Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy]
![Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy]](http://uzsmart.ru/kutubxona/asarlar/hayrat-ul-abror-i-qism-alisher-navoiy/hayrat-ul-abror-i-qism-alisher-navoiy.jpg "Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy]")
| Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] |
| Buyuk She’riy Xazina Alisher Navoiy Nizomiy Ganjaviy va Xusrav Dehlaviy «Xamsa»lariga bir butun, yaxlit asar sifatida qaradi, oʻzbek tilida turli mavzularda mustaqil dostonlar emas, balki bir-birini gʻoyaviy-badiiy jihatdan ma’lum darajada toʻldiradigan, yaxlit bir asar deb hisoblanishi va «Xamsa» deb atalishi shart boʻlgan dostonlar majmuasini yaratishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻydi. Bunga qadar Navoiy oʻz lirik she’rlari bilan tanilgan — «Badoye’ul-bidoya» va «Navodirun-nihoya» devonlarining muallifi sifatida mashhur edi. Navoiy 42 yoshida «Xamsa»ning birinchi dostoni — «Hayratul-abror»ni yozishga kirishdi va shu yiliyoq uni tugallab, «Farhod va Shirin» dostonini boshladi. 1484 yilning boshlarida «Farhod va Shirin», shu yilning fevral'-mart oylarida «Layli va Majnun», bahor va yoz oylarida «Sab’ai sayyor», 1485 yilning oʻrtalarida «Saddi Iskandariy» dostonlari qoʻldan chiqdi. Ya’ni «Xamsa» dostonlari ustida Navoiy hammasi boʻlib ikki yil mashaqqat chekdi. Navoiy «Xamsa»sining yaratilishi oʻzbek adabiyoti va madaniyati tarihidagi eng katta voqealardan biri boʻldi. Navoiyga qadar hech kim oʻzbek tilida bunday ulkan asar yozishga jur’at eta olmagan edi. Navoiy «Xamsa»sining muhim bir xususiyati shundaki, undagi dostonlarni mustaqil asarlar sifatida oʻqish, qabul qilish ham mumkin, bir butunlikda tushunish ham. Bu dostonlarning oʻzaro bir-biriga yaqinligi, yaxlitligi, bir-birini toʻldirishi ularning eng ilgʻor gumanistik xalqparvarlik konsepsiyasi asosida yaratilgani, bu konsepsiyaning dostondan dostonga chuqurlashib borishidadir. Masalan, Navoiy dostonlarida yuzlab qahramonlarning taqdiriga duch kelamiz. Ular rang-barang syujetlar asosida yoritilgan. Bir syujet ikkinchi syujetga, bir qahramon taqdiri ikkinchisinikiga oʻxshamaydi. Lekin ularning hammasida «Xamsa»ning boshidan oxirigacha insonni uluglash, uning dardlariga achinish, xalq baxt-saodati uchun kurashish gʻoyasi yetakchilik qiladi. «Xamsa»ning birinchi dostoni «Hayratul-abror» falsafiy-didaktik xarakterga ega boʻlib, bu janr Navoiyga qadar toʻrt-besh yuz yillik, balki undan ham ortiq tarixga ega edi. Lekin Navoiy Nizomiy, Xusrav Dehlaviy izidan borib, oʻz asarida shunday muhim ijtimoiy-siyosiy, falsafiy-axloqiy masalalarni qoʻydiki, bu janrga yangidan jon kiritdi. Chunonchi, u oʻz davridagi feodal zulmni, talonchilikni, jaholatni fosh etib, bunday yaramasliklarning boshida turgan shohga qarata quyidagi satrlarni bitgan edi: Eyki, qaviy ayladi davlat qoʻlung, Zulm sori tushti va lekin yoʻlung. Zulmung emas erdi xaloyiqqa kam, Kim qiladursen oni oʻzungga ham. Zulm oʻzunga fisqdur, ey hushyor, Gum qil oni, boʻlsa senga hush yor. Chunki farah bazmiga azm aylading, Ayshu tarab azmigʻa bazm aylading. Qasrki, bazm anda muhayyo boʻlub, Ziynati firdavsi muallo boʻlub. Pardalari rishtasi el jonidin, La’liyu shingarfi ulus qonidin. Shamsasi el moli bila zarnigor, El duru la’li bila gavharnigor. Xishtini masjid buzubon kelturub, Toshini el marqadidin yetkurub. Anda tuzub masnadi shohanshahi, Ayshu tarab jomi uchun mushtahi. Taniqli sharqshunos Ye. E. Bertel's «Hayratul-a6ror»ning shu xil jihatlarini koʻzda tutib, «Nizomiy» deb atalgan monografiyasida quyidagilarni yozgan edi: «Garchi Navoiy poemasi «Mahzanul-asror»ga javob tarzida yozilgan dostonlarning koʻpchiligi singari soʻfiyona rangga ega va undagi tamsillarning syujetlari esa soʻfiy avliyolar haqidagi manoqiblardan olingan boʻlsa ham, lekin bu, deyish mumkin, Nizomiy «Mahzanul-asror»iga javob sifatida yozilib, Nizomiy dostoni uchun xarakterli boʻlgan siyosiy oʻtkirlikni saqlab qola olgan yagona asardir». Navoiy «Hayratul-abror»da shoh va uning amaldorlarini, riyokor shayxlarni, ochkoʻz feodallarni, poraxoʻr mansabdorlarni ayamay tanqid qilar ekan, ularning satirik obrazlarini chizib, she’riyatni, dostonchilikni real turmush ehtiyojlariga yaqinlashtirdi. Shu bilan birga adolatni, insonparvarlikni, mehnatsevarlikni, saxovatni, ishq va muhabbatni, halollikni, rostgoʻylikni, ma’rifatparvarlik na shunga oʻxshash boshqa insoniy fazilatlarni ulugʻlovchi satrlari bilan esa ijtimoiy-siyosiy va falsafiy tafakkur darajasiii, she’riyatning jangovarligini yanada yuqori koʻtardi. «Hayratul-abror» muqaddima qismiga oid bir necha boblardan tashqari 20 maqolat, har bir maqolatga oid 20 she’riy hikoyadan tashkil topgan boʻlib, maqolatlarning har birida Navoiy oʻz davri uchun zarur boʻlgan biror ijtimoiy-siyosiy yoki ahloqiy problemani qoʻyadi, uni oʻz davridagi hayotdan, ijtimoiy tabaqalarning ahvolidan kelib chiqib chuqur va atroflicha tahlil qiladi va unga oʻz gumanistik munosabatini bildiradi. Masalan, saxiylik haqida gap borganda (beshinchi maqolat) shoir saxiylikni va saxiy kishilarni madh etadi, ularni hech qachon xasislikka yuz oʻgirmaslikka chaqiradi. Shu bilan birga nom chiqarish uchun boylikni sochib yuborish qattiq qoralanadi: Sochmoq ovuch birla guhar ot uchun, Naqd etak birla mubohot uchun, Aql hisobidin erur bas yiroq. Buxl bu judungdin erur yaxshiroq. Navoiy hukmron sinf kishilarining hushomadgoʻyligini, ikki-yuzlamachiligini, oʻz manfaati yoʻlida har qanday pastkashlikdan qaytmasligini obrazli qilib ifodalagan: Yoyar anga supraki, ul och emas, Berur anga toʻnki, yalangʻoch emas. Ot anga tortarki, yuz ilqisi bor, Sim anga berurki, yuz ilgʻisi bor. Yuksak xulq-axloq uchun kurashgan shoir bu masalalarni xalqchillik nuqtai nazaridan yoritadi, mehnatkash xalq qarashlarini ifodalaydi, xalq va mamlakat uchun jon fido qilgan kishilarni oʻz ideali deb biladi, ularni xonalarni yoritgan shamga, olamni nurga toʻldirgan quyoshga oʻxshatadi. Kishilardagi badbinlik, yalqovlik, jaholat, maishatbozlik, mayparastlik, nosamimiylik, chaqimchilik kabi illatlarni fosh etishga ham dostonning yuzlab satrlari bagʻishlangan. Bu masalalar talqinida Navoiy tili yorqin, ifodali boʻlib, xalq jonli tiliga gʻoyat yaqin. Masalan, u yoshlarga murojaat etib: Boshni fido ayla ato qoshigʻa, Jismni qil sadqa ano boshigʻa... Tun-kunungga aylagali nur fosh, Birini oy angla, birisin quyosh, — deb yozar ekan, bu haqiqiy xalq tili, sof adabiy tilimizning iamunasidir. Navoiy «Xamsa» dostonlarini oʻz ona tilida yozish bilan oʻzbek adabiy tilini toʻla shakllantirdi, eng rivojlangan tillar darajasiga olib chiqdi, uning boyligi va rang-barangligini namoyish qildi. «Hayratul-abror» programma xarakterdagi asar boʻlib, undagi gʻoyalar keyingi dostonlarda noyob syujetlar, xilma-xil qahramonlarning yorqin obrazlari, ajoyib hikoyalar va original badiiy san’atlar orqali yanada rivojlantirildi hamda chuqurlashtirildi. «Xamsa» Navoiy ijodining choʻqqisi boʻlib, keyingi oʻzbek va boshqa turkiy xalqlar adabiyotlari taraqqiyotiga kuchli ta’sir koʻrsatdi. XV asrdan keyingi ozarbayjon, turkman, tatar, uygʻur, turk, qoraqalpoq va boshqa xalqlar she’riyatini Navoiy va uning «Xamsa»si ta’sirisiz tasavvur etish qiyin. Shu bilan birga «Xamsa» dostonlari va ulardan namunalar rus, ukrain, ozarbayjon, uygʻur, tojik, belorus, venger, nemis va boshqa tillarga tarjima qilingan. Oʻzbekistonda soʻnggi yillarda «Xamsa» dostonlarini nasriylashtirib, originalga nisbatan soddalashtirilib nashr etishga ham ahamiyat berilmoqda. Bunday ishlar oʻtmishda Umar Boqiy, Mahzun kabi adiblar tomonidan ham kilingan. Bizning davrimizda Navoiy «Xamsa»sini oʻrganish boʻyicha ham talay ishlar qilingan. Bunga Olim Sharafiddinov, Oybsk, Sadriddin Ayniy, Hamid Olimjon, Ye. E. Bertel's, V. Zohidov, L. Qayumov, P. Shamsiyev, Gʻ. Karimov, S. Mutallibov, A. Rustamov, S. Erkinov, N. Mallayev, A. Abdugʻafurov, S. Narzullayeva, B. Valixoʻjayev, T. Ahmedov kabi navoiyshunos olimlarimiz va adiblarimiz oʻz ulushlarini qoʻshdilar. Biroq «Xamsa»ni oʻrgʻanish, tadqiq etish ishlariga soʻnggi nuqtani qoʻyish mumkin emas. Chunki bu xil asarlar haqida har bir yangi avlod soʻzini aytadi va oʻz bahosini beradi. Demak, Navoiy «Xamsa»si boʻyicha ilmiy tekshirish, izlanish olib borish, faollik bilan muhokama-mulohaza yuritish, musohaba va munozaralar uyushtirish bundan buyon ham hamisha davom etadi. Navoiy oʻz «Xamsa»si bilan oʻzbek adabiyotini, jahon adabiyoti yuksakligiga koʻtardi va oʻzi ham ulugʻ dostonnavislardan Gomer, Dante, Firdavsiy, Nizomiy, Xusrav Dehlaviy, Jomiy qatoridan oʻrin oldi. A. HAYITMYeTOV,filologiya fanlari doktori, professor Hayratul-Abror (Nazm) I Bismillohir-rahmonir rahim, Rishtagʻa chekti necha durri yatim. Har dur anga javhari jondin fuzun, Qiymat aro ikki jahondin fuzun. Rishtasi xud iqdi jahon rishtasi, Dema jahon rishtasi, jon rishtasi. Ganji baqo zikriga ulkim yetib, Bu dur ila rishtani tasbih etib. Rishta emas, turfa kamandedur ul, Davlatu din saydigʻa bandedur ul. Qaysi kamand, oʻlmadi hargiz kamand, Ravzai firdavs gʻazoligʻa band Bol arigʻedurki oqar jon suyi, Yoʻq, demakim jon suyi, hayvon suyi. Ul suv yaqosida alifdin shajar, Shamrasidin ul shajar uzra samar. Yoʻqki, oʻshul rishtai gavhar baho, Ganji Ilohiygʻa erur ajdaho. Yoki bular barchasi ta’vil erur, Arshi muallo aro qandil erur. Balki bu qandil aro aylab ayon, Bogʻi ahad foxtasi oshyon. Yoʻqki, erur mahzani vahdatqa yoʻl, Yoʻlu ne yoʻl, asru yaqin yoʻldur ul. Lekin erur ham qatigʻu ham mahuf, Oʻylaki ojizdurur ondin vuquf. Qilgʻuchi bu bodiya qat’igʻa mayl, Ahli qabulu rad erur ikki xayl. Azmigʻa chun qoʻydi qadam ahli rad, Rahbari tavfiqdin oʻlmay madad. «Bo»si ibodin urar avval salo, «Yo»ki degay lo ne boʻlur juz balo. «Sin»i nahang arqosining arrasi, Yuz kemaning ofati har parrasi. «Sin» bila «mim»i yoʻlida koʻp humum, Yoʻli humum aningu yeli samum. «Mim»i yiloni damidin oʻt sochib, Yoʻl boshida yotibon ogʻzin ochib, Uch «alif», uch «lom»i solib rustaxez, Olti jihatdin chekibon tigʻi tez. «He»lar uchi qatl ishida tez oʻlub. Rumh uchidek har bin xunrez oʻlub. «Re»larikim zohir etib iqtiron, Fosh oʻlub ondin zarari begaron. «He»si xalok etgali qullobvash, Mahlaka qalbi aro qullobkash. «Nun» chekib el sahmi uchun yosini, Balki baqo zar’i uchun dosini «Yo»si muxolif son harfi nido, Ya’ni, et ollimda hayoting fido. Nuqtalari ul yoʻl aro toshlar, Toshlar oʻlmayki, kesuk boshlar. «Mim»lar anda girih uzra girih, Jazmlar anda zirih uzra zirih. Har son «tashdid» taaddud bila, Zohir oʻlub elga tashaddud bila. Har negakim noziri maqsud oʻlub, Ahli nazar koʻziga mardud oʻlub. Lek qachon qat’igʻa ahli qabul, Azm qilib aylasa ul yon nuzul, «Bo»si burun «bo»i bashorat durur Shamrasi kirmakka ishorat durur. «Sin»i salomat yoʻlining zinasi, Balki saodat yuzi oinasi. «Mim»i ochib manzili maqsadgʻa yoʻl, Balki bu manzil aro sarchashma ul. Har «alif»ikim yeridur jon aro, Sham’ oʻlub ul toza shabiston aro. «Lom»lari borcha livoyi zafar, Berib anga jilva havoyi zafar. «Ho»si xuviyatni qilib jilvagah, «Lom»i bila qoyili «Al-mulku lah». Ravzai jannatgʻa eshik «ro»lari, Gʻunchai vahdatgʻa beshik «xo» lari. «Mim»ki «nun»din qilibon intiho, Jongʻa qoʻyub minnati bemuntaho. «Yo» bila «mim»i qilib izhori yam Aylagali gʻarqai bahri karam. Nuqtau tashdid anga chaqmoqu tosh, Qilmoq uchun partav «alif» sham’i fosh. Jazmi solib tavq koʻngul boʻynigʻa, Nuqta baqo durrini jon qoʻynigʻa. Ham harakotidin ionat yetib, Etgali maqsudqa taxrik etib. Ham sakanoti qilib ifsho sukun, Anda tavaqqufqa boʻlub rahnamun. Soyiri chun poʻyagʻa gomin ochib, Gardidin atrofigʻa jonlar sochib. Bosh-ayogʻi boshtin-ayoq jon boʻlub, Boshdin-ayogʻ jon neki, jonon boʻlub. Azmida ul qavmgʻa dogʻ uzra dogʻ, Qat’ida bu xaylgʻa bogʻ uzra bogʻ. Hikmati ul qahr aro, bu lutf aro, Ushbuki toʻlgʻay ikki mehmonsaro. To agar oʻt solsa jaloliyati, Lutf ila urgʻay suv jamoliyati. Istabon, ey xasta Navoiy, navo, Boʻyla safargʻa qilur ersang havo. Yoʻl yomonu yaxshisidin yema gʻam, Bismilloh, degilu qoʻygʻil qadam. «Xayru sanoin limufizil-karam», Kim karamidin erur el muhtaram. II Ul xoliq hamdikim, mahluqot tasvirigʻa aning qalami sun’i chehrakushodurur va masnuot tahririgʻa aning xomai hikmati jamolafzo va har koʻngul gʻunchasigʻa bir husn guli sori aning silsilai shavqidin vobastaliq va har koʻz axtarigʻa bir qosh hiloli sori aning rishtai muhabbatidin payvastaliq Hamd angakim vojibi bizzot erur, Homid aning zotigʻa zarrot erur. Vahdati zotigʻa quyoshdek tonuq, Zarradin afzunu quyoshdin yoruq. Jism sipehrini masir etguchi, Ruh quyoshini munir etguchi. Gulshani firuzani chekkan baland, Gullaridin mehrni guldastaband. Har sori anjum gulikim ochilib, Koʻkka bu guldastasidin sochilib. Mintaqa birla falaki lojuvard, Sun’i bisotida iki taxta nard. Solmoq uchun toqi sipehr ichra shayn, Oyyu quyoshdin qilibon ka’batayn. Taxta kelib charxi munaqqash anga, Burj hisobidin iki shash anga. Tun kun ila muxra namudorliq, Anjum ila taxta sadafkorliq. Dahrda har naqshi savobu qusur, Borchasi bu narddin aylab zuhur. Koʻrguzubon naqshi xasisu sharif, Misli qazovu qadar ikki harif. Chun ochibon subh uzori gulin, Zulf etib ul yuz uza tun sunbulin. Ul yuz oʻlub dahrgʻa kofurbez, Ustida ul zulf boʻlub mushkrez. Oqu qaro uzra berib ishtihor, Mushk ila kofurini laylu nahor. Chun yasabon hujrai tori dimogʻ, Aqldin ul hujrada yoqib charogʻ. Rishta anga tori inoyat boʻlub, Shu’la anga nuri hidoyat boʻlub. Andin olib nur koʻngul maskani, Lek oʻchurub ishq yelidin ani. Ishq yelin yetkurubon tundu tez, Aql alochugʻin etib rez-rez. Ham uchurib zuhdu vara’ xirmanin, Ham sovurub sabru sukun maskanin. Bogʻi xirad naxlini xoshok etib, Bahri balo mavjini koʻlok etib. Dardu balo oʻtini tez aylabon, Tez nekim, charxsitez aylabon, Vasl sahobin chu qilib qatrabor, Aylabon ul oʻtgʻa sukun oshkor. Husn quyoshin qilib ofoqsoʻz, Partavini ayladi olamfuroʻz. Dema quyosh, ravzai rizvon degil, Ravza ichinda guli xandon degil. Jilvasi jon gulshani oroyishi, Koʻrmagi mahzun koʻngul osoyishi. Zotigʻa juz lutfu safo bermayin, Lekin anga boʻyi vafo bermayin. Ul chu vafo rangidin ozod oʻlub, Ahli vafo jonigʻa bedod oʻlub. Kimga vafodin beribon choshni, Bir nafas olmay koʻzidin yoshni. Kimki ishi gʻayri vafo qilmayin, Bahra anga gʻayri jafo qilmayin. Ishqni jon rishtasigʻa band etib, Vasl koʻngul torigʻa payvand etib. Vodiyi hajr ichra solib koʻp xatar, Xoru giyohini