар кеби сиймин сақоғинда.
Гаҳе бехудлуғумдин сесканиб тутсам адаб расми
Белига чирмашурда шавқнинг ифроти чоғинда.
Не келса тонгла келсун, бир тун усрук ётса ҳам хуштур
Киши гул чоғи бир гул хирманин тортиб қучоғинда.
Қачон даврон манга бир буйла ишратни раво кўргай
Ки, ўргатмиш мени ўртарга ҳижрон дарду доғинда.
Навоий, сен киму ишрат майи билмасмусенким, ит
Агар қон ичса ҳам боши керактур ўз ялоғинда.
29

Ёр тутар кўнглумда гардундин жудо бўлған бало,
Жондадур девона кўнглумдин хато бўлған бало.
Истаманким, ишқ мендин ўзгани қилғай асир,
Ҳеч кишига бўлмасун, ё раб, манга бўлған бало.
Шод юзланманг балолар бизгаким бўлмас халос,
Бу кўнгул зиндони ичра мубтало бўлған бало.
Васлида рашк ўлтурур, ҳажрида — ғам, ваҳким, манга
Васл аро бўлған балодур ҳажр аро бўлған бало.
Ўлтурурлар ҳамдаминг бўлсам, ўлармен, бўлмасам,
Бўлмаған, жоно, сенинг бирла бало, бўлған бало.
Носиҳо, ошиқлиғимни манъ қилдинг, билмадинг
Ким, насиҳат бирла дафъ ўлмас қазо бўлған бало.
Чун балосиз ком йўқ топмас бақо комин магар
Кимки, ани ўртамас оти фано бўлған бало.
Эй Навоий, токи борди ёр, билдим ҳажр эмиш
Шиддат ичра ҳар балиятдин сиво бўлған бало.
30

Хилъатин айлабмудур ул шўхи сийминбар қаро,
Тун саводи бирла кийгандек маҳи анвар қаро.
Ул парий ҳиндусимен мен телбаким, урён таним
Тифллар тошидин ийнак бўлди сартосар қаро.
Ашкдек оқти қора су кўзларимдин ҳажрида,
Тонг йўқ идборим чу бўлмишдур манга ахтар қаро.
Кош ўюб ёқсанг қора бўлған кўзумнинг мардумин,
Холи майгунунгни қилғанча қўюб анбар қаро.
Ишқ рафъ ўлғач кўнгулга йўқтурур жуз тийралик,
Ул сифатким шуъласи ўчкач бўлур ахгар қаро.
Ғайрдин қилғил замиринг сафҳасин пок, эй фақиҳ,
Тобакай қилмоқ фиребу макр ила дафтар қаро.
Дуди оҳидин қора эрмас Навоий кулбаси
Ким, қилиптур хонумонин бир парийпайкар қаро.
31

Ҳам рамад теккан кўзунгга чашми бедорим фидо,
Ҳам учуқ чиққан лабингға жони афгорим фидо.
Ашкким, андин томар, гирён кўз анинг садқаси,
Қонғаким мундин чиқар бу чашми хунборим фидо.
Ул кўзу бу лабға умрум боғу гулзориндағи
Наргису гул барги, йўқким, боғу гулзорим фидо.
Кўзу оғзингдин кетарга бору йўқ ошубу ранж
Сабру ишқим садқа, яъниким, йўқу борим фидо.
Гар кўнгул оҳу кўзунг оллида лойиқ бўлмаса,
Итларингга бўлсун, эй шўхи ситамгорим, фидо.
Жон агар ширин лабингға ўлгали дархўр эмас,
Айлай алфозинг учун, эй талх гуфторим, фидо.
Ўзлугумнинг қайдидин бир май била қилдинг халос,
Ваҳ не дей, эй муғ, санга бут бирла зуннорим фидо.
Бода миръотида шоҳид акси зоҳир бўлмади,
Бодаву шоҳидқа бўлмай нақд пиндорим фидо.
Эй Навоий, демаким жону кўнгулни найладинг,
Айладим жавлон қилиб чиққанда дилдорим фидо.
32

Давр эл соғарини қилди майи ноб тўла,
Жуз менинг эски сафолимники, хуноб тўла.
Жоми майдек тўла қон бўлди ичим бермай даст,
ЁЕр базми аро бер жоми майи ноб тўла.
Ваҳки, ҳар кирпиги бир ништар эрур заҳролуд,
Гарчи бор ул ики наргисда шакархоб тўла.
Жолалар туштиму гул барги аро, ёхуд эрур,
Ҳуққайи лаълинг ичинда дури сероб-тўла.
Оразинг акси дурур кўздаги ёш эвруладур,
Боғи жаннат гулидин бўлди бу гирдоб тўла.
Мену муғ дайри аро муғбача бошида ғулу,
Сену зуҳд аҳли била масжиду меҳроб тўла.
Эй Навоий, неча оз-озғина май мадрасада,
Дайр аро кирки, ичар шайх тўла, шоб тўла.
33

Онча даврон бирла кўрдум аҳли даврондин жафо
Ким, кўзумга тўтиёдек бўлди жонондин жафо.
Бу жафо дафъин не янглиғ айлагайменким, етар
Айласам кимдин жафо манъин тамаъ, андин жафо.
Минг жафо ҳар лаҳза кўрсам, бир тараф, ул бир тараф
Ким, етар жонон учун жонимға ҳижрондин жафо.

Сайддекким, чаргада юзланса ҳар ён келгай-ўқ,
Аҳли даврондин келур кўнглумга ҳар ёндин жафо.
Гар кўнгул ул зулфдин кўрса жафо, ваҳ, не ажаб,
Чун кўрар ушбу сияҳрўзи паришондин жафо.
Англа, жоноким, жафо қилмоққа топқунг йўқ киши,
Мен жафокашга нединким ўтти имкондин жафо.
Кечалар ул ой жафосидинки афғон тортарам,
Ул худ ортуқроқ чекар ҳар тун бу афғондин жафо.
Не мусулмонлиғ бўлур ушбуки, даврон бошима
Еткурур ҳар дам яна бир номусулмондин жафо.
Эй Навоий, борғали жонон сари жоним, етар
Жонға жонондин жафо, мен хастаға жондин жафо.
34

Гул узра хатти мушкин бирла то қилдинг рақам пайдо,
Манга жон сафҳасида бўлди юз хатти алам пайдо.
Туганлар кўнглум ичра лаззати дардингни билдурди,
Танаъъум даст бермас кимсага, бўлмай дирам пайдо.
Шафақгун юз ҳилолий қош ила то жилвагар бўлдунг,
Кўзумда бўлди қон зоҳир, қадимда бўлди хам пайдо.
Самад қилғач зуҳур ул навъким асном ўлур маъдум,
Бўлур бутлар бари мабҳут, бўлғач ул санам пайдо.
Чу айлар жилвайи ҳусн ул парий ушшоқ аро, нетгай
Юзин ёшурмаса бўлған замон мен телба ҳам пайдо.
Не муҳлик водий эрмиш ишқ даштиким, киши анда
Қадам урған дам-ўқ кўзга бўлур мулки адам пайдо.
Қўюнг йиғлайки кўнглумнинг ғубори пастроқ бўлсун
Ки, манъи гард этар ногаҳ ҳавода бўлса нам пайдо.
Оқизғил бода селобини, эй соқийки, ҳижрондин
Кўнгул даштида бўлмиш корвони дарду ғам пайдо.
Навоийни чу сўрдунг, эй пари, бир дам таваққуф қил
Ки, ул мажнун бўлур саҳро юзидин дам-бадам пайдо.
35

Бўлса икимизнинг юзи акси суда пайдо,
Ул су не тараф борса, очилғай гули раъно.
Зулфунг ғами кўнглумни белинг фикрига солди,
Кўрким, не тахайюлға солиптур ани савдо.
Ғавғо қилур эл маҳвашлар кўйида, лекин
Маҳвашлар иши қилмоқ анинг кўйида ғавғо.
Аҳволима Фарҳод ила Мажнунға таажжуб,
Ишқ этти хирад аҳли қошида мени расво.
Ҳар сори тамошоғаким, ул шўх қилур азм,
Иўқ анга тамошоки, эрур элга тамошо.
Даврон санга зулм этса, қадаҳлар тўла май ич,
Қон ютсанг аёғлар тўла давронға не парво.
Ул шўхки майдон аро кўрганга солур тийғ,
Кўрмасга солур, етса Навоий сари амдо.
36

Май бирла юзунг тим-тим аҳмарму экин оё,
Ё шуъла аро бир-бир аҳгарму экин оё?
Ҳар сари қулоғингда гавҳарму экин ёхуд
Ҳар жонибида ойнинг ахтарму экин оё?
Рухсоринг уза хайдин юз қатраки кўргуздунг,
Гул баргида шабнамдин гавҳарму экин оё?
Ғунча ичида даврон муҳкам тикан урғандек,
Кўнглум аро ғамзангдин ханжарму экин оё?
Кўнглум қушиким қолмиш зулфунг аро саргардон,
Савдо тунида сойир шаппарму экин оё?
Зулф ичра юзи янглиғ офоқни куйдурган,
Оҳим тутуни ичра озарму экин оё?
Ҳижрондаму ул маҳваш ағёрға мойилдур
Е заҳри фироқ ичра ништарму экин оё?
Жон пардасида ҳар ёнким, янги туганлардур,
Қатлимға фалак тузган маҳзарму экин оё?
Эл деса Навоийниким, жавр ила тарк этти
Ишқингни, санга бу сўз боварму экин оё?
37

Зор жисмимға ҳадангинг заҳмидин ортар наво
Создекким, тешсалар ани фузун айлар садо.
Қадди ҳажринда ғамим шамъини ҳар деворға
Ким, таябмен сару андоми била бўлмиш қаро.
Ғунчанг анфоси насими заврақи жон қасдиға
Еткурур ҳар дам адам дарёсидин мавжи фано.
Орзуйи васлидин ранжур эрур мунглуғ кўнгул,
Қут учун тазвир ила бемор бўлғандек гадо.
Нега йиғлаб анбарин зулфин кесар ҳижрон туни,
Ўлмагимни англабон гар шамъ тутмайдур азо.
Ҳажр дардин кўнглума кам қилди холинг оқибат,
Доғ эмиш дарди шалойин хастаға охир даво.
Руҳпарвардур Навоий оҳи ул юз шавқидин
Ул сифатким, лолау гул юзидин келгай сабо.
38

Не наво соз айлагай булбул гулистондин жудо,
Айламас тўтий такаллум шаккаристондин жудо.
Ул қуёш ҳажринда қўрқармен фалакни ўртагай
Ҳар шарореким, бўлур бу ўтлуғ афғондин жудо.
Дема, ҳижронимда чекмайсен фиғону нола кўп,
Жисм айларму фиғон бўлған нафас жондин жудо?
Ҳажр ўлумдин талх эмиш, мундин сўнг, эй гардун, мени
Айлагил жондин жудо, қилғунча жонондин жудо.
Бўлса юз минг жоним ол, эй ҳажр, лекин қилмағил
Ёрни мендин жудо ёхуд мени андин жудо.
Васл аро парвона ўртанди ҳамоно билдиким,
Қилғудекдур субҳ ани шамъи шабистондин жудо.
Бир эясиз ит бўлуб эрди Навоий ёрсиз,
Бўлмасун, ё рабки, ҳаргиз банда султондин жудо.
39

Маҳвашо, сарвқадо, лоларухо, сиймтано.
Чораким, қолмади сабрим ғами ҳажрингда яно.
Ахтари саъд сенингдекки туғуптур гўйий
Ким, қуёш эрди отаву тўлун ой эрди оно.
Гар фалак сайридур истар сени айлаб таку дав,
Вар малак зикрин эшитсанг санга дер мадҳу сано.
Уйла ишқинг майи лабташнасименким, ичман
Оз дебон, бодам учун бўлса фалак жоми ино.
Ишқ меҳнатлари таркини буюрманг мангаким,
Мужиби сиҳҳату қувватдурур ул ранжу ано.
Хонақоҳ ичра эрур шайху ўзин кўрсатмак,
Эй хушо, муғбачалар жилвасию дайри фано.
Жуз Навоий бориға жоми каромат туттунг,
Айюҳас-соқий, мин-ул-каъси фано айна-ул-ано?
Бе Ҳарфининг Балоларининг Бидояти «Ғаройиб»дин
40

Зиҳе висолингга толиб тутуб ўзин матлуб,
Муҳаббатидин отингни ҳабиб атаб маҳбуб.
Уружунг ақшоми бўлмай тўқуз сипеҳр ҳижоб,
Юзунг хижолатидин меҳр ўлуб вале маҳжуб.
Ўт ичра тушса бўлур нисбати самандардек
Кишики, ишқинг ўтиға ўзин қилиб мансуб.
Итинг ҳисобиға кирган ҳисоб вақтида,
Агарчи журми эрур беҳисоб, эмас маҳсуб.
Китобат этмаганингдин қаламда нол эрмас
Ки, тушти кўнгли аро тоб уйлаким мактуб.
Либоси мотам аро қолди то абад соя
Ки, меҳридин нега ёнингда бўлмади масҳуб.
Мутиъи амринг агар подишоҳ, агар сойил,
Гадойи хонинг агар ҳушманд, агар мажзуб.
Ажаб йўқ олса кўнгул ҳушин ул ики гесу,
Бу бўлса силсила, кўп телбани қилур мағлуб.
Тиласа равзани зоҳид, Навоийю кўюнг
Ки, ҳар киши ани истарки, бор анга марғуб.
41

Икки ўтлуғ наргисингким, қилдилар бағрим кабоб
Биридур айни хумор ичинда, бири масти хоб.
Тийғ тортиб дам ола олмай етиштинг бошима,
Гўйиё хуршид янглиғ йўлда кўргуздунг шитоб.
Офариниш баски аҳволимға йиғлар ҳар кеча,
Ашк дарёси эрур гардуну кавкаблар ҳубоб.
Толпинурмен ашк аро ҳар дамки тишлар лаълини,
Ким тенгизга тушса, жон ваҳмидин айлар изтироб.
Ранжу заъфим бўлмиш андоқким сўрар келган улус,
Ҳолим айларлар сувол, аммо эшитмаслар жавоб.
Неча тасбиҳинг ҳисоби, зоҳидо, ич бодаким,
Сену мендекларга худ бу коргаҳда не ҳисоб.
Гар карам дарёсининг мавжи будурким, чоғладим,
Қони ўз бўйниға, ким ишратдин этса ижтиноб.
Ич, Навоий, майки фаҳм эттук табиби ишқдин,
Ғуссаву ғам заҳриға тарёк эмиш ёқути ноб.
Хосса базмиким қуёш жомин шафақ роҳи била
Элга тутқай хусрави анжумсипоҳи Жамжаноб.
42

Қошу юзунгни мунажжим чунки кўрди бениқоб,
Деди: кўрким қавс буржидин туғуптур офтоб.
Бир лабинг жон олди андоқким, бириси билмади,
Эмдиким билди ароларида бордур шаккароб.
Гар фалак қошинг била баҳсе ҳилолидин қилур,
Бир деса пайваста, жоно, эшитур икки жавоб.
Гул кеби юзунгда тер фард этти ҳушумдин мени,
Гарчи беҳуш элга ҳуш учун муқаввийдур гулоб.
Ким сиришким кўрди маълум этти ишқим ҳосилин,
Дона бирла уйлаким эл нақдини айлар ҳисоб.
Не чамандур буки ҳасрат суйию дард ўтидин
Парвариш топмиш қаю бир гулдаким, бор обу тоб.
Гар Навоийнинг куюк бағрида қондур, не ажаб,
Хомсўз ўлур ёлин узра тушуб куйган кабоб.
43

Чобукеким, ҳар тараф майдон аро айлар шитоб,
Барқи ломиъдур саманди гарди андоқким саҳоб.
Ўқи рашкидин эрур кўксум аро кўнглум қуши,
Ул кабутарким, қабақ ичинда қилғай изтироб.
Отса ўқ ул қоши ё юз печ урар жон риштаси
Ким, манга ҳирмону анинг ўқиға еткай таноб.
Ногаҳон отқайму деб бир ўқ қабақ шакли била
Боши устига келур майдонда ҳар кун офтоб.
Ул қуёштин бошқа ким отқай қабақ, ваҳ, кўрмадук
Ахтари саъдеки, ҳар дам зоҳир эткай бир шиҳоб,
Жон берурмен қайрилур чоғда кўруб белида печ,
Ўлса тонг йўқ улки, жони риштасиға тушса тоб.
Кимки саркашрак, ҳаводис ўқиға кўпрак ҳадаф,
Ушбу ҳолатни қабақ аҳволидин қилғил ҳисоб.
Эй Навоий, чун ўқи ҳар дам фалак майли қилур,
Сен оти гардига қониъ бўлки, бордурсен туроб.
44

Ҳаво хуш эрдию оллимда бир қадаҳ майи ноб,
Ичар эдим вале ғамдин қадаҳ-қадаҳ хуноб
Ки, ҳозир эрди ўшул сарву наргиси махмур,
Валек рағмима қилмас эди қадаҳға шитоб.
Манга не заҳрайи улким, десамки, бир қадаҳ ич,
Не онсиз ичкали май, не қарори тоқату тоб.
Бу ғусса бирла ичим қон бўлуб нечукки қадаҳ,
Кўзумга ҳар нафас ашк эврулур мисоли ҳубоб.
Чу англадики борур ихтиёр илгимдин,
Кулуб қадаҳ кеби лутф айладию қўйди итоб.
Қадаҳни ичтию юз лоба бирла тутти манга
Ки, анинг ичкани-ўқ қилди мени масти хароб.
Чу соқий этти қадаҳ кўзгусида жилвайи ҳусн,
Не айб ошиқи майхора кўнгли бўлса ябоб.
Навоий васл биҳиштида шукр қил бу нафас
Ки, яна чекмагасен ҳажр дўзахида азоб.
45

Юз сўзумдин бирига бермас жавоб ул нўшлаб,
Оғзини йўқтур десам воқиъки, ҳеч эрмас ажаб.
Нуқтайи холинг недин ширин лабинг устидадур,
Нуқта чун остин бўлур ҳар қайдаким ёзилса лаб.
Васл не янглиғ муяссар бўлғусидур, чун эрур
Дилбарим нозук мизожу мен бағоят беадаб.
Тар қуёш дерлар юзунгни гарм бўлуб чекма тийғ,
Элга журме йўқ, инар чун осмондин ҳар лақаб.
Лаълинг олса чоклик бемор кўнглумни не тонг
Эй малоҳат нахли, чунким хастасиз бўлмас рутаб.
Зиндадил Мажнуннинг ўлмиш кўнгли чун Лайлоға ҳай,
Бас не осиғ ани ҳайдин қовламоғлиғ, эй араб.
Толиб улким топмасанг дағи бу баским, айламас
Бир нафас ғофил сени матлуб ёдидин талаб.
Қаҳр барқи бирла раҳмат ёмғури гар буйладур,
Эмин эрмас Булъало, навмид эмастур Булаҳаб.
Гар наво топса Навоий лабларингнинг зикридин,
Тонг эмастур, чун мудом афзун бўлур майдин тараб.
46

Субҳи давлат юзунг, эй тавсани гардун санга ашҳаб,
Бошинг устидаги дур уйлаки, тонг бошида кавкаб.
Поймол эткан учун маркаби жавлонда бошимни
Узр учун қилдим анинг наълини юз бирла музаҳҳаб.
Меҳр туркин қилибон паст, фалак рахшидин ўтти,
Оллоҳ-оллоҳ, бу не рокибдуруру, ваҳ, бу не маркаб.
Не қатиғ ҳолки, ҳажринг кечаси тинғали қўймас,
Ер элин ашк ила андуҳ, кўк элин наъраву ё раб.
Ити меҳмонлиғ учун эмди қадам қўйса бўлурким,
Кўнгул ўт қилди муҳайёву бағир туъма мураттаб.
Ҳар киши бўлди қулунг, ул кишидур олам аро шаҳ,
Қулларинг қурбини ким топса эрур шаҳға муқарраб.
Юзи васфида керак сафҳа вале лавҳайи хуршид,
Сочи васфини ёзар вақтда тун дуди мураккаб.
Ёр чун барча замон нозир эрур ҳолинга, бўлғил
Бори ҳолатда мушоҳид, бори эл бирла муаддаб.
Телбараб кўнгли Навоийнинг агар арбада айлар,
Дафъиға силсилайи зулф ила басдур чаҳи ғабғаб.
47

Неча бўлғай манга ҳажр ичра тазаллум, ё раб?
Айла бу зулм аро ҳолимға тараҳҳум, ё раб.
Ваъдайи қатл қилиб ваъдаға қилғунча вафо,
Нега мен хастани ўлтурди таваҳҳум, ё раб?
Лабларининг калимотики, берур жисмға руҳ,
Оби ҳайвон унидур, йўқса такаллум, ё раб.
Хони васлида ўкуш неъмат ародур ағёр,
Рўзий эт бизга ҳам ул навъ танаъъум, ё раб.
Ваҳки, кўнглумни шикоф этти кулумсуб оғзи,
Ғунчаларни нетиб очти бу табассум, ё раб.
Умр чун фоний эмиш, гар киши олам шаҳидур,
Чун ўлар, невчун этар мунча тааззум, ё раб.
Ёр қатл эткали ушшоқини йиғдурған эмиш,
Бер бу базм ичра Навоийға тақаддум, ё раб.
48

Эй, санга юз хўбу лаб хўбу лабингдин кулгу хўб,
Ҳар неким воқеъ бўлур сендин, кўзумга асру хўб.
Дединг ул ой васфин, эй ровий, яна сўз демагил
Хўблардинким, сўзунг эрди бу ерга тегру хўб.
Хўблар қул бўлдилар, лекин парийлар қочтилар,
Олам ичра одамий бир сенча бор эркинму хўб.
Хўбларни арз қилдим, қилмади кўнглум писанд,
Ани кўргач ихтиёри қолмайин деди бу хўб.
Васлида жонимға ҳажридин не келганни деман
Ким, фараҳ базмида зикр этмак эмастур қайғу хўб,
Жавру лутфу кибру ноз андин кўнгулга хўб эрур,
Ҳақ азалда зотини онинг яратибдур чу хўб.
Соф қил хотирки, солғай акс ул юз яхшиким,
Кўргузур юзни, қачонким равшан ўлди кўзгу хўб.
Эй кўнгул, борсанг ул ой наззорасиға зинҳор
Ашк бирла кўзларингдин ғайрининг нақшин юв хўб.
Хўбларни кўрмаса сенсиз Навоий қилма айб
Ким, кўрунмайдур кўзига кимса сендин айру хўб.
49

Сен лабинг сўрған сойи мен қон ютармен, эй ҳабиб,
Сен май ичқилким, манга хуни жигар бўлмиш насиб,
Дедилар, аҳбоб дардиға ҳабиб айлар даво,
Ваҳки, мен куйдум муҳаббаттин, эмас воқиф ҳабиб.
Кўюнгга киргач, кўнгул қошингға майл айлар бале,
Гўшаий меҳроб этар пайваста манзилгаҳ ғариб.
Чеҳра сарғарған сойи ортар кўнгулнинг ноласи,
Бор ажаб воқиъ хазон фаслида нолон андалиб.
Хос, лиллаҳ, шарбатимни заҳри қотил бирла эз,
Чун иш андин ўттиким, келгай Масиҳим, эй табиб.
Неча ул ой меҳридин шайдо кўнгулни овутай,
Телбага ёлғон ҳикоят бирла бергандек фиреб.
Майға раҳн ўлмай фано дайрида тасбиҳу ридо,
Пири дайр этмас ҳавола элга зуннору салиб.
Нафсинг этса шўхлуғ, чарх эмгагидин қил адаб,
Тифлни андоқки зажр айлар фалак бирла адиб.
Эй Навоий, зулмидин дерменки ишқин тарк этай,
То назардин ғойиб ўлди, йўқ яна сабру шикеб.
50

Ишқдин ёнса таним сўрма сабаб,
Куйса хошок ёлиндин не ажаб.
Секриди, чунки самандинг деди ақл,
Барқ бўлмиш бу қуёшқа маркаб.
Хўблар мактаб аро хайли нужум,
Ул қуёш ўртада моҳи мактаб.
Зақанинг чоҳу анинг остида хол,
Чоҳнинг нуқтаси, эй нўшин лаб.
Ҳусн аро ишвау ноз эл кўнглин
Онча олмаски ҳаё бирла адаб.
Нега матлуб тиларсен, чунким
Не талабдур санга, не дард талаб.
Ҳажр аро хаста Навоийю фиғон,
Эй висол аҳли, сизу лаҳни тараб.
51

Оғзининг сирри манга маълум агар эрмас не айб,
Ҳеч кимга заррае чун бермамиш ҳақ илми ғайб.
Ошиқу шайдолиғимни манъ этар зоҳид, кўрунг
Ким, ҳунар ҳам бор эмиш нодон киши оллида айб.
Ёшурун қолғайму кўксум жайбидек чок ўлғани
Хоссаким, ҳажр илгидин кўксум кеби чок эрди жайб.
Кўзларинг бирла лабинг андоғки урди дин йўлин,
Не балолардин Билол ўткай, не саҳбодин Суҳайб.
Зарраға садяк эса оғзинг манга йўқ ҳеч шак,
Чеҳранг ўлғандек қуёшнинг даҳ сади йўқ ҳеч райб.
Пирсиз кезма бу водий ичраким, топмас Калим
Тийра шомин равшан амр этмай анга хидмат Шуайб.
Эй Навоий, сендек эткан зойиъ айёми шабоб,
Суди йўқ анжум кеби ашки надомат шоми шайб.
52