qilib nishtar, Lolasini shu’lai oh aylabon, Sabzasini zahrgiyoh aylabon. Lola bila sabzasi bu nav’ bum, Eli emas mumkin aning juz samum. Ul el emasdur bu biyobon oʻti, Bil bu biyobon oʻti - xijron oʻti. Kimniki bu shu’la bila kuydurub, Koʻkka hamul el kulini sovurub. Kimni kul aylab bu samumi balo, Dardu balo koʻzgusi topib jilo. Chun solib ul koʻzgu aro tobu nur, Ishq yuziga berib andin zuhur. Doirani juz bu sifat tuzmayin, Silsilani bir-biridin uzmayin. Bir-biriga boʻyla tuzub marxala. Silsilagʻa bogʻlanibon silsila. Ayladi sokin kurai xokni, Soyir etib davrai aflokni. Toki muxit oʻrnigʻa aflok erur, Markazi oning kurai xok erur. Lutfi bila borchagʻa mavjudluq, Qahridin-oʻq boʻlgʻusi nobudluq. III - Avvalgʻi Munojot Haqning avvaliyatidakim, xirad anga soniy bilmas, balki avval va oxir eli sano desalar anga loyiqi soniy topilmas va mumkinot gulshanidagʻi gullarning adam shabistonidin vujud gulistonigʻa kelmagining sifati va koinot bozoridagʻi durlarning xafo sahobidin zuhur daryosiga tushganining ma’rifati Ey sanga mabda’da abaddek azal, Zoti qadiming abadiy lam’yazal. Ne boʻlub avvalda bidoyat sanga, Ne kelib oxirda nihoyat sanga. Avval oʻzung, oxiru mobayn oʻzung, Borchagʻa Xoliq, borigʻa ayn oʻzung. Andaki bor erdi nihon bu jahon, Balki nihon dogʻi jahondek nihon. Ne sochibon kun yuzi bargi suman, Ne kechaning turrasi mushki Xoʻtan. Ne ochibon koʻkda shafaq lolalar, Ne yogʻib anjumdin anga jolalar. Ne yeru ne yer yuzida bir kishi, Ne koʻku ne gʻayri sitam yer ishi. Husn oʻti xangomafuroʻz oʻlmayin, Ishq eliga moyai soʻz oʻlmayin. Yorumayin sham’ ila koshonae, Kuymay aning ishqida parvonae. Jilvai noz aylamayin gul hanuz, Zamzama chekmay anga bulbul hanuz. Demaki nargis koʻzi masti xarob, Balki adam gulshanida masti xob. Xum boshi mugʻ dayrida ochilmayin, Ahli vara’ xirqa garav qilmayin. Ishva bila mugʻbachai mayfurush, Zuhd elini aylamayin durdnoʻsh. Koʻrguzub oromu sukun bahri zot, Mavj ayon aylamayin mumkinot. Sen edingu bas, yana mavjud yoʻq, Jilva qilib oʻzungga oʻz husnung-oʻq. Mazhar oʻlub husnungga mir’oti gʻayb, Jilva qilib anda xayoloti gʻayb. Nozir oʻzung erdingu manzur oʻzung, Ishqinga xush, husnunga magʻrur oʻzung. Birlik ediyu adacle yoʻq edi, Birdin oʻzga ahade yoʻq edi. Yoʻq edi xud ilminga ijmoli zot, Monii tafsili shuyunu sifot. Lek oʻshul chehrai ushshoqsoʻz, Kim anga har lam’adur ofoqsoʻz, Qildi mazohirda xayoli zuhur, Topqali ul husn kamoli zuhur. Jilvai husnunggʻa chu yoʻq erdi had, Koʻzgu kerak boʻldi anga beadad. Ochti bu gulshanniki rangin erur, Har gul anga oyinai Chin erur. Jilvai husn oʻlgʻali zohir anga, Boʻldi bu mir’ot mazohir anga. Vosita bu erdiki qilding tamom, Koʻkni toʻquz lavhai oyinafom. Boʻldi safo vajhida har axtare Koʻzgu kibi husnung uchun mazhare. Mehr yuzin oyinarang aylading, Yuzda kusufin anga zang aylading. Koʻkni qilib safhai minu kibi, Aylading ul safhani koʻzgu kibi. Bogʻchasin dahrning etting nazix, Panjarasi boʻldi musaddas girih. Sun’ung etib konni mulamma’guhar, Hukmung etib togʻni murassa’kamar. Topti yogʻin rishtasi chun bahri sof, El iligin qilding anga xullabof. Yel bila chirmashturubon tiyra gard, Charxdek etting ani getinavard. Muncha gʻaroyibki misol aylading, Borchani mir’oti jamol aylading. Ganjing aro naqd farovon edi, Lek boridin gʻaraz inson edi. Turfa kalominggʻa dogʻi komil ul, Sirri nihoninggʻa dogʻi xomil ul. Koʻngliga qilding chu yaqin ganji qism, Jismini ul ganjga qilding tilism. «Karramano» keldi manoqib anga, «Ahsani taqvim» munosib anga. Ma’rifating kim qila olmay sifat, Qilding ani orifi ul ma’rifat. Ilmigʻa har zotni xayl aylading, Zotigʻa olamni tufayl aylading. Yo Rab, oʻshul ganjki mahram anga, Kimsa emastur, magar odam anga. Ayla Navoiyni burun odamiy, Kim boʻla olgʻay bu haram mahrami. Onchaki rozinggʻa amin qil ani, Harne qilursen yana sen bil ani. IV - Ikkinchi Munojot Mahluqot zebolarining jilvai zuhuridakim, xoliqi ashyo azamati dargohigʻa ondin sude etmas va mavjudot ra’nolarining hodisai futuridakim, vohidi dono jabaruti borgohigʻa kimsa andin ziyonbude tasavvur etmas Ey bori mavjudgʻa sendin vujud, Balki vujud ahligʻa fayyozi jud. Katmi adamdin neki mayjud oʻlub, Sojid oʻlub, sen anga masjud oʻlub. Kimki boshi sajdada - masjudisen, Kimki yuzi qiblada - ma’budisen. Munchaki aflok sabuksang erur, Yo kurai xok kuxanlang erur. Sendin alar junbishu oromi ham, Oʻylaki, ijodi ham, e’domi ham, Gunbadi mino bila toqi sipehr, Kim anga sham’ anjum erur, shamsa - mehr. Darkida qosir boʻlubon xislari, Chun koʻrubon aql muhandislari. Boʻlmadi yuz onchagʻa me’morliq, San’ating ustodigʻa dushvorliq. Yo desang ul vaz’gʻa yetsun xalal, Qahringa bordur bu xalal filmasal. Tund el ollinda ovuch xokdek, Ildirim oʻrtasuda xoshokdek.. Sarsari qahring chu boʻlub koʻhkan, Togʻ bulut yangligʻ boʻlub na’razan. Sovrulubon koʻk bir etak kul kibi, Qoʻzgʻalib anjum bit ovuch gul kibi, Mayl adam dashtigʻa aylab Zuxal, Par butub egnida nechukkim jual. Qat’ hayotin koʻrubon Mushtari, Taxtau tobuti boʻlub minbari, Tez etibon qatligʻa Bahrom tigʻ, Tortibon oʻz holigʻa har dam dangʻ. Boʻyla qaro kun aro mehri munir, Tiyra boʻlub oʻylaki bir qursi qir. Zuxra ushotib daf ila changini, Navxa koʻkida tuzub ohangini. Tiyr iligida ne qalam, ne raqam, Balki raqam oyati «Jaffal-qalam». Ahli adam shomigʻa zulmatfizoy, Taxti shioi abadiy ichra oy. Oʻt chekibon shu’lai bebokni, Churkabon anjum bila aflokni. El koʻk ila yerni taboh aylabon, Oʻylaki mazlumlar oh aylabon. Bahrgʻa bir valvalau iztirob, Kim tegib axtar yuziga har hubob. Yer qoʻpub oʻrnidin oʻlub hamlagard, Kim itib anda falaki lojuvard. Odami ul damda aningdek adam, Kim bu dam odamda vafou karam. Yer tutubon avju falak tah tushub, Gah bu chiqib yuqori, ul gah tushub. Oʻt qilibon bahrda gʻavvosliq, Togʻ etibon charx uzra raqqosliq. Charx misosida bulutdek gʻirev, Devzada oʻylaki koʻrganda dev. Togʻu falaklarda taroqo-taroq, Borcha taroqida ayon alfiroq. Bir necha dam borchagʻa bu rustaxez, Toki fano sarsari esguncha tez. Ul chu esib toza va gar xud kuxun, Bir dam aro «kona kaan lam yakun», Tengri qolib boqiyu dayyor yoʻq, Yor muabbad boʻlub agʻyor yoʻq, Arzu falak yoʻqidinu boridin, Borchaning ixfosiyu izhoridin. Ne azamat ichra anga sud oʻlub, Ne jabarutigʻa ziyonbud oʻlub. Soʻz «Limanil-mulk» oʻlub ul dam anga, Kim angadur mulk musallam anga. Yo Rab, agar yetsam oʻshul kunga jazm, Yoki burun aylasam ul yongʻa azm, Ul nafas imon manga hamroh qil, Koʻnglum aro maxvi sivalloh qil. Rahmati omingni nisor et manga, Lutfi amiyming manga yor et manga. V - Uchunchi Munojot Ul ma’nidakim, olam va odamni vujud koshonasidin adam faromushxonasigʻa solmoq vujudi mutlaqdin oʻzga vujud tutmas va bu ma’nini vujud ahli andin oʻzga vujudqa mutlaqo yovutmas va isyon zulmatida ayoqdin tushganlarga xulosai olam shafoati dastgir durur va ul shaft’-shafoat qilgʻonlargʻa xoliqi olam va odam shafoatpazir Ey qilibon qahr ila lutfung shior, Borni yoʻq aylamaku yoʻqni bor. Yoʻq edilar har neki - bor aylading, Fahmu xirad borigʻa yor aylading. Ham toʻquz aflokni chekting rafe’, Ham kurai xokni yoyding vase’. Gar falakiyotu anosir durur, Borcha saminqadr javohir durur. Koniyu hayvoni, agar xud nabot, Har bin bir gavrian oiiy shot. Borchasini garchi latif aylading, Borchadin insonni sharif aylading. Qatragʻacha qulzumi zaxxordin, Zarragʻacha shamsai zarkordin. Oni munga, muni anga band etib, Bir-biriga borchani payvand etib. Vositalar boʻldi ayon toʻ-batoʻ, Bir-biriga bogʻlanibon moʻ-bamoʻ. To tikilib ushbu biyik borgoh, Boʻldi muxayyo bu ulugʻ korgoh. Oncha boʻlub vus’atu oroyishi, Kim sari moʻ yoʻq yana gunjoyishi. Borchasini buzmoq agar istasang, Boshtin-oyoq zeru zabar istasang, Garchi erur aql haroson base, Ul dogʻi ollingdadur oson base. Chun qilibon qudrating izhorini, Birisining qoʻymagʻung osorini. Emdiki junbushqa kelib bahri jud, Zohir etarsen chu adamdin vujud, Kimki hisob aylasalar mavtidin, Ming yilu oʻn ming yil oʻtub favtidin. Qolabining daftari ajzo boʻlub, Juzvlari loyatajazzo boʻlub. Zohir oʻlur «bu’sira mo fil-qubur», Jilva qilur «hussila mo fis-sudur». «Yavmaizin mo xalaqallohu fih», «Yavma yafirrul-mar’u min axih». Ne kun oʻshul ohu nadomat kuni, Oxu nadomat ne, qiyomat kuni. Avvalu oxir eli zoru asir, Har bir oʻz ahvoligʻa tortib nafir. Bu chekib oʻz dardi uchun voy-voy, Yigʻlab ul oʻz mehnatigʻa xoy-xoy. Qaysi figʻonkim jazai maxshar ul, Qaysi yigʻikim fazai akbar ul. Nomalar el olligʻa parron boʻlub, Koʻrmagidin el yuragi qon boʻlub, Borchasi isyon bila badxoʻyluq, Badxoʻyluq yoʻqki, siyaxroʻyluq. Qizgʻa ano boqmay, oʻgʻulgʻa ato, Borchasining ogʻzida «Vohasrato!» Har sori jurm ahli guruho-guruh, Yukianibon jurmlari koʻh-koʻh. Har bin bir hay’ati xoyil bila, Bogʻlanib agʻlolu salosil bila. Ham tomugʻ oʻti solibon rustaxez, Koʻrmagidin el soʻngagi rez-rez. Ham guli firdavs boʻlub jilvagar, Hasrati doʻzax oʻtidin ham batar. Kun qizigʻidin qilibon magʻz joʻsh, Koʻkka chekib ahli qiyomat xuroʻsh. Koʻpruk oʻlub oʻylaki tori xayol, Lek xayoleki ul oʻlgʻay mahol. Kuchlanibon panjau bozuyi adl, Asrabon oyini tarozuyi adl. Hokimi odil boʻlubon xukmron, «Doma laxul-mulk, va laxul-xukmu shon». Avj tutub shu’lai jabborliq, Mavj urub lujjai qaxxorliq. Ham mutafakkir boʻlubon avliyo, Ham mutaxayyir qolibon anbiyo. Gʻayri nabiyi arabiy ul nafas, Kim boʻlubon xalq shafiiyu bas. Goh Sirot ustigacha roʻy urub, Lahzai mezongʻa taku poʻy urub. Solibon ogʻziga biyik himmati, Zamzamai «ummati vo ummati!». Yoʻqki hamin ummati gumrpxni, Balki tilab mo xalaqallohni. Harne tamannoki rasul aylabon, Borchasini Tengri qabul aylabon. Boʻlsa ne maqsudgʻa mayli aning, Haqdin oʻlub barcha tufayli aning. Yo Rab, aning xaqqiki qilding nasib, Martabaekim sanga boʻldi xabib, Kim bu sifat anjumani gʻam aro, Gʻam demayin, majmai motam aro, Kim ani olamgʻa shafe’ aylagung, Soʻziga lutfungni mute’ aylagung. Boigʻusi jurm ahlini istar zamon, Istamagiyu karaming tav’amon. Ummatidin kelsa bir ul nav’ xayl, Kim borigʻa boʻlsa jazo chohu vayl. Umrida kelmay biridin bir amal, Gʻayri xatoeki, topib din xalal. Jonlari andux oʻtidin gʻam aro, Yuzlari isyon tutunidin qaro. Istasa ul qavm xalosini ham, Koʻziga uchrat meni osiyni ham. VI - Toʻrtunchi Munojot Karam daryosi vasfidakim, inoyat nasimidin mavjgʻa kirsa, isyon xasu xoshokin qirogʻlargʻa iturur va koʻhi gunohdin langar solgʻonlarning garonjonliq kemasin bir pari kohdek maqsud sohiligʻa etkurur Ey karaming ollida koʻhi gunoh, Elga uchub oʻylaki bir parri koh. Nechaki jam’ oʻlsa somon koʻh-koʻh, El qoshida anga ne boʻlgʻay shukuh. Jumla jahon ahli xato qilsalar, Jurm bilan noma qaro qilsalar, Nomani oq aylamak oson sanga, Kim yoʻq oʻshul amrda nuqson sanga. Tunki tuzub shu’bada xangomasin, Qildi qaro ahli jahon nomasin. Lutf quyoshigʻa chu berding zuhur, Mehr ila qilding bori zulmatni nur. Chun saname ayladi el kinidan, Gulni nihon sunbuli mushkinidin. Elni qilib chobuki burqa’raboy, Kecha savodida ayon qilding oy. Afv charogʻi qachon oʻlgʻay yoruq, Qilmasa isyon tuni osiy yozuq? Jurm oʻtigʻa boʻlmasa gar shu’la tez, Abri karam qayda boʻlur qatrarez? Qilmasa oluda etak xirqapoʻsh, Hojat emas bahri inoyatqa joʻsh. Yiqmasa may aylabon elni asir, Lutf iligi kimga boʻlur dastgir? Zuhd ila qavmeki vara’ qildilar, Qilgʻon uchun muzd tama’ qildilar. Har amalekim kishi xayr aylagay, Komi bukim ravzada sayr aylagay. Aylamagan may bila oluda lab, Tongla qilur bodai kavsar talab, Munda jamil istamagan hech kas, Anda qilur hur jamolin havas. Goʻshai vayronani qilgʻon panoh, Qasri murassa’ tilar oromgoh. Har kishi bir qat’i tamattu’ qilur, Muzdini yuz oncha tavaqqu’ qilur. Ahli vara’ gar bori muzd olsalar, Nomasiyah xayl boqib qolsalar, Aylamaging afvi xato bas qani? Bahri karam birla ato bas qani? Lutfu karam bahri labolab turub, Bir necha labtashnaning ogʻzi qurub. Barchalarin tashnalab oʻlturmaging, "Yo bu tengiz tegrasidin surmaging, Mumkin erurmu yekin oyo bu ish? Aylagasen sen har ish, illo bu ish! Har kishi osiyu gunahkorroq, Afv ila rahmaiqa sazovorroq. Ahli vara’ ajri boʻlub gar bihisht, Kuysa tomugʻ oʻtigʻa isyonsirisht. Ul topibon ravzani yetsa farogʻ, Doʻzax aro boʻlsa munga dardu dogʻ. Lutfu karam ganjini netkung durur? Kimga atoyu karam yetkung durur? Bir necha muhtoju asiru gado, Yuzlari silliyi gunahdin qaro, Qoytsa xoni niamingdin sening, Hosho, lutfu karamingdin sening! Xon anga yoygʻilki erur mushtaxi, Toʻq emas, ar esa boʻlur mumtali. Oʻtsa qurub qolgʻon ekindin bulut Bahr uza yo asradi yo yogʻdi tut. Ansab anga luqmaki, ul och erur, Avli anga toʻnki, yalangoch erur. Bu bori afsonai behudadur, Kimki sen ummidisen - osudadur. Yo Rab, urarda karaming bahri joʻsh, Cheksalar ul xayl figʻonu xuroʻsh. Garchi gunaxning hadu poyoni yoʻq, Aylamasang rahm ham imkoni yoʻq. Chun chekibon lutf saropardasin, Kechsang alar kardau nokardasin. Boʻlsa navo birla bori muhtaram, Aylama mahrum Navoiyni ham. Ermas anga xur ila jannat havas, Sen anga boʻlgʻilki, anga ushbu bas. VII - Avvalgʻi Na’t Ul hazratning nuri qidamiyatidakim zot bahrining avvalgʻi junbushida ul durri bebaxo lam’asi xafo rishtasin uzdi va ul gavxari yakto ashi’asi lam’a koʻrguzdi va durjdin durjgʻa intiqol etti to Safiyullohdin Abdullohgʻa etti Ey qilibon lam’ai nurung zuhur, Andaki ne soya bor erdi, ne nur. Nurunga tob ikki jahondin burun, Harne yoʻq ondin burun, ondin burun. Zoviyai jismgʻa har zotdin, Ruh yoqib sham’ bu mishkotdin. Topti azal subhi chu bazming charogʻ, Ne tong agar yorusa yuz ming charogʻ. Boʻldi sanga Odam sabqatnamo, Avval oʻgʻul, soʻngra gar oʻlsa ato. Naslida har kim anga payvand oʻlub, Borchasi farzandinga farzand oʻlub. Kimki munga da’viyi hujjat yetar, «Kuntu nabiyyan» anga hujjat yetar. Oʻzga dalil istasa tab’i saqim, Basdurur Odamda «alif», «dol»u «mini». Borchasi Ahmadda topib izzu shon, Oʻgʻlida uch harf atodin nishon. «Ho»i muhabbat anga-oʻqdur nasib, Kim seni haq dedi oʻziga habib. Har neki haq vajhi aro mubham ul, Zohir yetib yuzda habibi hamul. Shohid yetib chehra bu koʻzgu anga, Ul ne qilib, koʻrguzubon bu anga. Ayladi chun odami xoki zuhur, Soldi anga partavin ul pok nur. Nur dema, boriqai sarmadiy, Boriqa yoʻq, sha’shaai Ahmadiy. Boʻldi chu Odamda bu partav nihon, Anda nihon, lek yuzida ayon. Egniga yopildi davoji sharaf, Qildi makon boshigʻa toji sharaf. Taxti risolat uza shoh oʻldi ul, Xayli maloyikka panoh oʻldi ul. Istadi Havvo bila chun ittisol, Ayladi Havvogʻa bu nur intiqol. Poku jamil