Бовужудиким адам бўлдум ғамидин қайғуруб,
Ҳеч оғзининг сўроғин лаълидин топман сўруб.
Жонки, қат-қат қон бўлуптур, доғи ишқинг кетмагай,
Лола баргидек ани бир-бир совурсанг куйдуруб.
Новакинг кўнглумда қилмиш хона бовар қилмасанг,
Кўксума илгингни келтурким, туруптур билгуруб.
Ишқидур жон пардасида равшан эттим, дўстлар,
Неча куйгаймен ҳарир ичинда ўтни яшуруб.
Барқдек пўямни айб этманг саломат аҳликим,
Мундоғ ўтеким, туташибдур манга бўлмас туруб.
Истама таҳсинки, шокирмен не келса оллима,
Шукр қилмай найлай олурсен қазони ёзғуруб.
Чун Навоий жониға марҳам эрур пайконларинг,
Қош, ёқса марҳаме ўқунг ёнимға ўлтуруб.
53

Хоки пойи бўлди жони хоксорим қон ютуб
Ким, чиқиб лаълини ўпкай риштаи зулфин тутуб.
Зулфин очқанда занах чоҳиға тушкай минг кўнгул,
Қўймаса ул чоҳ уза рухсори шамъин ёрутуб.
Ишқи муҳриқ даштини қатъ айламак душвор эрур,
Кирмасам, оҳим ели бирла ҳавосин совутуб.
Куйгали розиймену ҳажриға йўқ, ваҳким, мени
Айлади розий иситмоққа ўлумдин қўрқутуб.
Деб эмиш бир кун келиб кўнгли ярасин буткарай,
Келса бутқил, эй кўнгул, бу сўзга худ бўлмас бутуб.
Даҳр бўстонида қилмоқ сайр айлаб ҳоюҳуй
Ҳарза кезмакдур ҳаётинг қушларини уркутуб.
Жоми васлингдинки, элни тиргузурсен, бил яқин
Ким, Навоий ўлгуси хунобайи ҳижрон ютуб.
54

Ваҳ, не қотилдур келур ойини қатлу кин солиб,
Ошиқ ўлтурмак учун ҳар қошиға юз чин солиб.
Чун ўтуб ишқ аҳлидин ошуби сабру фаҳм ўлуб,
Чун етиб зуҳд аҳлиға торожи ақлу дин солиб.
Эл сариким юзланиб қиндин чиқариб тийғи кин,
Чун манга маркаб суруб бошимға тийғи кин солиб.
Бу сариғ рухсора бирла қон ёшимдин ёд қил,
Ичсанг олтун жом ичинда бодайи рангин солиб.
Сенсизин, эй умр, чун мумкин эмас орому сабр,
Борма ҳардам бизни мундоғ бедилу ғамгин солиб.
Ҳар тарафким, гом уруб юз порсо йўлин уруб,
Ҳар қаёнким, кўз солиб яғмову қатл ойин солиб.
Боғи ҳуснунгким гул очти ранг-ранг, эй муғбача,
Гўйи ичтинг майға барги лолау насрин солиб.
Шаръсиз хошок аро хашхошдекдур, эй ҳаким,
Кўкка чиқсанг жайбинг ичра субҳайи парвин солиб.
Дарду ғам қолиб, Навоий жони чиқти оқибат,
Ҳажр элиндин хонумонин борди ул мискин солиб.
55

Ханжаринг жонимға етти кўкрагимга санчилиб,
Новакинг ёнимға ўлтурди иёдатқа келиб.
Кириб ўтган ўқларинг жон пардасин реш этгали
Сафҳадектурким қирилғай саҳв хатлар ёзилиб.
Югурур ҳар кирпикимга ортилиб бир қатра ёш,
Шўх ёшлардекки ўйнарлар чубуқ маркаб қилиб.
Ушбу ҳижрон кечасин туш кўрсам эрди ногаҳон,
Ўлгай эрдим ваҳмдин, албатта, заҳрам ёрилиб.
Наълим ичра доғ учун қўйған фатила дуд ила,
Дард ўчоғинда тутайдур анда ўти ёқилиб.
Ул қуёш бирла борур эл соядек, мен хоксор,
Ваҳки, қолурмен изининг туфроғидек айрилиб.
Сирри ваҳдат чун фано дайрида сиғмас лафз аро,
Невчун оё хонақаҳ ичра туганмас айтилиб.
Нуктайи тавҳидни билган қила олмас баён
Ким, баён қилдим деса билгилки қилмайдур билиб.
Эй Навоий, майда соқий лаълидин эрмиш фуруғ,
Кайфиятни чунки фаҳм эттинг нетарсен ойилиб.
56

Сўзи ҳажринг ичра ҳар дам заъфлиғ жисмим ёниб,
Ўтқа тушган қил масаллиқ ўртанурмен тўлғаниб.
Очқил ўтлуғ оразинг, эй шамъким, парвонадек
Ўртанай бошинг уза бир неча қатла айланиб.
Солғасен оламға ўт, гар гул совуғи тобидин
Ғунчадек гулшанға чиқсанг ҳуллаларға чирманиб.
Бийм эрурким, офаринишдин чиқарғайсен дамор,
Базмдин усрук чиқиб майдонға чопсанг отланиб.
Ёр ила хўй айлаган кўнглум эрур ул навъ қуш
Ким, кишидин айрила олмас кичикдин ўрганиб.
Молдин умрунгға осойиш агар етмас не суд,
Нуҳ умрин ҳосил этсанг, ганжи Қорун қозғаниб.
Қабрим узра қўйғасиз тошеки, заъф айёмида
Ул парий кўйида ётмишмен бошимға ястаниб.
Эй Навоий, тушта гар кўрмак ани мумкин эса,
Барча гар худ сўнгғи уйқудур, нетарсен уйғаниб.
57

Хаста жоним заъфин англа, кўнглум афғонин кўруб,
Сўрма кўнглум ярасин, фаҳм эт кўзум қонин кўруб.
Васлида лаъли уза холин кўруб куйган кеби,
Ўртанурмен жонда эмди доғи ҳижронин кўруб.
Водийи сабрим дағи хору хасак қилдим гумон,
Кўнглум атрофида ҳарён нўги пайконин кўруб.
Англадим қилмиш кўзи олған кўнгул сайдиға қасд,
Ҳар тарафдин чарга тузган хайли мужгонин кўруб.
Еру кўкта истабон пайдо эмас Хизру Масиҳ,
Қочтилар гўё дудоғинг оби ҳайвонин кўруб.
Жисм боғида равоншакле тасаввур қилди ақл,
Бўстони ҳусн аро сарви хиромонин кўруб.
Шабнам эрмас наргис ашкидур недин қон йиғламас,
Кўз юмуб очқунча гулшан умри поёнин кўруб.
Чархдин сидқ аҳли мотам ичрадур, фаҳм айлагил,
Ҳар саҳаргаҳ субҳнинг чоки гирибонин кўруб.
Номасиндаким очиб солмоқ назар мумкин эмас,
Чун Навоий ҳуши зойил бўлди унвонин кўруб.
58

Кўз ёшим бўлди равон бир наргиси жоду кўруб,
Тифл янглиғким югургай ҳар тараф оҳу кўруб.
Қолди ҳайрон зоҳид ашкимда кўруб ҳар ён ҳубоб
Рўстойийдекки, ҳайрат айлагай ўрду кўруб.
Жон аро тийғинг кўруб кўнглум қуши тузди наво,
Тўтиёдекким, такаллум айлагай кўзгу кўруб.
Водийи ишқинг макон қилди кўнгул кўргач юзунг,
Эл биёбон ичра манзил айлагандек су кўруб.
Жонда ўз доғин кўруб ошиқлиғимни англади
Ул кишидекким, таниғай ўз қулин белгу кўруб,
Бода тутқач, дема бехуд бўлдиким ул кўзгудин,
Борди ҳушум ёр ҳусни жилвасин ўтру кўруб.
Эй Навоий, дафъ ўлур ҳолин кўруб кўҳи ғамим
Фил янглиғким, ҳазимат айлагай ҳинду кўруб.
59

Ўлукни тиргузур лаълинг Масиҳосо калом айлаб
Такаллум чошнийсин шарбати юҳйил-изом айлаб.
Азалда лаълинга сайд эткали кўнглум қушин гўё
Қазо сайёди жонлар риштасидин ёйди дом айлаб.
Чаманда тозалиғдин ҳар қуруқ шохе эрур Хизрий
Магарким андин ўтмиш оби ҳайвоним хиром айлаб.
Агар ҳарф ўлса мудғам, ваҳки, холинг нуқта идғомин
Аён қилди кўзумнинг мардуми ичра мақом айлаб.
Не бўлғай тийра бўлмай рўзгоримким, очиб гесу
Қаро шомимни муҳлик айладинг субҳумни шом айлаб.
Ғараз ул юзни мастур асрамоқдурким, ҳакими сунъ
Улусқа оҳ этар қисмат ани ойинафом айлаб.
Чу ҳақ даргоҳидин мардуд этар найларсен, эй зоҳид,
Қабули халқ учун ортуқси тоат илтизом айлаб.
Ёшингни дона, бағрингни су қилким, тутти фақр аҳли
Ҳидоят қушларин бу донаву су бирла ром айлаб.
Навоий кунда чун бир қурси мақсум ортмас, не суд
Фалакдек бўлмоғинг саргашта тун-кун эҳтимом айлаб.
60

Қон ёшим йўлунгда томмайдур кўзум гирён бўлуб,
Ким, оёғингға тушубтур кўз қораси қон бўлуб.
Ғунчадек кўнглум чекар ун, ғарқ ўлуб хуноб аро
Сўз деганда оғзинг икки лаъл аро пинҳон бўлуб.
Сўрса Мажнун ишқ даштида мени, айт, эй рафиқ
Ким, қуюндек итти бу водийда саргардон бўлуб.
Ҳажри кўнглумни бузуб, ғам сайли ҳамвор этти, вой
Ким, асар ҳам йўқтур ул маъмурадин вайрон бўлуб.
Тиғи худ ўтти суубат кўрки муҳлик яраси,
Бу замон бошимға қолиптур балойи жон бўлуб.
Ҳар замон оғзинг хаёли санчилур кўнглум аро,
Гўйиё бу ғунча ани захм этар пайкон бўлуб.
Чарх ушшоқ оҳи ўқидин магар ваҳм этдиким,
Қубба қилди меҳрини ўз ҳайъати қалқон бўлуб.
Ҳашр хуршидиға мониь фикр қилмассен, не суд,
Атласи гардун саропардангға шодурвон бўлуб.
Эй Навоий, фоний ул ёр истасангким, хўб эмас,
Жонни севмаклик баҳона ўртада жонон бўлуб.
61

Кимса ёри бирла хуштур ғам дейишиб мунграшиб,
Ётса гоҳе чирмашиб, ўлтурса гоҳе ёндашиб.
Зулфи эл кўнглин паришон айламакка жамъ ўлуб,
Турфароқ буким, кўнгулларни йиғарға тарқашиб.
Мумкин эрмас тортмоқ пайконларинким, жисм аро
Ҳар бири маскан тутуптурлар сўнгакка ўрнашиб.
Чиқти зулфин солғач ул чоҳи занахдондин кўнгул,
Анкабут ул навъким, ториға чиққай ёрмашиб.
Ҳажр хайли кўнглум ичра мўрдек айлаб ҳужум,
Гарчи васл уммиди етканда чибиндек бутрашиб.
Куйдуму ул зулф тоби риштаи жонимдадур,
Шамъ торидекки кул бўлғанда турмиш чирмашиб.
Соқиё, қилсанг ҳимоят ғолиб ўлғум буйлаким,
Ғам била кўнглум талашурлар икавлон қармашиб.
Қил ҳавола дурдкашлар жониби, эй майфуруш,
Май чу ҳар соат тўкулгай жўш уруб куптин тошиб.
Ошуруб ҳаддин Навоий ҳам ниёзу ажзини,
Ёр истиғнову нози ҳар неча ҳаддин ошиб.
62

Кезармен кўйида йиллар назар ҳолимға солғай деб,
Агар ўлтурса қоним ранги туфроғида қолғай деб.
Кўнгулга юз туман ниш урса ҳижрон, айламан нола,
Висолинг нўшидин ул захмлар бир кун ўнгалғай деб.
Кўнгулга новакинг то кирди беҳад ҳифзин айлармен
Ки, бу шиша ичинда ул дағи ногаҳ ушалғай деб.
Кўнгулни кўйида юз ранж ила меҳнатқа топшурдум
Ки, гар кўрса бу суръат бирла шояд кўнглум олғай деб.
Сиришким қони қилди кўйининг суфроғин оғашта,
Итига шояд ул балчиғ била бир уй ясалғай деб.
Ҳарам васлин тиларсен пўя ур мардона, эй солик,
Қадам оҳиста чекма бағринг ул елмакда толғай деб.
Навоий бенаволиғ бирла дойим май ичар, бир кун
Наво нақшини даврон мутриби базмида чолғай деб.
63

Дам-бадам жоми тараб ғайр ила ул моҳ чекиб,
Мен йироқтин боқибон, қон ютубу оҳ чекиб.
Не ғамим ит кеби ўлмакдин, агар элтур эса
Бўйнума ип солибон кўйига ул моҳ чекиб.
Ғаразим буки, унуттурмағамен ўзни анга,
Кўйига кирмагим афғон гаҳу бегоҳ чекиб.
Кўнглума ҳажр агар дард ўқи ёғдурса, не тонг,
Гар чиқарур эса пайконини дилхоҳ чекиб.
Мен адам йўлиға борман, мени лекин элитур
Оғзи шавқида кўнгул ўзига ҳамроҳ чекиб.
Майи асфарки тўкулмиш қўюбон юз ичсам,
Қаҳрабони кўрунгуз жилва қилур коҳ чекиб.
Журъасин берса Навоийға эрур ўлгуча бас,
Базми айш ичра тараб соғарин ул шоҳ чекиб.
64

Не махласим бор анинг ишқидин канора қилиб,
Не тўймоғим бор анинг ҳусниға наззора қилиб.
Ўчарга ишқ ўти чора қил дединг, эй шайх,
Бўлурму қисматим ўлған балоға чора қилиб.
Бошимда тийғи ярасин неча дебон сўрманг,
Киши бўлурму бошининг тукин шумора қилиб.
Кўнгулки итти қилиб тийра хонумонимни,
Қовай агар яна келса, юзини қора қилиб.
Кўнгулни яра қилиб улки тикти кўксимни,
Ёқамни тикмак эрур кўкрагимни пора қилиб.
Дедимки, майкададин хонақаҳ йўлин тутайин,
Нетайки, ул сари йўл бермас истихора қилиб.
Навоий этти ниҳон ишқин, эй фиғон била ашк,
Анинг бу айбини найларсиз ошкора қилиб.
65

Ул ой қасдима тийғи буррон чекиб,
Мен оллида шукронаға жон чекиб.
Масиҳим чу фарёдима етмади,
Неча ўлтурай ўзни афғон чекиб.
Ҳамоно ёмон кўзга майл айладинг,
Алиф нил ила юзга ҳар ён чекиб.
Лабинг нўшдорусидин не осиғ,
Мен ўлдум чу хуноби ҳижрон чекиб.
Кетур, соқиё, давр аёғин тўла
Ки, жон қолмади ранжи даврон чекиб.
Агар васли боқий керак, истагил,
Фано кўйига рахти ҳирмон чекиб.
Навоий бериб жон ўқи шавқидин,
Анинг захмидин ёр пайкон чекиб.
66

Чобукум рахш уза ҳижрон йўлида пўя қилиб,
Мен анинг кейнича гоҳе югуруб, гаҳ йиқилиб,
Йиқилиб ёна қўпуб, чунки уруб йўлға қадам,
Ваҳки, юз ништари ҳижрон аёғимға тиқилиб.
Тобоним дарду бало хораларидин ўюлуб,
Юрагим ранжу ано хорларидин тешилиб.
Турфа, кўргилки инон тортмай ул шўх даме,
Сўнгича буйла қатиқлиқ била ҳолимни билиб.
Ишқ дардиға жуза ўлмак йўқ эмиш ҳеч илож,
Бош қўюб оллиға анингки бу маънони билиб.
Истарам ўзни харобот ичида лояъқил,
Ҳуш чун боиси ранж ўлди, нетармен ойилиб,
Гар Навоийға ёғин ашк эдию раъд фиғон,
Ҳажр чун кож урубон кўзларига ўт чақилиб.
Пе Ҳарфининг Паривашларининг Парвози «Ғаройиб»дин
67

Мендин ул чобукнинг, эй пайки сабо, майдонин ўп,
Кўйига бошим ниёзин еткуруб чавгонин ўп.
Бодпойи сайриға ҳамтаклик айлайолмасанг,
Ерга мендин юз қўюб кўрган сою жавлонин ўп.
Кулса лаъли, ваҳки, қолмас менда бир ўпкунча ҳуш,
Ҳашв эрур, кўнглумки, айтурсен лаби хандонин ўп.
Пок этак истар эсанг, бир пок этаклик истабон,
Хоки наълайниға юз қўй гўшайи домонин ўп.
Гар аёғин рахшининг ўпмак муяссар бўлмаса,
Кўз солиб ҳар ердаким, кўрсанг аёғ босқанин ўп.
Қоши ёси ғамза ўқин отса, ваҳ, мен хастадин,
Кўзларингга суртубон суфарини пайконин ўп.
Эй Навоий, каъбайи мақсуд васлин истасанг,
Шоҳи Ғозий қасрининг даргоҳи олийшонин ўп.
68

Зулфу юздин сунбулунгни гул уза тарқатма кўп,
Даҳр боғида гулу сунбул исин бутратма кўп.
Кўзларингким, масти хоболуд эрур кўп овлама,
Ҳар сари уйқуға борған фитнани уйғатма кўп.
Зулфиға, эй мушк, истарсен қаримчи бандалиғ,
Йўқ ҳадинг кечқил бу савдодин ўзунгни сотма кўп.
Ўйнай-ўйнай ўлтурур бир-бир улусни кўзларинг,
Шўх қотилларни жонлар қасдиға ўйнатма кўп,
Тийрадур Мажнунки, мендек дебсен ани, эй хирад,
Ақлу ҳуш аҳлини бу девонаға ўхшатма кўп.
Эйки, мужгондин ясол туздунг кўнгуллар сайдиға,
Кўз юмуб очқунча ушбу хайлни қўзғатма кўп.
Эл била ҳар дам қадаҳ янглиғ кулуб, эй муғбача,
Қон ёшим сочиб суроҳийдек мени йиғлатма кўп.
Сафҳайи хотирда, эй ориф, керактур ёру бас,
Софийи ваҳдатқа хошоки хавотир қотма кўп.
Чун Навоий қисмати жоми май ўлмиш, эй фақиҳ,
Сарзаниш айлаб анга санги маломат отма кўп.
Те Ҳарфининг Торожгарларининг Тамошоси «Ғаройиб»дин
69

Қасри жоҳингға сипеҳр авжида айвон бўлди тут,
Ҳам сипеҳр осибидин ер бирла яксон бўлди тут.
Лаъли руммоннй тиларсен дам-бадам зийнат учун,
Қатра-қатра бағринг андин нордек қон бўлди тут.
Нафъ чун куймактин ўзга кўрмадук парвонадек,
Бир қуёш ҳар тун санга шамъи шабистон бўлди тут.
Дайр қасди қилмағил ҳар лаҳза ошиқ бўлғали,
Қасди дининг қилғучи бир номусулмон бўлди тут.
Истадинг дунё арусин туштаги маҳбубдек,
Топмас эргач ком лаълидин пушаймон бўлди тут.
Шўхлар қошин тиларсен, лек андоқким ҳилол,
Жонға етганда кўрунгач кўзга пинҳон бўлди тут.
Бир муғаннийдин наво топмоқ тиларсен, чангдек
Эгри қад бирла ишинг фарёду афғон бўлди тут.
Кўси шавкат етти дўзахқа эшик қоқмоқдурур,
Бас ети иқлим мулки узра султон бўлди тут.
Эй Навоий, ўзни жамъ эт, йўқса олам махзанин
Қон ютуб жамъ айлабон ўлгач паришон бўлди тут.
70

Эй кўнгул, ул аҳди ёлғон меҳр шартин қилди тут,
Аҳдини поёниға еткурмайин айрилди тут.
Ханжари ҳижрон била оҳир кесар чун риштасин,
Меҳр торин риштайи жонингға маҳкам бўлди тут.
Чун майи васл ўзгалар ичмакка боис бўлғуси,
Ҳар нафас хуноби ҳижрон ютмоғингни билди тут.
Ё эшитмас, ё эшиткач зулмин айлар бирга юз,
Ҳолинг ул золимға юз минг қатла бас айтилди тут.
Дема санчиб ниши ҳижрон еткурай нўши висол,
Чун бу нўшунг ўлтурур, ул ниш ҳам санчилди тут.
Мотам ашки дурри чун туфроғинга сочилғуси,
Гавҳари анжум фалакдин бошинга сочилди тут.
Эй Навоий, кисвати фақр иста, йўқса чархнинг
Атласин кийдинг гумон эт оқибат эскилди тут.
71

Кел-кел, эй қурбон кўнгул, ул қоши ё меҳрин унут,
Чун вафодин тортилурсен ҳам бориб бир гўша тут.
Чунки ул бизни унутмоғни соғинди, яхши иш
Сен дағи кел бир нафас ани соғинмоғни унут.
Ул қуёш ҳар дам бўлур бир зарра бирла гарммеҳр
Меҳр шамъин сен дағи бир ўзга ой бирла ёрут.
Ҳайф эрур ҳар шўхи раъно юзига чун пок ишқ,
Шавқ ўтин кел сен дағи бу ишвагарлардин совут.
Эй парий, бир телба гар оввора бўлди, ғам ема,
Одамийвашлар била нозук мизожингни овут.
Гар кўзум ёшиға ул гул мултафит бўлмас, не ғам,
Гул булутдин тозадур, сероб эмас гулдин булут.
Даҳр боғида гиёҳи меҳр ҳаргиз бутмади,
Гар десангким кўрмайин бемеҳрлик бу сўзга бут.
Шаҳди айшинг заҳр этар гардун, сен ушбу жомдин,
Хоҳ комингни ачит, хоҳий мазоқингни чучут.
Тарк қил, сен ҳам Навоийдек ҳавосин, эй кўнгул,
Ёки ҳар дам бир тараф майлин кўруб, хуноба ют,
72

Оҳким, ул ошно бегона бўлди оқибат,
Ҳажридин бехудлуғум афсона бўлди оқибат.
Ақлу дониш лофини урған кўнгул йиғлай юруй,
Ул парийваш ҳажрида девона бўлди оқибат.
Қатра-қатра шодлиғ ашкинки сочтим васлида,
Барча ҳижрон қушлариға дона бўлди оқибат.
Борғали ул ҳусн ганжи ғам бузуғ кўнглумдадур,
Аждаҳо уйи бизинг вайрона бўлди оқибат.
Соқиё, май тутки, ҳажр андуҳидин мен телбани
Фориғ эткан соғару паймона бўлди оқибат.
Чекма ун, оҳим кўр, эй Мажнунки, булбул кўп фиғон
Чекти, ўртанган вале парвона бўлди оқибат.
Бутқа гар бош қўймадим кўргилки диним туҳфаси
Дайр пири оллида журмона бўлди оқибат.
Дединг аввалким Навоий, сени гаҳ-гаҳ тиргузай,
Ҳеч билманким санга, жоно, на бўлди оқибат.
73

Жаҳдим андоқдур етишгайменму деб васлингға бот
Ким, қабул этман оғир деб чиқса эгнимдин қанот.
Сабр тоғи бирла қилмоқ пўя бўлмас, эй кўнгул,
Ташла ул юкни етишмак истасанг васлиға бот.
Шаҳсуворимнинг буроқи пўясидин қолди барқ
Ким, анинг феъли шитоб эрмиш, мунунг расми сабот.
Кўп Масиҳодин дам урма, қил ҳаётингни туфайл
Ангаким, топмиш Масиҳ анинг туфайлидин ҳаёт.
Меҳр юз кўрмай ўчашди пардадин чиққач юзунг,
Олғали қўймас сариғ юзин қора ердин уёт.
Чун юди кўзлар саводин ашк ёрут юз очиб
Ким, дирамсиз элга бой эл фарздур бермак закот.
Эй Навоий, хоки пойи васфида ширин сўзунг
Бор биайниҳ тўтиё ичинда солғандек набот.
74

Тийра кулбамга кириб, жоно, ўлумдин бер нажот,
Зулмат ичра Хизрға ул навъким оби ҳаёт.
Сода кўнглум ичра лаълингнинг хаёли тушгали,
Шишаедурким, анинг ичига солмишлар набот.
Оразинг меҳрида оғзингдур гадолиғ қилғаним,
Ҳақ сени хуршид қилмиш, заррае бергил закот.
То кўнгулдин бош чиқармиш ҳар тараф пайконларинг,
Қуш боласидек бўлубтурким, бўлур темурқанот.
Васл уммидиға тилармен умр, лекин войким,
Сенсизин кўрсам, тирикмен, ўлтурур мени уёт.
Истасангким, ул қуёш чиққач санга қилғай тулуъ,
Эй кўнгул, ғам сайли еткач, тоғдек тутқил сабот.
Ишқинг ўтин гар Навоий десаким айлай рақам,
Сўзидин куяр қалам, қурур қора, эрир давот.
75

Кўзум учарки, ҳумоюн юзунгни кўргай бот.
Биайниҳи анга кирпиклар ўлмиш икки қанот.
Безанса дарду бало шоҳиди ҳалоким учун,
Мижам тароғдурур, эски туганларим миръот.
Лабинг хаёлида ашким эрур ҳаёт суйи,
Фироқинг ичра қорарған кўзум анга зулмот.
Закот ўлур эди юзунг жамоли нақдиға меҳр,
Тажаммул аҳлиға юздин бир ўлса эрди закот.
Десангки, жонима ўт солмағайсен, эй соқий,
Такаллум этма майолуд лаб била ҳайҳот!
Қолурлар оғзин очиб ишқ аҳли пўямдин,
Соғ элга кулгу эрур телба айлаган ҳаракот.
Лабингки, жон берадур аҳли дард қони учун,
Навоий қониға гар майл этар мумидди ҳаёт.
76

Эй кўнгул, ёр ўзгалар домиға бўлди пойбаст,
Сенга мушкил ҳолату бизга қатиқ иш берди даст.
Васл торин чекти ул, мен дағи чектим оҳким,
Риштани уздию бўлдум ҳажр туфроғиға паст.
Неча бош қўйдум йўлида, ваҳки, қилди поймол,
Заъфлиғ жисмимға зулфи торидек солиб шикаст,
Заҳра йўқ, мужиб сўрарға бўлмасун, ё раб, киши
Муфлису ошиқ, севар дилдори мустағнию маст.
Соқиё, бу ишга бехудлуғдин ўзга йўқ илож,
Мужда муғ кўйига еткургилки, бўлдум майпараст.
Ғарқ ўлай май баҳри ичра рост ўл ғоятқача,
Ким солиб бўғзум аро чеккай ажал қуллоби шаст.
Эй Навоий, журм узри даштида қил пўяким,
Яхши эрмас зуҳд занжириға бўлмоқ пойбаст.
77

Субҳ эрур соқию мен махмурмен, сен майпараст,
Тут қуёшдек жомни, мониъ недур бўлмоққа маст.
Тийра шоми ҳажр аро, ваҳ, асру кўп чектук хумор,
Маст ўлали бу нафаским, васл субҳи берди даст.
Кун бийик чиққунча ҳўю нолани паст этмали,
Кўп бийик чиққай бугунким бўлғабиз биз ерга паст.
Анжуман аҳли юзин гулгул қилали май била,
Меҳрдин топқунча анжум гуллари бир-бир шикаст.
Чарх мотам еткурур, биз дағи онча йиғлали,
Ким, куҳан ғамхонаси ул сайлдин қилсун нишаст.
Гар шафоатқа малойик келса, номаҳрам дебон,
Меҳр шаклидин фалак йўлин қилали хорбаст.
Тонг эмас бўлса Навоий маст то шоми абад,
Ким, азал субҳида бўлмиш қисмати жоми аласт.
78

Жунун тоши уруб ҳар ён янги доғимни афгор эт,
Ичимдин лоладек, ишқ ичра тошимни намудор эт.
Чу мажнун қилдинг эмди, эй муғанний, гўшатобингни,
Кўнгул савдоси таскини учун бўйнумға тумор эт.
Десанг, кўнглум қуши айлаб, ҳаво чеккай навойи ишқ,
Хаданггингнинг парин айлаб қанот, пайконни минқор эт.
Сочинг куфрида ўлсам қабрим узра қўйма хирқамни,
Чекиб ҳар торини бир барҳаман белига зуннор эт.
Кўнгул айвонида оҳим елидин пардайи ишқинг
Десангким, учмасун мужгондин атрофиға мисмор эт.
Десанг оғзин кўрай, эй ақл, марказ нуқтасин иста,
Вале шарт ушбуким, аввал қуёш даврини паргор эт.
Иморат тарҳидур наълу алифдин ҳар тараф кўксум,
Вафо қасрин қўпарсанг, бу бинолар узра девор эт.
Эрур мақсад йироқ, водий узун, тун тийра, йўл буртоқ,
Бу йўлда салб этиб ўзлук юкин, ўзни сабукбор эт.
Навоий ўлса тиргузгил, юзига юз қўюб, яъни
Юзига су уриб ул уйқусидин ани бедор эт.
79

Вужудум ўртадинг, эй ишқ, эмди тарким тут,
Худой учунки, мени қайда кўрдунг анда унут.
Кўнгулни васл чароғи била, дединг, ёрутай,
Туташти чун бизнинг уй эмди ўзга уйни ёрут.
Чу васл куймак ила ҳосил ўлмади, эй кўз,
Таҳассур ашки била шуълалиғ кўнгулни совут.
Жунуни дафъиға кўнглумни доғ этай дебсен,
Бу доғ саҳлдурур, ҳажр доғидин қўрқут.
Бухори оҳим эрур лойиқ, англагил, эй ашк,
Баҳори ҳусниға ногаҳ кераклик ўлса булут.
Не воқиъ ўлса чу тақдирдин эмас хориж,
Бас ўктадур қилуридин кишига бермак ўгут.
Навоийё, бу ўтар олам ичра беш кун қил
Ўзунгни май била машғулу ишқ бирла овут.
80

Кўнглум олди бир парийпайкар малаксиймо йигит
Ким, бани одамда андоқ бўлмамиш пайдо йигит.
Оти саркаш, тўни заркаш, ҳусни дилкаш, нутқи хуш,
Кўрмадук бу навъ маҳваш чобуку раъно йигит.
Ишқида кўзу кўнгулнинг бир-биридин рашки бор,
Оллоҳ-Оллоҳ, бўлур эрмиш мунча ҳам зебо йигит.
Зорлиғлар бирла ўлмай топмағумдур худ висол,
Не учунким мен қари қулдурмен, ул мирзо йигит.
Йўлида юз минг куҳанпир ўлса, қилмас илтифот,
Кимса кўрганму экин бу навъ бепарво йигит.
Йўлунг узра ҳам гадомен, ҳам қари, ҳам хаста ҳол,
Бир боқиб ўт ҳолима ҳуснунг закоти, о йигит.
Дайр пири мазҳабин тутмай, мусулмонлар, нетай,
Олған ўлса нақди иймонимни бир тарсо йигит.
Бош оқарди, сабза хатлар тарки тутсам яхшироқ
Ким, хуш эрмастур йигитлар базмида, илло йигит.
Эй Навоий, қариб ўзни солмаким, айлар сени
Бир қадаҳ май бирла ул шўхи қадаҳпаймо йигит.
81

Маст чиқти яна ул қотили бебок йигит,
Чок айларга кўнгуллар ёқаси чок йигит.
Ақл пирини фано дайрида расво қилди,
Ким кўрубтур бу сифат золиму бебок йигит.
Етти иқлимда офат йигитимча эрмас,
Қуёшидин ясаса бу етти афлок йигит.
Гаҳ қилур зулму гаҳе қатл ҳавас ким кўрмиш
Қотилу золим аро буйла ҳаваснок йигит.
Поклик пардасида тутсун ани изиди пок
Ким, эрур асру юзи поку ўзи пок йигит.
Қаридинг, ўзни қарилар сари солким, ярашур
Кирса чолок йигит базмиға чолок йигит.
Эй Навоий, йигитинг назминга майл этти, севун
Ким, насиб ўлди санга соҳиби идрок йигит.
82

Яна солди ҳажр ҳам тан, ҳам кўнгул, ҳам жонға ўт,
Солди ўт ҳижрон манга, ё рабки, сол ҳижронға ўт.
Айтқай киймиш жунун мулки шаҳи заркаш либос
Кўрган эл, бу навъким тушмиш мени урёнға ўт.
Гўйиё бўлди қуюн ғам даштида эскан самум,
Йўқса тушти мен кеби мажнуни саргардонға ўт.
Манзилинг эрди кўзу кўнглум, вале сен борғали
Муни су қилди харобу тушти ул вайронға ўт.
Мен дағи куймай қутулмоқ, эй кўнгул, мумкин эмас,
Буйлаким солди дамим ғам даштида ҳар ёнға ўт.
Дуди оҳим дош дудидекму равзандин чиқар,
Ё солибтур фурқатинг бу кулбайи аҳзонға ўт.
Гар манга ўт солди даврон ҳажридин, бас айб эмас,
Мен дағи солсам дамодам оҳ ила давронға ўт.
Не учун ашжордин йиғмиш ўтун, эй боғбон,
Оташин гулдин агар урмас фалак бўстонға ўт.
Эй Навоий, тан қолиб жонимни олиб борди ёр,
Солди ул борғанға ўт, ҳижрон вале қолғанға ўт.
83

Ваҳки, ҳажринда жаҳон бўлди кўзумга зулумот
Ким, борур яйқалибу қайтмас ул оби ҳаёт.
Зулфи оллинда бинафшаки, бошин солди қуйи,
Ани кўрмакка ҳамоно мунга мониъдур уёт.
Ҳаракат қилса лабинг туз тўкулуб шаҳд оқар,
Тузлуқ эл кўп, бири йўқ сен кеби ширинҳаракот,
Терлаган лаъли гулоб ичрамудур гул барги
Йўқса усрук кўзму солди арақ ичра набот.
Кўнглум ул гулга қилиб майл, фиғонким, булбул
Орият истадиму бермади бир лаҳза қанот.
Бу чаман ичра хазон сарсаридин сарв кеби,
Ғами йўқ тузлук ила кимки шиор этти сабот.
Кўр Навоийники кўнгли уйидур бутлар ила
Уйла бутхонаки, анда тўладур лоту манот.
84

Эй насими субҳ, аҳволим дилоромимға айт.
Зулфи сунбул, юзи гул, сарви гуландомимға айт.
Буки лаъли ҳасратидин қон ютармен дам-бадам,
Базми айш ичра лаболаб бодаошомимға айт.
Ком талху бода заҳру ашк рангин бўлғанин,
Лаъли ширин, лафзи рангин, шўхи худкомимға айт.
Шоми ҳижрон рўзгоринг тийра невчун қилди деб,
Сўрмағил мендин бу сўзни, субҳи йўқ шомимға айт,
Ул парий ҳажрида нангу номким, тарк айладим,
Кўнгул отлиғ ҳажр водийсида бадномимға айт.
Эй кароматгўй, ишим оғози худ исён эди,
Шамъи раҳмат партави еткайму анжомимға, айт.
Йўқ Навоий бедил ороми ғам ичра, эй рафиқ,
Ҳолини зинҳорким, кўрсанг дилоромимға айт.
85

Хирмани рухсориға солмиш майи гулнори ўт,
Уйлаким, гул хирманиға оташин рухсори ўт.
Ҳажр шоми ғам сипоҳин, кўрки, кўнглум даштида
Не ёқибдурлар чериг тушган кеби ҳар сори ўт.
Ўт агар итса жаҳондин, оҳим ўлса, ғам эмас,
Еткурай бир дамда юз аввалғи ўт миқдори ўт.
Гар ҳарорат мужиби эрмас чучуклук, бас недур
Ҳар замон жонимға солмоқ лаъли ширинкори ўт.
Фўтайи зарбафт эмас ул шўхи раъно бошида
Ким, аён қилди узори тобидин дастори ўт.
Май батининг кўр нишотафзолиғин ҳузн аҳлиға
Ким, сочар суҳбатни гарм айлар учун минқори ўт.
Гар Навоий ўхшатур кўкни тутунга, айб эмас,
Чун булутқа урмиш анинг оҳи оташбори ўт.
86

Лолазор эрмаски, оҳимдин жаҳонға тушти ўт,
Йўқ шафақким, бир қироқдин осмонға тушти ўт.
Дедилар: эл хонумонин ўртар ул рухсор ўти,
Бу сўз эшиткач, мени бехонумонға тушти ўт.
Оразингнинг ламъаси куйдурди сабрим хайлини,
Барқи офат чақилиб ул корвонға тушти ўт.
Ўқларинг кўнглумга тушкач куйди ҳам кўз, ҳам бадан
Ким, куяр ўлу қуруғ чун найситонға тушти ўт.
Совуруб гул хонумонинму қуюн рангин экин,
Ё фалак бедодидин сарви равонға тушти ўт.
Куйдум ул дамким, юз очдинг халқни куйдургали,
Элга ўт солдинг вале, мен нотавонға тушти ўт.
Эй Навоий, билки оҳе чекмишам беихтиёр,
Десаларким, бешайи Мозандаронға тушти ўт.
87

Войким, душмандек ўлди аҳдидин бегона дўст,
Душманим ўлтурса, аҳд эттимки, тутмай ёна дўст.
Соғаримда заҳру саҳро узра пўям шиддатин
Билмас улким, бор анга ҳамкосаву ҳамхона дўст.
Жон қуши ўртанди севгач ёрнинг ўтлуғ юзин,
Найлагай куймай, чу бўлғай шамъ ила парвона дўст.
Водийи ҳижронда ағёриға ёр ўлдум, не тонг
Гар бўлур ғули биёбоний била девона дўст.
Дўстлуқ жонондин истармен, манга олам эли
Душмани жон бўлса бўлсун, бор эса жонона дўст.
Аҳли дин паймоншикандур, қилса бўлмас дўстлуқ,
Бас манга муғ дайрида улким, тутар паймона, дўст.
Зулфиға тушса Навоий холи шавқидин не тонг,
Домдин йўқ чораси ҳар қушки, бўлғай дона дўст.
88

Бош қўярмен куп аёғинда май ичсам пайваст,
Қани муғ дайрида мендек яна бир бодапараст.
Ҳажридин токи кўнгул синди оқар турмай қон,
Шишадекким, тўкулур бодаси чун топти шикаст.
Дин ҳавас айласам, ўлтурмангиз, эй муғбачалар
Ким, бурун тавба ушатқан куни бўлмишмен маст.
Мену майхонаки соқию муғанний қилмиш
Чанг зулфию тараб, соғарий бирла побаст.
Жоҳ базми аро саркашлик ила топма ғурур
Ким, бўлур буйла бийиклар яна бир жом ила паст.
Йўқ ҳарифеки, фано даштида қўллар тутушиб,
Бўлса йўл қатъида ҳампой мангаву ҳамдаст.
Мени усрук кўрубон жомим ушатма, эй шайх
Ким, бу янглиғ мени маст этган эрур жоми аласт.
Сайлдин томға нишаст ўлғанидек, дайр ичра
Бода сайлобидин ўлди мени вайронға нишаст.
Ғарқи май бўлди Навоию эрур уйла заиф
Ким, суроҳий қилидин солса бўлур бўғзиға шаст.
Се Ҳарфининг Самин Гавҳарларининг Самараси «Ғаройиб»дин
89

Қачонки ул бути ширин калом қилди ҳадис,
Хавосе шарбати юҳйил-изом қилди ҳадис.
Масиҳ дам ура олмас анга уруж туни,
Магар бизинг маҳи улвий хиром қилди ҳадис.
Қаёнки ёзди ҳадис, ўлди сайд эл гўё
Нуқтани дона, хутутини дом қилди ҳадис.
Лабидин айру тушуб сўг учун китобатдин,
Не тонг, либосин агар мушкфом қилди ҳадис.
Чибинни шаҳд нечукким йиғар, такаллумдин
Рамидаларни нафас ичра ром қилди ҳадис.
Зиҳе такаллуми муъжизнизомким, келгач,
Араб фасиҳлариға ҳаром қилди ҳадис.
Улусни тутти Навоий сўзи анинг бирла,
Магар Расули алайҳиссалом қилди ҳадис.
90

Нутқи жон бермак қилур ул лаъли хандон бирла баҳс,
Рост Исодекки қилғай оби ҳайвон бирла баҳс.
Ёр дерким, баҳс қил эрним билаким, не учун
Кўнглунг олиб қасди жон этти қилай жон бирла баҳс.
Эй кўнгул, гар ақл этар манъи жунуним не жадал,
Айб эрурким, аҳли дониш қилса нодон бирла баҳс.
Жонни жонон гар тилар, биллаҳки, миннат жонғадур,
Ҳар нечук ҳукм этса, тегмас жонға жонон бирла баҳс.
Носиҳо, қилма жадал, айрил кийиклардин дебон,
Олими шаҳр этмагай ғули биёбон бирла баҳс.
Фақр кўйида мусаллам тут не қилсанг истимоъ,
Ориф эрмас ҳар кишиким қилса ирфон бирла баҳс.
Эй Навоий, ҳар нечук зулм этса, чек, дам урмағил
Ким, гадо ҳадди эмас ҳеч ишда султон бирла баҳс.
91

Менинг жунунума гар ул парий эрур боис,
Ҳалокима қад ила пайкари эрур боис.
Дема недин куясенким, анинг юзу лабидин
Бу ишга шуъла била аҳгари эрур боис.
Кўнгул қуши туну кун мулки бохтар сари
Ҳаво қилурға маҳи ховарий эрур боис.
Мангаки, ғамзасидин ўлмишам, ҳаёти абад
Хаёлиға лаби жонпарвари эрур боис.
Чаманда булбул этар шавқ нуктасин такрор
Ки, гул варақларининг дафтари эрур боис.
Ул ой фироқида ашким оқарға шому саҳар,
Тулуъи Зуҳра била Муштарий эрур боис.
Кўнгулни чоку бағирни шикоф истарима
Анинг қиличи била ханжари эрур боис.
Ҳамеша дайр ичида бўлмоғимға муғбачалар
Карашмасию фано соғари эрур боис.
Навоий ўлмасиға озими Ироқу Ҳижоз
Магар назоҳати мулки Ҳирий эрур боис.
Жим Ҳарфининг Жамилаларининг Жилваси «Ғаройиб»дин
92

Бузуғ кўнгулга фано бўлса ком, чексун ранж
Ки, ранж чекмаса ҳаргиз муяссар ўлмас ганж.
Агар кишига чекиб ранж, ганж бўлди насиб,
Деса бу ганжни асрай, йўқ андин ортуқ ранж.
Кишики нақдини вазн айлабон қилур мадфун,
Бу ғуссасанждур, олған киши-фароғатсанж.
Йилон кеби, не ажаб, ганж асраған кишининг
Ҳамеша комида гар заҳр эрур, танида шиканж.
Замона жоҳи учун ҳар ғулулайи ташвиш,
Ки, келса кўнглунг уйини анга қилурсен ханж.
Десангки, фард ўлай элдин кўнгулни холий тут
Ки, тоқ дерлар агар ханж сари этсанг ланж.
Боши қуйидурур озода савсан оллинда,
Чу наргис ўлди чаман махзанида нақд-ул-фанж.
Тариқ кеби сўюлур талхкомлиқ бирла,
Тариғ тариғки, йиғиштурди олтунин норанж.
Итур кўнгул ҳарамидин хавотир асномин,
Навоий, ўлса мақоминг Мадина, гар Афранж.
93

Эй гадойингнинг гадойи барча аҳли тахту тож,
Ким, гадойингдур, анга йўқ тахт ила тож эҳтиёж,
Кўзларинг оз журм учун қилса итоб эрмас ажаб,
Бор муайянким, бўлур беморлар нозук мизож.
Гар санавбар тузмамиш сарвинг хилофин кўнглида,
Ел чинор илги била невчун урар юзига кож.
Эйки, кўнглумни бузуб, дерсен, хаёлимни чиқар,
Ҳеч ким вайронадин ганж истамас ҳаргиз хирож.
Сен жафо қилғач, кўнгул жон бирла тарким туттилар,
Бўлса шаҳ золим, эл ичра зулмға эрмиш ривож.
Ҳажрдин дод истадим, дединг, сабур ўл вой ким
Тоза доғимға ёнар ўт бирла айларсен илож.
Чун фано гарди ёпар, не суд, тахти жоҳинга,
Кўкнинг анжумдин мукаллал атласин қилсанг дувож.
То гадойингдур Навоий тахт ила тож истамас,
Эй гадойингнинг гадойи барча аҳли тахту тож.
94

Чарх изинг гардига қилди кавкаби сайёр харж,
Жавҳар олмоқға ғаний қилған кеби динор харж.
Сойиру собит нисоринг қилса тонг йўқким, бўлур
Кечқурун шоҳ ўлса меҳмон, кимсага бисёр харж.
Нақди раҳмат харжинг этса ҳақ, не тонг, улким топар,
Сен кеби маҳбуби васлин, айлагай ночор харж.
Фош этиб нақди шафоат қилдинг умматни халос,
Айлагандек нақдини топқан қизиқ бозор харж.
Баҳри раҳматдинки, топтинг, халқ уза бир қатра бас,
Гарчи тенг авлодур этмак дахл ила изҳор харж.
Мағфират ганжи санга тамлик эрур, мониъ эмас,
Айласанг исёни кўп умматқа ҳар миқдор харж.
Сен киму наътин демак, тил асрағил кўп нуктадин,
Эй Навоий, маърифатни қилма ҳар не бор харж.
95

Майи лаълинг эрур жон бирла мамзуж,
Йўқ эрса оби ҳайвон бирла мамзуж.
Жигаргундур сиришким, негаким бор
Бағир бу ашки ғалтон бирла мамзуж.
Жаҳонни бузди ашким оҳ иланким,
Эрур сарсар бу тўфон бирла мамзуж.
Қўшулди кўзларимнинг ашки ваҳм эт
Ки, Қулзум бўлди Уммон бирла мамзуж.
Кўнгул қон бўлдию ишқинг ўтидин
Бу қон маҳлул пайкон бирла мамзуж.
Юзига тушти зулф айланг наззора
Ки, бўлди куфр иймон бирла мамзуж.
Манга ҳар майки, тутти соқийи давр,
Бурун қилди ани қон бирла мамзуж.
Майи васл истама кўп, эй кўнгулким,
Эрур ул заҳри ҳижрон бирла мамзуж.
Навоий сури мотам бўлдиким, бор
Суруди айши афғон бирла мамзуж.
Чим Ҳарфининг Чобукларининг Чеҳрагушойлиғи «Ғаройиб»дин
96

Кўнгуллар ноласи зулфунг камандин ногаҳон кўргач,
Эрур андоқки, қушлар қичқиришқайлар йилон кўргач
Кўнгул чокин кўзумда ашки рангин элга фош этти,
Балиғ захмини фаҳм айларлар эл дарёда қон кўргач.
Кўзум қон ёш тўкар, нетиб кўнгул захмин яшурайким,
Топарлар ерда захмин сайд қонидин нишон кўргач.
Бўёлған қон аро жон пардаси еткач ғами ҳажринг,
Кўнгул боғида баргедурки, ол ўлмиш, хазон кўргач.
Хаданггинг захми ичиндин балоларни юған ёшим,
Эрур тифлеки, олғай қуш боласин ошён кўргач.
Кўнгуллар нақдини торож этарга ёпмоғинг бурқаъ
Анингдекдурки, юз боғлар қарақчи корвон кўргач.
Юзин зулф ичра то кўрдум ўлуб васлиға етмасмен,
Ғалат эрмиш юз урмоқ, кеча ўтни ҳар қаён кўргач.

Эрур чун олам ичра жоҳ фоний, яхши от боқий,
Бас эл комин раво айла ўзунгни комрон кўргач.
Навоий, хурдаи назмингни андоқ айладинг таҳрир
Ки, сочқан хурда бошинг узра шоҳи хурдадон кўргач.
97

Жамолин васф этармен ҳамдамим ул гулъузор ўлғач,
Қуруқ шох уйлаким зоҳир қилур гуллар, баҳор ўлғач.
Қошин кўргач ҳасаддин истарам эл кўзи боғланғай,
Нечукким кўз тутарлар эл янги ой ошкор ўлғач.
Жунун эрмас кийиклар суҳбати дермен манга шояд,
Бир ўқ теккай ғалат, ул қоши ё гармшикор ўлғач.
Ҳавас ишқ айлаган озода, кечқил бу хаёлингдин
Ки, чиқмас бу тикан кўнглунгда ногаҳ устувор ўлғач.
Дейолмас дард ила иттим, вале билгилки, чекмишмен,
Бир оҳе барча олам ғусса дуди бирла тор ўлғач.
Қилиб манъи жунунум ул парий кўйига юзланган
Сўзи ҳашв эрканин фаҳм айлагай, беихтиёр ўлғач.
Қани Ҳотам, қани Қорун, қани Жамшиду Афридун?
Бас эҳсон қил санга гардундин адно эътибор ўлғач.
Ғурури жаҳл жоми бирла маст ўлмаки, ўлмакдур,
Маозаллаҳ, бу майға чарх давридин хумор ўлғач.
Навоий шамъдек йиғлаб, куюб ҳолимни шарҳ айлай,
Ул ой базмида бир тун рост ошиқларға бор ўлғач.
98

Ҳусни ортар юзда зулфин анбар афшон айлагач,
Шамъ равшанроқ бўлур торин паришон айлагач.
Юзни гуллардин безабму бизни қурбон айладинг,
Ё юзунгга тегди қонлар бизни қурбон айлагач?
Тийғ ила пайконларинг етти кўнгул бўлғоч хароб,
Сув қуюб тухм эктинг, ул кишварни вайрон айлагач.
Қон эмаским ёпти гулгун ҳулла жаннат хозини,
Ишқ мақтулин шаҳид айларда урён айлагач.
Ошкор айлаб юзин кўзумни ҳайрон айлади,
Ёшурун олди кўнгул кўзумни ҳайрон айлагач.
Жонға қўйғач нақди ишқинг қилди кўнглумни ҳалок,
Ўлтурур маҳрамни султон ганж пинҳон айлагач.
Эй Навоий, ишқ агар кўнглунгни мажруҳ этмади,
Бас недурким, қон келур оғзингдин афғон айлагач?!
99

Етишса ишқ аро юз меҳнату бало, қадаҳ ич,
Нафас-нафас қуюбон май тўла-тўла қадаҳ ич.
Мукаддар ўлса замиринг замона меҳнатидин,
Агар десанг, берай ул кўзгуга жило, қадаҳ ич.
Нишот базмида соқийи моҳваш сархуш
Бош урса дағи аёғ тутса, қўл сола қадаҳ ич.
Жаҳон ишида боқиб халқ ибтилолариға,
Алардек истамасанг ўзни мубтало, қадаҳ ич.
Десанг халоу-малода бўлай нишот била,
Агар мало, қадаҳ ичқил, вагар хало, қадаҳ ич.
Риё ичинда неким ҳосил эттинг, эй зоҳид,
Десанг халос ўлай, эт раҳну ҳосило, қадаҳ ич.
Сангаки дайр элининг шоҳисен, Навоий, агар
Йўлуқса дайрда махмур, уруб сало, қадаҳ ич.
100

Фақр аҳлиға подшо муҳтож,
Ўйлаким шоҳға гадо муҳтож.
Ёрға билгач эҳтиёжимни,
Бўлмадим кимсага яна муҳтож.
Иштиёқим кўп, эҳтиёжим ҳам,
Анга муштоқмен ва ё муҳтож.
Йўқ гадолиғда ихтиёримким,
Тенгри қилмиш мени санга муҳтож.
Кўйига кирганимда тавсан эдим,
Лек бўлдум тура-тура муҳтож.
Тенгри раззоқ келди рўзий учун
Айлама ўзни халқ аро муҳтож.
Бенаводур Навоий оллингда,
Тонг эмас, бўлса бенаво муҳтож.
Ҳе Ҳарфининг Ҳаромийлари Ҳусноройлиғи «Ғаройиб»дин
101