ayladi Havvo yuzin, Oʻylaki haq nartavi havro yuzin. Shisqa chun boʻldi yana muntaqil, Oyni qilur yerdi yuzi munfail. Rishtasidin chun bu guhar boʻldi kam, Bir sadaf oʻldi yana gavharshikam. To atodin ato, anodin ano, Bir ano kim yoʻq edi andoq yano. Boʻldi risolat durining mahzani, Balki nubuvvat gulining gulshani. Boʻlgʻach-oʻq ul durgʻa sadaf pardapoʻsh, Tushti jahon bahrigʻa joʻshu xuroʻsh. Emdiki raf etti yuzidin niqob, Tugʻmadi andoq yana bir oftob. Gʻam tunini nursirisht ayladi, Yer yuzini bogʻi bixisht ayladi. VIII - Ikkinchi Na’t Aning navras niholi jahon gulshanin sarsabz qilib, qirq yilgʻacha andin hayo va adab gullari ochilib, andin soʻngra nubuvvat mevasi bergani, dogʻi shox va bargin sidra shoxidin oʻtkarib, ikki olam ahlining soyai rahmatigʻa kirgani Ey koʻrunub gʻurra kibi tiflzod, Tifli raxing charxi qadimiynihod. Insu malak joniyu jononasi, Ikki jahon gavhari yakdonasi. Mahd sanga lavhai firuzarang, Kim harakatdin anga boʻlmay darang. Sen kibi bu gulshan aro toza vard, Umrida koʻrmay falaki solxoʻrd. Surat aro tifl, vale aqli kul, Qavlung aro gʻayri yali lam-yaqul. Axtaring ul tunki, tulu’ aylabon, Charx salomigʻa ruku’ aylabon. Kufr biyik togʻigʻa solib shikast, Yerga boʻlub past butu butparast. Makkada din ahligʻa muknat boʻlub, Uzzo ila Lotqa uzlat boʻlub Muxtalif ahvol oʻlub ahli quraysh, Ba’zi oʻlub gʻamzada, ba’zida aysh. Gar otadin yoʻq esa bahrang ne tong, Odam oʻgʻul boʻlsa, kim oʻlgʻay otong? Gavhari zotinggʻa sadafsiz ne bim, Itti sadaf, chiqti chu durri yatim. Durgʻa sharaf bor oʻzining zotidin, Tong yoʻq anga or sadaf otidin. Garchiki ming dur chiqorur bir sadaf, Bir dur ila ming sadaf aylar sharaf. Itsa qalam qayda gʻam oʻldi sanga, Chunki jahon yakqalam oʻldi sanga. Xattinga bosh qoʻydi Ajam to Arab, Tutmasang ilginga qalam ne ajab. Oʻpmadi ilgingni chu nolon qalam, Motamiy aylabtur oni bu alam. Kim yuzin aylab qaro gʻamnok erur, Shaqqi emaskim, yoqosi chok erur. Tutmogʻoning andin edi xomani, Kim ul yetibdur qaro koʻp nomani. Noma qaro qilgʻali boʻldik sare’, Nomasiyahlargʻa chu sen-sen shafe’. Ey yovumay nomagʻa xomang sening, Xoma yoʻqu haq sori nomang sening. Haq azaliy rahmati jovidi sen, Noma qaro qilgʻon yel ummidi sen. Kimki amal nomasin aylab qaro, Sen kirib oning qaro joni aro. Kimniki gumrah qilibon tolii, Jodai shar’ing oʻlub shorii. Zulmati kufr ulki boʻlub jam’ anga, Har «alif» isloming ar6 sham’ anga. Barcha milalgʻa chu yurab himmating, «Lom» ila «te» din lat urub millating. Lotki andin edi dinga balo, Sen ushotib poyasini boʻldi lo Kufr yeliga ulki bor yerdi Manot, Boʻynini sen sindurubon boʻldi mot. Kufr boshin kesting yetib qahr fosh, Boshigʻa far qolmadi, jismigʻa bosh. Xasta Navoiy sori nazzora qil, Kufr anoniyatigʻa chora qil. Et bu inoyat bila hosil ani, Zumrai islom aro doxil ani. X - Toʻrtunchi Na’t Ul risolat sipehrining rif’atida va barcha olamni sipehrdek ixota qilgʻon qudratida va ashobi bobidakim har biriga ul sipehrda bir kavkabi raxshandaliq sodiq dururki, «Ashobi kan-nujum» bu mazmungʻa notiqdurur. Ey nafasing moyai e’joz oʻlub, Ruhi qudus nutqunga hamroz oʻlub. Gohi takallum sanga mu’jiz kalom, Nazmi kaloming bori mu’jiz nizom, Nukta fasohatda munaqqax sanga, Shohidi da’vo: «Ana afsah» sanga. Sixxati xukm ichra hadising saxix, Arzi fasohatda kaloming fasix. Nutq aro chun zohir oʻlub mu’jizing, Ahli fasohat boʻlubon ojizing. Zoting oʻlub bahri javohirnishon, Soʻz aro bahring kafi gavharfishon. Kaf neki, bahre boʻlub ul panj shox, Etti hubob ul suvgʻa bu yetti kox. Xamsa salotinggʻa chu navbat boʻlub, Panjai islomgʻa quvvat boʻlub. Kufr qoʻlu panjasini ranja bil. Bois aning ranjigʻa bu panja bil. Faqr aro ul panja qabul etti ranj, Lek haqiqatda erur panj ganj. Panjai islom chu maxkam solib, Kufr yeti qoʻrgʻonidin xums olib. Dema ilik, tigʻeki bir bormogʻi, Oyni iki boʻldi ishorat chogʻi. Tong emas ar ul kafi mu’jiznamoy, Qilgʻach ishorat iki ayrilsa oy. Noqasi er uzra chu raftor etib, Har izi «Shaqqal-qamar» izhor etib. Amri etib naxl qadin xush xirom, Oʻylaki qilgʻay buti sarkash xirom. Xasmidin oʻlgʻonda anga parda gʻor, Ogʻzida oʻrgamchi boʻlub pardador. Aylamasun deb el ila parda sayr, Bayzasidin tugma toqib anda tayr, Pardasi jon rishtasidin tor oʻlub, Tugmalari gavhari shahvor oʻlub. Qoʻydi chu ul dom ila ill dona gʻor, Koʻrki ne davlat qushin etti shikor. Gʻorda yori bila ul tezhush, Togʻ ichida oʻylaki oltun-kumush. Kufr chu e’loyi livo aylabon, Nusrat uchun dingʻa duo aylabon. Kim iki tandin birin et tojvar, Biri Abu Jahlu birisi Umar. Qismati avvalgʻining oʻldi azob, Boʻldi ikinchida duo mustajob. Buki kalomulloh angadur nasib, Kim yoʻq anga mu’jiza andin gʻarib. Sura dema, «qof» ila «nun» yoki «sod», Ya’nikim har harfigʻa oning savod. Sunbulidek borcha parishon edi, Jomi’ anga jomii Qur’on edi. Makkani chun qildi judo dayrdin, Tigʻ suyi birla yudi gʻayrdin. Boʻldi vale manzaradin butfikan, Soʻngra nabi Haq evida butshikan. Na’lini gar toji sharaf qildi Arsh, Qildi Ali na’ligʻa egnini farsh. Ruh edi ul bahri nubuvvat duri, Toʻrt rafiqi tanining unsuri. Naqdi kiromiy ulu tojir anga, Vodiyi xijratda muxojir anga. Dingʻa yetib raxna chu kuffordin, Saddigʻa nusrat koʻrub ansordin. Ahliyu avlodiyu atboigʻa, Oliyu axfodiyu ash’yoigʻa Tengri taolo karamidin qarin, Yuz tuxafi "Rahmat ila yavmid-din". XI - Beshinchi Na’t Me’roj kechasi ta’rifidakim, karimai: «Subhonallaziy asro» anga musaddaq durur va «biabdihi laylan minal-masjidil haromi ilal masjidil-akso» aning subutigʻa ikki guvohi sodiq Bir kecha zulmatqa qolib koinot, Mehr nihon oʻylaki aynul-hayot. Garchiki ul chashma nazardin qochib, Xizr koʻk uzra qatarotin sochib. Tun qilibon gardini anbarsirisht, Butratibon yerga nasimi bixisht. Yer kuraviy shakl ila mijmar boʻlub, Kecha savodi anga anbar boʻlub. Oʻt kibi yer mijmari ostida mehr, Yopib etak mijmara uzra sipehr. Yogʻibon oromu sukun yogʻini, Past qilib hodisa tufrogʻini. Bu kecha ul sarvi gulistoni uns, Ravshan etib sham’i shabistoni uns. Vasl xayolidin etib koʻngli joʻsh, Bahrdek ul joʻsh ila aylab xurush, Kim yetib ul soyiri ulviy maqom, Ilgida bir toyiri ulviy xirom. Poʻyada koʻk sayricha orom anga, Yerdin oʻlub koʻkkacha bir gom anga. Qosidi qudsiy chu salom aylabon, Haq soridin arzi payom aylabon. Debkim, ayo mahzani asrori shavq, Haqdin erur vaslingga izhori shavq. Chunki nabiy mujdai jonon topib, Mujdai jonon chu topib jon topib. Payki ani qoʻldabon otlondurub, Raxshini kelgan sori-oʻq yondurub. Soyir oʻlub rokibi farruxjamol, Toyir oʻlub markabi farxundafol. Gardi bila borai sur’atnamo, Etkurubon aql koʻziga amo. Ul maxi shabgard boʻlub jilvasoz, Jilvagahi borcha shabistoni roz. Chun yetibon koʻk son tavsan anga, Oy boʻlubon oʻtgali ravzan anga. Tiyri qalamzan chu topib ul sharaf, Buqalamunlugʻni qilib bartaraf. Zuxra tarab barbatini soz etib, Zamzamai taxniyat ogʻoz etib. Soyasidin mehr chiqarmay jamol, Taxti shuoʻ ichra nechukkim hilol. Mehrida Bahromki yakroʻ boʻlub, Tigʻi sharaf yuziga koʻzgu boʻlub. Mavkibidin poya topib Mushtari, Yoʻlida bir poya boʻlub minbari. Sham’i Zuxal zulmatini nur etib, Zangiyi shabrangni kofur etib. Ham Hamalu Savf berib joh anga, Jon etibon ikkisi qurbon anga. Ham tongibon ollida Javzo kamar, Ham Saraton tuz boʻlubon jilvagar Sher yoʻlidin tutubon goʻshae, Sunbula raxshigʻa boʻlub toʻshae. Palla yoʻli gardidin iksirsanj,. Aqrab aro noʻshu davo, nishu ranj. Qavs tutub chilla duosi uchun, Jady berib fulla gʻizosi uchun. Dalvgʻa Yusuf kibi solmay nazar, Hutda Yunus kibi qilmay maqar. El kibi chun qat’i buruj aylabon, Arsh fasiligʻa uruj aylabon. Farshi boʻlub Arsh ila Lavxu Qalam, Qoʻymoq uchun raxshi alargʻa qadam. Rafraf uza poʻya qilib chun kushod, Hamraxu raxravgʻa etib xayrbod. Qolmadi yoʻlida chun aslo makon, Qildi makon bodiyai lomakon. Olti jihat qaydidin ixroj oʻlub, Toʻrt guhar tarki anga toj oʻlub. Yoʻqlugʻ ayogʻi bila solib qadam, Andaki yoiu qadam oʻlub adam. Oʻzlugidin naqshu namudor yoʻq, Naqshu namudoridin osor yoʻq. Chun oʻzini aylab oʻzidin xalos, Pardai izzatda qilib oʻzni xos. Anda yetib gum boʻlubon oʻtrusi, Har necha koʻz solsa, baqo koʻzgusi. Chun boʻlub ul koʻzguda suratnamo, Koʻzgusidin tashqari qolgʻon fano. Axtarigʻa chun yetibon muncha avj, Zohir oʻlub bahri inoyatqa mavj. Haq tilidin ummatin istab tamom, Haqdin oʻlub borcha murodigʻa kom. Hamrax anga qolabi xokinasab, Gar desalar bor edi yoʻqtur ajab. Kim tan anga boshtin-oyoq jon edi, Joni dogʻi vosili jonon edi. Ikki jahon rahmatini qozgʻonib, Har nimakim qozgʻonib, olib yonib. Ravshan oʻlub yuzidin ul borgoh, Surma qilib gardini bu korgoh. Gʻuncha borib, toza guliston kelib, Zarra borib, mehri daraxshon kelib. Borgʻoniyu kelgani bir on oʻlub, Aql bu mansubada xayron oʻlub. Qayda xavoriq bila mu’jiz durur, Aql aning idrokida ojiz durur. Bogʻonu kelgan anga juzvi sagʻir, Kim emas ul juzv tajazzipazir. Qat’ boʻlub chun bu humoyun safar, Ruxsat olib hodiyi farxundafar. Taxt uza olam shahi aylab maqom, Olam ishiga beribon intizom. Shar’i tili noma bayozin oʻqub, Tigʻi suyi kufr savodini yub. XII Hazrati Shayx Nizomiy madhidakim, nazm mulkida zoʻrbozu sarpanjasi bila panj ganj nukudu javohirin oldi va Amir Xusrav ta’rifidakim, bu javohir va nukud tamaidin panja aning panjasigʻa soldi Xayli fasohat boshining afsari, Ganji yaqin afsarining gavhari. Koni fazilat guharigʻa amin, Bahri balogʻat aro durri samin. Xilvatining kahgili anbarsirisht, Toʻrt hadi zimnida sekkiz bihisht. Garchi koʻngul kulbasidek muxtasar, Ikki jahon anda boʻlub jilvagar. Masjidi qandili sipehri asir, Shu’la bu qandil aro mehri munir. Ka’ba uyidin bir ochuq bob anga, Sajda chogʻi hay’ati mehrob anga. Ganja vatan, koʻngli aning ganjxez, Xotiri ganjuru tili ganjrez. Fikrati mizoni boʻlub xamsasanj, «Xamsa» dema, balki degil panj ganj, Kaffai mizon anga aflok oʻlub, Botmoni toshi kurai xok oʻlub. Tortsa yuz qarn xirad xozini, Chekmagay oning koʻpidin ozini. Xoni latoyifqa soʻzi munqasim, Durri maoniygʻa tili muntazim. Nozim oʻlub soʻz duri serobigʻa, Charx «Nizomiy» yozib alqobigʻa. «Quddusa sirruh» - ne maonidir ul, Ruhi qudus fayzi nishonidur ul. Otiki besh harf qilurlar xitob, Ming bir erur aylasang oni hisob. Ushbu adad birla oti gavhari, Haqning oʻlub ming bir oti mazhari. Mazhar yetib chun alifin ismi zot, Oʻzga adad harfini ismi sifot. Durlaridin yer yuzi mamlu boʻlub, Balki falak durjlari ham toʻlub. Chun qilibon soʻz yuzi oroyishin, Qoʻymay yel oroyishi gunjoyishin. Gʻayri hamul hinduyi chobuksuvor, Kim chiqarib xahjari hindiy iyor. Xanjarining barqidin oʻt chaqilib, Raxshi dagʻi tezlik oʻtcha qilib. Qay sari oʻtdek yuz urub tundu tez, Solibon ul kishvar aro rustaxez. Ushbu mamolikdaki ma’mur edi, Qildi tasarruf neki maqdur edi. Hundui chobuk demakim, royi hind, Kilki uchi mamlakatoroyi hind. Nazmi savodi aro har doston, Oʻylaki, bir kishvari Hinduston. Ganja shahi ganjfishon, payrav - ul, Shah bu soʻz iqlimi aro, Xusrav - ul. Xusrav oʻlub mulk yetib obod ham, Yolgʻuzi Xusrav dema, Farhod ham. Ranj togʻin qozmoq aning peshasi, Togʻi aning nazmu tili - teshasi. Ishq oʻti otashgahi joni aning, Gʻam tengizi ashki ravoni aning. Sham’ kibi bazm furuzanda ul, Bazm furuzandau soʻzanda ul. Ganja quyoshiki, koʻtargach alam, Ayladi soʻz mamlakatin yakqalam. Boʻlmadi bir mulk sari kinaxoh, Kim bu dogʻi chekmadi ul yon sipoh. Bir may ila bodaparast oʻlmadi, Kim bu ham ul may bila mast oʻlmadi. Qaysi shabistongʻaki, ul qildi azm, Bazmi yerida bu dogʻi tuzdi bazm. Ul bezabon «Mahzani asror»idin, Bu yorutub «Matlai anvor»idin. Masnavi uslubi musallam anga, Payravu monand bu bir ham anga. Koʻp kishi ham qildi tatabbu’ havas, Sarvu gul oʻtrusigʻa kelturdi xas. Bir kishidin oʻzgaki, andoq kishi, Bermadi yod eski falak gardishi. XIII Safo jomining sofi oshomi mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy madda zillaxul-oliy vasfikim, vasfgʻa sigʻmas va ta’rifikim, ta’rifgʻa rost kelmas va ul xazrat iltifotining quyoshi bu xoksori tiyra ro’zgorxoligʻa partav solgʻonining izhori va ul quyosh tarbiyatidin bu tufroqqa zohir qilgʻan guli nasrin, balki gunogun rayoxin osori va «Tuhfat ul-ahror» tuhafi mutolaasidin maxzun koʻngul tarabi va «Hayrat-ul abror» laoli va javohirin nazm rishtasigʻa tortmoqning sababi Ulki bukun qutbi tariqatdur ul, Koshifi asrori haqiqatdur ul. Koʻksi xaqoyiq duri ganjinasi, Koʻngli maoniy yuzi oyinasi Oliy anga yetti falakdin mahal, Etti falak mushkili ollida xal. Madrasai Quds aning ma’mani, Xonaqaxi uns aning maskani. Jilvagahi gulshani charxi barin, Obxoʻri chashmai aynul-yaqin. Qasri kalomi chiqib andoq baland, Kim anga gardun sola olmay kamand. Anda shayotin xasigʻa yoʻq sabot, Baski urub xayli maloyik qanot. Guxbadiyi hujrada zoti nihon, Oʻylaki koʻkgunbazi ichrajahon. Qaysi jahon, olami kubro degil, Qudrati Allohu taolo degil. Xirqa aning, jismida qapton boʻlub, Qaptoni tan, jismi aning jon boʻlub. Xirqa bila topmagʻani ixtisos, Tanni riyo toʻnidin etmak xalos. Chunki tavajjuxda quyi solsa farq, Soyiri ravshan ravish andoqki barq. Sayrdakim charxni aylab xijil, Tay qilibon arz «Katayyis-sijl». Vaqti quyoshin chu qilib pardapoʻsh, Kilki qaro abrdek aylab xurush. Parda yasab xolati pinxon uchun, Safha yozib satr ila kitmon uchun. Zulmat etib jam’ davoti aning, Ma’ni oʻlub obi hayoti aning. Qatrasidin kimki boʻlub komyob, Umri muabbad qilibon iktisob. Nazmi aqolimi jahonni tutub, Nasri dogʻi kishvari jonni tutub. Fayzi gadovu shah aro muntashir, Xizmatiga shohu gado muftaxir. Lek manga ollida ajzu niyoz, Borcha ulusdin beribon imtiyoz. Mehridin ofoq aro gar nurdur, Zarra aning mehrida mashhurdur. Qush koʻp oʻlur bogʻ harimigʻa xos, Bulbul ila gulga boʻlur ixtisos. Nomagʻakim roqim etib xomasin, Koʻrmadi men koʻrmayin el nomasin. Mehr tulu’ ayladi chun togʻ uza, Tushti burun partavi tufrogʻ uza. Gulbun uza harne gul ochti chaman, Avval aning hamdami boʻldi tikan. Bazmda bir kun yuzidin nur edi, Har soridin nodira mazkur edi. Tushti chu raxrav bila payravgʻa soʻz, Etti Nizomiy bila Xusravgʻa soʻz. Kim ne sifat olam aro soldi shayn, Ikkisining xomasidin xamsatayn. Lek bu oʻn turfaki, topmish jamol, Ikki burungʻisida bor oʻzga xol: Gavhare yoʻq «Mahzan ul-asror» dek, Axtare yoʻq «Matla’ ul-anvor»dek. Oʻzga sanamlar ham erur jilvasoz, Borchasining husnida zebi majoz. Ul ikisidin biri gavharfishon, Gavharida nuri yaqindin nishon. Ul birisi dogʻi boʻlub nurposh, Nuri aro partavi taxqiq fosh. Nukta suv yangligʻ eritur