Зиҳе тилинг ана афсаҳ такаллумида фасиҳ,
Сен амлаҳ ўлдунг, агар дилраболар ўлди малиҳ.
Тулуъи субҳи саодат юзунг сабоҳатидин,
Зиҳе камоли сабоҳат, зиҳе жамоли сабиҳ.
Хамири мояйи жисмингдин ортқанни қазо,
Ики баданда қилиб руҳ атади Хизру Масиҳ.
Фалакни чок қилиб ўтганингда гар баъзи
Таваҳҳум айлади, шаққул-қамарда бўлди сариҳ.
Қадам қуёш уза қўйдунг уруж шоми не тонг,
Кафингни гар яди байзоға қилсалар таржиҳ.
Эрур каломеким, анда ҳуруфи иллат йўқ,
Қаю ҳадиски, сендин баёнға келди саҳиҳ.
Эмас Навоию мадҳинг демакка ҳад, басдур
Анга бу қадрки, модиҳларингға бўлса мадиҳ.
102

Баданға келмади то азми кўюнг айлади руҳ
Ки, руҳ шахсини ул ғамза айлади мажруҳ.
Ҳаётбахш эса ул ҳур аксидин бода,
Маҳалли ҳайрат эмас, ҳур аксидиндур руҳ.
Қизарди лолаву сарғарди субҳ хижлатдин,
Бу лолаларки, узорингда очти жоми сабуҳ.
Вафоға ваъда қилиптур деб ўтма, эй қосид,
Худой учун манга кайфиятин дегил машруҳ.
Ҳаёт ёр висолидур, эй кўнгул, йўқ эса,
Сени фироқда фарз айлайинки, бўлдунг Руҳ.
Буюрма тавба яна, носиҳоки, муғбачалар
Ҳавоси қилди мени тавба тавбасида насуҳ.
Фиғонки, тийра кўнгул кунжида ниҳон розим
Пиёла шаъшаъсидин эл ичра топти вузуҳ.
Басо кишики, иши масжид ичра банд ўлди,
Чу очти дайри фано эшигин етишти футуҳ.
Навоиё, недин ул ғамза тийғ тортибдур,
Гар истамаски, кўнгул сайдин айлагай мазбуҳ.
103

Кўнгулни муғбача олди муғона тут ақдоҳ
Ки, йўқ салоҳ ила бўлмоғлиқ эмди бизга салоҳ.
Бир ой фироқида бехудлуғ истарам тўла тут,
Агар қилиб эсанг афлок жирмидин ақдоҳ.
Ҳалол бўлди хароботи ишқ аҳлиға май,
Тутарбиз аҳли вараъ, кимки ани тутса мубоҳ.
Ҳаётбахш лабинг руҳ эмиштук, эй соқий,
Магарки вовини иълол этиб қилибсен роҳ.
Йўқ эрса жисмда ул ҳосил айлаган қондин,
Ҳаким не учун ажзосини деди арвоҳ.
Сабоҳ майкада боғлиғдуру хуморим тунд,
Таажжуб этманг, агар зикрим ўлса, ё фаттоҳ.
Не эрди майкада ғавғоси, раз қизин гўё
Бу шом қилди Навоийға пири дайр никоҳ.
104

Нега кўргузди совуғ оҳу сариғ рухсор субҳ,
Гар ниҳоний меҳридин мендек эмас бемор субҳ.
Гар ҳавойий бўлмаса мен телба янглиғ, бас недур,
Кўнглакин чок айлабон тоғ узра мажнунвор субҳ.
Меҳридин мендек ниҳоний тоза доғи бўлмаса,
Юзда невчун кавкаби ашкин қилур изҳор субҳ.
Дема шингарфий булут ҳар ён эрур қонлиғ момуқ,
Тоза доғидин эрур мендек магар хунбор субҳ.
Ғам туни оҳим шароридин туташти кўкка ўт
Ким, анинг отин қўюптур гунбади даввор субҳ.
Кун шуоий хатлари эрмаски тутмиш мотамим,
Юзни анжум тирноғи бирла қилиб афгор субҳ.
Соқиё, тутқил сабуҳий бодаким, бу дайрдин,
Биз кетиб бу навъ толиъ бўлғуси бисёр субҳ.
Эй Навоий, истасанг баргу наво бу боғ аро,
Гулдек ўл рокиъ кеча, булбул кеби бедор субҳ.
105

Рўзаву гул еттию ичмас ул ой гулгун қадаҳ,
Не кўнгул хушлуқ била тортай мени маҳзун қадаҳ.
Ё мени маҳрумға хунобайи ҳижрон бериб,
Ўзга маҳрамлар била ул ой чекар гулгун қадаҳ.
Боре ҳар тақдир илаким, бор мени лабташнаға
Тутмас эрмиш заҳри ғамдин ўзга даҳри дун қадаҳ.
Соқиё, бу ғусса дафъи масту бехудлуғдурур,
Тут шафақгун май тўла гар худ эрур гардун қадаҳ.
Рўза ойин кўрмай илгингдин қадаҳни солмағил,
Лек ол байрам ҳилоли ҳам кўрунган тун қадаҳ.
Жом эрур мен телбага қонлиғ кўзумнинг косаси,
Лолалар саҳрода бас, гар истаса Мажнун қадаҳ.
Чун фано дайриға кирдим бода тут, эй пири дайр,
Зарф хоҳ эски сафол ўлсун, вагар олтун қадаҳ.
Юз қадаҳ қилғил мурассаъким чекарсен жоми марг,
Ҳеч ким худ топмади Жамшиддин афзун қадаҳ.
Эй Навоий, бизни ёд эткайму барқандон куни
Ичса жоми Жам тилаб сонийи Афридун қадаҳ.
106

Эй манга жонбахш гулбарги тарингдин тоза руҳ,
Тоза-тоза ҳар бири шавқин солиб овоза руҳ.
Руҳи маҳз ул тозаву тар сарви раънодек қадинг,
Не ажаб бўлса равон бўлғанда элга тоза руҳ.
Кўйи гардидин ўлуг жон топса тонг йўқ, негаким
Туфроғ ўлди кўйида беҳадду беандоза руҳ.
Бўлғуси жонон кеби бўлса мужассам суврати,
Ҳулла кийса суртубон жаннат гулидин ғоза руҳ.
Чиқти жондин пайкар айлаб нозу ҳусн изҳор этиб,
Зор ул пайкарга жон, вола бу ҳусну ноза руҳ.
Шавқ тийғи бирла солик айласа кўнглини чок,
Файз шаҳристони сайриға топар дарвоза руҳ.
Эй Навоий, шукрким, йўл топти жонон кўйига
Ҳажр шоми зулматида йўлни оза-оза руҳ.
Хе Ҳарфининг Хўбларининг Хироми «Ғаройиб»дин
107

Гадойи фақр ила сўз айта олмас подшо густох,
Шаҳ оллинда нечукким, дам ура олмас гадо густох.
Не қувват бирла шаҳ густох сўзлашгай анинг бирла
Ки, ваҳм этгай бошиға соя солмоқтин ҳумо густох.
Уруж истар эсанг бу дайр ичинда фоний ўлғилким,
Малак узра қадам босиб ўтар аҳли фано густох.
Бало ичра далир урма қадам то ошиқ ўлмай сен,
Самандар бўлмағунча кирса бўлмас ўт аро густох.
Не муҳриқ водий эрмиш ишқ кўйи даштиким, ул ён
Ўта олмас самум ўлмоқ ҳаросидин сабо густох.
Шужоат бирла кирмак кулбайи фақр ичра бўлмаским,
Бу вайронни қила олмас ватан ҳар аждаҳо густох.
Чу топмас ҳар неким, тақдирдур, бу дайр аро тағйир,
Адаб эрмасдурур қилмоқ ҳар ишни муддао густох.
Не нозук хўйи бор ул дилрабонингким, ниёз аҳли,
Шикоятқа не етгайким, де олмаслар дуо густох.
Навоий ишқ истиғносини то англади ваҳким,
Қила олмас фиғон фориғ, чека олмас наво густох.
108

Баҳор сенсиз ўлуптур манга ажаб дўзах,
Қизил гул анда ўту оқ шукуфалардур ях.
Баҳор сенсиз агар дўзах ўлса тонг эрмас,
Биҳишт ичинда лиқо бўлмаса эрур дўзах.
Хаёли хайли кўзумга келургадур гўё,
Юзумки йўл-йўл ўлуптур сиришкдин рах-рах.
Ғариб келмади ширин лабингға аччиғ сўз,
Эмас ғариб чучук мева бўлса хаста талх.
Кўнгул фано кунжидин зўр бозу истарким,
Вужуд панжасини англамиш бағоят шах.
Навоий эгни ялангдур демангки, бордур анга
Фано ҳасири, бало хораси насиж ила нах.
Магар шаҳ ашҳаби оллинда пайк бўлди сипеҳр
Ки, қилмиш ўн кечалик ойни эгнида ночах.
109

Тонг эмастур, бўлса ҳар сарви парийрухсор шўх,
Лек эрур сарви парийрўюм менинг бисёр шўх.
Гар менинг шўхи ситамкорим парийзод ўлмаса,
Мумкин эрмас одамий бўлмоғлиғ ул миқдор шўх.
Турмаса қон бу кеча кўксум шикофидин не тонг
Ким, эрур кўнглумга кирган чобуки айёр шўх.
Ваҳ, не тонг ҳар лаҳза бетоқатлиғимким, дилбарим
Бовужуди ҳусн, ҳам ширин эрур, ҳам бор шўх.
То етишгай жонға еткурган кўнгулга юз бало,
Шукр этарменким, насиб ўлмиш манга дилдор шўх.
Шўхлардин туз қадам қўймоқ чу келмас, воқиф ўл
Ким, ситамгар чобукедур чархи кажрафтор шўх.
Гар десангким жонға етмай ҳар замон бир жаврдин,
Эй Навоий, панд эшит, ёр истама бисёр шўх.
110

Ваҳки, ҳижрон шарбатидин бизга бўлди ком талх,
Ҳар киши заҳр ичса бўлғай ком анга ноком талх.
Ҳажр етса май била дедим овунғаймен, валек
Ёрсиз бор эрмиш ичмак бодайи гулфом талх.
Шоми ҳажримдин не огаҳ улки ҳижрон тунлари
Тонгға тегру тўкмади шўробани бир шом талх.
Шарбати сабр отини тутмангки, бир ой ҳажридин,
Оғзима ҳайвон зулолин айламиш айём талх.
Оғзидин аччиғ сўз айтиб зоҳир этса заҳри чашм,
Айб эмастур писта шўру тонг эмас бодом талх.
Жоми ҳижрон чеккали билдимки, жавринг саъб эмас,
Май неча талх ўлса, кўрмас ани заҳрошом талх.
Носабур ўлмас кўнгулга етса хуноби фироқ,
Не учунким талх май ичкандин ўлмас жом талх.
Умр шаҳди бас чучукдур, лекин охир қилмаса
Марг заҳри бирла ани даҳри нофаржом талх.
Васл жомидин Навоий элга бўлди баҳра нўш,
Ваҳки, ҳижрон шарбатидин бизга бўлди ком талх.
111

Солди бир ойдин айру мени ибтилоға чарх,
Қолдег ўз ойи ҳажрида мендек балоға чарх.
Гар хонумоним истамас эрди қора, недин
Қилди асир ул кўзи, қоши қароға чарх.
Фарҳод бирла Вомиқу Мажнун чиқиб эди,
Солди мени алар авази деб ароға чарх.
Ул не қуёшдурурки бажуз садқа айламак,
Топмас анга ўзин неча қилса мароға чарх.
Не реву макр эрурки кириб ишқ йўлидин,
Бечора қилди салтанат аҳлин гадоға чарх.
Ғам шоми борди ул қуёш андоқки гардини
Топмас тилаб ўкуш кўз ила тўтиёға чарх.
Май тутки, фоний ўлди фалакдин басе бино,
Ҳаргиз халал етурмади дайри фаноға чарх.
Аҳли вафо йўқ эрса, не тонг, чарх жавфида
Ҳаргиз чу майл қилмади расми вафоға чарх.
Тақдирдин не келса, Навоий, итоат эт
Ким, сен кеби забун эрур амри қазоға чарх.
112

Хонақаҳда ҳалқайи зикр ичра ғавғо қилди шайх,
Аҳли диллар нақди авқотини яғмо қилди шайх.
Ул бири дом эрди, бу бир дона эл сайди учун,
Ҳар қачонким азми тасбиҳу мусалло қилди шайх.
Ё хаёли банг ёхуд хонақаҳ фикри эди,
Ҳар каромоту мақомотеки ифшо қилди шайх.
Каф сочиб, фарёд этиб, секриб, паривашларни сайд.
Қилғали, девоналиғлар ошкоро қилди шайх.
Тўқ чиқиб хилватдин, ўзни рўза деб, жуҳҳолдин
Асру кўп нодонни ўз тавриға шайдо қилди шайх.
Бовужуди масху нодонлиғ мурид айлар учун
Кўп ўзидин масху нодонроғни пайдо қилди шайх.
Дайр пирининг муридименки файзи ом эрур,
Хонақаҳда файзи ом элдин таманно қилди шайх.
Дайр аро тинди қулоғим, роҳибо, зикринг бахайр
Ким, саҳар зикр айтурида кўп алоло қилди шайх.
Эй Навоий, хирқасин берди, каромат айлади
Ким, манга тартиб важҳи раҳни саҳбо қилди шайх.
113

Сочингки ҳар тараф айирди бир муанбар шох,
Ҳаёт гулшанининг сунбулидурур ҳар шох.
Бошингдин айрилибон шох-шох ким кўрмиш
Бу навъ сунбули тар бўлғанин саросар шох.
Яшил тўну ики енг бирла қоматинг ул сарв
Ки, икки ёнидин айрилмиш икки ахзар шох.
Қадинг хиромида илгинг жафоси ўксумади,
Ғариб нахлки, дойим анга берур бар шох.
Лабингки, бодайи лаъл андин оқти маст ўлғач
Эрур мушобиҳи маржону анда аҳмар шох.
Қади ҳаётим эрур, урса тошу тортса тийғ,
Бу нахлдин хуш эрур гар самардурур, гар шох.

Чу ёғди тоши Навоийға кўп шикаст ўлди,
Қуруқ йиғочқа ёғиб жола синди аксар шох.
Дол Ҳарфининг Дилоромларининг Даврони «Ғаройиб»дин
114

Одамки, башар насли силкига эрур пайванд,
Сувратда санга волид, маънода санга фарзанд.
Юсуфки, жамол ичра маъдум эди монанди,
Топмади малоҳатда ҳуснини санга монанд.
Исо дамидин ўлганким, руҳ топар эрди,
Билгачки, топар дининг, жон топти бўлуб хурсанд.
Даврон чаманидин сен ул лаҳзаки, чиқдинг, гул
Тирноғлар ила қилди рухсорини юз парканд.
Шаҳларға гадо андоқким келди букун муҳтож,
Тонгла бўлубон шаҳлар эҳсонига ҳожатманд.
Гесу санга бўлмишдур чун силсилайи мақсуд,
Мажнунунг эрур жонлар, қил силсила бирлан банд.
Шаккарга узубатда нутқунг не ажаб кулса
Ким, эрнинга эш бўлмиш ахлоқ аро шаккарханд.
Йўқ бўлди каломингдин асфори само барча
Асфори самовийдин бўлған кеби йўқ пожанд.
Не келса Навоийға сендин юз эвурмаским,
Ул зарра дурур, сен меҳр, ул бандаву сен хованд.
115

Сен ўз хулқунгни тузгил, бўлма эл ахлоқидин хурсанд,
Кишига чун киши фарзанди ҳаргиз бўлмади фарзанд.
Замон аҳлидин ўз пайванд, агар десанг биров бирла
Қилай пайванд боре, қилмағил ноаҳл ила пайванд.
Қўнгул комини қўй, гар худ менинг девона кўнглумни
Топарсен уйла юз парканду сол ҳар итга бир парканд.
Эшитмай халқ пандин, турфаким панд элга ҳам дерсен,
Қила олсанг, эшитгил панд, сен ким, элга бермак панд.
Бу фоний дайр аро гар шоҳлиғ истар эсанг, бўлғил
Ғадолиғ нониға хурсанду бўлма шаҳға ҳожатманд.
Бўлуб нафсингға тобиъ, банд этарсен тушса душманни,
Сенга йўқ нафсдек душман қила олсанг ани қил банд.
Шакарлаблар табассум қилғанин кўргач кўнгул берма
Ки, бедилларни аччиғ йиғлатур охир бу шаккарханд.
Жаҳон лаззотини ширин кўрарсен, лек бандингдур,
Гирифтор ўлма, воқиф бўлки, қайду қанд эрур монанд.
Кўнгулдин жаҳл ранжи дофии гар истасанг бордур,
Навоий боғи назми шаккаристонида ул гулқанд.
116

Ёп ул юз ойинасин чексам оҳи дардолуд,
Бу важҳдинки, қилур майл хўблар сари дуд.
Жаҳонки, оҳим ила тийрадур эмас мумкин,
Бу шом дафъи юзунг субҳи бўлмайин мавжуд.
Юзунгда ҳар саридин эгма қош эрур ёхуд
Бут оллида ики ҳиндуға воқиъ ўлди сужуд.
Май ичти деб мени ёзғурманг, эй мусулмонлар
Ки, раҳматидин эмас ноумид габру жуҳуд.
Қадаҳки, дайрда истармен ушбу кўзгудин,
Билингки, муғбача акси эрур манга мақсуд.
Қоварлар итлари ул кўй аро фиғонимдин,
Не итки, кўп улуса, эл аро бўлур мардуд.
Дедимки: суд қилай жон бериб висоли учун,
Навоиё, чу фироқида умр кечти, не суд.
117

Қошинг меҳробини васл аҳли этмиш қиблайи мақсуд,
Бошим юз қатла урсам ерга ҳажрингдин манга не суд.
Ичимда ишқдин юз барқу дам урмоққа заҳрам йўқ,
Уй ичра ўт солиб, ваҳ, мушкил эрмиш асрамоғлиғ дуд.
Яда тошиға қон етгач ёғин ёғқондек, эй соқий,
Ёғар ёмғурдек ашким чун бўлур лаълинг шароболуд.
Чу қўйдунг доғ тиндурдунг кўнгулни дардинг истардин,
Дирам бирла гадони уйлаким, қилғай киши хушнуд.
Жунун бу бўлсаким ёғди парийваш тифллар тоши,
Муносибдур бу тошлар ақл эшигин қилғали масдуд.
Тўкулди гул, фиғон бас қилди булбул, шукрким, боре
Сенинг ҳуснунг, менинг ишқимда нуқсон бўлмади мавжуд.
Туну анжум дема давронға роҳат қилмасун деб майл
Қазо гулмихлар қоқти қилиб гардунни қийрандуд.
Хароботу муножот аҳлининг матлуби сендурсен,
Манга кўрсатмасанг йўл, найлайин қай саридур беҳбуд.
Навоий, Каъба зикрин қўйки, биз дайри фано истаб
Заҳабно водиял-мақсад, важадно мо ҳувал-мақсуд.
118

Эй орази насрин, сочи сунбул, қади шамшод,
Булбул кеби ҳажрингда ишим нолаву фарёд,
Сайд ўлди кўнгул кўзларинга, ваҳ, қутулурму
Бир қушки, анинг қасдида бўлғай ики сайёд.
Ул мактаб ароким ўқудунг ноз румузин,
Гўиёки, вафо илмин унутмиш эди устод.
Ашкимни кўруб тез бўлур кўнгли жафоға
Оре, итимас чунки суйи бўлмаса фўлод.
Мингдин бир эмас ўз юраги захмларидин,
Ҳар нечаки тоғ бағрини захм айлади Фарҳод.
Ўлугни киши дафн эта олмас вале ҳар кун
Юз тийғ қилур дафн кўзунг бўлғали жаллод.
Гул яфроғи тирноғлар эрур бу чаман ичра,
Булбул пару болини юлуб бергали барбод.
Не айб, Навоий кеби девоналиғ этса,
Ҳар одамийким, бўлса анинг ёри парийзод.
119

Айламас ҳар навъ бўлсам ул бути раъно писанд,
Бўлмаған кўп яхшироқ оламда мендек нописанд.
Умр ўтуб бир хидматим ул ой писанди тушмади,
Ваҳ не умр эркин, не қилсам айлагай оё писанд.
Ёр агар мушкилписанд ўлмиш кўрунг мушкилки, бор
Менда юз мушкил иш, ул қилмас бирин аммо писанд.
Ишқида қилдим жаҳондин қатъу жондин ҳам, не суд,
Чунки ул жону жаҳоним айламас қатъо писанд.
Эй кўнгул, куйдур тамаъ тухмин, таманно мазраин,
Бу экинни чунки ҳаргиз қилмади доно писанд.
Давлати фақр истагил, нечунки бор, ул кўй аро
Сидқ ила киргач, агар аълову гар адно писанд.
Чун фано шолини кийдим атласинг йиғ, эй сипеҳр
Ким, бу бозор ичра эрмас ҳаргиз ул коло писанд.
Соқиё, бер ўтки, кул қилғай вужудум хирманин,
Айламан ҳайвон суйинким, айлагай иҳё, писанд.
Бу не ақлу зуҳд бўлғай, зоҳидоким қилмағай,
Мен кеби оламда бир девонайи расво писанд.
Кеч бу боғу гулларидин ҳам Навоийким, эмас
Аҳли таҳқиқ олдида дунёву мофиҳо писанд.
120

Топқали ҳокий танимға новаки ишқинг кушод,
Кўнглум айтур хайри мақдам, жоним айтур хайрбод.
Хатмудур ёхуд баёзида юзининг килки сунъ,
Хўблуғ туғросини зангор ила қилди савод.
Хаттининг васфин ёзармен кирпику холи била,
Хат ёзарда чун заруратдур қалам бирла мидод.
Таън қилмангким, бўлуб ошиқ муроде топмадинг
Ким, эрур бизга бу иштин номурод ўлмоқ мурод.
Кирди гар шайдо кўнгул, эй ишқ, носиҳ пандиға,
Ғам ема девоналар хўйиға бўлмас эътимод.
Бу нафаским ўлгали етмишбиз анинг ёдидин
Масиҳо бир иёдат бирла қилмас бизни ёд.
Эй Навоий, ғам ема бошингға бўлсун мустадом
Улки, бордур вориси тахту Жаму тожи Қубод.
121

Оразинг муштоқидур бу кўзки, бўлмиш дардманд,
Гарчи бордур дардлиғ кўзга ёруғлуқтин газанд.
Дард ўтин ёқти кўзумга ҳажр, чун кўрдум юзин,
Куйдурур албатта ҳар доруки, бўлғай судманд.
Бу қизарған кўз аро мардум эмаским эл кўзи,
Тегмасун ҳуснунгға деб ўт узра солибмен сипанд.
Токим ул бемор кўз ошуфтаси бўлмиш кўзум,
Истабон жинсият оғриқ шевасин қилмиш писанд,
Қўзларим лаълиға ҳамранг ўлди, ваҳ, не ҳол экин
Ким, бу аччиғ йиғлаған сойи ул айлар нўшханд.
Кўзни бир из туфроғидин равшан этким суд эмас
Шофи кофурий чекиб осмоқ анга мушкин паранд,
Ул қуёш ҳажринда билманким, Навоий кўзига
Барча олам тийрадур ё боғламишдур чашмбанд.
122

Чекар ун кўнглум урсанг тийғи бедод,
Не тонг, су қўйғач этмак шуъла фарёд.
Кўнгул сенсиз топар ғам шодлиғдин,
Ғаминг етгач вале айлар ани шод.
Не тонг мажнунлуғумким, жилва айлар
Кўзумга лаҳза-лаҳза бир парийзод.
Кўнгулни, соқиё майдин қилиб хуш,
Бузуғни сайл ила айларсен обод.
Мени шод айлагил бир журъа бирла
Ки, ғамдин жонға етти жони ношод.
Санам оллида майдин бош кўтарман
Ки, қилди дайр пири мундоқ иршод.
Сенинг ёдинг била ўлди Навоий,
Тириг бўл, гарчи ани қилмадинг ёд.
123

Жилвада ҳусн аҳли ичра кўрмишам бисёр қад,
Қоматингдек зоҳир эткан кўрмадим рафтор қад.
Кўйига борурға йўл берди алифдек фол аро
Чунки мен қилдим тафаъул, зоҳир этти ёр қад.
Не санавбар қолди ўз ҳолида, не гул боғ аро,
Гул кеби юз бирла кўргуздунг санавбарвор қад.
Юз кўнгул бирла санавбар бедил ўлғай қаддиға,
Жилва берса, зорлар кўнглин олиб дилдор қад.
Сунъ қилки бир алиф чекмиш қадинким, ўхшамас
Бир анга ҳусн аҳли тортиб машқ учун бисёр қад.
Озими майхонаменким, ногаҳ ул жониб манга
Кўргузуб қилди ниҳон ул маҳваши хаммор қад.
Эй Навоий, ул қуёш васлин гадолиғ қилғали
Зоҳир айлабмен сариғлиғ далқу гардунвор қад.
124

Мендин эл ҳар сўз деса, бовар қилур ул сарвқад,
Йўқ манга сўз дерга ҳад, ҳар не десам ҳам барча рад.
Чун деса мақбуллар кўп нукта, мен мардудмен,
Менки қавлум барча рад, сўз дерга топқайменму ҳад.
Бевафо аҳбобдин бир ҳам манга бўлмай мумид,
Турфа кўрким, барча айлар муддаий сори мадад.
Турфароқ будурким, улким жон анга қилдим фидо,
Бовар айлаб ҳолима ҳар неки, деб аҳли ҳасад.
Даҳр элидин гўша тутмоқ бўлди авло уйлаким,
Тутмағай ул қавм отин, топса киши умри абад.
Соқиё, беҳуш дору эз, дағи тут бодаким,
Андин ўлсун ҳуш, дору ила зойилким хирад.
Риндлар сархайли мендурмен бугун дайр аҳлиға,
Майкада туфроғидин маснад манга басдур санад.
Ишқ водийсинда мақсад ичрадур аввал қадам,
Ўзлугунг кўҳи балоси бўлмаса олингға сад.
Эй Навоий, қил фано ҳосилки, истар чоғда дўст
Белга руст айлаб этак тебрарга бўлғайсен муад.
125