toshni, Topsa haqiqat oʻtidin choshni. Boʻlsa haqiqat guharidin yiroq, Rishta soʻzin soʻzlamagan yaxshiroq. Rishtagʻa chun zohir erur toru pud, Dursiz anga rangi-yu naqshi ne sud? Oʻtti chu alqissa bir oy, ikki oy, Bir kun oʻlub, baxtu xirad raxnamoy. Xidmatin ettimki, tamanno edi, Tlgida koʻrdum necha aizo edi. Kulgu bila qildi ishorat manga, «Toʻxfa» bila berdi bashorat manga. Kim olibon boshtin ayogʻigʻa boq, Qil nazar avroqigʻa boshtin-ayoq. Olligʻa jon naqdini sochtim ravon, Oldimu oʻptum, dogʻi ochtim ravon. Boshtin-ayoq gavhari shahvor edi, Qaysi guhar, «Tuhfat ul-ahror» edi. Naf topib kimki boʻlub mustafid, Muxtasar ul ikkidin, ammo mufid. Ul ikini topsa boʻlur munda-oʻq, Munda tuxaf koʻpki, ul ikkida yoʻq. Shavqida koʻksumni shikof ayladim, Jildigʻa koʻnglumni gʻilof ayladim. Chun oʻqumoq zamzamasi boʻldi bas, Koʻnglum aro dagʻdagʻa soldi havas, Kim bu yoʻl ichraki alar soldi gom, Bir necha gom oʻlsa manga ham xirom. Forsi oʻldi chu alargʻa ado, Turki ila qilsam ani ibtido. Forsi el topti chu xursandliq, Turk dogʻi topsa barumandliq. Ul ikiga fotixa oʻqub soʻrub, Fotixa bu biri manga yetkurub. Botin ila qilmasa ul ikki rad, Zohir ila bu biri qilsa madad. Menki talab yoʻlida qoʻydum qadam, Bordur umidimki, chu tutsam qalam, Yoʻldasa, bu yoʻlda Nizomiy yoʻlum, Qoʻldasa, Xusrav bila Jomiy qoʻlum. Nukta surudida ravo boʻlmagʻay, Buki Navoiygʻa navo boʻlmagʻay. Eltsa joh ahligʻa muflis panoh, Topsa qabul ul ham oʻlur ahli joh. Mushkka hargiz teridin or emas, La’lgʻa ham xoradin ozor emas. Bogʻi anosirki, erur dilkushoy, Jadvali devori aning chordoy. Boʻlsa oʻtu suvu havo dilpazir, Ul aro tufroq ham erur noguzir. Sarvu gulu lola xaridori bor, Lek oʻtunning dogʻi bozori bor. Boʻlsa xazu atlasu iksun libos, It juli qilmoqqa yarar ham palos. La’l ila yoqutu dur istar baho, Lek somonni chekar kaxrabo. Uch qadahi sof ila shah boʻlsa xush, Loyi dogʻi qolsa chekar durdkash. It kibi chun pastligʻim chogʻladim, Oʻzni biyiklar ipiga bogʻladim. Boʻlsa alar ozimi dashti adam, Men ham oʻlay soya kibi hamqadam. Kahfi baqo ichra alar boisa gum, Men ham oʻlay "Robiuhum kalbuhum". XIV Soʻz ta’rifidakim, bashar vujudi sipehrining kavokibi jahontobi va inson zoti ma’danining javohiri serobi durur va sa’d kavkablaming bir-biri birla qironi yaxshi asar koʻrguzuridin va samin javxarlaming bir-biriga iqtironi dilpazir ko’runuridin, nazm tarkibin nasr tartibigʻa tarjih qilmoq Soʻz guharigʻa erur oncha sharaf, Kim boʻla olmas anga gavhar sadaf. Toʻrt sadaf gavharming durji ul, Etti falak axtarining burji ul. Bogʻchai dahrki yuz toza gul - Topti qayonkim nazar etti koʻngul. Katmi adam gulshani ichra nuxuft, Gʻunchalar erdi borisi noshukuft. Chun bu nasim esti azal togʻidin, Muncha gul ochildi jahon bogʻidin. Qaysi nasim ulki erur gulfishon, Bargi gulu nastaran andin nishon. Bu ikki yafrogʻni qachon zufunun, Bir-biriga qoʻysa boʻlur «kofu nun». Dahr muqayyad bila ozodasi, Borcha erur «kof» ila «nun» zodasi. Zodasidin zoda boʻlub beadad, Zodaga ham volid oʻlub, ham valad. Vasf ne nav’ oʻlgʻay anga el soʻzi, Harne soʻz aytilsa erur chun oʻzi. Jon oʻlub ul, run aning qolibi, Kim tanida ruh, aning tolibi. Borcha koʻngul durji aro javhar ul, Borcha ogʻiz xuqqasida gavhar ul. Gar xud erur xanjari poʻlod til, Suftidogʻi injulari soʻzni bil. Til bu chamanning varaqi lolasi, Soʻz duraridin boʻlubon jolasi. Soʻzdin oʻlukning tanida ruhi pok, Ruh dogʻi tan aro soʻzdin xalok. Tirguzub oʻlganni kalomi fasix, Oʻziga jonbaxsh laqab deb Masix. Bois oʻlub shah soʻzi bedodga, Tuxmat oʻlub oʻrtada jallodga. Soʻzdin etib oʻtgʻa azimat Xalil, Soʻz yukiga xomil oʻlub Jabrail. Tengriki, insonni qilib ganji roz, Soʻz bila hayvondin anga imtiyoz. Gʻuncha ogʻizlik sanami noʻshlab, Soʻzdin agar aylasa xomoʻsh lab. La’li mayi aqlni mast aylasa, Mast nekim, bodaparast aylasa. Surat ila boʻlsa maxi osmon, Surati devor hamon, ul hamon. Gar chiroyi rashki qamar boʻlmasa, La’li labi tungi shakar boʻlmasa. Aylamasa gʻamzani novakfikan, Qilmasa kirpik safini safshikan Boʻlmasa gʻoratgaru tannoz ham, Chin bila husn oʻlsa anga noz ham. Lek takallum chogʻi aylab itob, Talx hadis oʻlsavu shirin javob. Fitna qilib, va’dau paygʻom ila, Aqlni mast aylasa dashnom ila. Koʻrguzubon loba malohat uza, Lobasi tuz sepsa jarohat uza, Kim ekin ul shu’lagʻa yoqilgʻuchi, Yo bu jarohatqa davo qilgʻuchi. Gar boʻlubon husn ila obidfireb, Boʻlsa malohat bila husniga zeb. Oytsa bu husnu malohat bila, Nuktani oyini fasohat bila. Solgʻusi jinsi bani odamgʻa oʻt, Ne bani odam, bari olamgʻa oʻt. Har dam yetib yelni halok oʻrtagay, Balki bashar xaylini pok oʻrtagay. Bazmda har mutribi dastonsaro, Cheksa tarannum bila dilkash navo. Naqshda har necha talolo desa, Yo amal ichra tanadirno desa. Borchasidin haz yetar ahli uqul, Gar xud uzoq cheksa boʻlurlar malul. Yo bu navo zimnida asrab mahal, Cheksa Navoiy soʻzidin bir gʻazal. Kim anga alfoz oʻlub otashfishon, Bersa ulus koʻngliga mungdin nishon. Bazmda ul lahza aloloni koʻr, Koʻyi xarobot aro gʻavgʻoni koʻr. Koʻrki nechukdur yoqo chok aylamak, Oʻzni figʻon birla halok aylamak. Donau dur soʻzini afsona bil, Soʻzni jahon bahrida durdona bil. Munchaki sharh yetti qalam soʻzga hol Nasridadur, nazmida bor oʻzga hol. Soʻz aro yolgʻon kibi yoʻq nopisand, Aylar aning nazmini dono pisand. Oʻrnida tishlar duri manzum erur, Chun sochilur qiymati ma’lum erur. Vardu shajar shohid erur bogʻ aro, Lek oʻtun silkidadur togʻ aro. Munda parishonligʻi noxush qilib, Anda murattabligʻi dilkash qilib. Nav’i bashar boshigʻa Rabbi Gʻafur, Qoʻydi tavofut bila toji zuhur. Shohki, gulshanni bisot aylagay, Bazm tuzub, azmi nishot aylagay, Har kishi oʻz poyasi birla maqom - Tutsa erur anjuman ichra nizom. Emdiki may zoyil yetib hushni, Shah yonigʻa tortti chovushni. Qul beg ila tuzdi uzun mojaro, Qayda halovat yana ul bazm aro? Arsada shatranjni ulkim toʻkar, Necha yigʻoch porasidurkim oʻkar. Chunki birov oʻlturubon har taraf, Tersa bisot ichra ani ikki saf. Har yon iki saf iki misra’ kibi, Toʻrt saf oʻlsa, iki matla’ kibi. Har biri bir turfa muammo boʻlub, Otlar aning zimnida paydo boʻlub. Fikri sahih yelga bisotida ot, Qilsa parishonligʻ oʻlub anda mot. Daftari nazmida chu sherozadur, Gul varaqi gulshan aro tozadur, Uzdi chu sherozasini daftari, El uchurur har varaqin bir sari. Nazm anga gulshanda ochilmogʻligʻi, Nasr qaro yerga sochilmogʻligʻi. Boʻlmasa ye’joz maqomida nazm, Boʻlmas edi Tengri kalomida nazm. Nazmda ham asi anga nia’m uuiui, Boʻlsun aning surati harne durur. Nazmki, ma’ni anga margʻub emas, Ahli maoniy qoshida xoʻb emas. Nazmki ham surat erur xush anga, Zimnida ma’ni dogʻi dilkash anga. Yo Rab, ani xalq dilafroʻzi et, Xasta Navoiygʻa dogʻi roʻzi et. XV Bir necha soʻz ul ma’nidakim, soʻzdagi ta’ni jone dururkim, soʻz qolibi onsiz qolibe durur jonsiz va ani topmoq ishini kishi bilmas, balki ani topqon kishi topilmas va ahli gazof noinsofligʻigʻa munsif boʻlmoq, balki oʻz gazofigʻa insof berib, alarning uzrini qoʻlmoq Ul kishi soʻz bahrida gʻavvos erur, Kim guhari ma’ni anga xos erur. Fayz harimida tajalli anga, Kim yorubon mash’ali ma’ni anga. Soʻz mayini ul kishi oshom etib, Kim duri ma’ni sadafin jom etib. Ruh safolik ne ajab rohdur, Tiyra koʻngul kunjiga misbohdur. Lab-balab ul may bila xumi sipehr, Ogʻzidagi kirpich anga xishti mehr. Gʻarqa aning bahrigʻa alui jahon, Koʻzdin etib oni latofat nihon. Qatrasini har kishi noʻsh aylabon, Nash’asidin xum kibi joʻsh aylabon. Nechaki fayzi bila olam toʻlub, Qatrae bahridin aning kam boʻlub. Menki, bu may nash’asidin mast men, Dayri fano ahligʻa hamdast men. Andoq erur garm dimogʻim mening, Kim yoqib ul shu’la charogʻim mening. Garchi yetib jomi hidoyat manga, Soʻzda sukut oʻldi bagʻoyat manga. Lek biror vaqt borib ixtiyor, May iligimdan chiqorib ixtiyor. Arsai olamgʻa sabodek borib, Mehrdek obodu buzuq axtorib. Ilgima tushmay bori ofoq aro, Balki toʻquz charxi koʻhan toq aro. Oʻyla harifeki, chu bazm aylasam, Ichgali bu bodani azm aylasam. Nazm biyik masnadida oʻlturub, Ollima nazm ahli tuman ming turub. Bazmda shohona yasab sozu barg, Boshim uza egri qoʻyub nimtarg. Soʻz mayidin ollima daryoyi jarf, Ilgima zavraq kibi jomi shigarf. Har nafas aylab toʻla ul jomni, Sipqorib ul bodai gulfomni. Turk surudi bila solib qoʻlum, Qilsam ado xay tulugum, xay tulum. Ul qila olmasa hamovozliq, Qilsa ayolgʻu bila damsozliq. Boʻlmasa bir jomim ichar jur’ati, Boʻlsa biror jur’a chekar quvvati. Bazmi murodimni sipehri baland, Qilmadi bu tuhfa bila arjumand. Yoʻq edi erkinmu burun ham kishi, Kim bu may ichmak edi erkin ishi? Yo boʻlubon borchasi azm ettilar, Bazmgʻa men yetmas ekach kettilar. Manga bu bekaslik emas erdi bas, Kim chiqibon har sari bir hechkas. Tab’kaju borcha takallumnamoy, Nagʻma chabu borcha tarannumsaroy. Anglamayin soʻzda tuyuq bahrini, Qaysi tuyuq, balki qoʻshuq bahrini. Lafzlari bemaza, tarkibi sust, Nosara ma’niyu ado nodurust. Borchasigʻa da’viyi ma’niyi xos, Xoslarim topmay alardin xalos. Ravzai nazm oʻlgʻali rangin manga, Harne yoʻluqti sanami Chin manga. Bor edi mashshotai tab’im ishi, Bermak alar husnining oroyishi. Shona urab sunbuli gususigʻa, Surma chekib nargisijodusigʻa. Qon yosh ila orazini ol etib, Yuzida koʻz mardumini xol etib. Lafz libosin tikibbn rang-rang, Kiymak uchun ul sanami shoʻxu shang. Kiydurubon xullai mavzun anga, Zevar etib yuz duri maknun anga. Qilsam etib boshtin-ayoq jon ani, Hajlai noz ichra xiromon ani. Chun anga bu xayli jafogar yetib, Hullalarin gʻoratu toroj etib. Jismida ne nulla qoʻyub, ne harir, Oʻzini bedod ila aylab asir. Zohir etib yigʻlagudek xol anga, Kiydurubon eski qaro shol anga. Turfa bukim, she’r qoʻyub otini, Etkurabon koʻkka mubohotini. Turfaroq ulkim, tonirimni bilib, Haqdin uyalmay, manga zohir qilib. Vahki, manga jilvagar aylar chogʻi, Istabon ehson dogʻi, taxsin dogʻi. Koʻngluma koʻp tigʻi jafo urdilar, Dema koʻngul, jonima yetkurdilar. Qolmadi chun oʻzga manga chorae, Qal’a yasardek topibon xorae. Qulla chu ham oliy edi, ham vase’, Ustiga qoʻydum bu binoyi rafe’. Suvgʻacha xoro bila bunyod etib. Koʻkka degin porai poʻlod etib, Xandaqini vahm aningdek qozib, Kimki boqib qa’riga aqli ozib. Ne tubiga naqb boʻlub sudmand, Ne yetibon kungurasigʻa kamand. Ma’mani ul xayli parizod etib, Jonlarin ul xavfdin ozod etib. Tegmak uchun jismu uchurmoqqa bosh, Anda qilib ta’biya koʻp oʻqu tosh. Toshi anirfcg taqviyi jonkohdin, Oʻqlari ham ohi sahargohdin. Nogah anga yovusa bir beadab, Tosh ila oʻqdin anga yetgay taab. Alloh-Alloh, bu ne afsonadur, Kim bu fasona desa devonadun Arbada koʻp boʻldi, magar mast men, Yoki junun qaydigʻa pobast men. Ermas esam mast, nedur muncha lof, Maxz junun boʻlmasa, muncha gazof. Bu necha tandinki, shikoyat dedim, Anglamayin harza hikoyat dedim. Borchasining nuktasi rangin erur, Nazmlari dilkashu shirin erur. Oʻzda yoʻq erdim-bu soʻz aytur zamori, Borcha alar yaxshi erur, men yamon. Tebra Navoiy-yu navo demagil, Harne emas boʻlsa, ravo, demagil. Savtung erur boshtin-ayoq harza, qoʻp! Boshlarigʻa evrul, ayogʻlarin oʻp. Borcha gado ollida boʻlgʻil gado, To sanga shah qurbini bergay Xudo. XVI Salotin xaylining sarafrozi va xavoqin mulkining ganjpardozi muizzius-saltanatid-dunyo vad-din Abulgʻozi Sulton Husayn Bahodirxon xalladAllohu mulkahu va sultonahu va avzaha alal-olamina bitrahu va ehsonahu madhikim, goʻyo til bila madxin demak maholdurur, batahsiskim qalam tili madhida lol durur Qaysi shah ul xusravi olampanoh, Olamu odam anga mulku sipoh. Qasri yeti gunbadi gardon kelib, Etti atosigʻa degin xon kelib. Xon kelibon ham oto, ham ot anga, Faqr oti birla mubohot anga. Turku moʻgʻul qullari xonlar aning, Mulkdehi mulksitonlar aning. Qullugʻi xonlargʻa kelib farzi ayn, Xonlara shahlar shahi Sulton Husayn. Shoh Abulgʻoziyi xurshedroy, Royatining maxchasi xurshedsoy. Charxi barin taxti uchun poyaye, Shamsai xur tojigʻa piroyaye. Abri kafi bahri javohirnisor, Tigʻi bu daryo suyigʻa joʻybor. Mehr kamarbandida yoqut oʻlub, Yonidagʻi xanjar anga Hut oʻlub. Nedur, agar Hut emas xanjari, Qabzada gavhardin anga Mushtari. Qavs anga bir yoki chu tortib kuchun, Osti falak toqigʻa manshur uchun. Turki falak chun anga gohi yetib, Tebrata olmay nechakim zoʻr etib. Charxi mudavvar anga qolqon kelib, Qubbasi xurshedi duraxshon kelib. Boʻldi bu qolqon yuzida Kaxkashon, Qini murassa’ qilichidin nishon. Nayzasidur charxda ermas shixob, Qavs kibi yopqon anga siymi nob. La’liyi tax nuqra qilurgʻa shafaq, Rangi-yu afshongʻa quyosh -zarvaraq. Qahri oʻti chiqti muxolifgudoz, Lutfi yex esti raiyatnavoz. Boriqai xanjari ofoqsoʻz, Sha’shaai sogʻari getifuroʻz. Ilgi saxovatdin oʻlub zarfishon, Lutfi talattuf bila gavharfishon. Koʻngli bilik gavharidin ganjxez, Ilgi saxovat kafidin ganjrez. Ham karami bahr ila kon ofati, Ham gʻazabi mulki jahon ofati. Lek qachon qahri oʻti cheksa bosh, Afvi sahobi yetibon qatraposh. Razm kuni boʻlsa temur ichra gʻarq, Javshani zarkor qadam to ba farq. Rost xazon barglari suv aro, Yoki aduv chehrasi kb’zgu aro. Tigʻi temur panja aro chun tutub, Tigʻi hamono bu temurdin butub. Shu’lai tigʻin demagil charkasi, Chekti zaboha hamul oʻt shu’lasi. Chun tushubon nayza aduv farqigʻa, Oʻxshabon ul lahza balo barqigʻa. Tushgach aning abri kafidin bu barq, Toʻda kulu togʻ aro yoʻq hech farq. Ashxabi rang ichra boʻlub barqfom, Rangi nekim, poyada ham barqgom. Muzmar aypgʻi, iligida sabo, Oti bu ma’nidin oʻlub bodpo. Har sorikim poʻya qilib tezu tund, Tavsani aflok oʻlub ollida kund. Janbida gardun koʻrubon tavsanin, Uyki yurub yanchar aning xirmanin. Xirman uyi boʻlmasa nevchun mudom, Doyir etar sayru tiiz etmas xirom. Istasang ul xirmanu uydin nishon, Bas bu nishon Sunbulau Kaxkashon. Sekrimak ichraki aning yoʻq hadi, Gunbadi gardun kibi har gunbadi. Yoʻrgʻalamoq vaqti chu solib ayogʻ, Kabki dari ollida andoqki zogʻ. Lek yorish vaqti yugurgan zamon, Togʻ hamon ollida xomun hamon. Sayr chogʻi tushsa koʻzi har sori, Solib ayoq ming yigʻoch andin nori. Ish kuni bu raxsh uza javlon urub, Yuz tuman a’do cherigin sindurub. Razm ishi chun qolmasa maydon sori, Ishrat uchun qoʻysa yuz ayvon sori. Tushsau Rustam kibi qilsa xirom, Taxt uza Jamsheddek etsa maqom, Ham boshidin qoʻysa olib toji zar, Ham belidin yeshsa murassa’ kamar, Chiqsa urush boʻktaru xaftonidin, Kiysa tarab xullau kattonidin, Bogʻi Eram saxnida bazm aylasa, Bodai nob ichgali azm aylasa. Qilsa navozandalar ohangi rud, Ahli gʻino tortsa dilkash surud. Soqiyi gulchehra