Йўқки оҳимдин қилибдур тийра бу вайронни дуд
Ким, қоронғу айламиш вайронайи давронни дуд.
Дуди оҳимким, чиқар уй тунглукидин бутрабон,
Дошхона айламиш бу кулбайи аҳзонни дуд.
Оҳ дудиму экин, ё ишқ уюмга солди ўт,
Буки тутмиш ҳужраву гунбадни дуд, айвонни дуд.
Ҳажр зиндони сияҳчол ўлди оҳим дудидин,
Эмди зиндон этти ишқ аҳлиға бу зиндонни дуд.
Оҳ вақти чун оқар ашким қаро ҳижрон туни
Муҳрае айлар шаба ҳар бир дури ғалтонни дуд.
Тийра оҳим ҳар дам андоқ тўлғашур бўғзумғаким,
Чиққали қўймас кўнгулдин нолаву афғонни дуд.
Кеча ул ой кўйи даврида чекибмен ўтлуғ оҳ,
Хайли анжумни шарар бил, гунбади гардонни дуд.
Чарх мотам кисвати бермиш манга ё оҳдин
Пардаий шабгун била ёпмиш мени урённи дуд.
Бода шамъи бирла, эй соқий, ёрут кўнглумниким,
Оҳдин қилмиш қора бу кулбайи вайронни дуд.
Олам аҳлининг вафосизлиғларидин чексам оҳ,
Сунбулистон айлагай юз гулшану бўстонни дуд.
Эй Навоий, асру равшан эрди ҳажрим шомиким,
Тийра оҳимдин қорароқ ҳам қилур ҳижронни дуд.
126

Унутмағилки то ҳажр этти бедод,
Мени бир нома бирла қилмадинг ёд.
Кўнгул ёд этмасингдин бўлса ғамгин,
Вале руҳум эрур ёдинг била шод.
Бузуғ жисмим уйин йиқти фироқинг,
Бу уйда кўп бузуғлуғ қилди бунёд.
Қул ўлди сарв то гулгашт этарга
Қадинг базми тарабдин кўпти озод.
Мени гаҳ дашту гаҳ тоғ узра кўрган
Тирилмиш соғинур Мажнуну Фарҳод.
Кўнгулни май била маъмур қилким,
Хумори давр ани қўймас обод.
Навоий телба бўлған чоғда кўрди,
Парий бирла ани соғинди ҳамзод.
127

Ваҳки, ҳар соат бўлурмен васлидин еткач навид,
Ёрдин уммидвор, аммо ўзумдин ноумид.
Деди, меҳмонинг бўлуб юз жавр ила айлай ҳалок,
Ваҳки, бор ул шўхнинг ҳар ваъдасинда юз ваид.
Қатлим эттинг, айласунлар элтибон кўюнгда дафн
Ким, борур жаннатқа зулмунг тийғидин бўлған шаҳид.
Тикти кўксум чокину тийғин танимда қилди гум,
Эл эшикни қуфл этиб туфроққа кўмгандек калид.
Исларам кўюнг итининг нечасин, не ишкаким
Онча осойиш димоғимға етурмас мушкбид.
Дўст чун жон ичрадур қўй, «нахну ақраб» сўзини
Тут бўюн баским, яқинроқ келди «мин ҳаблил-варид».
Эй Навоий, шаҳ хаёлин асра кўз мулки аро
Ким, эрур ҳам Боғи Зоғон анда ҳам Боғи Сафид.
128

Иш манга қилмоқдурур ул шўхи бепарвони ёд,
Ул унутмиш аниким, қилғай мени шайдони ёд.
Хулд аро бўлсам анинг кўйин соғинғум, ваҳ, не тонг
Ғурбат ичра айламак эл манзилу маъвони ёд.
Буйлаким лаълинг майининг шавқидин маст ўлмишам,
Бодадек қоним тўк, этсам бодайи ҳамрони ёд.
Лаъли элни тиргузурда ўзгаларни ёд этар,
Ўлтурурда ғамзаси айлар мени расвони ёд.
Рашкдин бехуд тилармен халқниким, қилмағай
Жинси одам ул парийпайкар малаксиймони ёд.
Кўр муниким андин ўзга кимса борму ёдима,
Эйки дерсен, қилмағил ул чобуки зебони ёд.
Дайр пири илгидин зуннор этармен орзу,
Ҳар қачонким, айласам ул дилбари тарсони ёд.
Дўст ёдидин кўнгулни уйла истармен тўла
Ким, ул айлай олмағай дунёву мо фиҳони ёд.
Чунки туфроғ ўлди ёдингдин Навоий сен дағи,
Нетти қўйсанг журъае туфроққа, айлаб ани ёд.
Зол Ҳарфининг Завию-Л-Ҳаётларининг Зуфунунлуғи «Ғаройиб»дин
129

Зуҳду тоат шаҳдини аҳли замон кўрмас лазиз,
Ҳар не нофиъдур, маризи нотавон кўрмас лазиз.
Зулмат аҳли ғафлат истарларки олам комини
Уйқуча шабгир қилған корвон кўрмас лазиз.
Қути ботин истаким, зоҳир ғизоси бирла табъ
Бир замон гар топса лаззат, бир замон кўрмас лазиз.
Ор этар пашминадин аблаҳ тилаб зарриштани
Ким, эшак ҳалвони андоқким сомон кўрмас лазиз.
Ҳар не элдин қутқарур лаззатлиғ улдурким, фақир
Меҳр қурсин уйлаким бир пора нон кўрмас лазиз.
Ютмайин хуноба етмас васли анинг, аҳли ишқ
Топса кавсар шарбати, андоғки қон кўрмас лазиз.
Топмайин лаззат Навоий солди кўздин ашкдек
Бодани то хусрави соҳибқирон кўрмас лазиз.
130

Эмас ғамимни ёзар хатқа зарфишон коғаз
Ки, шуъла чекти дамимдин битир замон коғаз.
Сипеҳр даври бу саргашта оҳидин бўлмиш,
Магар бу оҳ тутун бўлмиш, осмон коғаз.
Тирилмишам битигингдин қилурда муҳр, магар
Лабингға тегдию келтурди туҳфа жон коғаз.
Узору лаъли лабинг васфини қачон ёздим,
Оқиб кўзум ёши гулранг бўлди қон коғаз.
Очилди хаста кўнгул руқъасин ярамға ёпиб,
Ёруғ бўлур эмиш уй, бўлса тобдон коғаз.
Ёзар фаришта қуёш сафҳасиға васфингни,
Магарким ул фалакий топмас обдон коғаз.
Кўнгул шикофиға коғаз аро эрур марҳам,
Ғамим сўрарға рақам қилса дилситон коғаз.
Кўнгул саҳифасин асра хутур баҳридин
Ки, суға зойиъ ўлур тушса ногаҳон коғаз.
Хумор дафъиға қуллуқ хатин тилар соқий,
Навоиё, дема ҳужжат кетур равон коғаз.
131

Демагил кўйини беному нишонларға малоз
Ким, эрур тождеҳу, мулкситонларға малоз.
Очсалар лаъли майи шавқи била майхона,
Соҳати бўлғай алам дафъиға жонларға малоз.
Эл ёғиндин панаҳ истар кеби кўюнг ёди
Водийи фурқат аро ашкфишонларға малоз.
Дайр пири қулидурменким, анинг даргоҳи
Яхшиларға паноҳ ўлдию ёмонларға малоз.
Ҳаббазо, ишқки кирёси фазосидур анинг
Барча беманзилу маъвову маконларға малоз.
Кир фано мулкига фориғки, эрур ул кишвар
Оҳи сўзонлар ила ашки равонларға малоз.
Шоҳи Ғозий эшигин тенгри басе тутсунким,
Нотавонларға паноҳ ўлдию хонларға малоз.
Ре Ҳарфининг Раъноларининг Рустохези «Ғаройиб»дин
132

Эй зотинга ҳар неча қилиб ақл тафаккур,
Ул фикрга бўлмай самаре ғайри таҳайюр.
Юз меҳрга нетсун чу эрур мужиби ҳайрат
Ҳар зарраки, таҳқиқида ақл этса тафаккур.
Идроки камолингни хирад ҳадди соғинган
Бир қатра аро айлади юз баҳри тасаввур.
Кавнайн адам бўлса, вужудунгға не тағйир,
Гар мавж сукун топса, тенгизга не тағайюр.
Қаҳринг йўқ этар халқниким турғали бўлмас,
Сарсар йўлида пашша гуруҳиға таҳаввур.
Бу турфаки, дафъини ярим пашшаға қўйдунг,
Ҳар пил ниҳодеки санга қилди такаббур.
Ҳажринг тунида шамъ кеби қолди Навоий,
Ҳар тун не ажаб куйса тўкуб ашки таҳассур.
133

Парим бўлса, учуб қочсам улустин то қанотим бор,
Қанотим куйса учмоқдин, югурсам то ҳаётим бор.
Чиқиб бу дайрдин Исоға невчун ҳамнафас бўлмай,
Биҳамдиллаҳ тажарруд бирла ҳимматдин- қанотим бор.
Халойиқ суҳбатидин минг ғамим бордурки, муфт ўлғай,
Агар минг жон бериб билсамки, бир ғамдин нажотим бор.
Чекиб ағёрдин юз жавру тортиб ёрдин минг ғам,
Не ўзга халқдин ғайрат, не ўзумдин уётим бор.
Кечиб кўздин ёзай бир хатки, даҳр аҳлиға кўз солмай
Бу дамким, кўз саводидин қора, кўздин давотим бор,
Тилар кўнглум қуши анқодин ўтсам нари юз водий,
Мунунгдек сайр этарга қофдин ортуқ саботим бор.
Навоий, билки шаҳ кўнгли манга қайд ўлмаса, биллаҳ,
Агар, кавнайнға хошок чоғлиғ илтифотим бор.
134

Кема оғзи демаким, ишқингда кўксум чокидур,
Баҳр мавжи йўқки, ашким сайлининг кўлокидур.
Суда эрмас меҳр акси, балки дарё жониға
Солған ўтлар хаста жоним оҳи оташнокидур.
Хас эмас гирдоб ароким бошинга эврулгали
Су уза саргашта ошиқ жисмининг хошокидур.
Ваҳки, ул каштийда дарёкуш, манга худ йўқ ҳаёт
Эл дегандинким, фалоннинг кофири бебокидур.
Ул балиғ тутқанда солиб шасту анинг рашкидин,
Судин айрилған балиғ янглиғ кўнгул топокидур.
Кўрма фақр аҳли сиришки баҳрида ҳар ён ҳубоб
Ким, фано кавкаблари, балким бало афлокидур.
Эй Навоий, кема тийри кўксум ичра ҳажр ўқи,
Кема оғзи гўйиё ишқида кўксум чокидур.
135

Оғзим ачитқон дам-бадам ул лаъли шаккарханд эрур,
Ваҳ-ваҳ, туз эрмиш улки, мен қилдим гумонким, қанд эрур.
Ўтсанг ғамим саҳросидин, қонлиғ кўнгул ажзосидин,
Ҳар лола баргин англаким, бир доғлиғ парканд эрур.
Кўюнгда мун луғ жонға тан, юз захм иладур хирқае
Марҳам била қўйған мамуқ ҳар ён анга пайванд эрур.
Мажнун кўнгул қилмас ҳаво ҳар ён ўқунгдин гўйиё
Ким, бу темур бирла йиғач ҳабсиға анинг банд эрур.
Боққач қуёш рухсориға андин қилурмен кўз ёши
Ким, ул мусофир ойима ҳусн ичра бас монанд эрур.
Ғам барқию меҳнат туни зоянда бўлса ишқдин
Тонг йўқки, ўтқа гаҳ шарар, гоҳи тутун фарзанд эрур.
Дунё аруси зулфини тутқан не огаҳ фақрдин,
Ганж истамас улким, йилон тутмоқ била хурсанд эрур.
Минг нола тортиб кўрмай ул гул васлин охир ўлганим,
Бу боғнинг булбуллари гар билсалар, хуш панд эрур.
Кўз учи бирла боқтингу қийдинг Навоий кўнглини,
Билдинг аниким, бир қиё боқмоққа ҳожатманд эрур.
136

Эл тилидин жонима гар юз бало мавжуд эрур,
Ғам еман, гар ул қизил тил тийғи хунолуд эрур.
Юз уза сиймин занахдонингда хатти мушкбўй,
Ўтқа қўйған олмадин гўёки чиққан дуд эрур.
Жон бериб олдим жунуну ишқ то бўлдум фано,
Оллоҳ-Оллоҳ, ул не хуш савдо, бу не хуш суд эрур.
Ҳажр бедодидин ул юз шавқи ортар ҳар неча
Ким, хазон осибидин гул яфроғи нобуд эрур.
Кисватедур хилқатим ишқ офати шахсиғаким,
Риштайи жон анда тору тори жисмим пуд эрур.
Қилмадинг аҳдингда бир аҳдеки қилғайсен вафо,
Бевафолар аҳди мундоқ гўйиё маъҳуд эрур.
Меҳр иси бу мижмари ферузадин кўз тутмаким,
Барча қад шамшоди бу мижмар ичинда дуд эрур.
Эйки қаддинг бўлди хам, олам била қил хайрбод
Ким, хам этмак қад ҳамеша лозими падруд эрур.
Эй Навоий, эрмас ул золим кўзи уйқудаким,
Зулм эшиги Шоҳи Ғозий адлидин масдуд эрур.
137

Йиғласам кўнглумга ишим оҳи дардолуд эрур,
Ўтқаким ёғмур ёғар анинг нишони дуд эрур.
Лаъли шавқидин кўнгул хурсанд эрур хуноб ичиб,
Телбага рангин су берсанг, май дебон хушнуд эрур.
Юз аёғи туфроғидин олман ушбу важҳ ила
Ким, неча туфроғ ичинда турса олтун суд эрур.
Чиқмас оҳим шиддатидин ул маҳи хиргаҳнишин,
Шамъға фонус елдин асрамоқ мақсуд эрур.
Васлин истаб кўп эналдим, қовди кўйидин мени,
Бўлса мубрим шева, албатта гадо мардуд эрур.
Талх майдин, соқиё, топти чучук жоним ҳаёт,
Эй басо макруҳким, зимнида бир беҳбуд эрур.
Телба итдекдур Навоий ул паривашсиз не тонг,
Оғзидин гар ўт сочиб аъзоси гардолуд эрур.
138

Улки юз меҳнатқа жоним ишқидин помол эрур,
Анга раҳму манга тоқат йўқ, ажойиб ҳол эрур.
Зеб эрур ҳусн аҳлиға аҳли назар наззораси,
Кўзки, булбул тикти гул рухсори узра хол эрур.
Хатти шавқидин тўкулди жисмим ул янглиғ қуруб
Ким, сўнгакларда қалам кўрган соғинғай нол эрур.
Лаълидин ком олмағунча билмадим ширинлиғин,
Барги гул замбур коми ичра киргач бол эрур.
Гулханий мажнундек оҳим чиққач, оққан ёшларим
Телба кейнидин югурган гўйиё атфол эрур.
Бу чаман гулбарги хушранг ўлса, майл этмангки, ул
Ғоза булбул қонидин суртарки, ранги ол эрур.
Эй Навоий, кимгаким бир журъа чекти жоми васл,
Сўнгра ҳижрон заҳридин юз жоми моломол эрур.
139

Йўқ ажаб, лаълингдин ар бехудлуғум ойин эрур,
Чунки усрукрак бўлур ҳар майки, лабширин эрур.
Раз қизи то пардадарлиқ айлагай талбис учун,
Шиша миъжардур ангаву мавжи анинг чин эрур.
Қон ёшим таъсиридин сариғ юзумнинг сафҳаси
Қоғазедурким, ҳино суйи била рангин эрур.
Муҳлик ўтумни дамингдин тез қилма, эй Масиҳ
Ким, бу ўтқа мотам ашки суйидин таскин эрур.
Ул парий ишқида ашким лаҳв тухмидур деманг
Ким, малак тасбиҳиға бу донадин тазйин эрур.
Олмайин ердин қадам сайри мақомот айламак
Чанг пиридин бу базм аҳлиға кўп талқин эрур.
Сизу васл, эй айш аҳликим, Навоий жониға
Анда ҳижрони азал девонидин таъйин эрур.
140

То лабинг шавқида жисмим ғарқайи хуноб эрур,
Ҳар жунун тоши ангаким, тегди лаъли ноб эрур.
Гар асир ўлдум, тонг эрмаским, кўнгулнинг ломидек,
Мубтало кўнглумда зулфи торидин қуллоб эрур.
Қадди ёдекларни зор этмиш- ҳилоли жом учун
Эгма қошингким, ўзи рокиъ, ўзи меҳроб эрур.
Кўз қаросин юб, сариғ оразни беқадр этти ашк,
Гўйиё ҳар важҳ ила айн офати симоб эрур.
Ғам туни гар тобсиз жисмим куяр, ваҳ не ажаб,
Куйдурурлар кеча кўпрак риштаким, бетоб эрур.
Ҳар тараф-наълу алиф жисмимда, гўё ишқ аро
Хатти идборимни возиҳ қилғали иъроб эрур.
Сендадур мақсуд ганжи, лек жисмингдур тилсим,
Ваҳки, бу ганж ул тилсим ичра ажаб ноёб эрур.
Эй Навоий, жисм аро жон риштасин тутқил азиз
Ким, бори лўлийвашим лаъби учун асбоб эрур.
141

Ул парий кўнгли учун руҳум асиру зор эрур,
Булъажаб тоши қанотсиз қушқа бадрафтор эрур.
Ҳар кеча қон бирла жисмим сафҳайи тақвимдек,
Гўйийанжум тирноғидин сарбасар афгор эрур.
Кофири мастедур ул кўзким, каманди зулф анга
Ешибон ёнида қўйған риштайи зуннор эрур.
Бахтим уйқусидин афғонлар чекардин гўйиё,
Ҳар кеча кўз юммай анжум то саҳар бедор эрур.
Янгла кўнглум васл топти раҳм қил, эй оҳким,
Тунд елдин янги буткан ёраға озор эрур.
Қатлима ул кўз саводи ҳайъатидин бағриға
Бир қора тош боғлаған қон қилғучи хунхор эрур.
Ўқусам номангни печу тоблиғ бехуд таним
Гўйиёким номани чирмаб юборган тор зрур.
Чун қуёшдек ерга киргунг, не осиғ, гар юз қуёш,
Маснадинг тоқида ҳар ён шамсайи девор эрур.
Тиргузуб, дебсен, Навоий жониға миннат қўяй,
Гар сен ўлтурсангки ул жон бирла миннатдор эрур.
142

Кўнгулки, ишқида дерсен бало не бўлғусидур?
Неким, бўлур, санга бўлғай, манга не бўлғусидур?!
Ул ой жамолиға ишқим худ ортадур ҳар дам,
Бу ишта оқибатим, ваҳки, то не бўлғусидур?
Дема не бўлғуси ул зулф қайдида, кўнглунг
Асиру волаву шайдо яна не бўлғусидур?
Фироқ дардиға дерсен даво не бўлғай экин?
Бу дардға ҳам ўзунг де, даво не бўлғусидур?
Беҳишт, меҳнат эмас, бўлса ваъдайи дийдор,
Висол умиди бор эрса, жафо не бўлғусидур?
Бу йўл мусофирининг ҳоли, оҳким, мутлақ,
Билинмадики, не навъ ўлди ё не бўлғусидур?
Навоий, дема фоний бўлуб висолға ет,
Мангаки, ҳажр чекибмен, фано не бўлғусидур?
143

Жафо қилур бари гулчеҳралар, вафо қилакўр,
Вафо ҳам элга қилурсен, вале манго қилакўр.
Не телбаники, муқайяд тиларсен, эй гардун,
Анинг салосили зулфиға мубтало қилакўр.
Десанг ҳижобни олғайлар, эй кўз, оллингдин,
Не гард анинг йўлидин қўпса тўтиё қилакўр.
Тажаллий истасанг ул юздин ўртабон жисминг,
Кули била кўнгул ойинасин жило қилакўр.
Умиди васл ила кўюнгга борди хаста кўнгул,
Йигитлигинг ҳақи, ул ҳожатин раво қилакўр.
Бийик нишиман эрур, эй кўнгул, висол авжи,
Талаб қаноти била ул тараф ҳаво қилакўр.
Навоиё, чу аламсиз мурод мумкин эмас,
Десангки, васл топай, ҳажр ўтиға ёқилакўр.
144

Жоним ороми учун қосидки жонондин келур,
Гўйиё жонпарвар насиме оби ҳайвондин келур.
Нома қосид илгидин, қосид ҳабибим оллидин,
Муждайи жон елдину ел моҳи Канъондин келур.
Ваъдаи васлики жонондин келур ҳижрон куни,
Тиндурур кўнглумни сўз янғлиғким, ул жондин келур.
Гавҳаредекдурки, чиқмиш хомасининг нўгидин
Нома узра шодлиғ ашкимки, мужгондин келур.
Шодлиғдин жон нисор этсам, не тонгким, бу хабар
Ҳам кўнгулдин, филмасал, ҳам кўнглум олғандин келур.
Ваҳки, мазмунидур аҳли дард саргардонлиғи,
Ҳар бало мактубиким, бу чархи гардондин келур.
Деб эмиш номамға қилмайдур Навоий жон нисор,
Анда жон бўлса қачон бу навъ иш андин келур.
145

Тутулмиш эрди ғазабдин улусни қилди асир,
Қуёш тутулса, бале, фитнадур анга таъсир.
Агарчи ёда гириҳ бўлса, ўқи туз чиқмас,
Қоши гириҳ била зулм ўқин этмади тақсир.
Кўнгулни кўзларинг олди, не тонг, ики бўлмак
Бир аҳли динни ики маст кофир этса асир.
Кўруб юзида ғазаб зулфи сари қочти кўнгул,
Кўнгулга соя керак итик ўлса меҳри мунир.
Хаданггинг ўтти кўнгул пардасиға етмас экач,
Не ҳадди манъ хусусан қазо ўқиға ҳарир.
Ғам ўлса, солма гириҳлар қошингғаким, қилмас
Ғализ ўлуб бу қора манъи хомайи тақдир.
Навоиё, санга бу сўзда шубҳае бўлса,
Қадаҳ кетурки, хутутида кўргузай бир-бир.
146

Парийвашим қора бўркинки, бир ён эгри қилибдур,
Магарки шамъи жамоли фатиласи эгилибдур.
Хат эрмас улки, чиқариб суйини меҳргияҳнинг
Қуёш саҳифасида раҳмат ояти битилибдур.
Не навъ синграмайин ҳажр ароки, бағриму кўнглум
Фироқ игналаридин ўта-ўта тешилибдур.
Далил эрурки, кўнгулларни қилмиш ўлғасен озод,
Буким салосали зулфунг тугунлари ешилибдур.
Масиҳ игнаси Марям игиргон ип била гўё
Чигилиб, эгнига жонбахшлиғ тўни тикилибдур.
Агар Масиҳ дуоси ўлугни тиргизур эрди,
Не нутқ эрурки, сўкунчунг била ўлуг тирилибдур.
Тўла қадаҳ керак ичсам кўнгулни қилғали холий
Ки, анда давр элидин дарду ғусса кўп йиғилибдур.
Фалак дақойиқидин кимса бош чиқармади ҳаргиз
Ким, ушбу риштанинг асру тугунлари чигилибдур.
Кўп этма ваъда Навоийға васлу қилма тамасхур
Ки, бу маҳол иш эрканни ул ҳам эмди билибдур.
147

Кўзи ул юз ўтидин халқ ичини доғ этадур,
Ёхуд ики қошининг ёларини чоғ этадур.
Ишқ кўнглумни шиёр айлабу кўздин суғариб,
Магар ул гул юзининг ҳасратидин боғ этадур.
Лаълидин маст ўлубон борди хуморим марази,
Турфа майдур буки, ҳам усруку ҳам соғ этадур.
Суванг ул ой эвининг томини балчиғ ясабон
Пайкаримнинг эвини, ҳажрки туфроғ этадур.
Ҳажри ашким тенгизу жисмим этиб кўҳи бало,
Олами ишқ аро баҳр била тоғ этадур.
Ғам туни меҳрсиз ўлдики, сипеҳр анжумидин
Меҳр рухсорини реш эткали тирноғ этадур.
Бу балоға не даводурки, Навоийни ул ой
Нечак кўрса, муни ишқ анга амроғ этадур.
148

Кундуз ул хуршиди рахшондин кўзумга ёш эрур,
Кеча ҳолим зулфи савдоси била чирмаш эрур.
Олмаған дин нақди бирла йиқмаған меҳроб йўқ,
Эй мусулмонлар, не кофир кўз, муфаттин қош эрур.
Чок кўксумдин ичимга солиб ул ой кўнглидек
Асрарамким, ҳам ул ой бошимға отқан тош эрур.
Раҳм эмас бераҳмлиқдур сурмасанг бошимға рахш
Ким, бу кўп қатла анинг помоли бўлған бош эрур.
Ишқ сиррин неча кўнглум ичра пинҳон асрасам
Ҳам, кўнгул ўти забона чеккач, элга фош эрур.
Қайси гул базминки суға, йўқса елга бермади,
Бу чаманда то булут саққо, сабо фаррош эрур.
Бенаволар оллида умри абаддин яхшироқ
Ким, Навоий дайр ичинда дохили авбош эрур.
149

Телбараб иткан кўнгул ёдимға кирса гоҳлар,
Йиғлаб эл кўнгли бузулғудек чекармен оҳлар.
Ўтти хўблар ой кеби, йўқтур арода ул қуёш,
Ваҳки, ул бадмеҳрни кўрман ўтадур моҳлар.
Хўблар зулфу занахдониға бординг, эй кўнгул,
Ҳозир ўл, тундур қоронғу, йўлда бордур чоҳлар.
Гар мусаввир сизса девор узра ул гул хирманин,
Жав-бажав мендин нишон бергуси бир-бир коҳлар.
Эй кўнгул, Фарҳод ила Вомиқ доғи Мажнун қани?!
Бўлмағил ғофилки, бир-бир бордилар ҳамроҳлар.
Тўкти қон гулгун либосин кийгач ул хўблар шаҳи,
Қон тўкар эрмиш, қизил тўн кийса бешак шоҳлар.
Эй баҳори ҳусн, эшитсанг Навоий оҳини
Керак, албатта, хазон елин соғинсанг гоҳлар.
150

Юз туман меҳнат ўқи андуҳлуғ жонимдадур,
То ҳаводин сарзаниш сарви хиромонимдадур.
Ҳожатим будур, худоёким, каромат қилғасен
Нотавон жонимға ҳар заҳматки, жононимдадур.
Дард менда сендин ортуқ бўлса, жоно, не ажаб
Ким, сенинг жисмингдадур заҳмат, менинг жонимдадур.
Сўрдум, оғзи таъми талх эрмиш, ажаб йўқ ўлмагим
Менки, бу янглиғ ачиғ таъм оби ҳайвонимдадур.
Эй Масиҳо, субҳи айшим тийра бўлмиш гўйиё,
Зарраи бетоблиғ хуршиди тобонимдадур.
Даҳр боғи ичра барбод ўлмаған гул чиқмади,
Йўқ ажаб, гар елдин осибе гулистонимдадур.
Эй Навоий, сўрмадинг дерсен малул ўлғанда ёр,
Соғинурсен гўйиёким бахт фармонимдадур.
151

Кирди сиймобий либос ичра яна ул гулъузор,
Ул қуёшдекким, анга мониъ бўлур абри баҳор.
Ул булут янглиғ либос узра сизилған хатлари
Бор анингдекким, ёғин тушкай булутдин тор-тор.
Бу либоси сиймгун ичра сенинг нозук танинг
Ул кумушдекдурким, ул сиймоб аро тутқай қарор.
Меҳри рухсоринг либоси сиймгундин мутлақо
Ул қуёшдурким, қилур кўзгуда аксин ошкор.
Бўлди сиймобий либосинг ранги баским, айладим
Кўз саҳобидин бошингға ашк сиймобин нисор.
Танни чун сиймоб этар бу чархи ахзар оқибат,
Тўн агар сиймобий ўлсун, гар яшил, бир ҳукми бор,
Эй Навоий, кисвати гар обгундур, не ажаб,
Бу яқиндурким, эрур су ичра дурри шоҳвор.
152

Фурқатингдин заъфарон узра тўкармен лолалар,
Лолалар эрмаски, бағримдин эрур парголалар.
Дур тишингдин донайи сабрим қолур бебар десам,
Кулуб айтурким, экиннинг офатидур жолалар.
Барги гул узра ёпишибдур шакар ҳар саридин,
Ё магар лаълинг уза қайнабдурур табхолалар.
Тола-тола най ўқунг кўксумда гўё синдиким,
Теврулуптур нотавон кўнглумда бир-бир толалар.
Фитналик тўққуз фалак гирдингда, жоно, турфадур
Ким, кўруптур бир қуёш давринда мундоқ ҳолалар.
Бордилар аҳбобу мен йиғлармен ўз аҳволима,
Корвондин қолған ит янглиғки, қилғай нолалар.
Кўҳи ғам бўлди Навоий, лолалар гулгун сиришк
Тоғ агар будур, бале, ашк ўлғусидур лолалар.
153

Ул малоҳат шамъидин мундоғки жисмим ёнадур,
Ҳар бир учқун ғам шабистонида бир парвонадур.
Шоми ҳажрим шарҳин эл афсона қилди, оҳким,
Уйқуға солған қора бахтимни бу афсонадур.
Ғайрким, маҳв ўлдию сенсен бузуғ кўнглум аро,
Чуғз итиб, товус ер тутмиш ажаб вайронадур.
Кўксум ичраким ғамингдин нордек бўлди шикоф,
Гўйиё ҳар бир бағир парголаси бир донадур.
Кўйида сўрсанг кўнгулларни унутма, эй сабо,
Менинг авворамниким, ҳам хаста, ҳам девонадур.
Чарх шабгардиға гўё нақди умрунгдур ғараз,
Тегрангга ҳар тунки икки букрайиб айланадур.
Сўрма ҳажрингда Навоий ёрину сарманзилин,
Ёр анга дардинг, ватан бир кунжи меҳнатхонадур.
154

То хаёлинг гаҳ кўнгул, гаҳ кўз аро меҳмон эрур,
Кўз била кўнглум аросида ҳасаддин қон эрур.
Кўнглума пайконларингдин қатра-қатра су эмас
Ҳолима кўздек биайниҳ ул дағи гирён эрур.
Ғарқамен ашк ичраким, ишқинг танимни ўртамас,
Йўқса ўт ким кўрдиким, хошок аро пинҳон эрур.
Ҳажр ўқидинким эрур бағрим аро юз минг тешук,
Ҳар тешук бир кўздурурким, ҳолима ҳайрон эрур.
Ҳусн майдонида ул кўз чобукедурким, анга
Холи мушкин гўю зулфунг анбарин чавгон эрур.
Даҳр бўстонида бош чеккан ниҳол атрофида,
Шох эмас, новак дегил, яфроғ эмас, пайкон эрур.
Тийғ ила душвор айлабсен Навоий қатлини,
Чеҳрадин бурқаъни олғилким, басе осон эрур.
155

Ғунчайи хандон била ҳуснунг гули ҳуррам баҳор,
Хаттинг андоқ сабзаким, бўлғай анга ҳамдам баҳор.
Юз уза тердин хатинг гар бош чекар, эй гул, не тонг,
Сабзаға боисдурур, чун бўлди эрса нам баҳор.
Шодлиғдин гулшани васлингда йиғлаб чексам оҳ,
Ёпма, юзким, гулга бўлмас ел ёғиндин ғам баҳор.
Оразим акси юзунг ойина тушкан турфадур,
Ким кўруптур ҳам хазон бир ойда бўлмоқ, ҳам баҳор.
Войким, бир гул хазонға солди айшим гулбунин,
Ушбу фасл ичраки топмиш жумлайи олам баҳор.
Раъду сайл эрмас, фиғону ашк эрур буким, ҳар эл
Гул юзунг кўргач тутар ўз ҳолиға мотам баҳор.
Қасди булбул кўнгли қайди бўлмаса, невчун солур
Боғ шўхи сунбули зулфиға печу хам баҳор.
Гул эмас, бу боғ торожиға ийнак лаълдин
Айлади овиза меҳри давриға хотам баҳор.
Эй Навоий, чин баҳор эркин бу, ёхуд кўргузур
Боғи хулқидин улусқа довари аъзам баҳор.
156

Ваҳки, кўнглум ғуссаси ҳар лаҳза қасди жон қилур,
Ҳажрим андуҳи бузуғ сабрим уйин вайрон қилур.
Кўп мададдур ҳажр андуҳида совуғ оҳлар,
Ким сингурса мен кеби ўзига қасди жон қилур.
Неча йиллиқ меҳнатим ишқ ичра билгай ошиқе
Ким, ҳадисин ёр ила ағёрдин пинҳон қилур.
Жонни истармен чиқарсам, уйидин кўзларни ҳам
Кўнглум ул дамким, хаёлин лаҳзае меҳмон қилур.
Асрадим жон ичра меҳрин, билмадим охир нафас
Ул Масиҳо ўлмагим англаб ўзин нодон қилур.
Фақр йўлинда ирик пашминадин ор этмаким,
Ҳар таҳаррукдин таайюн бандини суҳон қилур.
Соқиё, ҳолимни билдинг, эмди тутқил бодаким,
Бу суубатларни бехудлуғ манга осон қилур.
Ростларға чарх агар ҳар лаҳза қилмас сарзаниш,
Шамъ бас ҳар тун недин йиғлаб куюб афғон қилур.
Дафъ этар дардин Навоийнинг ўшул майким мудом
Хусрави хусравнишон соқийлари эҳсон қилур.
157

Тарарда уқдалиғ зулфин мусалсал айлади чинлар,
Гириҳ «мим», икки зулфи икки «лом», ийнак тароғ «син»лар.
Гириҳлар зулфида гўё ҳисоб айлаптур ул кофир
Олурда зуҳду тақво аҳлидин торож этиб динлар.
Осиб невчун фиғона солди зулфидин кўнгулларни,
Қарору сабр нақдин олғали гар айламас қинлар.
Не юздур, Оллоҳ-Оллоҳ, бода тобидинки, ҳар соат,
Очар насринлар узра гул, сочар гул узра насринлар.
Келур ул сарвким гуллар мулавван қилди гулшанни,
Кирарда шаҳ нечукким мулк эли боғларлар ойинлар.
Десам ҳусн аҳлини кўрмангки, золимдурлару қотил,
Кўнгул айтур кўрай, шоядки мундоқ эрмас эркинлар.
Эрур маҳзун кўнгуллар зулмати зулфида зор андоқ
Ки, шоми ҳажрида ишқ аҳлидин ҳар сари ғамгинлар.
Не елланмақдур, эй шаҳ, мўр хайлидек черигдинким,
Сулаймондек бу водий ичра барбод ўлди чандинлар.
Навоий, бўлмайин зору заиф ўлмас наво топмоқ,
Бу эрмиш пири чанг авторидин дайр ичра талқинлар.
158

Оллим ул ой саждасидин реш эрур ҳолим будур,
Тоати мақбулум улдур, дағи иқболим будур.
Ўқларидин қушдек ўлдум жонға ул кўй орзу
Учмоқ истармен, вале кўрким, пару болим будур.
Бас, ғаниймен кўҳи ғам бирла жунун тоши аро,
Ийнак-ийнак тахти жоҳим улдуру молим будур.
Ёр шавқидин ўлар ҳолатдадурмен, эй табиб,
Не иложинг бор менинг худ заъфи аҳволим будур.
Чўмғали қўймас қуруқ найдек сўнгаклар ашк аро,
Турфа кўрким, баҳри бепоён аро солим будур.
Топмайин дунёда коме, динни барбод айладим,
Ҳайф дўзах ҳам манга, биллаҳ, гар аъмолим будур.
Эй Навоий, гар ўларда жон талашсам қилма айб,
Дермен ул ойни кўруб, жон берсам иҳмолим будур
159

Тиргузур ҳар дам рақибларнию мени ўлтурур,
Ўт ёқиб эл жониға менинг ичимни куйдурур.
Кўнглум аҳволин сабодин сўрдум эрса дедиким:
Телбалардек бир парий кўйида саргардон юрур,
Ул қуёш юзига боққан сойи ортар кўз ёшим,
Меҳр тобидин агарчи ҳар неким, ўлдур, қурур.
Қон ёшим ранги ёшурди хотами лаъл оғзини,
Ўйнамоқда ёшлар андоқким узукни яшурур.
Сенки йўқсен моҳрухлар жилва айларлар валек,
Кеча ишнар қурт нури меҳр чиққач билгурур.
Ул қуёш ҳижронида ҳар тун ики мунглуғ кўзум,
Тонгға тегру субҳидам йўлиға боқиб телмурур.
Тузлук айлаб шамъдек, ваҳ, билмадимким, бу ниҳол
Меҳнат ўти гул очар, ёш қатраси бар келтурур.
Булъажаблиғлар баҳори ишқ аро кўрким, мени
Гаҳ булутдек йиғлатур, гоҳе чоқиндек кулдурур,
Зуҳд оҳангин Навоий ҳар нечаким соз этар,
Бир наво бирла муғанний ёна йўлдин озғурур.
160

Яна сенсизин мунисим ғам бўлуптур,
Кўзумга юрак қони ҳамдам бўлуптур.
Қорариб кўзум дам-бадам зор йиғлар,
Анга шоми ҳажрингда мотам бўлуптур.
Ярамдин чекарга ўқин саъй қилманг
Ки, пайкон сўнгак ичра муҳкам бўлуптур.
Ичимдин нечук тортқайлар ўқинким,
Кўнгул қўймасу жон мадад ҳам бўлуптур.
Кўнгулга ёқар кирпикингнинг хаёли,
Менинг захмима ниш марҳам бўлуптур.
Ғуборин тилаб йиғлама ҳар дам, эй кўз
Ки, ашкингдин-ўқ ер юзи нам бўлуптур!
Бу гулшан аро барг тўтийлариға
Хазон тифли бас боиси рам бўлуптур.
Вафо шахсининг фарқини чарх тийғи
Ики бўлди, ваҳким, бири кам бўлуптур.
Эмас ғам юкидинки, қошингни кўргач,
Навоий сужуд эткали ҳам бўлуптур.
161

Кўзунг не бало қора бўлуптур
Ким, жонға қора бало бўлуптур.
Мажмуъи давони дард қилди
Дардингки, манга даво бўлуптур.
Ишқ ичра анинг фидоси юз жон,
Ҳар жонки, санга фидо бўлуптур.
Бегона бўлуптур ошнодин,
Бегонаға ошно бўлуптур.
То қилди юзунг ҳавоси жоним,
Юз сари анга ҳаво бўлуптур.
Боқий топар улки, бўлди фоний,
Раҳравға бақо фано бўлуптур.
То тузди Навоий ояти ишқ,
Ишқ аҳли аро наво бўлуптур.
162

Кўк ғазоли чунки кофур узра мушкафшон бўлур,
Кавкабафшон кўзларимдин ул қуёш пинҳон бўлур.
Мунграйиб андоқ синуқ кўнглум бузулурким, сипеҳр
Булъажаб ҳолимға юз минг кўз била ҳайрон бўлур.
Гаҳ юруб, гаҳ ўлтуруб, бир лаҳза тутмасмен қарор,
Ғусса бандидин бари олам манга зиндон бўлур.
Гаҳ кўнгул ўти урар кўксум шикофидин алам,
Гаҳ бағир парголаси кўз йўлидин ғалтон бўлур.
Ўлтурур уй сақфиға оҳим тафидин қатралар
Ё менинг ҳолимғадурким, тому тош гирён бўлур.
Эйки, истарсен саломат, ишқ кўйин сўрмағил
Ким, бу йўлға ҳар кишиким, тушти, саргардон бўлур.
Истаганга дўст комин истабон куймак не тонг,
Гар тутун сунбул, ўтун ашжору ўт райҳон бўлур.
Ични урён қилки тошинг зеби манъи фақр эмас,
Фақр эмастур, гар ичинг мамлу, тошинг урён бўлур.
Эй Навоий, ишқ манъин элга иршод айладинг,
Оллоҳ-Оллоҳ, бу не макру ҳийлаву дастон бўлур.
163

Ваҳки, майдон азмиға секретти ул чобуксувор,
Кимдурурким, асрағай эмди инони ихтиёр.
Қошу юзунгдин агар ортар жунунум не ажаб,
Телбаликка ҳам янги ойдур мадад, ҳам навбаҳор.
Чок этинг кўксумки, чиқсун ўтлуғ оҳим шуъласи,
Бир нафас бўлғайки, бу андуҳ ўти топқай қарор.
Ақлу фаҳм ошуфтаҳол ўлди йигит жонинг учун
Ким, яна уйдин мунунгдек чиқмағил олифтавор.
Соқиё, чун ичкумиздур оқибат жоми ажал,
Бода тут андин бурунким, бизни ўлтургай хумор.
Бир замонлиғ ҳажр чун минг йилча бор, ўлсам не тонг,
Чунки бўлмас ҳеч кишининг умри минг йил пойдор.
Эй Навоий, шукрким, майдонға ул шаҳ қўйди юз
Ким, йўлида қолмади навмид жони хоксор.
164

Ваҳй нозил бўлди ёхуд ёрнинг пайғомидур
Ким, ғамим таскини ғамгин хотирим оромидур.
Сафҳайи кофур уза мушкин рақамким айламиш,
Гўйиё субҳи саодат узра давлат шомидур.
Ҳажридин жоним аросиға агар худ кирмади,
Нега шакли жон аро кирган алиф андомидур.
Кирди жон жисмимға хатти сафҳасин кўргач, магар
Элга жон бермакка меҳр узра Масиҳ арқомидур.
Ваъдайи васл эрди мазмун, гаҳ ўлугмен, гаҳ тириг,
Англаман қотилмудур бу мужда, руҳафзомидур.
Водийи ҳайратда қолғанларға жон ҳирзи учун
Руқъайи мақсуд комил нутқи ё иъломидур.
Эй Навоий, нега суртуб кўзга солмай жонғаким,
Ҳам кўзумнинг нури, ҳам озурда жоним комидур.
165

Бармоғи ҳайрат билаким лаъли хандон ичрадур,
Ул алиф янглиғдурурким, филмасал жон ичрадур.
Хони ҳусни завқини билмакка ёхуд бармоғи
Лаъли хандон ичра эрмаским, намакдон ичрадур.
Лаъли бир сўз бирла юз йиллиқ ўлугни Хизр этар,
Гўйиё Руҳуллаҳ ушбу оби ҳайвон ичрадур.
Мунфаилдур юзу зулфидинки тебрангай насим,
Жилвагар товуским, фирдавси ризвон ичрадур.
Оразинг ҳажринда ҳар қонлиғ кўзумдур лолае,
Доғлар кўзнинг қорасин англаким, қон ичрадур.
Тутма улфат боғ ароким сарсари дайдин дурур,
Эмин ул қушким, анинг маъвоси вайрон ичрадур.
Эй Навоий, бирга юз жоми бало турмиш тўла,
Ҳар нечаким соғари ишрат бу даврон ичрадур.
166

Қошинг кўздин ниҳон, андин ниҳонроқ холи мушкиндур,
Бу анинг нўқтасидур, гўйиё ул «нун»и танвиндур.
Кўнгул зулфунг ғамидин тоза-тоза доғ ила гўё
Ки, нисфи қону нисфи мушк бўлған нофаи чиндур.
Итингнинг гоҳ изи, гаҳ панжасидиндур димоғим хуш,
Бу бирдур мушкбийд, ул бир анга гўёки насриндур.
Недин билман юзум сарғарди муҳриқ ишқ тобидин,
Юзи ўтқа яқинроқ бўлған элнинг чунки рангиндур.
Ичимда андоқ ўтдурким, туган жисмимда куйдурсам,
Анга бу ўтдин андоқким, судин бу ўтқа таскиндур.
Юзунгга боқса бўлғай ою кунча, нури ўксулса,
Яқин эрмас бу ҳам, астағфируллоҳ, балки тахминдур.
Қизил тўн бирла чиқти, лоларухлар не кўрунгай, ваҳ,
Бу гулдин хилъат эткан сарв, алар ҳар ён раёҳиндур.
Жаҳон маккораси дилкашдур, аммо кимки ақд этса,
Ипак жон риштаси, ёрмоқ анга дин нақди кобиндур.
Қошинг меҳробиға, эй муғбача, юз қўйғали қўйким,
Бу тоат дайр пиридин манга ишқ ичра талқиндур.
Юзунг кўрмак тилаб тинмас Навоий кўнгли солмоқтин
Худой учун олиб бурқаъни анинг кўнглини тиндур.
167

Нуқтайи холингки кўздин доимо маъдум эрур,
Нуқтайи хол эрмас улким, нуқтайи мавҳум эрур.
Тонг эмас ул нуқта гар кўздин ниҳондур, ваҳ, не тонг,
Мардумин кўрмаклигидин кўз агар маҳрум эрур.
Баски холи кўздадур бўлмиш жаҳон бир сафҳаким,
Рамл машқи янглиғ анда нуқта-ўқ марқум эрур.
Ахтари бахтимдурур ул хол, йўқса кўрмадук
Кавкаб андоқ тийраким, хуршид уза маълум эрур.
Холи рухсоринг кумуш маснадда Ҳиндустон шаҳи
Оллида саф тортибон хат, тобиъу маҳкум эрур.
Эйки майдин холий эрмас, деб мени таън айладинг,
Боре кўргуз аниким, бу дайр аро маъсум эрур.
Доғи пинҳондур Навоий кўнглида, эй лоларух,
Нуқтаи холингки, кўздин доимо маъдум эрур.
168

Ҳар лабинг ўлганни тиргузмакда, жоно, жон эрур,
Бу жиҳатдин бир-бириси бирла жоножон эрур.
Жоним андоқ тўлди жонондинки, бўлмас фаҳмким
Жон эрур жонон эмас ё жон эмас, жонон эрур.
Бўлса жонон бордурур жон ҳам чу жонон қилди азм,
Жон кетиб жонон била жондин манга ҳижрон эрур.
Жон манга жонон учундур, йўқки жонон жон учун,
Умр жононсиз қатиқ, жонсиз вале осон эрур.
Борса жон, жонон йитар, гар борса жонон, жон кетар,
Кимсага жонону жонсиз умр не имкон эрур.
Хуштурур жону жаҳон жонон била, жонон агар
Бўлмаса жон ийлаким, ўлмас жаҳон, зиндон эрур.
Жоним ол, эй ҳажру жононсиз манга ранж истама,
Чунки жононсиз Навоий жонидин ранжон эрур.
169

Ҳар қачонким кемага ул ой сафар рахтин солур,
Мавжлуғ дарё кеби ошуфта кўнглум қўзғалур.
Йиғлама, эй кўз, недин соҳилға чиқмас кема деб
Ким, ёшинг дарёсидур ҳар сариким эл кўз солур.
Титрабон сиймобдек кўнглум, етар жон оғзима
Тунд ел таҳрикидин ҳар дамки, дарё чайқалур.
Сабр кўнглумда, кўнгул ул ойда, ул ой кемада,
Ваҳки, бориб телмуруб кўз, мунграйиб жоним қолур.
Дам тутулғандин ўлар элдек етибмен ўлгали
Сурмасун деб кемасин баским нафаслар асралур.
Кирма савдо баҳриға оламдин истаб судким,
Сийм нақди тушса, лекин умр нақди сийғалур.
Ғарқ этар баҳри фано ғам заврақин, эй пири дайр,
Илгига чунким Навоий бода каштийсин олур.
170

Жон берур элга агарчи лабидин қон томадур,
Ваҳ, дема қон томадур, балки чучук жон томадур.
Ноз ўқи бирла кўзум мардумин этдинг мажруҳ,
Ашки гулгун дема захмидин анинг қон томадур.
Ваҳ, ярам ичра не қондур буки девона кўнгул
Топса таскин турадур, айласа афғон томадур.
Гўйиё фитна саҳобидин эрур сайли бало,
Рахшидин қатраки, жавлон аро ҳар ён томадур.
Томчидек ашким эмас, кўнглум ўти дафъи учун
Гаҳ бадан кулбасини қилғали вайрон томадур.
Ваҳки, гул шамъин ўчурмаклик учундур гар худ
Қатра ўрниға булутдин дурри ғалтон томадур.
Лаъли васфида Навоий сўзидин оби ҳаёт
Қилса пайдо, оқадур, айласа пинҳон, томадур.
171

Холу хатинг хаёлидин, эй сарви гулъузор,
Гоҳе кўзумга хол тушуптур, гаҳе ғубор.
Юзунгда хол сафҳада томған кеби қора,
Холинг малоҳати туз эрурким, қорада бор.
Жонимни ўртаган юзу холингни билмасанг,
Ўт шуъласида айла гумон бир ўчук шарор.
Билман кўнгулда холларингнинг хаёлидур,
Ё кирпигинг тиканларин айлабсен устувор.
Ҳар дам кўнгул ҳалоку кўзум тийра бўлмағин
Билгай бировки, ёри эрур шўху холдор.
Машшотайи қазо безамиш холу хаттини,
Беихтиёрлиқда манга борму ихтиёр.
Мискин Навоий холи лабинг кўрса жон берур,
Боқсанг не бўлди суврати ҳолиға, эй нигор.
172

Чиқти ов азмиға жавлон айлаб ул чобуксувор,
Жон нисор ул сайд учунким, жон анга қилғай нисор
Бу эди қасдимки бир кун сайди фитрок айлагай,
Қилғаним умре кийиклар бирла суҳбат ихтиёр.
Чун кийик қатлини истар, кошки руҳум учуб,
Бир қатил этган кийик жисми аро тутқай қарор.
Токи еткурсам рикобиға бошимни, кошки
Қилса шахсимни қазо ит шакли бирла ошкор.
Қомати ҳажрида ҳар ён ёрадин қонлиғ кўнгул
Бир кийикдекдурки, ўқ захми била бўлмиш фигор.
Гўр учун очмоқ недур ҳар лаҳза баҳромий каманд,
Чун сени Баҳромдек айлар ажал гўри шикор.
Эй Навоий, ул қуёшнинг соясида кўр итин,
Комрону йўқ санга оллида итча эътибор.
173

Барги гул юзинда лаълинг рашкидин хуноблар,
Ғунча кўнгли ичра оғзинг ҳасратидин тоблар.
Сафҳаедур оразим дебоча ишқ авроқиға
Қон ёшимнинг хатлари шингарф бирла боблар.
Ашким артилған учун хам бўлмамиш кирпикларим
Ким, ясабдур кўз хаёлин чеккали куллоблар.
Ҳажридин кўзларгаким ашк эврулур, ул ашк эмас
Ким, эрур дарду бало дарёсиға гирдоблар.
Айбим этманг бош кўтармайдур дебон хумхонадин,
Қилмайинму сажда топсам бу сифат меҳроблар?!
Ҳажр аро икки кўзум ичра белингнинг нақшидур,
Ўткарур тунни хаёл айлаб кеча бехоблар.
Рўзгорин қилди мазлум оҳининг дуди қора,
Кўрма золим хилватининг кўркасин синжоблар.
Терга ботқан гармравлардин магар дафъ айламиш,
Ўзлуги чиркин таҳаррукдин ирик мошоблар.
Дўстлар, мискин Навоий тийра шомин ёд этинг,
Ёр ила жоми ҳилолий чексангиз маҳтоблар.
174