tutar birla qoʻsh, Aylasa bazm ahligʻa toroji hush, Shahlar adabdin tikibon yerga koʻz, Soʻrmasa, beglarga ne imkoni soʻz. Anjumani gulshani gardun boʻlub, Anda quyosh sogʻari maydin toʻlub, Zuxra surudini matoʻ aylabpn, Badr bu majlisda samoʻ aylabon, Balki Atorid kibi har dam Suxayl, Zohir etib madx adosigʻa mayl. Bazmi boʻlub gulshani axzar kibi, Qursi gazak har sari axtar kibi, Masnadi uzra oʻzi Jamsheddek, Yoʻqki, sipehr avjida xursheddek, El koʻzini partavi ravshan qilib, Bal qaro tufrogʻni gulshan qilib, Jud iligi ahli gʻino boshigʻa, Qaysi gʻino, shohu gado boshigʻa, Bodi xazondek dirami zar. sochib, Abri bahoriy kibi gavhar sochib. Toki xazon yeli zarafshon erur, Abri bahoriy guharafshon erur. Ul biridek elga zarafshonligʻ et, Bu biri yangligʻ guharafshonligʻ et. Bahri falakdin sanga gavhar xiroj, Gavhari zoting bori olamgʻa toj. Tojinga tarsi’ abad zevari, Avji uza bahri baqo gavhari. XVII Koʻngul ta’rifidakim, koʻngul tilagandek qililmaydur va aning vasfin sohibdilliqgʻa mavsuf boʻlgʻon kishidin oʻzga kishi bilmaydurur. Koʻngulsiz roqim xomasin raqamkash qilmoq va bu raqam savodi bila koʻnglin xush qilmoq Subhi azal qildi chu dehqoni sun’, Odarni xokiyni gulistoni sun’. Esti nasimi bu guliston sari, Sunbulu sarvu gulu rayhon sari. Kim bu rayoxingʻa yetushti futux, Oʻylaki tan gulshanigʻa kirdi ruh. Ermas edi anda gʻaraz hech gul, Gʻayri koʻngulkim, gʻaraz erdi koʻngul. Eyki, koʻngul vasfi bayon aylading, Sen bu koʻngulni ne gumon aylading. Gulshani jisming aro gul gʻunchasi - Bitsa, gumon etma koʻngul gʻunchasi. Gʻuncha emaskim, bu koʻngul qon erur, Yo boʻyalib, qon aro paykon erur. Yoʻqki, bu bir shakl durur rangu boʻ, Harne kerak boʻlsun, agar boʻlsa bu. Gar bu durur har nimakim joni bor, Jismida bu gʻuncha sifat qoni bor. Ham oni dajjol topib, ham nabi, Iso bila tengmu boʻlur markabi? Gar bu esa Xoja, oʻzin muttasil - Qaysi koʻngul birla degay ahli dil Bu xud emas jazm sen istar koʻngul, Gar bu koʻngul boʻlsa sen andin toʻngul. Buki koʻngul dersen erur bu yurak, Ism koʻngul birla anga mushtarak. Koʻngul erur bulbuli boʻstoni roz, Quds harimida boʻlub jilvasoz. Royixai jannati a’lo ham ul, Partavi misbohi tajallo ham ul. Solik ani Arshi muallo dedi, Soʻfi ani olami kubro dedi. Ayni nazohatda bu a’zam jahon, Borcha jahon ahli koʻzidan nihon, Ka’baki olamning oʻlub qiblasi, Qadri yoʻq andoqki koʻngul ka’basi. Kim bu xaloyiqqa erur sajdagoh, Ul bin Xoliqqa erur jilvagoh. Topqucha ganjinai asrorliq, Koʻp qilibon soliki atvorliq. Ka’bagʻa ham qat’i manozil qilib, Dayrgʻa ham tayyi marohil qilib, Ham yetibon ahli munojot aro, Ham tushubon koʻyi xarobot aro. Goh boʻlubon mu’takifi xonaqax, Shayx oni toatgʻa qilib roʻbarax. Goh kirib dayri fano son mast, Mugʻbacha ollida boʻlub butparast. Goh qilib sham’gʻa parvonaliq, Goh pari ishqida devonaliq. Goh visol ichra boʻlub ayshsoz, Goh firoq oʻtigʻa aylab gudoz. Gar koʻrubon chobuki simintaxe, Xandai shirin bila shoʻrafkane. Dardu balo togʻida Farhod oʻlub, Tiniogʻ anga teshai poʻlod oʻlub. Yo yoʻluqub mohruxi dilkashe, Dashti malohat aro Laylivashe. Ishqida sargashta chu gardun oʻlub, Dard biyobonida Majnun oʻlub. Sokin oʻlub oʻtda samandar kibi, Gʻoʻta urub suv aro gavhar kibi. Gʻarqi havo abri guharsanjdek, Tufroq ichinda yotibon ganjdek. Vodiye qolmay ul anga yetmagan, Qat’ida takmili suluk etmagan, Oriz oʻlub jumlai xolot anga, To boʻlubon kasbi kamolot anga, Olam afo har tie koʻrub, kasb etib, To laqabi olami kubro yetib. Kimga bu olam sari ochilsa yoʻl, Olam aro ahli dil ul boʻldi, ul. Ulki yetib mahzani ra’fat anga, Boʻldi bu olamda xilofat anga. Taxti safo boʻldi aning maskani, Soʻfiyi sohibdil ani bil, ani. Yoʻlida jonu koʻngul aylab fido, Jonu koʻnguldan anga qil iqtido. Gar etagin tutmoq emas dastras, Tushsa Navoiy sari bir rishta bas. XVIII - Avvalgʻi Hayrat Koʻngulning adam tunidin qutulub, vujud subhigʻa hamnafas boʻlub, malak olami bahoristonining rango-rang azxori va gunogun ashjorin tamosho qilgʻoni va alarni «Sabbihisma Rabbikal-a’lo» amri bila qayyumi haqiqiy tasbihigʻa mashgʻul erkonin bilib dimogʻi bogʻida hayrat gullari ochilgʻoni va ul gullar atri dimogʻidin hush olib behush yiqilgʻoni Subhdur, ey soqiy, etib mehr fosh, Tut manga bir jom nechukkim quyosh. Tong qushi chun berdi payomi sabux, Noʻsh etayin bir-ikki jomi sabux. Subh safoliq mayidin mast oʻlay, Tong qushigʻa nolada hamdast oʻlay. Berdi sahar xullasi zar rishtatob, Qolmadi tun pardasidin rishta tob. Yozdi falak toqigʻa kilki qazo, Oyati «Vash-shams» bila «Vaz-zuxo». Soʻfiyi subh aylabon ul dam zuhur, Yoydi sipehr uzra musalloyi nur. Shorn savodi asarin tiyra xok, Subh supurgusi bila qildi pok. Charxki, dahr uzra edi mushkrez, Boʻldi hamul mushkuza kofurbez. Nilufari charx toʻkub jolasin, Ochti sahar bogʻi sarigʻ lolasin. Oj oʻlubon panjarai obnus, Oʻt sochibon mijmarai sandarus. Kuydi quyosh oʻtigʻa zulmat tuni, Uchti havo uzra nujum uchquni. Jilva boʻlub gum kecha tovusidin, Nur ketib gullari koʻzgusidin. Koʻz ochibon Xoja adam shomidin, Jon topibon tong yeli paygʻomidin. Shomi adamni surub andoqki dud, Esti dimogʻigʻa nasimi vujud. Zohir oʻlub oʻziga begonavor, Yuz urubon har sori devonavor. Har nafasi subh kibi sorgʻorib, Tong yelidek har dam oʻzidin borib. Yuz tuman a’juba tamosho qilib, Sirrini bilmakni tamanno qilib. Fikrati qilgʻon soyi koʻprak xayol, Anglabon oʻz komini koʻprak mahol. Boʻlmadi ul pardada chun kashfi roz, Koʻp qilib izhori sujudu niyoz. Kasr harimida maqom ayladi, Ajzu taxayyurgʻa qiyom ayladi. Ya’s ila oʻz ajzini qilgʻoch ado, Qildi anga xotifi gʻaybiy nido Kim, qoʻpu sayr ayla bu gulshan son, Ayla nazar sabzai ravshan sori. Qoʻptiyu qoʻydi chu bir-ikki qadam, Boʻldi ayon ravzai bogʻi Eram. Qaysi Eram, gulshani minusirisht, Gulshani minu dema, bogʻi bixisht. Har shajari sidragʻa bosh yetkurub, Shoxin aning shoxiga chirmashturub. Barglari koʻkka qilib sarzanish, Soyasida mehr topib parvarish. Sarvlari sarkashu zangorgun, Har biri koʻk borgahigʻa sutun. Mehr chinor ofatining ranjasi, Panjasini ojiz etib panjasi. Sorgʻorib ul mehnati jonkoh ila, Kuydurubon oni qiziq oh ila, Sandalining atri Masixo dami, Andin oʻluk misli Masix odami, Suv boʻlubon royixasidin gulob, Soyasi tufrogʻni qilib mushki nob. Soqi sapidorning andoqki siym, Gard aning siymigʻa qoʻymay nasim. Siym anga chun soqi sumanso boʻlub, Yafrogʻi tax nuqrai mino boʻlub. Charxqakim shoxi sanubar yetib, Tugmalarin anjum uchun xoʻd etib. Sarvu sapidor safi muttasil, Sarvu sapidorni aylab xijil. Turfa bukim boshida gul ochilib, Ul gul ayogʻigʻa dogʻi sochilib. Sabzasining rangi zumurrad kibi, Rishtasida tugma zabarjad kibi. Har sori bir xavzai oyinarang, Kim namidin tutmayin oyina zang. Jilvagar ul koʻzguda jon surati, Dasta boʻlub anga arigʻ hay’ati. Ruxqa origʻ suyidin qut oʻlub, Reza toshi la’l ila yoqut oʻlub. Gul oyogʻigʻa suv qoʻyub boshini, Boshini qoʻykim, bu ushoq toshini. Ziynat uchun qilgʻali xalxol anga, Yoʻqki bu naqd oʻlgʻali pomol anga. Bikr sifat gʻuncha boʻlub parda cheh, Rishtai baxtidin ochilmay gireh. Shohidi gul husnu namoyish uchun, Xon olib ilgiga kushoyish uchun. Dur solibon shabnamu esgach nasim, Bargi shukufa toʻkubon anda siym. Sabzau gul aksi tushub suv aro, Orazu xat oʻylaki koʻzgu aro. Gul uza shabnam chu tushub har varaq, Koʻrguzub afruxta yuzda araq. Sunbuli pechon boʻlub af’i misol, Gʻuncha aning nishidin ozurda xol. Zaxr ila yoshil boʻlubon paykari, Bulbul aning boshida afsungari Tugmaki ostida gumon etti xayl, Zaxr durur qilgʻon oyogʻigʻa mayl. Nishtar urargʻa chidamay xordin, Bulbul etib doiya minqordin. Sarv ayogʻida xiromon tazarv, Shu’la tazarv oʻldi, aning dudi - sarv Jilva qilib har sori tovusi mast, Gullaru gulbun topib andin shikast. Tolni yangi shox ila bargi gʻulu, Ayladi devonai joʻlidamoʻ. Bogʻ xakimi xiyalu makr ila, Solib ayogʻigʻa sudin silsila. Nargis arilmay marazidin arigʻ, Koʻzlari ayni yaraqondin sarigʻ. Koʻz tikibon suvgʻau rangi sinib, Sabzani suv ichra boligʻ sogʻinib. Har sori zang zar etib oshkor, Nomiya paykigʻa hamishabahor. Rindi muqammirdek etib lola shayn, Tosi aro jola boʻlub ka’batayn. Gul ul oʻyungʻa chu havas koʻrguzub, Jaybidagʻi xurdalarin utquzub. Jola binafshagʻa urub toshini, Bogʻlab koʻk yogʻligʻ ila boshini. Koʻrguzubon barq bulutdin daraxsh, Qatra Xizr chashmasidek ruhbaxsh. Qilgʻali amvotni ixyo nasim, Fosh etib anfosi Masixo nasim. Qatrasi gavhar suyidin ham firm, Tufrogʻi jannat gulidin ham nazix. Ul bu Eram tavfida behol oʻlub, Zoyil oʻlub hushu tili lol oʻlub, Har tarafikim boqib ul ravzaning, Koʻzga gʻaroyib koʻrunub birga ming. Necha nazar boʻlsa tamoshotalab, Bul’ajab uzra koʻrunub bul’ajab. Topmadi sarrishtani chun fikrati, Hayrat uza qildi gʻulu hayrati. Aql ishin ya’s junun ayladi, Vasvasa hushini zabun ayladi. Kim bu gulistonkim erur bir jahon, Balki jahone gul ichida nihon. Butmak oʻzi xud emas imkon anga, Gar bu emas kirn esa dehqon anga. Soldi nixodigʻa bu hayrat xurush, Kim dedi ul hayrat ichinda surush Kim, nedurur hayrati befoyida, Sanga bu hayrat ila ne foyida. Sirri haqiqatdin oʻlub bahravar, Ayla basirat koʻzi birla nazar. Dur kibi yetgach qulogʻigʻa bu soʻz, Nuri hidoyat bila ochti chu koʻz Foxtadin qumriyu bulbulgacha, Balki shajar yafrogʻidin gulgacha, Barchasi qayyumigʻa zokir edi, Har bir aning shukrigʻa shokir edi. Gar yel, agar suv boʻlubon nagʻmasoz, Soni’ ila har biriga oʻzga roz. Chekti bu hayrat bila oʻtluq xurush, Kim bori goʻyo edilar, ul - xamush Soldi dimogʻigʻa bu xomushluq . Ox buxori bila behushluq. Soqiy, yetubdur yana jismimgʻa tob, Yuzuma ur, boda suyidin gulob. To topibon hush takallum tuzay, Soʻz chamani ichra navo koʻrguzay. XIX - Ikkinchi Hayrat Ul humoyunbol qushning malak olami gulistonidin malakut olami shabistonigʻa havo qilib, ul rafi’ manozilning sham’ va mashoilin zabona tilidin «Vazkurisma rabbika va tabattal ilayhi tabtilo» hukmi bila xoliqi asliy zikriga zokir erkanin ma’lum qilib, hayratdin bir olamdin yana bir olamgʻa borgʻoni va bu hayrat yana ani bexudluqqa solgʻoni Turki Xoʻtan topti chu zebo jamol, Mushkfishon boʻldi nasimi shamol. Urdi nafas nafliai anbar nasim, Yopti varaq safhai abharshamim. Toʻkdi jahon gulbuni bargi suman, Ochti falak bogʻchasi nastaran. Lu’bati Chin chehra nihon ayladi, Zulfin ochib mushkfishon ayladi. Royihadin ayladi bu suda mushk, Anjumi shabgard dimogʻini xushk. Oʻylaki ul yubs chu ta’sir etib, Chekratibon koʻzlari uyqu ketib. Pardagi oʻldi egin ichra karak, Uchti ochib pardalarin shabparak. Bumki azmi falak oʻldi anga, Doiradin oy dafak oʻldi anga. Koʻk oʻlang atrofida har guna vard, Anjum ila doirai lojuvard. Bu kechakim yuz taab oʻldi anga, Bir-biridin bul’ajab oʻldi anga. Aylar edi charxi musha’bidshior, Har nafase oʻzga tilism oshkor. Koʻk bu musha’bidning oʻlub chodari, Axtar oʻlub lu’bati siminbari. Hay’ati tuloniy ila Kaxkashon, Charxqa sayr etgali yoʻldin nishon. Dema kitoba falak ayvonigʻa, Raxrav oʻlub charx shabistonigʻa. Qildi chu ziynat bila bogʻi sipehr, Axtarining har gulini rashki mehr. Toyiri qudsiy yana istab navo Uchti dogʻi ul sori qildi havo. Qolibi xokiy qolibon xok uza, Chiqti falak axtari afiok uza. Ruh qanoti bila toyir boʻlub, Charx shabistonigʻa soyir boʻlub. Ushbu jinon ravzasining toyiri, Boʻldi chu avvalgʻi chaman soyiri. Zoti aning javhare erdi basit, Olam anga markaz oʻlub, ul Muxit. Halqa boʻlub javhari ulviy xirom, Xotam anga nuqtai sifliy maqom. Halqa dema, balki mudavvar lagan, Sham’i aning mash’alai anjuman. Mash’al oʻlub hajr shabistonigʻa, Sham’i gado kulbai vayronigʻa. Nuri berib kulbagʻa sham’i farogʻ, Sham’ni qoʻykim, guhari shabcharogʻ. Hay’ati gah doiramonand oʻlub, Savt anga tasbihi Xudovand oʻlub. Goh boʻlub paykari andoqki til, Aytur uchun Haqqa sano muttasil. Chun yana bir ravzani qildi vatan, Sokin edi bir buti siminbadan. Qoshi fusungar, koʻzi tannoz ham, Ul bir etib ishvayu bir noz ham. Turrasi margʻulasida yuz girih, Mushkdin aylab qamar uzra zirih. Shohid oʻzi erdi, navosoz oʻzi, Soqiy oʻzi, zamzamapardoz oʻzi. Rangi yigitlik mayidin ol oʻlub, Hamdami bir piri kuxansol oʻlub. Zohir etib za’f soʻngaklar anga, Kim koʻrunub jismida raglar anga. Ragzan oʻlub mutribi xajjomvash, Raglar aro qon yoʻqidin nolakash. Oʻzi ham ul raglar ila hamsado, Raglaru ragzan qilibon shukr ado. Chun yana bir hujra sori chekti ranj, Anda edi nodirai nuktasanj. Ism oʻlub ul hujrada munsho anga, Rishtai dur xat bila insho anga. Mum kibi tab’i aning dilpazir, Borcha nigindin boʻlubon naqshgir. Suv kibi har zarfgʻa ohang etib, Oʻzini ul zarf ila hamrang etib. Xomasidin noma siyox oʻlmayin, Yozgʻoni juz hamdi Iloh oʻlmayin. Chun yana gulshanni maqom ayladi, Har chamane ichra xirom ayladi. Anda nihon erdi pari paykare, Durji sipehr ichra samin gavhare. Gavhari sarchashmai jondin yoruq, Harne yoʻq ondin yoruq, ondin yoruq. Hay’ati oyinai getinamo, Koʻzgusi oyning topib andin jilo. Charx uza parvozi maloyik sifot, Xatti shuoi anga har yon qanot. Chashmasini chunki Masixo topib, Pok damidin oʻluk ixyo topib. Chashma aro obi hayoti aning, Kecha savodi zulumoti aning. Paykaridin zohir oʻlux chashmaligʻ, Xatti shuoi anga har yon arigʻ. Yoʻqki bu xat boshtin-ayoq til boʻlub, Har till Haq zikriga qoyil boʻlub. Chun yana maydon sori koʻrguzdi xez, Tahmtane tortib edi tigʻi tez. Qahri oʻti cheksa chu dudi gʻazab, Har sharari yuz yil oʻlub zuzanab, Jumlai olamgʻa ishi qahr oʻlub, Achchigʻidin boshtin-ayoq zaxr oʻlub. Tigʻ solib har sori achchigʻidin, Qon demakim, zaxr tomib tigʻidin, El boshining kosasidin jom anga, May yerida qon boʻlub oshom anga. Ham oʻqi tiyra kecha anjumraboy, Ham qilichi zaxmi oʻlub yangi oy, Rumhi bila oʻqlari, bal tigʻi ham, Tillar oʻlub degali shukri niam. Chun yana bir marxalagʻa chekti raxt, Sokin edi saxnida bir nekbaxt. Oʻzi malakvash, kiyimi xullason, Xoh rido bil ani, gar taylason. Minbari shashpoya uza oʻlturub, Zuhd shukuhi yuzidin bilgurub. Chehrani ochmoq kecha odat anga, Mash’al oʻlub nuri saodat anga. Davlati sarmad kibi farrux jamol, Aqli mujarrad kibi farxundafol. Kishvar anga nuru safo xittasi, Anshi etib hamdu sano xutbasi Chun yana bir dayr sori qildi sayr, Koʻrdiki bir xindu erur piri dayr. Har ishida sabr tamanno anga, Sabr kibi ishda taanno anga. Tiyrajabin oʻylaki mehnat kuni, Langxirom oʻylaki furqat tuni. Dayri sabukravgʻa nigahbon boʻlub, Lek batiysayru garonjon boʻlub. Tomini bu dayrning aylab matof, Qarn oʻtubon aylab ani bir tavof. Ilgidakim