Телба кўнглум, ваҳки, ҳар соат биров сари борур,
Манъ қилдим эрса, бағрим оғриғудек ялбарур.
Қўйдум эрса, келтурур мунглуғ бошимға юз бало,
Қўймасам жонға зарар етгудек ўзидин борур.
Қўймасам бу, қўйсам ул, ваҳ, бўлса юз жоним фидо
Ул кишигаким, ҳазин жонимни андин қутқарур.
Ақл васвосини қўйсам авло улким, мен дағи
Бошим олиб кеткамен ҳар сариким, ул бошқарур.
Соқиё, бир навъмен лабташна йўқким оғзима,
Ҳар ярам оғзиға қуйсанг бир қадаҳни сипқарур.
Икки юзлук бўлмаким, бу боғнинг раъно гули
Гар қизарур бир юзи, лекин яна бир сарғарур.
Кулда пинҳон ўт кеби топмас Навоий кўнглини,
Ҳар нечаким ишқ кул қилған вужудин ахтарур.
175

Ул ойки, жафо нардини хўблардин утуптур,
Ё раб, не бало, меҳру вафони унутуптур.
Оғзи била писта ўчашур пучлуғидин,
Билманки ўшул оғзи очуқ қайда бутуптур.
Ҳар дам қизиқ оҳим тафидин музтар ўлурмен,
Ўтлуғ нафас, эй войки, оғзим қурутуптур.
Йиллар лаби лаълинг ғамидин жони ҳазиним
Ҳасрат суйини хуни жигар бирла ютуптур.
Аксини кўнгул кўзгусида кўрдуму ўлдум
Ким, ғайрин анинг эвига невчун ёвутуптур.
Ҳижрон куни ишқ аҳлини ўртарга магар чарх
Оташкадасида шафақ ўтин ёрутуптур.
Булбул кеби хушгўй Навоийни қилиб хор,
Ул гулни кўрунг жониби бадгўй тутуптур.
176

Барча хўбларнинг қаду рухсору хатту холи бор,
Лек улким бизни беҳол айлар ўзга ҳоли бор.
Юзум олтундекдурур бу важҳдинким, ҳолиё
Сиймбарлар ул кишинингдурким анинг моли бор.
Киргали кўнглум аро бир-бир ўқунг бўлмиш таним
Ул қаламдекким, анинг ичида туз-туз ноли бор.
Сунбулунг тушса оёғинг остида не айбким,
Гул била хуршиднинг остида лому доли бор.
Ул сабабдин, зоҳидо, машғул эмасмен зуҳд ила
Ким, кўнгулнинг мутрибу май бирла кўп ашғоли бор.
Одам ўлмишменки, ишқ аҳли манга авлод эрур,
Йўқса ёшдин менча кимнинг юз сари атфоли бор.
Гавҳари мақсуд чун вобастайи тавфиқ эрур,
Деса бўлмаским, мунунг саъйи, анинг эҳмоли бор.
Эй Навоий, топмасанг коме лаби жонбахшидин,
Сенинг учун бўлсун анинг ғамзайи қаттоли бор.
177

Чорайи кор истабон бечоралиғ кўнглум тилар,
Хонумон таркин қилиб, авворалиғ кўнглум тилар.
Истарам олингда қилсам саждаву ўпсам лабинг,
Бут парастиш айлабон, майхоралиғ кўнглум тилар.
Бағриму кўксум била кўнглумни қилдинг ёралиғ,
Жонни ҳам бу ҳол бирла ёралиғ кўнглум тилар.
Ошиқ иши чун савод-ул-важҳи ф-ид-дорайн эрур,
Бу маломат кўйида юз қоралиғ кўнглум тилар.
Қасдима ҳар ёндин ул кўй итларин қўй, эй рақиб
Ким, саломат пардасин юз поралиғ кўнглум тилар.
Тан ғуборин жон юзидин рафъ қил, эй дардким,
Кўзни ул ён гаҳ-гаҳе наззоралиғ кўнглум тилар.
Эй Навоий, нечаким кўнглумга тушкан дард учун
Чора истармен, вале бечоралиғ кўнглум тилар.
178

Ҳар ўқи ул қоши ёнинг жонниким, қурбон қилур,
Рост бир ўқдурки, қурбон кўнглум ичра санчилур.
Истаса васлин кўнгул кўз рашкдин қон ёш тўкар,
Кўз юзин кўргач, кўнгул юз нола ғайратдин қилур.
Тийғи кўксум чок этиб, кўнглумни очса не ажаб
Ким, равон судин ҳамеша халқ кўнгли очилур.
Гарм ўлуб ҳар ён ул оташ пораким новак отар,
Рост ўтдекдурки, гирдидин шарарлар айрилур.
Юзни ўн тирноқ илаким ғуссадин қилдим шиёр,
Дона эркин кўз ёшимким, ҳар дам анда сочилур.
Бода ичким, чарх жоми сиррини Жам билмади,
Гарчи ул юз Жам кеби майхоранинг даврин билур.
Оҳ ўтидин шиква гар айлар Навоий айб эмас,
Телбаларнинг ҳар неким, оғзиға келса, айтилур.
179

Эй сабо, шарҳ айла аввал дилситонимдин хабар,
Сўнгра дегил кўнгул отлиғ нотавонимдин хабар.
Чун манга бердинг хабар, лутф айлаб ул ён дағи элт
Хотири мажруҳ ила озурда жонимдин хабар.
Гар булар кўнглига таъсир айламасдек бўлса, айт
Ер юзин ғарқ айлаган ашки равонимдин хабар.
В-ар мунга ҳам қилмаса парво, дегил афлок элин
Кеча-кундуз жонға еткурган фиғонимдин хабар.
Қилса истиғно керакким, айлагай, албатта, раҳм,
Гар десанг жоним аро доғи ниҳонимдин хабар.
Айтким, тутқил хабар мендин йўқ эрса, топмағунг
Олам ичра истабон ному нишонимдин хабар.
Арз қил тадриж илаким, шодлиғдин ўлмайин,
Эй Навоий, келса ногаҳ дилситонимдин хабар.
180

Ё раб, бу не гулдурким, бошиға чечак санчар,
Гаҳ эгри қўяр бўркин, гаҳ белга этак санчар.
Кўнглумга чекиб новак, ож айлади пайвандин,
Ҳар захмки ул тешти эл анга сўнгак санчар.
Бошимда ҳавас лаълинг, оламға видо эттим,
Чиқса киши мажлисдин, бошиға газак санчар.
Ғам кулбасида, жоно, ул хастаға раҳм этким,
Тебранса бағир оғрир, дам урса юрак санчар.
Қуллоби муҳаббатдур саргашта кўнгулларга,
Чун қуш солиб ул чобук, бошиға кажак санчар.
Ҳар кавкаб учин гардун ниш этти шуоидин,
Ғам шоми вафо аҳлин ҳар навъ керак санчар.
Санчилған ажал хори ишқ учраса билгайсен
Ким, жонға бало нишин ҳажр ўзгачарак санчар.
Жисмин чу Навоийнинг пайкони темур қилди,
Билманки, синон эмди бағриға нетак санчар?!
181

Ғаминг ўқики кўнгуллар уйин нишона қилур,
Менинг чу хокий таним ичра етти, хона қилур.
Лабинг баҳонасиз эл қонини тўкар ҳар дам,
Манга чу етти иш, албатта, бир баҳона қилур.
Кўнгул берурда фусунлуғ кўзига билмас эдим
Ки, эл ичинда мени оқибат фасона қилур.
Қўнгулда жавҳари пайкониники йиғмиш жон
Ажаб эмаски, бу вайронани хизона қилур.
Десаки, меҳр гиёҳин кўкартайин гардун,
Замона аҳли вафо кўз ёшини дона қилур.
Ҳалок доми ёяр субҳхез қушлар учун
Саҳар елики, чаман сунбулини шона қилур.
Насиб булбул учун хори ғамдурур, ул ҳам
Навоий нағмаси бирла магар тарона қилур.
182

То бўлди кўнгул ул кўзи усрукка гирифтор,
Эл кўзига соғмен, вале ўз-ўзума бемор.
Тонгдин таним оқшомғача тош захми била реш,
Тундин баданим тонгғача тиш захмидин афгор.
Кулбамнинг эмас хиштлари дарзики, очмиш
Ҳолимға фиғон қилғали оғзин дару девор.
Халқ ичра кўнгул ишқини фош айлади оҳим,
Уй ичида ўт бор эканин дуд этар изҳор.
Ул бут ғамидин кофири ишқ ўлғали кўнглум
Жон ришталарин жамъ қилиб боғлади зуннор.
Хуш гулшан эрур даҳр будур айбики, анда
Пайваста хазон елидин озурдадур ашжор.
Ёр оллида гар бор, йўқ эрса ажаб эрмас,
Ағёр чу бор анда, Навоий, санга не бор?!
183

Фиғонки, ёр вафо аҳлиға ситам қиладур,
Ниёзу ажз гуноҳиға муттаҳам қиладур.
Наими васлиға хўй айлаган кўнгулларни,
Асири ҳажр этибон мубталойи ғам қиладур.
Рақиб беҳуда тақрири бирла юз тақсир,
Заиф ғамзадалар отиға рақам қиладур.
Не ҳукм қилса вафо аҳли журмида ғам эмас,
Бу зулм эрурки, жафо аҳлини ҳакам қиладур.
Ўз илги бирла гар ўлтурса бок йўқ, ваҳким,
Рақиб оллида афтодаву дижам қиладур.
Муҳаббат аҳлини, во ҳасратоки, кўп ўртаб,
Аларнинг оҳи ўтидин ҳарос кам қиладур.
Чу гул вафосиз эрур, неча асрасам, ваҳким,
Кўнгул қуши бу гулистондин эмди рам қиладур.
Замона ўқ кеби тузларни синдуруб, «ё»дек
Аларки эгридурур шаҳға муҳтарам қиладур.
Навоий ўлгай эди бўлмаса умиди висол,
Бу қасдларки, анга ҳажр дам-бадам қиладур.
184

Улки, онсиз хаста кўнглумнинг юз оҳу войи бор,
Ҳажридин юз минг менингдек ўлса, не парвойи бор.
Чарх тонг отқунча йиғлар меҳрин элдин ёшуруб,
Гўйиё ул саргаштанинг ҳам бир мусофир ойи бор.
Ганжи ҳуснунг янглиғ ўлмиш махзани меҳрим менинг
Ким, неча исроф бирла харж қилған сойи бор.
Заҳри ҳижронким чекармен, таъмини билгай магар
Бедилеким, бир вафосиз кофири худройи бор.
Ишқ мулкидин хабарлар топса Лайло тонг эмас
Ким, анинг Мажнун кеби пайки жаҳонпаймойи бор
Меҳрнинг кўрма шафақ ичра шуоий хатларин
Ким, сипеҳр осибидин мужгони хунполойи бор.
Ҳажр аро қилди Навоий қошларинг кўнглида нақш,
Разм элидек иш куни қурбонда икки ёйи бор.
185

Вой, юз минг войким, тарки муҳаббат қилди ёр,
Билмайин қолдим мену қилмай хабар айрилди ёр.
Борди ўқдек тезу «ё»дек қоматим ёд этмади,
Ишқ аро гўё менинг эгрилигимни билди ёр.
Чун гадолар бирла шаҳлар қилмас эрмиш ёрлиғ,
Мен гадони кўзга бас невчун бурундин илди ёр.
Панд эшитиб, дўстлар, ҳеч ким била ёр ўлмангиз
Ким, менинг бағримни тийғи ҳажр бирла тилди ёр
Мендин айрилған балову дард учунму йиғлайин
Ё ангаким, борибон ағёр ила қотилди ёр.
Йиғлашиб ғам шоми зоҳир айласунлар дард ўтин,
Кимгаким байту-л-ҳазанда шамъдек топилди ёр.
Эй Навоий, ёр учун тортар эдинг ғурбатда ранж,
Йўлға туш, эмди равонроқ бўл, азимат қилди ёр
186

Ҳар қаён боқсам кўзумга ул қуёшдин нур эрур,
Ҳар сари қилсам назар, ул ой манга манзур эрур.
Чун масал бўлди сочинг зулм ичра, ёшурмоқ не суд
Мушк исин яшурса бўлмас, бу масал машҳур эрур.
Телбарабмен то ани кўрман, ажойибдур буким,
Ул парий девона кўзидин дағи мастур эрур.
Чун мудом эрнинг майи қошиндадур кофир кўзунг,
Недин эркинким, даме усрук, даме махмур эрур.
Дилраболар доғи жоним сафҳасида гўйиё
Дард эли ишқим учун муҳр айлаган маншур эрур.
Пар уруб бошингға тутма авжким, ҳар неча мўр
Ким, қанотланғай қачон учмоқ анга мақдур эрур.
Гар Навоий сиймбарлар васфин айлаб кўрса ранж,
Йўқ ажаб невчунки хом эткан тамаъ ранжур эрур.
187

Ёр бордию кўнглумда анинг нози қолиптур,
Андоқки қулоғим тўла овози қолиптур.
Кўз хонасини қилди барандохта бу ашк,
Кўз борди вале хонабарандози қолиптур.
Кўнглум қуши то сунбулунгуз домиға тушти,
Булбул кеби ҳар гул сори парвози қолиптур.
Ул қуш сафар айлаб не тараб гулбунин очқай
Ким, боғ аро бир сарви сарафрози қолиптур.
Мен ишқ румузин демай ўлдум, сафар этким,
Фарҳод ила Мажнуннинг ўкуш рози қолиптур.
Тақлид қилиб кўнглума ишқ аҳли чекар оҳ,
Ул бордию эл ичра саровози қолиптур.
Ҳижрону висолин кўпу оз дема Навоий,
Юз шукр деким, кўпи бориб, ози қолиптур.
188

Ул малаксиймо парийким, халқ анинг ҳайронидур,
Жонлар ошуби вале ошуфта жоним жонидур.
Тифл авроқ ичра бир-бир барги гул терган кеби,
Номайи ҳижрон аро тим-тим сиришким қонидур.
Кўрса жон захмида қонлиғ марҳамин айлар гумон
Ким, бузулған кўнглум ўтидин қизиқ пайконидур.
Юзунга май гуллари юз фитна қилди гўйиё
Фитна ҳар гулким, очар, юзунг анинг бўстонидур.
Бормудур кўнглумда кескан ҳам алиф, ҳам наълу доғ,
Ё бу миръот ичра солған акс ҳуснунг онидур.
Даҳр торожи қилур урён чаман раъноларин
Елдин ун чекмас йиғочларким, чаман афғонидур.
Эй Навоий, билки тонг отқунча йиғлар ҳар кеча
Чархдек ҳар кимки, бир бадмеҳр саргардонидур.
189

Шаҳсуворим ҳар қачон жавлон қилур,
Маҳв ўлуб билман ўзумни, ҳақ билур.
Анга ҳар кўзким тушар, кирпиклари
Хаста кўнглумга тикандек санчилур.
Очилур кўнглум саманди сайридин,
Ғунча янглиғким сабодин очилур.
Айрилур гўё қуёшдин бир шиҳоб
Оти наълидин ҳар ўтким, айрилур.
Оҳ тортарда магар жон печ урар,
Ўқ отарда ҳар қачонким қайрилур.
Тавсани гардунни маркаб қилмаким,
Ер била рокибни охир тенг қилур.
Тез этар тийғинг Навоий ишқини,
Гарчи ўт ўчар, агар су сочилур.
190

Қайси бир кўкнинг юзингдек меҳри олам тоби бор?!
Қайси гулшаннинг шамолингдек гули сероби бор?!
Зулфидин, эй захмлиқ кўнглум, қутулғунг йўқтурур
Ким, сенинг ҳар ҳалқайи зулфунгда бир қуллоби бор.
Зулфу юзидин дам урманг, тун била кун чашмаси
Ким, бу сунбул бирла гулнинг ўзга обу тоби бор.
Не учун ҳар дам сариғрақтур юзумнинг олтуни,
Бовужудиким юзида ашкдин сиймоби бор.
Сажда гар айлар малак, не тонгким ул ой қасрининг
Кунгире шаклидин атрофида кўп меҳроби бор.
Давлати зоҳирки, маҳбуб айладинг, тарк айлаким,
Қайдинга зулфини «дол»у «лом»идин асбоби бор.
Юзу лаълингдин Навоий бехуд ўлса сўрмағил,
Бир итингдурким, саҳар вақтида шаккархоби бор.
191

Улки юз мендек жаҳонда волаву шайдоси бор,
Нечаким бордур ниёзим, нозу истиғноси бор.
Дам-бадам кўнглум бериб жон нақди истар васлини,
Оллоҳ-Оллоҳ, телба кўнглумнинг ажаб савдоси бор.
Кўнглаким қонлиғ туганлар ўрнидин гул-гул эрур,
Ул катондекким, юзида ҳар тараф тамғоси бор.
То ўқунг ёмғур кеби келди, кўзум бўлмиш садаф,
Бовужуди улки дурдин юз сари дарёси бор.
Жон бериб, дардинг олиб кўксумда асрармен, не айб,
Асраса сандуқ аро улким самин колоси бор.
Бўлма эмин чарх давридин мураққаъпўш деб
Ким, қуёшдин бу мураққаъ ичра ўтлуғ тоси бор.
Итларинг бўлмиш Навоий кўнгли учун меҳмон,
Бу кеча ул кўй аро кўрким, ажаб ғавғоси бор.
192

Яна ғариб гуле жонима жафо қиладур,
Яна ажаб тикане кўнглум ичра санчиладур.
Яна бир ўзгача ишқ икки илги зўридин
Бағир била юрагим бир-биридин айриладур
Қалади, ваҳки, ўтундек сўнгакларимни сипеҳр,
Бу янги ўтқаки тан кулбасида ёқиладур.
Фироқ кожлари бирла, ваҳки, не ўтлар
Булутдек ашкфишон кўзларимга чоқиладур.
Сиришк айлади хокий танимни андоғким,
Қадам қўяй деса уйқу кўзумга, тойиладур.
Қочар бу телба кўнгул, яна воқиф ўл, эй ақл
Ки, толпинур кўпу кўксум шикофи очиладур.
Ғариб қисса эрур ишқким туганмади ҳеч,
Агарчи бўлғали олам биноси айтиладур.
Навоий, аҳли жунун қайди ёр зулфи эмиш,
Хирад танобини уз, банд агар бу силсиладур.
193

Майдин айру гул эмас гўйё эрур гулгун ҳарир
Ким, кесиб гул ҳайъати бирла сепиптурлар абир.
Базм эмас боғ ичра майсизким, ҳунарвар илгидин
Бўлди рангин мум ҳар қолаб била ҳайъатпазир.
То қизитмайдур қулоғни май гули яксон эрур
Булбул оғзидин сафиру боғ эшигидин сарир.
Соқиё, жонимға еттим тавбадин, жонинг учун
Бўл манга бир лаб-балаб паймона бирла дастгир.
Бодаеким, етгач оғзимға, чиқарғай нашъаси
Тақвою ислому ақлу зуҳд жонидин нафир.
То бўлуб расво яна бир жом учун муғ кўйида
Ҳар замон ўзумни кофирларға қилғаймен асир.
Эй Навоий, маъсият узрида ўлсанг яхшироқ,
Зуҳд ужбидин мукаддар бўлғуча лавҳи замир.
194

Соқиё, дай шиддатидин ақлу ҳис бетоб эрур,
Чораси жоми билурин ичра лаъли ноб эрур.
Тийину қоқумни рокиб шўхлар ўз эгнидин
Тоб бирла юзга чеккандин кўнгул бетоб эрур.
Ишқдин йўқким, совуғдин оташин гул истабон
Топмағандин булбул аъзосида пар синжоб эрур.
Сийм ўтдин сув бўлур, елдин ажойибдур буким,
Титрамакдин сиймбарлар жисми чун сиймоб эрур.
Тўлун ой эрмас, тун оқшомким қуёшнинг чашмаси
Муз тўнгубтурким, зиёси тийра чун маҳтоб эрур.
Сиймдин баҳман чаман қофини то зол айлади,
Қушлар ул сийм остида симурғдек ноёб эрур.
Эй хуш улким, лаългун май ич дебон таклиф учун
Илги бир заррин камарнинг бўйниға қуллоб эрур.
Кишу ўрмак, қайдидин ўт айшни фавт этмаким,
Киш қаророқ тулку, ўрмак юпқароқ мошоб эрур.
Эй Навоий, гар муҳайё топмасанг асбоби айш,
Ғам ема, шаҳ қуллуғи юз айш учун асбоб эрур.
Ул сарафрозеки, олий даргаҳининг ҳайъати
Барча саркашларга бош қўймоқ учун меҳроб эрур.
195

Оразинг хуршиду оғзинг заррадин тимсол эрур,
Зарра узра нуқта янглиғ оғзинг узра хол эрур.
Кокулунгдур мушку устида гиреҳ мушк узра «мим»,
Қоматинг шамшоду зулф остида тушган дол эрур.
Қошу қадду зулфидин пайваста то наълу алиф
Танда кестим, ноладин озурда жисмим нол эрур.
Чун дедим: холинг била кўз мардумининг ҳоли бор,
Деди улким: хол дейсен, нуқтасиз ҳам ҳол эрур.
Нукта дер ҳолатда тор оғзингни кўргузган лабинг,
Гўйиё занбур нишидин тешилган бол эрур.
Дурдкашмен пири дайр оллида мақбул ўлғали,
Давлат аҳлининг қабули кўрки, не иқбол эрур.
Соқиё, гар давр таъжилин кўруб қон йиғламас,
Бас Навоийдек суроҳий ашки невчун ол эрур.
196

Оразинг кўзгусиму тер касратидин судадур
Ёхуд ул ораз суйининг аксиму кўзгудадур?.
Дема айни ноздин ул кўз очилмайдурки, бор
Кофиреким мастлиғ ифротидин уйқудадур.
Топмоғим ўзни маҳол ўлмиш фироқинг шомиким,
Таб ародур хаста жисму тоб ул гесудадур.
Сен отарсен новаку кўксум шикофидин кўнгул
Кўргали келмиш, хато қилмаки, хуш қобудадур.
Сажда қилмоқ не тафовут Каъба ёхуд бутқаким,
Қоши меҳроби, қаён қилсам сужуд, ўтрудадур.
Ўлмагимдин зулфунга гўё паришонлиғ етиб,
Мотам аҳлидек қуйи солиб бошин қайғудадур.
Нуҳ умрию Сулаймон мулкига йўқтур бақо,
Ич, Навоий, бодаким олам ғами беҳудадур.
197

Оразинг кўзгусида хат сабзадурким, суда бор,
Ё магар зангор су таъсиридин кўзгуда бор.
Ўқларинг пайкон била ҳар ён қуруқ жисмимдадур,
Шохлар узра кўнгуллардекки ул ножуда бор.
3аҳри ҳажринг қилди дафъ ул кўз қораси, ваҳ, бу навъ,
Қайда бергай хосият позаҳрким, оҳуда бор.
Бордурур меҳроб турғач бутқа қилғандек сужуд,
Сажда қилсам қиблаға то қошларинг қаршуда бор.
3улф аро холинг агар дин қасди айлар не ажаб,
Мунча кофирлиғ раги, ваҳ, қайси бир ҳиндуда бор.
Ишқ водийсин хатардур илм ила қатъ айламак,
Солик эрсанг ташла маълумунгнию осуда бор.
Юзин истарсен, Навоий, қочма зулфи фикридин
Ким, сен истар айшнинг уммиди бу қайғуда бор.
198

Юзунгда зарварақ ҳар ёнки лутфи бениҳоятдур,
Жамолинг мусҳафида ҳар бири гўё бир оятдур.
Сочингда зарфишон чеҳранг залолат шомида ҳар ён
Тажаллий машъалидин ёруған шамъи ҳидоятдур.
Юзунгда нил холи равза ичра нилуфар шибҳи,
Бинафша гулшан ичра юзда нилингдин киноятдур.
Кўнгул сайдиға очма сунбулунг домин юз очқилким,
Гул ўқ очилса қайд этмакка булбулни кифоятдур.
Эл ичра кўптурур афсона Лайло ҳуснидин, лекин
Сенинг ҳуснунгға ташбиҳ этмак ани не ҳикоятдур.
Кўнгул қонин кўп ул хунхора кўз ичти, эмас гўйё
Юзунг гулгунадин гулгунким, ул қондин сироятдур.
Дема туш вақти ул юз кундин ортуқтур, муни кўргил
Ким, ул ёндин ниҳоят бўлса, бу ёндин бидоятдур.
Эрур бедод, боринда тараҳҳум, дўстдин юз ҳайф
Ангаким, шукр боринда иши доим шикоятдур.
Навоийға кўнгул бердингки, жонин олғасен бир кун,
Эрур ўз нафъи, шаҳдин гар раиятқа риоятдур.
Зе Ҳарфининг Зеболарининг Зийнати «Ғаройиб»дин
199

Жаҳони буқаламун ичра тушмиш элга гудоз,
Магарки тосиға ўт ёқти чархи шуъбадабоз.
Бу турфароқки, мунунгдек тамуғ аро тушмиш,
Самуру қоқум учун олам аҳлиға таку тоз.
Не кўкка чиқмоқ эрур долбою ўтаға била
Ки, болу пар бу эса, мумкин эрмас ул парвоз.
Не гармлиғни қўяр, не фусурдалиғни башар
Нечаки куюб эрир ўту муз кеби қишу ёз.
Фалак арусида йўқ меҳру дилраболиғ кўп
Нечукки ҳусну жамол аҳлиға вафо била ноз.
Эгилиб ўпса ер аҳли ғурур ҳурмат учун,
Шабиҳ эрур анга мутлақки маст қилса намоз.
Хуш ул жаридаки, бир навъ қилса сайру сулук
Ки, соя ҳамқадам ўлса анга, камар ҳамроз.
Наво агар тиласанг, тут қироқки, игри бами
Не кўп тапонча еру не бийик чекар овоз.
Навоий, ёр ила бўлким, будур ҳарам васли,
Мақоминг ўлса Ажам ё Ироқ ёки Ҳижоз.
200