subhani aylab mudir, Tilni qilib zokiri Hayyi Qadir. Chun yana bir qullagʻa aylab qaror, Topib aning davrini maxkam xisor. Burjigʻa bu yetti falakdin uruj, Balki aning bobida «Zotil-buruj». Xandaqining umqigʻa andoza yoʻq, Burji oʻn ikki, anga darvoza yoʻq. Razvana har burji aro gʻurfae, Jilvagar ul gʻurfa aro turfae. Turfa bukim sayr qilib bardavom, Sayrlari lek oʻn ikki maqom, Hoin tili birla maqol aylabon, Hamdi Karimi Mutaol aylabon. Chun boridin yuqqori urdi alam, Yuqorigʻi poyagʻa qoʻydi qadam. Koʻrdi oʻshul xittani butxonae, Har butining hay’ati durdonae. Anda ne raxbon edi, ne barhaman, Lek bori butlar edi siymtan. Har buti butgargʻa parastishda mast Oʻylaki but sajdasida butparast. Muncha gʻaroyibgʻaki qildi guzar, Ayladi ibrat koʻzi birla nazar. Borchasida zikru sujud angladi, Ma’rifatullohgʻa shuxud angladi. Yuzlanib oʻz xolida gʻayrat anga, Birga ming oʻldi yana hayrat anga, Kim bori zokir edi, ul gungu lol, Borchasi majmuu ul oshufta xol. Qildi yana hayrati behad ani, Hush zavoli bila bexud ani. Soqiy, erur jismim aningdek zaif, Kim nafasim chiqqali ermas harif. Jomgʻa xud men qoʻya olmon ogʻiz, Paxta bila ogʻzima oni tomiz. XX - Uchunchi Hayrat Ul oshuftaxol musofirning malakut olami shabistonidin badan mulki shahr istonigʻa nuzul qilgʻoni va ul kishvar ahliningxam «Fazkuruniy azkurukum» buyrugʻi bila Qodiri mutlaq yodi birla erkonin bilib, hayrat oʻti ishtiol etib, vujudi ul oʻtdin kul boʻlub, fano yeliga. bilkul sovurulmoq bila ikkinchi fano maqomin xosil etib, andin soʻng Haqdin baqoyi komiliy yetib, Xojaning ul mulkda xilofat taxtigʻa qaror tutqoni Mehr chu mashriq sori urdi alam, Oldi jahon mamlakatin yakqalam. Tavsani gardungʻa minar mayl etib, Chiqti ufuq jonibidin sekritib. Chunki biyik boʻlgʻucha qildi shitob, Soldi harorat bila olamgʻa tob. Xojaki hayrat mayidan mast edi, Mastliq uyqusigʻa hamdast edi. Soldi quyosh tobi chu magʻzigʻa joʻsh, Seskanibon kirdi dimogʻigʻa hush. Asru achigʻ may bila mahmur oʻlub, Balki qiziq oʻt bila mahrur oʻlub. Gʻurbat oʻti har dam oʻlub shu’lazan, Tushti xayoligʻa havoi vatan. Yona safar ranji qabul ayladi, Manzili azmigʻa nuzul ayladi. Chunki jahon arsasidin topti bahr, Keldi aning olligʻa bir turfa shahr. Har yoni a’jubagʻa had nopadid, Turfai behadgʻa adad nopadid. Sun’ iligi bolchigʻin aylab xamir, Lutf ila aylab ani xay’atpazir. Ikki sutun uzra qilib ta’biya, Anda koʻp a’juba qilib ta’miya Vaz’ini ul damki murattab qilib, Toʻrt javohirni murakkab qilib. Ikki anga gavhari ulviy najod, Ikki yana javhari sifliy nixod. Oʻyla taodulki boʻlub toʻrt zid, Borcha tarakkub yuzidin muttahid. Masjidu bozoru mahallot anga, Koʻchavu boʻstonu xarobot anga, Oʻtigʻa Muso oʻti yangligʻ ziyo, Eli Masixo damidek jonfizo. Suyi latofatda zuloli bixisht, Tufrogʻi gul, nafxasi anbarsirisht. Kishvarining qalbida bir taxtgoh, Boʻlmoq uchun xusravi kishvaipanoh. Taxtigʻa har xolki tori boʻlub, Jumla aqolimida sori boʻlub, Anda saloh oʻlsa, borida saloh, Boʻlmasa solix, borisi befaloh. Avjida bir qasrki me’mori sun’, Aylab ani muqassam pargori sun’. Vaz’ida xayron xiradi xurdabin, Lol qolib tarhida naqqoshi Chin. Qasr uza bir gunbadi oliy asos, Gunbadi gardun bila ra’san bi ra’s. Harne raqam gunbadi garduri aro, Borchasi bu gunbadi mavzun aro. Qasrigʻa bir turfa eshik ochilib, Kim duru gavhar unidin sochilib. Boʻlub ikki la’ldin abvob anga, Har sori dandona duri nob anga. Farshiki yoqut ila marbut oʻlub, Durlari yoqut aro mazbut oʻlub. Har neki ma’kul ila mashrub erur, Kim yegali, ichgali margʻub erur. Shahrgʻa bu yoʻl bila aylab xirom, Shahr elining quti boʻlub subhu shom. Fazlalari daf i uchun ikki yoʻl, Jonibi asfaldin oʻlub zohir ul. La’l eshigi uzra iki bodgir, Hay’ati matbuu oʻzi dilpazir. Ham kiribon, ham chiqib andin nasim, Toshida gachkorligʻi soda siym. Gunbadi ruknigʻa mahorij boʻlub, Shahr yoʻlidin yoʻli xorij boʻlub, Ushbu mamar birla nasimi shamol Shaht elini aylabon osudaxol. Shoh riyozigʻa ham aylab murur, Etkurubon bazmigʻa yuz ming surur. Shohgʻa bir noyibi hikmatmaob, Kishvari atrofida ul komyob. Diqqat aro fikri qayonkim ketib, Nuqtai mavxumni^yuz qism etib. Fikrati har amrda farxundaroy, Royi bori uqdada mushkilkushoy. Shoh ani oʻz mulkida dastur etib, Mulkini ul adl ila ma’mur etib, Yuqqorigʻi qasr uza farrux vazir, Sokinu el amrigʻa farmonpazir. Qasrda besh raxba muxayyo anga, Boʻlgʻali har sori tamosho anga. Lek bu besh raxbada besh korvon, Bir-biridek har biri bisyordon. Har biri bir ravzada topib mahal, Oʻz fanida har biriga yoʻq badal. Biri nazar ilmini idrok etib, Ayni safodin nazarin pok etib. Biriga ish buki eshitgach samoʻ, Qilgʻay ani diqqat ila istimoʻ. Biriga qilmoq boʻlubon ta’m dark, Noʻshi hayot oʻlsun, agar nishi marg. Biriga har royixa aylab asar, Xoh quruq nofau, gar mushki tar. Birga gulu xor muassir boʻlub, Sovugʻ, isigʻdin mutaassir boʻlub. Bosirau somiau lomisa, Zoyiqau shomma bila xomisa. Har neki olamda boʻlar mudraki, Kimdaki idrok munga yoʻq shaki. Qasrki dahlezi topib naqshi Chin, Sohatida sokin oʻlub besh amin, Har neki zohir boʻlubon besh havos, Oʻz ishi kunhida boʻlub raxshunos. Borcha javohirni yigʻib kelturub, Burnogʻi xozin qoʻligʻa topshurub. Andin ikkinchiga topib intiqol, Kim boʻlubon xozini oning xayol. Andin uchunchi boʻlubon naqdsanj, Hofiz oʻlub name anga yetsa ganj. Chun yana birga boʻlubon muntaqil, Ul mutasarrif boʻlubon muttasil. Harne tasarruf qoʻli oning yetib, Borchani dasturgʻa taslim etib. Zabt etibon noyibi ravshanzamir, Naqdi mamolikni nechukkim vazir. Azm etibon dargahi iqbolgʻa, Yuz qoʻyubon Ka’bai omolgʻa. Arz qilib borchani shoh ollida, Dodgari mulkpanoh ollida. Shah bu xazoyingʻa chu xozir boʻlub, Diqqat ila borchagʻa nozir boʻlub. Rad qilibon harneki mardud erur, Ayirib ui tuhfaki maqsud erur, Hazrati izzatqa niyoz aylabon, Tuhfalarin vositasoz aylabon. To yetib ul lahza nidoyi qabul, Topibon ul tuhfa tariqi vusul. Badraqai rohi najoti boʻlub, Mujibi raf i darajoti boʻlub. Xojaki koʻrdi yana mundoq jahon, Zarrada kavn, qatrada daryo nihon. Fikr nahangigʻa yana qut oʻlub, Lujjai hayrat aro mabxut oʻlub, Fikrat oʻti koʻkka chekib dudini, Hayrati nobud etibon budini, Chunki bu hayrat aro ranju ano Foni etib Xojani balkim fano. Haqdin oʻlub toza vujude anga, Toza vujud ichra shuxude anga. Sham’i baqo chun yorugʻ aylab koʻzin, Anglabon ul saltanat ichra oʻzin. Fatx oʻlub mulk ila kishvar anga, Balki jahon mulki musaxxar anga, Mulk oʻziyu taxt oʻziyu shoh oʻzi, Borcha oʻzi, borchadin ogoh oʻzi. Nafsgʻa chun orif oʻlub moʻ-bamoʻ, Foyiz oʻlub «Qad arafa rabbaxu». Soqiy, olib kel qadahi xushguvor, Birga olib tortay ani xojavor. To chekibon bir-iki jomi shigarf, Xoja madihida suray necha harf. XXI Xoja Bahouddin Naqshband quddusa sirruhu madhidakim, sun’ naqqoshi hikmat xomasi bila roʻzgor sahifasida aning vujudi naqshin islomiy tarx etti va surati irshodi bila kufr ahli koʻngli varaqidin xitoyi va farangi naqshi ketti va Xoja Ubaydulloh sallamahumullohgʻa niyoz arzikim, ul hazratqa xalafi mutlaq, balki xalifai barxaqdurur Xojaki, naqqoshi sipehri baland, Boʻlgʻali har safhasigʻa naqshband, Ayladi avroq munaqqash base, Naqsh raqam ayladi dilkash base. Lek aning naqshi kibi dilnavoz, Chekmadi to xomasidur naqshsoz. Sobit aning koʻngli aro naqshi jud, Maxv oʻlub ul safhada naqshi vujud. Naqshigʻa teng tutmay oʻzin naqshi Chin, Olam oʻlub ilgida naqshi nigin. Boʻyla nigin naqshiga farmonbari, Munona ajab naqsh ila devu pari. Sa’y ila bu gunbadi bisyomaqsh Har nechakim aylabon izhor naqsh. Naqshining ollida namudor uza, Naqsh boʻlub safhai devor uza, Muncha ajab naqsh bila arjmand, Kimsa emas gʻayri shahi naqshband. Jongʻa chekib ranju ano naqshini, Sizmoq uchun anda fano naqshini, Joni chu ul naqsh makoni boʻlub, Naqshdin oʻzga bori foni boʻlub. Turfa bukim naqshga koʻz solmayin, Jonida juz naqshi baqo qolmayin. Koʻngli chekib maskan aro naqshi sayr, Sayrda yoʻq koʻngli aro naqshi gʻayr. Sayr anga bu toqi munaqqash uza, Naqshi kafi lavhai zarkash uza. Chun izining naqshigʻa surtub jabin, Ravshan etib koʻz falaki naqshbin. Ravzai jannatqa chu aylab xirom, Holi aning oʻrnida qoyim maqom. Ulki bu ofoq ichida toq erur, Toq nekim, murshidi ofoq erur. Charxi nigun dargahida xokroʻb, Balki jabini bila xoshokroʻb. Yuz qoʻyubon qullugʻigʻa shohlar, Bazmida bexud oʻlub ogohlar, Xizmatidin har kishi ogoh oʻlub, Garchi gado ma’ni ila shoh oʻlub. Necha tushub egniga qilsang qiyos, Xozini irfon kafidin yuz libos. Zarq ila tagʻyiri libos etmayin, Tafriqai xazzu palos etmayin, Suxbatida har necha beshakku rayb, Jilva qilib shohidi ra’noyi gʻayb, Goʻshai xilvat aro tutmay qaror, Oʻzini qilmay yashurun oshkor. Atlasi gardun bila ming zebu far, Toʻrqa toʻni ostida koʻk ostar. Lek oʻshul toʻrqasi har tor ila, Faqrda yuz murshid uchun silsila. Mulki jahon mazrai dehqoni ul, Balki jahon mulki nigahboni ul. Yoʻqki mamolikka nigahbon oʻlub, Borcha salotin uza sulton oʻlub. Ruq’alari yetsa ne shah qoshigʻa, Ish ani qoʻymogʻligʻ oʻpub boshigʻa. Anglab ani bosh uza toji yaqin, Har soʻzi ul toj uza durri samin. Shahgʻa dema, lutf chogʻi tojbaxsh, Balki gadolargʻa dogʻi tojbaxsh. Haq soʻzini elga qilurda ado, Teng koʻrunub ollida shohu gado. Chun cholinib navbati qadrigʻa koʻs, Shahlar oʻlub navbat ila xokboʻs. Xotir oʻlub mehri jahontob anga, Avji sharaf anjumi ashob anga. Har biri olam eliga raxnamo, Dema jahon ahliki, ahli samo. Borcha suluk ahligʻa raxbar boʻlub, Yoʻl eligʻa tiyra tun axtar boʻlub. Tiyra nazarlargʻa berib nuru tob, Har birisi oʻylaki najmu shixob. Garchi tijorat boʻlub oyinlari, Boʻlmadi bir mulkda taskinlari, Yuklarida tuhfai naqdi fano, Har biri ul naqddin istab gʻino. Simlari borcha fano konidin, Durlari yoʻqluq suvi Ummonidin. Chun kivurub har sori raxti najot, Band boʻlub chorsuyi koinot. Olgʻuchi gar vahmi ziyonbud etib, Lek bu savdo chu qilib sud etib. Toki jahon qasrining imkoni bor, Ustida oning falak ayvoni bor. Qoʻymasun ayvoni jahonni tixi, Dabdabai koʻsi Ubaydullaxi. Himmatidin bizni ham etsun Xudoy, Faqr yoʻlida gʻani, imongʻa boy. XXII - Avvalgʻi Maqolat Imon sharhidakim, «Al-imonu an tu’minu billahi va maloikatihi va kutubihi va rusulihi va bil-yavmil-oxiri va bil-qadari xayrihi va sharrihi» demakdin maqsud bu kalimot emas va agar ahli zohir muni imon desa, ahli ma’ni demas va uluhiyat daryosigʻa shinoligʻ ajzin zohir qilmoq va maloyika havosida bir necha qanot urmoq va kutub avroqida bir necha xarf surmak va rusul jodasida necha qadam yugurmak va qiyomat qoyim boʻlurida qiyom koʻrguzmak va qadar bobida aloqadri xol tarannum tuzmak Kimki jahon ahlida inson erur, Bilki nishoni anga imon erur. Ulki hadu rasm qoʻyar mantiqiy, Toki bu hayvoni bila notiqiy. Ikkisi insongʻa boʻlub haddi tom, Zumrai inson aro aylar xirom. Nav’ini notiq bila hayvon qilur, Notiqu hayvonini inson qilur. Sen dagʻi inson muni qilsang gumon, Bilki hamon sen-senu hayvon hamon. Muniki inson mutafovit erur, Tengri kalomi xabar andin berur. Bas kishi jazm aylasa inson oni, Yaxshi-yomon ichra tafovut qoni? Boʻlmadi bas noqisu komilda farq, Topmagʻay el olimu johilda farq. Bu sifat insonda topilmas faloh, Mantiqiy aylabdur ani istiloh. Bas ani inson atagʻil beriyo, Kim ishidur sabr ila shukru hayo. Boʻyla buyurdi riabiyi Hoshimi, Kim bu uch imonning erur lozimi. Bas ani inson demak oʻlgʻay ravo, Kim ishi imon bila topqay navo. Eyki, sanga ayladim insonni sharx, Emdi eshitkim qilay imonni sharx. Olti durur shar’da goʻyo adad, Harneki moʻmingʻa kerak mu’taqad. Aylasa bu olti bila ixtisor, Olti jihatdin anga boʻlgʻay xisor, Kim bu xisor oʻlsa aning ma’mani, Oʻgʻridin emin boʻlubon mahzani, Naqdini bu hodisa berohidin, Balki oʻkush bim guzargohidin Oʻtkaribon xayru salomat bila, Qolmayin ul yoʻlda malomat bila. Maqsadi asliygʻa xirom aylagay, Qurb harimini maqom aylagay. Anglading ijmol ila ta’vilini, Emdi eshit har biri tafsilini. Oltidin avvalgʻiki maqsud erur, Bilmak erur Haqniki, mavjud erur. Aytma mavjudki, ayni vujud, Harneki mavjud anga fayyozi jud. Zoti vujudigʻa boʻlub muqtaziy, Nuqs, kamolidin oʻlub munqaziy. Andin oʻlub munxat ila murtafi’, Munxat agar murtafi’ ul muxtari’. Zotigʻa daryoyi qidam chun toshib, Bir yon azal, bir yon abaddin oshib. Harneki qoyim, oʻzi Qayyum oʻlub, Boʻlgʻusi ul, borchasi ma’dum oʻlub. Borcha jahon ahligʻa zoti nihon, Mazhari asmou sifoti jahon. Borchani ham qilgʻuchi nobud oʻzi. Borcha borib, boʻlgʻuchi mavjud oʻzi. Ikki jahon mulki musallam anga, Oʻzga jahon bor esa ul ham anga. Oltidin ikkinchi - maloyikni bil, Borchagʻa tasdiqi vujudaylagil. Bilkim erur zoyiri aflok alar, Nafsning oloyishidin pok alar, Har bir uli-ajnixa tovus oʻlub, Donai tasbih anga ma’nus oʻlub, Tobi muhabbat chogʻi ul ajnixa, Oʻtlari tugʻyoni uchun mirvaha. Bir bila topmay bu janoh inqitoʻ, Bir neki, masno va sulosa ruboʻ. Ne qadame amrsiz olib, ne dam Borcha vujud avvalidin to adam. Poku mujarrad borining javhari, Tufroqu suvu yelu oʻtdin bari. Xuldi barin qushlaridek shavqnok, Arm adosidin oʻlub zavqnok. Bir qush alar ichraki topmay bu zavq, Foxta yangligʻ topibon boʻyni tavq. La’nda uch harfki bor oshkor, Har birining domanasi xalqavor. Har birining xalqasi topib vusul, Tavqda mal’un boʻlub ul bulfuzul. Angla uchunchi kutubi osmon, Tengri soʻzi bil borisi begumon. Qaysi kutub, har biri daryoyi jarf, Har soʻzi bu bahrda durri shigarf. Bahr dema, har biri bir turfa kon, La’l ila gavhargʻa sarosar makon. Gar uchi uch sham’i munavvar boʻlub, Lek biri mash’ali xovar boʻlub. Boʻlsa mavolidi salos ul uchi, Bu yeti oboning ishin qilgʻuchi. Bal yeti obo munga ummul-kitob, Sab’i masoniy topib andin xitob. "Sab’i masoniy" neki, har surasi, Davlatu din xittai ma’murasi. Boshida har surasi tazxib ila, Dargahi koshiy anga tartib ila. Bogʻ anga har safhai gulshan misol, Jadvali atrofida ravshan zulol. Bogʻ dema, balki falak, ne falak, Satrlari har sori saf-saf malak, Bal anga har doirai ashrgard, Rutba aro bir falaki lojuvard. Haq soʻzi har juzvi varaq to varaq, Borcha xaqoyiq, balkim borcha xaq. Misl anga ma’dumu mushobix adim, Qoyili andoqki qadim ul qadim. Bil yana toʻrtunchi rusul ma’shari, Har biri bir bahri safo gavhari. Borchasi xaq amrila naxyin tuzub, Elga bori xaq yoʻlini koʻrguzub. Hujjat agar istasa har tiyra zot, Har birisi koʻrguzubon mu’jizot. Zohir oʻlub borchagʻa sidqi maqol, Shoyibai kizbgʻa yoʻq extimol. Garchi payambar borigʻa ism oʻlub, Lek alar jismi ham uch qism oʻlub. Zumrai avval kelibon anbiyo, Vahy ila ru’yodin oʻlub peshvo. Soʻngra rusulkim, neki Haqdin yetib, Borchasini xalqqa irsol etib. Soʻngra ulul-azmki aylab jidol, Da’vati din qilga-yu xukmi qitol. Borchasining a’zamiyu afsaxi, Anglaki, kelmish nabiyi Abtaxi. Koʻngli Haq irsoligʻa rosix boʻlub, Dini - rusul dinigʻa nosix boʻlub. Kufr qarongʻusida har mursale Dini bila yorutubon mash’ale. Qilgʻach aning shar’i quyoshi zuhur, Qolmayin ul mash’alalar ichra nur, Xatm anga oyini risolat tamom, Din aning islomi-yu bas vassalom. Keldi beshinchi anga yavmul-hisob, Dema hisob, aytki yavmul-azob. Mu’taqid oʻlmoqki qiyomat boʻlur, Qilgʻonidin elga nadomat boʻlur. Shodliq ashobi yamingʻa raqam, Safhalari lavhigʻa yetmay qalam. Ahli shimol ichra tushar mojaro, Nomalari yuzlari yangligʻ qaro. Toʻgʻri tarozugʻa boʻlur ikki bosh, Bir sori gavhar yana bir sori tosh. Koʻpruk uza xalq haroson boʻlur, Birga qatiq, biriga oson boʻlur. Doʻzax oʻti dardigʻa yoʻq intiho, Xalq xalokigʻa boʻlur ajdaho. Etti boshi gunbadi davvordek, Etti ogʻiz har birisi gʻordek. Dema tomugʻ yetti eshigin ochib, Kim yeti ogʻzi aning oʻtlar sochib. Gulshani firdavs aro nozu naim, Onchaki yoʻl topmay aroda nasim. Huri aning ruhi musavvar kibi. Qaddu labi tubi-yu kavsar kibi. Sokinigʻa jomi baqodin umid, Qaysi baqo, balki liqodin umid. Sodis anga keldi hadisi qadar, Bil azaliy sabt nekim xayru shar. Sofu toʻlo boʻlgʻali jomi alast, Boʻlgʻucha ul maydin abad ahli mast, Harne bu majlis aro topti vuqu’, Xoh usul anglavu xohi furu’. Mast agar tortti noxush sado, Mutrib agar ayladi dilkash navo, Ba’zi agar Ka’ba sori qildi azm, Ba’zi agar dayr aro tuzdi bazm. Bodiyada ul chekibon yuz ano, Boʻldi munung maskani dayri fano. Mast chiqib mugʻbachai mayparast, Qildi saloh ahlini rasvovu mast. Zohid agar boʻldi borib durdnoʻsh, Fosiq agar boʻldi kelib xirqapoʻsh, Borchasi Haq ilmida ma’lum edi, Lavxai maxfuzda marqum edi. Ne yetibon yaxshi amaldin bixisht, Ne solibon doʻzax aro fe’li zisht. Ulki qilib Tengriga ming yil sujud, Boʻlsa shaqiyi azaliy qayda sud? Mugʻbachalar dayrda qilgʻon xalok Boʻlsa saidi abadiy qayda bok. Kimgaki bu oltigʻa bor e’tiqod, Ham bu sifat birlaki qildim savod, Har nechakim nomasiyax boʻlsa ul, Gʻarqai daryoyi gunax boʻlsa ul, Tong yoʻq agar afV oʻlub ummid anga, Tutsa ilik rahmati jovid anga. Lek bu dard oʻti erur jongudoz, Ushbu gudoz ichra kuyub ahli roz. Bu biri oʻz holigʻa motam tutub, Ul biri tarki bori olam tutub. Kim bu biyik poyaki qildim bayon, Kimga yetar-etmasi ermas ayon. Etmagi ham kimsaga mutlaq emas, Etmasi ham jazmu muxaqqaq emas. Kofiru moʻmin sori qilsang sogʻinch, Ne anga ya’su ne muning koʻngli tinch. Kuydurubon xalqni biymu umid, To xud erur kim shaqi-yu kim said. Mahlas ishi barchagʻa niyatdadur. Topmoq ani lek mashiyatdadur. XXIII Sulton ul-orifinni gʻamgin koʻrub, muridigʻa savol tili ochilgʻoni va ul shofiy javoblar bila anduxluq koʻnglin xoli qilgʻoni Qaygʻuluq oʻlturmish edi Boyazid, Soʻrdi gʻami kayfiyatin bir murid: «K-ey falak avjida xiroming sening, Arsh fazosi uza goming sening. Koʻnglunga ne ishdin ekin bu taab, Bu taabinggʻa ne ish erkin sabab?» Pir toʻkub ashku chekib oʻtluq oh, Dediki: «Bu gʻam ishim etmish taboh, Kim bu jahon ichraki, eldur gʻulu, El toʻla,- ammo kishidindur xulu. Har kishiga xush koʻrunur oʻz ishi, Bir kishi yoʻqkim, desa boʻlgʻay kishi, Munda kishi borini bilmon yaqin, Bor esa, oʻtganlar aro bor ekin». Soʻrgʻuchigʻa zohir oʻlub iztirob, Dediki: «Ey xurshedi oliyjanob, Elda kishi yoʻq demak oʻldi soʻzung, Doxil emassenmu bu elga oʻzung?» Shayx dedi: «Ey ishi gumrohliq; Topmogʻon ish sirridin ogohliq. Men dogʻi yuz ming meni sargashtadek, Ashki bogʻir qonigʻa ogʻushtadek, Boʻlmasa imon bila ketmak ishi, Anglaki, oni desa boʻlmas kishi. Olam aro muncha sigʻoru kibor, Men boʻla-yu, sen boʻlu harkimki bor, Borcha bu gʻam tigʻidin afgorbiz, Borcha bu motamgʻa giriftorbiz. Kim ichi bu gʻussada qon boʻlmadi, Kimsaga bu nukta ayon boʻlmadi, Kim chu vidoʻ aylagusi jon anga, Hamrax oʻlur yoʻqsa yoʻq imon anga, Chunki jahon ahligʻa bu boʻlsa xol. Soʻzdaki debmen ne mahalli savol». Soyil etib boʻyla duri nukta goʻsh, Ogʻzi sadaf ogʻzidek oʻldi xamoʻsh. Yo Rab, oʻshul tuhfani oxir nafas, Ayla ftavoiy ila hamrohu bas. Qullugʻunga maxkam et imonini, Aylagil imonidek aymonini. Soqiy, oʻlubmen, mayi imon ketur, Jismima imon mayidin jon ketur. Quyma bu kun jomima davron mayi, Jonim ol, ogʻzimgʻa quy imon mayi. XXIV - Ikkinchi Maqolat Islom bobidakim, «alif»lari amniyat bogʻining sarvlari durur va «sin»i saodat qasrining kungurasi va «lom»i latofat gulchehrasining sunbuli zulfl va «mim»i muhabbat mash’alining nuri va ul sarvlar soyasida yer tutmoq va ul qasr kungurasida talab kamandin solmoq va ul sunbuli zulfni xabli matin qilmoq va ul mash’al nuri bila koʻz yorutmoqning targʻibi Olam aro xalqni Yazdoni pok Ahli najot etti-yu ahli xalok. Bu birisin obidi asnom bil, Ul birisin zumrai islom bil, Kufr eli yoʻl topti malornat sori, Zumrai islom salomat sori. Ul biriga vayl evi boʻldi maqom, Zumrai islomgʻa dorus-salom. Kishvari islomki ma’dud erur, Xalqi aning har neki mavjud erur, Boshtin-oyoq borcha musulmon emas, Kimki musulmon muni yolgʻon demas. Shartlari bor durur islomning, Kim ani bilmas birisi omning. Muslim erur «Man salimal-muslimun», Yuz, iligu til bu ish ichra zabun. Koʻrki, bu ish kim iligidin kelur, Yoki bu soʻz kim tilidin ochilur. Tilni xirad lol topar bu mahal, Yo’qki til-oʻq lol, ilik dogʻi shal. Oʻylaki bu shartlar imkoni bor, Shartdin ayru dogʻi arkoni bor. Besh yasamish Tengri taborak ani, Desa boʻlur xamsi muborak ani. Anglagʻil arkonini beishtiboh, Avvali «Illalloh» ila «lo iloh». Yona Muhammadni anga bil rasul, Ber munga tonugʻlugʻu qilgʻil qabul. Alloh-Alloh, bu ne ikki kalom, Kim ikki olamgʻadur andin nizom. Lavx uza avval muni yozib qalam, Jannat eshigida dogʻi bu raqam. Halqai xotam kibi charxi barin, Ul boʻlubon yuzida naqshi nigin, Yoki bu xat zevari xotam boʻlub, Xotami gardun yukidin xam boʻlub. Nofiya «lo»sidin aytib «Lo iloh», Nafi nekim, mumkin erur mosivoh. «Illalloh» - aylabon isbotini, Ayni vujud anglatibon zotini Buki rasul oʻldi Muhammad anga, Yuzlanib iqboli muabbad anga. Amr ila naxyini bayon qilgʻali, Lutf ila qahrini ayon qilgʻali, Xayri rusul boʻlmogʻi Tengriga xost, Harne risolatki qilib borcha rost. Soni erur anda adoyi salot, Lek adosida erur mushkilot. Avvali oningki taxorat durur, Bilki taxorat ne iborat durur. Ul demakim, mayl qilib suvgʻa sen, Bir necha uzv ul suv bila yuvgʻasen. Boʻyla taxoratni bilur har xasis Oʻzga taxorat dogʻi bordur nafi Buki safo chashmasidin zavqnok Aylagasen lavhai xotirni pok. Tanni yumogʻliqqa maxorat berib. Jongʻa-dogʻi boʻyla taxorat berib Jonni solib boʻyla taxorat aro, Kim yuzida nuqtacha qolmay qaro. Koʻzni arigʻ ashki zuloli qilib, Balki koʻngulni dogʻi xoli qilib. Oʻzluk uyin oʻzga harom aylabor Tengri evi sori xirom aylabon, Qoʻygʻasen anda oʻng ayoq ilgari , Gʻayri xudo qoʻymagʻasen ichkari Ev iyasi boʻlsavu sen - yaxshiroq Balki tutub ev bila senlik qiroq. Boʻlsa qiyominggʻa sutun shevasi, Rak’atinga saqfi nigun shevasi. Sajdada titrab qoʻyubon yerga boshʻ, Sorgʻoribon chehra nechukkim quyosh. Vojibu farzini rioyat qilib, Sunnat adosini bagʻoyat qilib, Gar bu sifat sajda bila pok chehr, Yerga dogʻi kirgasen andoqki mehr Subhi qiyomat netong etsang zuhur, Boshtin-oyoq mehr kibi gʻarqi nur Solis erur farz adoyi zakot, Haq neki bermish sanga molu jixot Munda dogʻi ikki sifatdur tariq, Birisi aslu biri far’, ey rafiq. Far’i bukim, zohiri shar’i rasul Harne bayon aylasa qilsang qabul, Berguchi gar bor esa sohibnisob, Qirq diramdin birin aylab hisob, Zar’ ila doʻkonu havoshi dogʻi, Balki xadam birla mavoshi dogʻi. Hame matoiki, zakotin berur, Shar’ tariqi bila bilkim erar. Kayli-yu miqdori muayyan aning, Kammi bila kayfi mubarxan aning. Masrifi sekkiz kishidur bardavom, Kim angadur shar’ ila notiq kalom. Far’ budur ulki, deduk oni asl, Qilmoq erur borchasidin oʻzni fasl. Maqsadi asligʻa shuru’ aylamak, Hame aning gʻayri, ruju’ aylamak. Boʻlgʻonini bermaku shukrona ham, Bennak agar xud topilur yona ham. Koʻngli qachon qilsa zaxira havas, Boʻlmoq anga faqru fano ganji bas. Boʻlmasa koʻnglida diram naqshi dogʻ, Qilmasa dur partavini shabcharogʻ. La’l gʻami bagʻrini qon qilmasa, Dur gʻami ashkini ravon qilmasa. Ming yetibon asramasa birini, Yuklasa oʻz boʻynigʻa taqsirini. Ganj topib chekmasa vayronigʻa, Bersa qoʻyub minnatini jonigʻa. Hame yetar bersa, tugub yopmasa, Bergali shukrona yana topmasa. Kimki anga bazl bu chogʻligʻ durur, Ganj dogʻi topsa yarogʻligʻ durur. Robi’ anga savm durur qochmagʻil, Tutqilu nafyiga ogʻiz ochmagʻil. Me’dani xoliliq ila qil toʻlo, Necha xalo anda safodin malo. Savm hadisida budur mujmali, Kim ani Haq debdurur «Assavmu liy». Ayladi isnod oʻziga ajrini, Yoʻqsa ul-oʻq qilgʻusidur zajrini. Amr qilib bersa jazo chun Xudoy, Demaki si roʻza, yil oʻn ikki oy. Tutsang ani ulcha sazovoridur, Sirfani bilgilki sening soridur. Savmi emas dogʻi mashaqqatnixi, Mujdada boʻlsa «Ana ajzi bixi». Bu dogʻi uch qism iladur munqasim, Avval, bu rasm iladur murtasim, Kim chu sahar koʻrguzur anvorini, Chekkucha kun gʻarbgʻa ruxsorini, Aql ila shurb aylamagay roʻzador, Lek ikinchiga budur e’tibor, Kim bu sifat savmki topti raqam, Boʻlgʻay izofat necha ish anda ham, Soyiri a’zogʻa xalal yetmamak, Shar’ xilofigʻa shuru’ etmamak. Har bin oʻz shugʻligʻa zohid boʻlub, Man’i xilof ichra mujohid boʻlub, Bormagʻa-yu koʻrmaga-yu tutmagʻay, Aytmagay, eshitmaga-yu yutmagʻay. Lekin uchunchisi budurkim, koʻngul, Chunki erur maxbiti anvori Kul. Poku ravonbaxsh havosi aning, Jilvagahi fayz fazosi aning. Mahzani asrori Ilohiy ham ul, Oyinai chehrai shohiy ham ul. Daf qixb zangi xayolotni. Asramoq ul nav’ bu mir’otni, Kim anga juz doʻst zuhur etmagay, Balki aning gʻayri xutur etmagay. Hech suvar naqshigʻa bermay mador, Gʻayr bu ne’matdin oʻlub roʻzador. Ushbu sifat yoʻqki, sahar to ba shorn, Qoʻy saharu shomnikim, bardavom. Xomis anga qiblagʻa solib qadam, Boʻlmoq erur zoyiri Baytil-Haram. Boʻyla saodatqa alarkim yetib, Bodiyani ikki sifat qat’ etib. Biri bukim, ulki boʻlub mustafid, Ya’ni oʻlub johu tamavvul mumid. Boʻlsa yoʻl amniyati voqi’ anga, Orizae boʻlmasa moni’ anga. Barcha yoʻl asbobi muxayyo qilib, Hamraxi mushfiq dagʻi paydo qilib, Farzligʻin oʻziga jazm aylagay, Farz adosin qila azm aylagay. Lek ikinchi buki, ahli fano, Kim oʻziga faqrni bilgay gʻino. Doʻst tushub xotiri vayronigʻa, Shavqu talab oʻt solibon jonigʻa, Hoʻy chekib, yoʻlgʻa tushub pil kibi, Ishq oʻtidin telbaragon el kibi. Ming yigʻoch ar urgʻusidur gomini, Bogʻlabon avval qadam exromini. Ne anga zodu ne anga rohila, Ne anga markab, ne anga qofila. Dasht anga gulshanu nasrin - tikan, Yoʻliki yonida mugʻilon chaman. Harne samum anda esib rangi ol, Borcha gulu lola uchurgʻon sharxol. Boʻyla samum ichra yetib ul salint, Oʻylaki gulzor arosinda nasim. Ul chaman ashjori mugʻilon boʻlub, Anda quyun sarvi xiromon boʻlub. Haq anga rahmatni dalil aylabon, Shu’lani gulzori Xalil aylabon. Toki ani yetkurubon ul dalil, Uygachakim, qoʻydi binosin Xalil. Tavfida ul sidqu safo kelturub, Borcha sharoitni bajo kelturub. Doʻst uyida chu boʻlub mehmon, Harne kerak xozir etib mizbon. Balki bu mehrnonni oʻzi kelturub, Yevigacha hamrax oʻlub yetkurub. Muncha saodatqa etib sarfaroz, Kimsani bu yoʻlda fanovu niyoz. Foni oʻlub kimki niyoz ayladi, Tengri ani koshifi roz ayladi. Forigʻ etar bodiya qat’ ahli mol. Ahli fano qat’ida bor oʻzga xol. Ne topib ul ne’matu nozi bila, Oncha topib yuz bu niyozi bila. XXV Ibrohim Adhamning Ka’bagʻa namoz bila borgʻoni va Robiai Adviyagʻa Ka’baning niyoz bila kelgoni Qildi chu Adham xalafi tarki joh, Toji fano boshigʻa qoʻydi Iloh. Berdi fano yeliga mulku xasham, Bodiyaning qat’igʻa qoʻydi qadam. Boʻldi musalloni solib sajdasoz, Har qadam aylab iki rak’at namoz, Qoldi bu yoʻl qat’ida oʻn toʻrt yil, Madxigʻa har xoru giyax chekti til. Makka tavofigʻa chu qildi xirom, Yoʻq edi oʻz oʻrnida Baytul-Harom. Chekti figʻonkim, bu nedur, yo Iloh? Hotife un berdikim: «Ey piri roh. Bodiya qat’ida durur bir ajuz, Shavqu muhabbat yukidin qaddi kuz, Za’fdin ul boʻlmish edi notavon, Ka’ba aning tavfigʻa boʻldi ravon». Ayladi xayron ani bu voqia, Boqsa keyin koʻrdi kelur Robia. Dedikim: «Ey Arsh matofing sening, Ka’ba qilib azmi tavofing sening. Koʻrki jahon ichra solibsen ne shoʻr», Robia dedi angakim: «Qilma zoʻr, Shoʻr seningdur bori olamda bil, Bodiya qat’i uchun oʻn toʻrt yil». Dedi Birohimki: «Ey pokrav, Balki malak xaylidek aflokrav, Nedin ekin buki manga yetti ranj, Men chekibon ranju sanga boʻldi ganj» Robia dedi anga: «Ogoh boʻl, Kim necha yil bodiyada borcha yoʻl, Boʻldi ishing arzi namoz aylamak, Sheva manga arzi niyoz aylamak. Sanga samar berdi namozu riyo, Bizga bu bar berdi niyozu fano. Boqma, Navoiy, yana noz ahligʻa, Arzi niyoz ayla niyoz ahligʻa. Soqiy, olib kel qadahu qilma noz, Koʻrki, ne mushtoqdur ahli niyoz. Ber toʻlakim, ichsun ani bir harif. Xossa mangakim, boridin men zaif. XXVI - Uchunchi Maqolat Salotin bobidakim, «Innalloha ya’muru bil-adli val-ihson» amri Haq subhonahu va taolo xusravliq xudin alarning xilofati boshigʻa qoydikim, adolatlari «ayni»ning chashmai zuloli mulk boʻstonin serob qilgʻay, to bu boʻstondin amniyat va farogʻat gullari ochilgʻi va alar zulm bogʻida may ichib gul socharlar, balki maydin xe dam oʻzgacha gul ocharlar Ey falak avjidin oʻtub rif’ating. Oyu quyoshdin cholinib navbating. Taxting oʻlub davlati jovidi mulk, Soyai chatring aro xurshedi mulk. Toj boshingdin boʻlubon sarbaland, Taxt ayogʻingdin oʻlub arjmand. Siymni alqobing etib muhtaram, Sikkai qadringgʻa kavokib diram. Xutbai johingni oʻqub Mushtari, Kursiyi nuxpoya aning minbari. Mehr boʻlub soyanishining sening, Oy yuzida muxri nigining sening. Mulki Sulaymon uza ishratnamoy, Boshinga solmay koʻlaka juz humoy. Masnadi Jamshed uza aylab maqom, Topmay iliging oʻparin gʻayri jom. Xotami adlinggʻa sipehri baland, «Rosti-yu rusti» bilan naqshband. Xutbai johing qadar insho qilib, «Ya’muru bil-adl» ila tugʻro qilib. Haqki solib soyai ra’fat sanga, Roʻzi etib taxti xilofat sanga. Ayladi ollingda biyiklarni past, Dahr zabardastlarix zerdast. Xalqni ollingda qilib notavon, Barchasigʻa ayladi xukmung ravon. Xizmatinga elni zabun ayladi, Qadlarin ollingda nigun ayladi. Bil munikim, sen dogʻi bir bandasen, Koʻpragidin ojizu afgandasen. Ermas alar tufrogʻu sen nuri pok, Xilqat alargʻau