Рафиқлар, мени маҳзун нечук бўлай ғамсиз
Ки, кўнглум эрмас аламсиз, кўзум эмас намсиз.
Синуқ кўнгулда чу йўқ шодлиғ, соғинурмен
Ки, йўқтурур бори оламда бир кўнгул ғамсиз.
Демангки, ҳажрда май ҳамдам ўлса ғам кам ўлур
Ки, самдурур, дам эмас, бода ёру ҳамдамсиз.
Хуш улки, ёр фироқию ё кўнгул ғамидин
Тамом умрида бир лаҳза эрди мотамсиз.
Кўнгул ғамини деб аҳбоб, раҳм қилди ҳабиб,
Менинг жароҳатим эрдики, қолди марҳамсиз.
Кўзумдин этмагил, эй сарв, ҳеч жониб майл
Ки, яхшироқ кўрунур сарвким, бўлур хамсиз.
Навоийни вараъу зуҳд қайди ўзлугидин
Халос қилмади, эй ишқу май, магар ҳам сиз.
201

Тиргузур ҳар хастани бир ноз ила ул дилнавоз,
Чун етар мен хастаға навбат, қилур юз навъ ноз.
Зоҳидо, ҳар дам демаким мазҳабингда бор қусур,
Қайси масжидда қилиб эрдим сенинг бирла намоз?!
Ишқ аро кўнглумни ул юз меҳридин манъ айламанг
Ким, эмас мумкин самандар ўтдин этмак эҳтироз.
Бир кун оҳимдин ўшул бадмеҳр кўнгли юмшағай,
Нечаким пўлод эрур қаттиқ топар ўтдин гудоз.
Ё раб, охир нетгамен ул шўхи бадхў бирлаким,
Зулм этар, қилсам тазаллум, ноз этар, қилсам ниёз.
Чархи минойий хати сирриға ҳамроз истама
Ким, бу хат мазмунидин дам урмай ўтмиш аҳли роз.
Эй Навоий, сен басе олудадомансен, магар
Ишқ ул пок ила ўйнарсенки дерлар покбоз.
202

Рамида кўнглум эрур ишқ мубталоси ҳануз,
Бошимда бордурур ул сарвқад ҳавоси ҳануз.
Юзунг фироқида ҳар бир кўзум менинг бир доғ
Қўюптурур, вале тушмайдурур қароси ҳануз.
Фақиҳ қилди дуо «Ишқдин қутулғил» деб,
Қабул қурбида эрмас эмиш дуоси ҳануз.
Нечук тамаъ қилайин меҳр ила вафосинким,
Ҳақир жонима дархўрд эмас жафоси ҳануз.
Ҳалок ўқи кўзунг урмиш кўнгулга тонмаки, бор
Ёнида кирпику қошингдин ўқу ёси ҳануз.
Ҳалокинг ўлғали жон кўз қорарди, ваҳ, юз очиб,
Қорадин ани чиқарғилки, бор азоси ҳануз.
Сипеҳр зулмидин ул навъ мотамидур субҳ.
Ки, умрлар ўтубон чок эрур яқоси ҳануз.
Навоий жон берур, ул муддаийни маҳрам этар,
Бу ишча юз минг эмастур анинг сазоси ҳануз.
203

Жамоатеки, жунун манъини манга қиласиз,
Тош отибон не учун телбаларга қотиласиз?
Кетинг, кўнгул била жонким, видоингиз қилдим,
Фироқ агар будурур, эрта кунни кеч қиласиз.
Фироқ вақтидур, эй кўзлар, эмди қон йиғланг,
Билурмусизки, букун не кишидин айриласиз?
Кўзум ҳақини биҳил қилдим, эй жавоҳири ашк
Ки, боре ҳам анинг-ўқ мақдамиға сочиласиз.
Фироқ нишлари, ваҳки, яна раҳм этмай,
Нафас-нафас нега мажруҳ ичимга соғиласиз?
Кўнгул фасоналари, сизни, ваҳ, нетиб яшурай,
Бу навъким, юз уза қон ёш ила ёзиласиз.
Навоий ҳажрға қолди, қилинг висолда шукр
Жамоатеки, севар ёрингиз била биласиз.
204

Навбаҳор айёми бўлмиш, мен диёру ёрсиз,
Булбул ўлғандек хазон фасли гулу гулзорсиз.
Гоҳ сарв узра, гаҳе гул узра булбул нағмасоз,
Ваҳки, менмен гунгу лол, ул сарви гулрухсорсиз.
Тонг эмастур гар диёру ёрсиз озурдамен
Ким, эмас булбул гулу гулзорсиз озорсиз.
Равза ашжори ўтундур, гуллари жонимға ўт,
Мумкин ўлса анда бўлмоғлиғ даме дилдорсиз.
Май чу бердинг зулф ила банд эт мени, эй муғбача
Ким, хуш эрмас муғ била ичмак қадаҳ зуннорсиз.
Топмадуқ гулранг жоме бехумор, эй боғбон,
Ваҳки, бу гулшан аро гул бутмас эрмиш хорсиз.
Аҳли зуҳд ичра Навоий топмади мақсадқа йўл,
Вақтингизни хуш тутунг, эй жамъким, хамморсиз.
205

Ўзга бўлди ёру меҳри менда боқийдур ҳануз,
Нотавон кўнглумда ул ой иштиёқидур ҳануз.
Гарчи ўзга ёр истар хотирим, бордур валек
Жон анга манзил, кўнгул анинг висоқидур ҳануз.
Ғайр ишқи кўнглум уйинда нечук қилғай нузул
Ким, хаёли маскани кўзум равоқидур ҳануз.
Ишқ ила май таркин, эй носиҳ, не навъ айлай қабул
Ким, кўнгулга орзу ул турфа соқийдур ҳануз.
Фурқат ўти дофии доғ ўртамакдур демаким,
Ўртаган жоним ул ой доғи фироқидур ҳануз.
Чарх ёлғиз қилмади Фарҳод қонин лолазор,
Лола қонин тўккучи анинг нифоқидур ҳануз.
Эй Навоий, гарчи мени меҳрсиз дер эрди ёр,
Ўзга бўлди ёру меҳри менда боқийдур ҳануз.
206

Хуррам ўлди боғу бир гулдин ичимда ғам ҳануз,
Кулди ҳар ён ғунчаву кўнглум иши мотам ҳануз.
Булбул ўлди гул ҳарими ҳирманининг маҳрами,
Гул узорим кўйида мен телба номаҳрам ҳануз.
Чиқти туз ҳар нахл уза бир ишқпечон чирмашиб,
Ваҳки, бир қад ишқидин жисмимда печу хам ҳануз,
Очти савдо дафъиға сунбул мусалсал туррасин,
Оҳким, бўйнумда занжири жунун муҳкам ҳануз.
Соқиё, раҳмики тортиб лола соғар дам-бадам,
Лолагун соғарға мен бўлмай даме ҳамдам ҳануз.
Фақр нахлидин гули мақсуд узмак истама,
Етмай анда оҳу ашкингдин ҳавову нам ҳануз.
Бир сўзин истаб Навоий ўлди, ваҳким, етмамиш
Ҳуққайи ёқутидин кўнглумга ул марҳам ҳануз.
207

Сайл ун чектию савдо менда бепоён ҳануз,
Дашт сарсабз ўлдию мен телба саргардон ҳануз.
Гунбадин қилди иморат ғунчанинг ёз ёмғури,
Телба кўнглум уйи савдо сайлидин вайрон ҳануз.
Ҳар қуруғ шох ўлди дашт узра сабодин ҳуллапўш,
Тинмағур жисмим жунун водийсида урён ҳануз.
Тонг насими бирла найсон ёмғури не судким,
Оҳу ашким даҳр аро ҳар дам солур тўфон ҳануз.
Ёнғил, эй Исодамим, ҳуснунг баҳори ҳаққиким,
Бордурур муҳлик жунунумға даво имкон ҳануз.
Не осиғ ҳар оқ гул ўлса марҳам учун бир момуқ,
Чунки чиқмайдур ярамдин ғунчадек пайкон ҳануз.
Дашт ҳайвони қочарлар суҳбатимдин рам қилиб,
Ақли йўқ носиҳ гумон айлар мени инсон ҳануз.
Ком еткурмак ғанимат англа ҳожат аҳлиға,
Эй ғаний, бу дамки коминг бирладур даврон ҳануз.
Шайх манъ айлар жунун ҳар дам Навоийға, кўрунг
Ким, баҳор айёмида оқилдур ул нодон ҳануз.
208

Кўюнг борида қилман жаннатқа гузар ҳаргиз,
Қаддинг қошида солман тубийға назар ҳаргиз.
Ўқунгға кўнгул мойил, мужиб недур, эй қотил
Ким, ўтканидин бўлмас кўнглумга хабар ҳаргиз.
Бу жисми низор ичра кўнглумни гумон қилманг,
Шохеки, қурур, анда ким кўрди самар ҳаргиз?!
Лаълингда малоҳатдин жон комидадур лаззат,
Бу таъм қачон бергай туз бирла шакар ҳаргиз.
Кўнглига фиғонимдин раҳм ўлмаса, эй булбул,
Гул ғунчасиға борму нолангдин асар ҳаргиз.
Пил ўлса сенинг хасминг, десангки зарар топмай,
Бир пашшаға оламда еткурма зарар ҳаргиз.
Махлас тиласанг ғамдин даҳр ичра Навоийдек,
Қўймағасен илгингдин соғарни магар ҳаргиз.
209

Замоне гарчи ёдим қилмас ул номеҳрибон ҳаргиз,
Фиғонким, ёди чиқмас хотиримдин бир замон ҳаргиз.
Оти оғзим аро мазкур, ўлармен оҳким, бўлмай
Отим оғзиға бир мазкур ўлурға комрон ҳаргиз.
Кўнгул то водийи ишқиға тушти, қилмади бир ҳам
Ватанни ёд ул оворайи бехонумон ҳаргиз.
Лабидинким, кўзум ёши жаҳонни лаългун қилди,
Бағир жузвидин айру топмади бир қатра қон ҳаргиз,
Ити фарёдини ёқманг мангаким, хўйидин умре,
Улуғроқ тинмадим, не навъ чеккаймен фиғон ҳаргиз.
Ёриб кўксум жунун таъвизидек жон пардасин очма
Ки, фош ўлмайдур ул қонлиғ неча доғи ниҳон ҳаргиз.
Ғаму андуҳ яъжужиға ҳар девор саддедур,
Фано майхонасидек топмадуқ дор-ул-амон ҳаргиз.
Бу дамни тут ғаниматким, келур дамдин асар йўқтур,
Не дамким, ўтти, худ андин киши топмас нишон ҳаргиз.
Қирон қилдинг, Навоий, назм ароким илтифот этмас,
Сўзунгдин ўзга сўзга хусрави соҳибқирон ҳаргиз.
210

Ҳар неча кўнглумни чок этсанг қилур ишқинг ситез
Ул сифатким, ўтни ёрған сойи бўлур шуъла тез.
Сабр ила ишқим хусумат бошлаб ўртарлар мени,
Ўт бўлур зоянда, тош этса темур бирла ситез.
Ғам туни риҳлат саҳоби жоласидур ё эрур
Мотамимға чарх анжум жавҳаридин ашкрез.
Васл аро ашким қилур туғён ўшул юз тобидин,
Ёз фаслида қуёш тез ўлса бўлур сайлхез.
Сарву ғунчанг жилваси куйдурди элни, оҳким,
Даҳр аро тубию кавсар бирла солдинг рустхез.
Кўз уйидин ул парий рам қилди, мардум ашкидин
Бўлди чун ҳамхона тардоман эрур авло гурез.
Чун Навоий васл топти, эмди бирдур, эй табиб,
Шарбатин гар заҳр ёхуд оби ҳайвон бирла эз.
211

Меҳнат ўтидин ёруқтур ҳар тараф кошонамиз,
Бўлди гўё аждаҳо коми бизинг вайронамиз.
Тойири васл учти ашким донасидин ваҳм этиб,
Қушқа, ваҳким, рам берур толиъ йўқидин донамиз.
Ул чароғи ҳусн вайрон кулбани ёрутқали
Меҳр шамъин ёрутуптур ҳар куюк парвонамиз.
Бўлди ошиқ ақл ила ҳазл айлабон вола кўнгул,
Ўтқа тушти ўйнай-ўйнай кул била девонамиз.
Эл тилидин уйқу ўчмиштур кўзумдин гўйиё
Ким, эрур бахт уйқусининг боиси афсонамиз.
Ўлтурай бир май била деб, тиргузурсен, соқиё,
Оби ҳайвон бирла гўёким тўлар паймонамиз.
Муршидеким, қилса иршоди фано, биллаҳ анга
Бу вужуди оразидин ўзга йўқ шукронамиз.
Кўйида кўнглум кўнгуллар ичра кўрдум, турфа кўр,
Турфароқким, ошнолиғ бермади бегонамиз.
212

Бўлмаса ул бут қоши меҳробим ичра жилвасоз,
Киблаға, кофирмен, ар бош индуруб қилсам намоз.
Қон ёшимдин лаългун кирпик била айтур кўзум
Оразинг наззорасин айларда юз тил бирла роз.
Қадди васлин истасам раънолиғ айлар ноз ила,
Ҳусн бўстонида ул саркаш қад эрмиш сарвиноз.
Одамийлиғдин қочиб еттим жунун ўтин сочиб,
Эй саломат аҳли, айланг телба итдин эҳтироз.
Чеҳра оч кўнглумни десанг куйдурай, ҳижронни қўй,
Ўт не ҳожат, мум топса меҳр тобидин гудоз.
Риштайи ашкин тутуб туфроғ сори тортар фано,
Ул сабабдин эгма қад зоҳир қилур аҳли ниёз.
Эй Навоий, ғайр нақшин пок юб жон лавҳидин,
Ёр учун жон ўйнасанг, ул лаҳза борсен покбоз.
213

Жилваму қилди сариғ бўркин кийиб ул сарвиноз,
Ёки чекти шуъла ахзар жисм ила шамътироз.
Куйса мажнун кўнглум ул юз ламъасидин тонг эмас
Не учунким айламас девона ўтдин эхтироз.
Улки эрмас ишқи поку сажда айлар кўрса ҳусн,
Уйладурким, айлагай фосиқ таҳоратсиз намоз.
Рози ишқинг дерга пайконинг эрур кўнглумга тил,
Лол тил бирла қилур эрмиш такаллум аҳли роз.
Секритиб чиқти яна майдон сари ул турк маст,
То яна қайси кўнгул мулкига қилғай турктоз.
Ишқ агар комилдурур, ошиқ қилур маъшуқни,
Йўқса невчун айлади Маҳмудқа қуллуқ Аёз.
Ҳар мақом ичраки бўлсанг айру бўлма ёрдин,
Эй Навоий, ҳожат эрмас қилмоқ оҳанги Ҳижоз.
214

Туфроғимдин кошки жисме мураттаб қилсангиз,
Бир ит ўлса кўйида руҳиға қолаб қилсангиз.
Етмагай чобуксуворим гардиға, эй аҳли ишқ,
Меҳрни рокиб қилиб, гардунни маркаб қилсангиз.
Боданўшум базми ғавғосидин, эй жону кўнгул,
Самъиға етмас неча фарёду ё раб, қилсангиз.
Олами ишқ узра бас лойиқдурур, эй дарду шавқ,
Дуди оҳимни сипеҳр, ашкимни кавкаб қилсангиз.
Маркаби наълин мужалло қилғучилар зеб учун,
Оразимға суртунг ул дамким, музаҳҳаб қилсангиз.
Ғайри нўшонўш азал соқийсидин келмас хитоб,
Бизни бас май журмидин бўлмас мухотаб қилсангиз.
То Навоий, қисмат ўлған майни ичмас чора йўқ,
Дўстлар, авло буким, жомин лаболаб қилсангиз.
215

Юзунг фироқида ҳар оҳ ўтинки чектим тез,
Ул ўт шароралари бўлди ҳар тараф гулрез.
Қазо мусаввири гўё ҳал этти лаълий ранг
Лабинг ақиқини айлар маҳалда рангомез.
Лабинг малоҳати ғавғо кўпарди оламдин,
Шакарни буйла киши қайда кўрди шўрангез.
Итингки шер забундур анга, топа олман,
Десам кўрай ани бошимдин ўзга дастовез.
Чу келди хасталиғим сўрғали қадаҳнўшум,
Кетур пиёлаки, ўлсам ҳам айламан парҳез.
Десанг замона ситезини ҳар замон кўрмай,
Замонни хуш туту қилма замона бирла ситез.
Гули сабох юзин кўрмагайсен, эй булбул,
Бу гулшан ичра Навоийдек ўлмасанг шабхез.
216

Ёрдин айрилғали шайдо кўнгул бехоб кўз,
Ҳар замон зоҳир қилур савдо кўнгул, хуноб кўз.
Кўзу кўнглум баҳру барсайр эттилар ёр истабон,
Бу сафарда топтилар яғмо кўнгул, ғарқоб кўз.
Кўзу кўнглумдин бири куюб, бирисин бузди сайл,
Йўқса невчун бўлди нопайдо кўнгул, ноёб кўз.
Деб эмиш ҳажримда мендек кўзу кўнглин асрасун,
Войким, йўқтур манга хоро кўнгул, қассоб кўз.
Ваҳ, не кун бўлғайки, еткай васлиға кўзу кўнгул,
Тортибон фарёду вовайло кўнгул, йиғлаб кўз.
Кўрмайин деб кўрди кўз, кўргач кўнгул қилди ҳаво,
Бўлди зор эткан мени расво кўнгул, қаллоб кўз.
Дўст кўзла, хасмдин узгил кўнгулким, тушса иш,
Бермасу олмас эмиш аъдо кўнгул, аҳбоб кўз.
Эй Навоий, гўйиёким ёр меҳмон бўлғуси
Ким, мураттаб айламиш маъво кўнгул, абвоб кўз.
217

Тийрадур уйлаким, ёруғлуғ анга қўймас юз,
Шоми ҳажримда агар бўлса қуёш ҳар юлдуз.
Ўтти ҳижрон кечаси ранжида умрум, ё раб,
Бир кун ўлғаймуки, ушбу кеча бўлғай кундуз.
Хўблар анжумани ичра назиринг йўқтур,
Меҳрни анжум ичида деса бўлур ёлғуз.
Эгриликлар эса зулфунг ҳаракоти не ажаб,
Ким йилонни ҳаракат қилғанида кўрмиш туз?
Сендин айру эмас, эй дўст, ўлугу тиригим,
Қаҳру лутфунг била гар ўлтур, агар худ тиргуз,
Гулда йўқ сарв қади, сарвда гул рухсори,
Сарви гулрўюм эрур ҳусн тариқида тўкуз.
Соқиё, май тўлаким арбада истар кўнглум,
Эй қаландар, чола бошла ўкурур кўкта қўбуз.
Ғам ғизоси орасинда қани туркона аёғ,
Тўра ойини била томса тўқуз, оқса ўтуз.
Эй Навоий, тиласанг ёр ила топмоқ пайванд,
Ғайридин саъй қилиб риштайи пайвандни уз.
218

Йўқки ул кўз қорадур ҳуснунг аро, эй қоракўз
Ким, қошинг дағи эрур асру қаро, эй қоракўз.
Гар кўнгулларни жалойи ватан истар бўлсанг,
Еш тугунларнию зулфунгни тара, эй қоракўз.
Қора наргис кўзу гул юз била гар сен кеби йўқ,
Булбуле мен кеби йўқ нағмасаро, эй қоракўз.
Қўзларинг захм агар қилмади ҳар кирпик ила,
Бас, недур кўнглума юз ерда яра, эй қоракўз!
Менмену бир ярамас кўнглум, анинг қатли учун
Қўз қора қилма, бир ишимга яра, эй қоракўз?!
Гоҳ фақр аҳлиға ҳам раҳм кўзи бирлан боқ
Ким, дуогўюнг эрурлар фуқаро, эй қоракўз.
Сен Навоийға вафо айламасанг, бор ўлсун
Шоҳ Абулғозий ибин Бойқаро, эй қоракўз.
219

Манга ул кўзи қора деди чучук чандин сўз,
Не ажаб ани қоракўз десаму ширин сўз.
Лаби юз ваъдани андоқ манга ёлғон қилди
Ки, дей олмас киши юз йилда бир андоқ чин сўз
Ҳажринг афсонасидин сўз дер эсам васл туни,
Топмағай тонгғача тун йилча эса таскин сўз.
Белию лаъли лаби оллида лол ўлди хирад
Ким, эрур бири дақиқу бири бас рангин сўз.
Ҳар фасоҳатки, лабинг қилди, Масиҳо эшитиб,
Жон топиб, келмади оғзи аро жуз таҳсин сўз.
Ҳусни васфида сўзум тутти бари оламни
Муршиди ишқ манга айлагали талқин сўз.
Базми айш ичра Навоий, не ажаб урмаса дам,
Айта олмас чу нишот аҳли аро ғамгин сўз.
220

Нуктаси мафҳум ўлур, бўлмас вале мафҳум оғиз,
Тонг эмастур ҳеч мафҳум ўлмаса маъдум оғиз.
Оллоҳ-Оллоҳ, турфадур буким ики жонбахш лаб,
Икки ён маълуму эрмас ўртада маълум оғиз.
Ваҳмни юз минг гумон ичра солур мундинки бор
Хатти мавҳум ул бел, аммо нуқтайи мавҳум оғиз.
Ул алифдек қад латофат ичра бўлди бирга ўн,
Сифрдек то бўлди анинг зимнида марқум оғиз.
Дол ангаким ишқ китмони керак ишқ аҳлиға,
Ишқинг асрорида сирредур ажаб мактум оғиз.
Ваҳки, ул юзу оғиз шавқидин ўлдум, лек бор
Юзидин юз ноумиду оғзидин маҳрум оғиз.
Заҳри ҳажр оғзим тўла найлаб қилай ўпмак хаёл,
Ҳайфдурким, еткай оғзи нўшиға масмум оғиз.
Пок лафз айтурға оғзинг пок қилким, ҳайфдур
Яхши сўз боринда сургай нуктайи мазмум оғиз.
Эй Навоий, махлас истар бўлсанг эл тил, оғзидин
Назмдин ҳам тилни тийғил, насрдин ҳам юм оғиз.
221

Ул парий кўйида мен девонани банд айлангиз,
Банд-бандим зулфи занжириға пайванд айлангиз.
Халқ тарки ишқи айларга мени дилхастани,
Ўлтуруб олам элига мужиби панд айлангиз.
Телба кўнглум топсангиз, эй ёр кўйи итлари,
Тўш-тўшидин тишлабон парканд-парканд айлангиз
Бодайи ишқ асру маст этмиш мени, эй дўстлар,
Жомима афюн эзиб бир дам хирадманд айлангиз.
Йиғласам аччиғ малул ўлмоқ недур, эй хўблар,
Ҳазл учун гоҳе боқиб, сиз ҳам шакарханд айлангиз.
Ишқ баҳрида дури васл истаманг, эй аҳли дард,
Кўнглунгуз ул нақди ёди бирла хурсанд айлангиз.
Қилсангиз тасвири Лайло ҳуснин ул ойдек сизинг,
Лек Мажнунни Навоий бирла монанд айлангиз.
222

Ғам юки қилмайдурур ёлғуз мени маҳзунни кўж.
Ҳам бу юк қилмиш эди Фарҳод ила Мажнунни кўж.
Қилди чун Фарҳод ила Мажнун қадин хам, не ажаб
Юз аларча заъф ила гар қилса бу маҳзунни кўж.
Юк агар будур не Фарҳоду не Мажнуну не мен,
Рост, гар дерсен бу юк айлаб турур гардунни кўж.
Ваҳ, не юкдур буки гардун қоматин кўж айлади,
Уйлаким гардуннинг остида кўрарсен «нун»ни кўж.
Юзи маҳтобида мушкин қоши невчун кўж эрур,
Ўғрилиқ гар қилмади ул ҳиндуйи мавзунни кўж.
Эгриликка шуҳра бўлмоқ истамассен, айлама
Аҳли исён хизматида қадди бенуқсонни кўж.
Гар Навоий кўж эрур шаҳ хизматида не ажаб,
Чунки қилмиш қуллуғи Жамшиду Афридунни кўж.

AvvalgiI- qism Keyingi

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1366
2	Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1023
3	Arba’in [Alisher Navoiy] 1940
4	Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1947
5	Арбаъин [Alisher Navoiy] 753
6	Афоризмы [Alisher Navoiy] 780
7	Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 4890
8	Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 5635
9	Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 5524
10	Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2492
11	Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1876
12	Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1006
13	Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1333
14	Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 907
15	Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 922
16	Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 841
17	Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1624
18	Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 5797
19	Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3634
20	Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1602
21	Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2364
22	Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1002
23	Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
24	Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 839
25	Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 804
26	Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1215
27	Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 11748
28	Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2083
29	Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1960
30	Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1906
31	Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1802
32	Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1074
33	Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 691
34	Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 649
35	Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 656
36	Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 801
37	Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1947
38	Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1801
39	Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4638
40	Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6496
41	Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1020
42	Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5975
43	Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 794
44	Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 772
45	Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 965
46	Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1223
47	Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 803
48	Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 776
49	Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1549
50	Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2017
51	Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1671
52	Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2098
53	Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3599
54	Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 7477
55	Munojot [Alisher Navoiy] 7413
56	Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1890
57	Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 964
58	Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 838
59	Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 920
60	Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 974
61	Муножот [Alisher Navoiy] 986
62	Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 805
63	Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1145
64	Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3965
65	Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1811
66	Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1946
67	Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2340
68	Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1757
69	Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1179
70	Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2391
71	Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1561
72	Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1797
73	Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4822
74	Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 953
75	Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 964
76	Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 842
77	Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1022
78	Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 756
79	Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 868
80	Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 772
81	Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1268
82	Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1124
83	Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1075
84	Притчи [Alisher Navoiy] 931
85	Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2497
86	Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2272
87	Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1991
88	Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 959
89	Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
90	Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 883
91	Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1257
92	Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 661
93	Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10071
94	Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1498
95	Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1723
96	Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2894
97	Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2574
98	Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1684
99	Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1353
100	Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 995
101	Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1550
102	Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 775
103	Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3487
104	Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2821
105	Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 878
106	Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 843
107	Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3244
108	Вақфия [Alisher Navoiy] 800
109	Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2257
110	Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 853
111	Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 9104
112	Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2741
113	Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 4046
114	Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 808
115	Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1143

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62484
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58307
3	Gʻazallar [Nodira] 40527
4	Guliston [Sa’diy] 36752
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23375
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23215
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22338
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19610
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513