senga tiyra xok. Barcha javorix bila a’zoda teng, Surati nav’i-yu xayuloda teng. Lek xunar ichra, kamol ichra ham, Xulqi xushu lutfi maqol ichra ham, Ham ravishi adlu ham insof aro, Hilmu hayou bori avsof aro, Shar’ tariqida ibodatda ham, Haq yoʻlida taqviyu toatda ham. Sen tushubon yoʻl naxajidin yiroq, Koʻpragi sendin yurubon yaxshiroq. Buki sanga Tengri berib imtiyoz, Saltanat ayjida qilib sarfaroz, Taxtni shaxsinggʻa makon ayladi, Mulk uza xukmungni ravon ayladi, Munda dogʻi qudratin ifsho qilib, Hikmat ila qatrani daryo qilib. Bildurub elga xaqu barxaqligʻin, Anglatibon qodiri mutlaqligʻin. Lek bu iqbolning oʻtrusida, Boʻyla biyik martaba qarshusida, Amr qilibdur necha xizmat sanga, Roʻzi etibdur necha san’at sanga: Bin - aning ne’matigʻa shukr erur, Kimsaki, shukr aylasa koʻprak berur. Shukr qilib aylamasang ushtulum, Deb oʻzikim: «Laazidannakum». Soʻngra raiyatni vadoyi’ dedi, Xurram ani bilki, bu gʻamni edi. Garchiki, Haq amri farovon erur, Borchasi bir yonu bu bir yon erur. Boʻldi raiyat galavu sen shubon, Ul shajari musmiru sen bogʻbon. Qoʻyni shubon asramasa oyu yil, Och boʻrilar tu’masidur bori bil. Boqmasa dehqon chamanin tunu kun, Naxli tarin angla qurugʻon oʻtun. Boʻrini dogʻi galadin dur qil, Suv beribon bogʻni ma’mur qil, Gʻam esang ul gala manofi’ berur, Bogʻ gulu mevai nofi’ berur. Gala tugansau qurusa shajar, Xud sanga qolmas yana naf u samar. Istasa topshurgʻonini kirdigor, Fikr qil ul damki, javobing ne bor? Koʻz och, agar xud bor esang raxshunos, Ish ravishin ayla aningdek qiyos, Kim ne kishikim, sanga maxkum erur, Zulmunga bechorau mazlum erur. Garchiki, yoʻq shavkatu sarmoyasi, Sendin erur ortuq aning poyasi. Negaki, chun xashr kuni zuljalol, Zolimu mazlumni aylar savol. Anga evazdur, sanga sharmandaliq, Anga biyiklik, sanga afgandaliq. Til chekib ul xanjari poʻloddek, Ochilibon savsani ozoddek. Sanga binafsha kibi qaddi nigun, Bosh koʻfara olmay uyotdin zabun. Anga nishotu sanga - anduxu gʻam, Ul sanga andoqki, anga sen bu dam. Har ne xato qilgʻoning oʻlgʻoch hisob, Boʻlgʻusidur har biriga yuz azob. Tengri bu dardinggʻa davo aylamas, Ushbu jihatdinki, xaqulloh emas. Garchi sinuq igna xaqqun-nosdur, Bagʻring aro xanjari olmosdur. Qilmasa mazlum gunohing bixil, Doʻzax arodur vataning muttasil. Afvin aning tutmasang ummid sen, Bilki tomugʻ oʻtida jovid sen. Kimga tikan birla qilibsen sitez. Urgʻusidur koʻksunga yuz tigʻi tez. Kimki boʻlur bir shararing fosh anga, Doʻzax oʻti boʻlgʻusi podosh anga. Kimgaki bir rishta yeturdung ziyon, Qatlinga ul rishtani bilgil yilon. Eyki, qaviy aylaui daviat qoʻlung, Zulm son tushti va lekin yoʻlung. Zulmung emas erdi xaloyiqqa kam, Kim qiladursen ani oʻzungga ham. Zulm oʻzunga fisqdur, ey hushyor, Gum qil ani, boʻlsa sanga hushyor. Chunki farax bazmigʻa jazm aylading, Ayshu tarab azmigʻa bazm aylading. Qasrki, bazm anda muxayyo boʻlub, Ziynati firdavsi muallo boʻlub, Pardalari rishtasi el jonidin, La’liyu shingarfi ulus qonidin, Shamsasi el moli bila zarnigor, El dura la’li bila gavhamigor. Xishtini masjid buzubon kelturub, Toshini el marqadidin yetkurub. Anda tuzub masnadi shohanshahi, Ayshu tarab jomi uchun mushtaxi. Bazmda soqiylar oʻlub jilvasoz, Ahli gʻino har sort dastonnavoz. Harneki margʻubi erur nafsning. Topilib ul bazmda bir yoʻqki, ming. Til bori ul debki, demak xoʻb emas, Koʻz koʻrubon oniki, matlub emas. Arbadadin oʻzga eshitmay quloq, Komi uchun tutmay ilik juz ayoq. Hoyu gʻuludin bu nishoting kuni, Anglamayin kimsa muazzin uni. Baski samou gʻazalu qavlu savt, Boʻlubon ul kungi namoz elga favt. Ahli vara’kim, topib anda vujud, Chang ruku’ ichra, surohi sujud. Ulki bu toat bila tafzix anga, Nuql boʻlub donai tasbih anga. Toki quyosh jirmi boʻlub nurposh, Maxfili ayshingda bu yangligʻ maosh. Shorn jahon safhasin aylab qaro, Pardai zulmat chu yopib el aro. Rost yarim tunga degin xol bu, Ham sanga, ham xaylinga ahvol bu. Jom bu ahvolinga qon yigʻlabon, Sham’ kuyub, ashkfishon yigʻlabon. Qoqib ovuch sanju qilib na’ra koʻs, Koʻkka chekib nolau afgʻon xurus. Sen chu boʻlub sarxushu xilvatgaroy, Anda qilib name tilab nafsu roy. Bazmdagʻi qoriyu gar xud yigit, Maydin oʻlub har biri bir telba it. Shaynda qoplondin agarchi fuzun, Nafs itining ilgida lekin zabun. Har birisi yuz tamai xom aro, Yoyilibon kishvari islom aro. Har son’ bir mast oʻlub oromjoʻy, Bir buti gulruxdin oʻlub komjoʻy. Mastliq uyqusi chu aylab hujum, Borcha oʻlukdek yotib ul xayli shum. Subh chu zohir qilib anvorini, Har yon ochib lam’ai ruxsorini. Onchaki sultoniy oʻlub choshtgoh, Uyquda sulton bila xaylu sipoh. Koʻzlaridin uyqu chu ma’zul oʻlub, Har biri bir zulmgʻa mashgʻul oʻlub. Ochibon elga sitam abvobini, Qilgʻali paydo tarab asbobini. Boʻldi chu asbob muxayyo yana, Kirdi tarab bazmigʻa gʻavgʻo yana. Yo-qki zamona shaht bji shevalik, Oʻz xoʻri holigʻa ulugc to kichik. Har kuni bu shan’at ila tungacha, Har kecha bu gʻaflat ila kungacha. Ey xulafo oʻrnida masnadnishin, Koʻr oʻz ishingniyu alarning ishin. Qoida mundogʻmu boʻiur, de axi, Bir oʻz ishingning gʻami ham ye axi. Haq seni adl etgali sulton etib, Zulm ila sen xalqni vayron etib, Ul seni ma’muri ibodat qilib, Sen la’bu laxvni odat qilib, Necha bu bexudluq ila yilu oy, Voy, agar kelmasang oʻzungga, voy! Umr bu ishlar soʻngicha ketti tut, Marg nixibi boshinga yetti tut. Chun xashamu xayldin ayrilgʻasen, Deki, bu a’mol ila ne qilgʻasen? Ne amali xayr sanga dastgir, Ne sitaming koʻrguchi poʻzishpazir. Zulmni tark aylavu dod aylagil, Marg kunidin dogʻi yod aylagil. Zulmung erur kunduzu fisqing kecha, Zulm ila fisqing necha boʻlgʻay, necha? Gah-gahi yod ayla nadomatni ham, Qaysi nadomatki, qiyomatni ham. Jurmu gunaxdin kishi ma’sum emas, Tarkini tutmoq dogʻi mazmum emas. Haqning erur saxvsiz ish lozimi, Saxv erur lozimai odami. Saxvunga de uzr, tavahxum bila, Zulmdin et tavba tazallum bila. Kimniki bedoding etibdur asir, Boʻl anga adl ilgi bila dastgir. Roy ila zulmatni munir aylamak, Lutf ila olamni asir aylamak, Tigʻ agar cheksa nechukkim quyosh, Aylamak oning soʻngida mehr fosh. Shahlar aro boʻyla sifat kam durur, Kim Shahi Gʻoziygʻa musallam durur. XXVII Shohi Gʻoziy qahrining sarsari bir sarkash xoʻshani barbod etib, adlining suyi ul xu’sha butgan buzugʻ mazraani obod qilgʻoni Andaki Gʻoziy shahi farxunda baxt Toj olayin deb taloshur erdi taxt. Yuz, iki yuzcha kishi birla qazoq, Gah yeri Xorazm edi, gah Adoq. Novaki dushman yuragin qon etib, Tigʻi aduv boshini parron etib. Bor edi zotida sazovorliq, Kim Haq anga berdi jahondorliq. Adl eshigin elga kushod ayladi, Taxt uza oʻlturdiyu dod ayladi. Tuzdi buzuqlarni imorat bila, Zulmni daf etti adolat bila, Bid’atu fisq ahli boʻlub munzaviy, Adli shariat qoʻlin etti qaviy. Bir kun edi sayrgʻa azmi durust, Shefta zole etagin tutti rust. Nolavu afgʻon chekibon tortib oh, Dediki: «Ey shohi shariatpanoh, Qilgʻum agar adl esa, mar’iy bukun, Sening ila da’viyi shar’iy bukun. Shart bukim aylama maxkam itob, Maxkamai shar’dabergil javob». Shah dedi: «Gar da’vi esa qonima, Shar’iy esa minnatidur jonima». Ayladilar boʻldi chu bu nukta jazm, Qoziyi islom xuzurigʻa azm. Ikkisi chun yondashib oʻlturdilar, Har sori hayrat bila el turdilar. Ma’rakada Zol bila Rustame, Boshlari uzra oʻkulub olame, Zol dedikim: «Qazoq erkanda shoh, Tigʻ chekibkim, chekar erdi sipoh. Bor edi men tulgʻa jigargoʻshae, Bal jigarim mazraidin xoʻshae. Bogʻim aro sarvi sixisheva ul, Balki quruq naxlim aro meva ul. Shoh qilichi jigarim qildi chok, Ul jigarim porasin etti xalok. Tigʻ ila yorib jigarim yonini, Yerga oqizdi jigarim qonini». Aytti qozi: «Ketur, ikki guvoh, To qilayin xukmini beishtiboh». Dedi: «Gar ikki tonugʻ etsam havas, Ham aning-oʻq adliyu insofi bas». Boʻyla chu ikki tonugʻ oʻtkardi zol, Boʻldi muqir xusravi farxundafol. Qozi oʻlub adl harimigʻa xos, Qildi ravon xukm: diyat yo qisos. Shah dedi: «Shar’ etsa bu yangligʻ ado, Shar’i nabi xukmigʻa jonim fido». Yogʻligʻ ila bogʻladi boʻynini rust, Yuz hamyonning dogʻi boʻynini sust. Tigʻ berib zolgʻa bevahmu biym, Bir sori dogʻi toʻkubon ganju siym. Dedi: «Qasos aylasang ollingda bosh. Siymni ol, gar gʻarazingdur maosh. Men edim ul amrda beixtiyor, Har ne sen etsang manga ne ixtiyor». Tigʻni ul adl ila insofi tund. Zoli xazin tishlaridek qildi kund. Tushti ayogʻiga boʻlub uzrxoh, Dediki: «Ey xusravi anjumsipoh, Gar yigitim qildi fido jon sanga, Men qari joni dogʻi qurbon sanga. Mendin agar boʻldi ayon iztirob, Lutf ila afv etki, men oʻldum xarob». Vah, bu ne izhori xijolat boʻlur, Bu ne degan lutfu adolat boʻlur. Zol kechib da’viyu dastonidin, Yoʻqki, oʻgʻul qonidan, oʻz jonidin. Turfa bukim, xusravi odil ani, Adl ila ul davrda aylab gʻani. Zolni anjum kibi siymi ravon, Zoli falakdek qilibon navjuvon. Sim kuchidin boʻlubon simbar, Xalq laqab aylab anga «Zoli zar». Zoli falakdin necha koʻrsang alam, Shah chu qilur adl, Navoiy, ne gʻam. Soqiyi gulchehra, ketur jomi adl, Koʻrki, ne gullar ochar anjomi adl. Adl ayogʻin tutki, boʻlub shod ichay, Odili davronni qilib yod ichay. XXVIII - Toʻrtunchi Maqolat Xirqapoʻshlar sulukidakim, oʻz qoshlarida xirqai talbislarigʻa xaqiqiy libos ot durur va xaqoyiqu maoriflari avomgʻa libosot. Va haqiqiy bodanoʻshlar ravishidakim, xirqai vujudlari fano ilgi zoʻridin chok durur va Masihodek jonbaxsh nafaslari ruhi muqaddas kibi pok va mahalli tavflari sohati aflok Ey boʻlubon san’at ila xirqapoʻsh, Shomu sahar zikr ila solib xurush. Xirqa uza baxyaki har yon chekib, Zuhdu riyo vuslalaridin tikib. Ruq’ai davri bu muraqqa’da koʻp. Barcha diram ostigʻa tikmakka joʻb. Iplar anga rishtai talbis oʻlub, Igna anga siblati iblis oʻlub. Azraq uzakima boʻlubon baxyasoz, Anjumi naxsi falaki naqshboz. Ushbu falak uzra rido subhidam, Subhki, kozib anga xoʻlmish alam. Eski amomaki boʻlub pech-pech, Pechdin oʻzga nima yo’q anda hech. Qaysi aso xiyla uyiga sutun, Kosh sinib ul, bu uy oʻlgʻay nigun. Subha dema, butki yo’nub buttarosh, Dona yasab, harne qolib reza tosh. Mu’zini qarrobai kuffor anga, Rishta boʻlub rishtai zunnor anga. Ul yigʻochikim, ani misvok etib, Ogʻzi luobi bila nopok etib. Nomai idbor degil ogʻzi rust, Oʻpmak uchun eltib oʻz ogʻzigʻa chust. Har yon ayogʻidaki na’layn oʻlub, Ahli safo xazli uchun shayn oʻlub. Turfa soqolin osibon kulgudek, Egri yigʻoch uzra chiqib oʻchkudek. Oʻchkucha ham yoʻq ishida toʻgʻriliq, Ul tutub oʻgʻri, bu qilib oʻgʻriliq. Oʻchku tilab xayligʻa bargu navo, Gar gala ming boʻlsa, boʻlub peshvo. Oʻzini borigʻa shafiq aylabon, Hodi oʻlub qat’i tariq aylabon. Togʻ ila tuzni tunu kun boshqarib, Xaylini yoʻl aqbasidin oʻtkarib. Koʻrguzubon bu dogʻi xayligʻa yoʻl, Yoʻlki, boribon tomugʻ oʻtigʻa ul. Vodiyi zulmat aro ul turfa xayl, Yoʻl iturub aylabon oʻt sori mayl. Mafsaqae topibon eltib panoh, Otini ma’bad atabu xonaqoh. Xonaqoh ichraki solib boʻriyo, Rang anga zarq oʻlubon, boʻ - riyo. Masjidi arkoni boʻlub muxtalif, Qibla janubi tarafi munharif. Mast mugʻ ashjoridin abvob anga, Qaxbai tarso qoshi mehrob anga. Shayx bu mehrob aro toat qilib, Har neki shayton deb itoat qilib, Boʻlub anga jam’i xaloyiq murid, Lek bori shayxqa loyiq murid. Shayx qadin xam qilibon «nun» kibi, Oiturubon goʻshada Zunnun kibi. Ahlisuluk ichra maorif debon, Oni - muxaqqiq, muni - orif debon. Harza muzaxrafniki bunyod etib, Ahli irodatqa ham irshod etib. Birin etib zoʻr ila xilvatnishin, Birin etib kuch bila uzlatguzin. Ahli riyozatdin atab birini, Biriga deb voqea ta’birini. Voqea gar xud anga yolgʻon debon, Ul dogʻi ta’birini xazyon debon. Xilvat aro qilgʻuchi mahram oʻzin, Xizr bila tutquchi hamdam oʻzin. Lattaki maxkam tugubon bang anga, Etkurubon bang yoshil rang anga. «Xizr payambar» qoʻyubon otini, Voqea deb - harza xayolotini. Yoʻqki hamin xilvati ahligʻa bas, Shayxqa ham ushbu «Xizr» hamnafas. Rutbada andoq anga a’lo maqom, Kim boʻlubon charx anga adno maqom, Qolmayin ul poyakim, ul etmayin, Arzi karomatni pisand etmayin. Nogah agar nagʻma chekib bir nayi, Mast qilibon oni xolat mayi. Nagʻmai xorijki qilib istimoʻ, Sekribu ohang etib ul dam samoʻ. Debsabu sayxa chekib andoqki pil, Changaki nafs ollida xoru zalil. Ahli irodat dogʻi bu tavr ila, Tegrasiga evrulubon davr ila, Harza xayolot ila xol aylabon, Davrni fonusxayol aylabon. Holda ashob dogʻi pirdek, Bemazaliqda borisi birdek. Yova koʻp ayturda biri chirchirak, Charx koʻp urmoqda biri firfirak. Bu biri vajd ichra tilin lol etib, Ul bir oʻzin volavu behol etib, Bu tutubon koʻz uchidin oni pos, Ul qilibon vajdini mundin qiyos. Zarq oʻtidin har biri doʻzax kibi, Lek burudatdin oʻlub yax kibi. Har biri oncha urunub bemalol, Kim yiqilib, qoʻpqali topmay majol. "Borchagʻa maqsud bukim ahli joh, Koʻrsalar ul shayx ila bu xonaqoh, Shayxni sajjodai irshod uza, Xaylni ham zikr ila avrod uza. Faqru qanoatdin oʻlub sarbaland, Vajd ila xolatdin oʻlub bahramand. Borchalarin ahli yaqin sogʻinib, Hoi ila ul vajdni chin sogʻinib, Zohir etib shayx qoshida niyoz, Foqalarigʻa boʻlubon chorasoz. To bilib oxir ani sultoni mulk, Xayli duo birla nigahboni mulk. Arzi niyoz aylabon oʻlgʻay murid, Poyalarin har nafas etgay mazid. Hadya, tuxaf tortqayu mol ham, Mustagʻalu kentu suyurgʻol ham. Boʻlsa bular birla barumandliq, Etgay alar nafsigʻa xursandliq. SubhonAlloh, bu ne nafsi laim, Nafsni qoʻygʻil, ne azobi alim. Roʻzi uchun muncha fusunsozliq, Mansab uchun muncha dagʻobozliq. Bu el erur borcha yomondin-yomon, Kimki yoʻq ondin yomon, ondin yomon. Botin oʻlub fosidu zohir - saloh, Toshi musalloyu ichi mustaroh. Kuxm nafs ollida qul aylabon. Hullani dajjolgʻa jul aylabon. Dev ila shayton urub ichinda joʻsh, Tangʻa maloik paridan pardapoʻsh. Koʻnglak aro mushku abiri tarab. Koʻnglida yuz it oʻlubu gandarab. Garchi boʻlur qalb diram roʻykash, Andin ayirmoq boʻlur oʻt birla gʻash. Lek tomugʻ ham bu necha gʻashgʻa xayf, Oʻt dogʻi bu xayli dagʻalvashgʻa xayf. Gar koʻrub oʻtdin bani odam azob, Oʻtqa bulardin boʻlubon ham azob. Odam aro koʻr ne tafovut turur, Qibla anga tengri, miinga but turur. Ravza soʻzi dogʻi demasdur biri, Kuygali ham loyiq emasdur biri. Ey koʻngul, ul elga jahonlar fido, Dema jahonlar, deki jonlar fido, Kim qilibon ikki jahon tarkini, Ikki jahon demaki, jon tarkini, Gʻussa jahon ichra chekib jon uchun, Jonni fido qilgʻali jonon uchun. Elga berib daftari solusni, Oʻtgʻa solib xirqai nomusni. Masjidu mayxona anga yoqmayin, Dayr bila Ka’ba sori boqmayin. Silkibon el yaxshi-yomonigʻa yeng, Anglab ulus yoʻqiyu borini teng. Jonu jahonni koʻrubon xokcha, Kavnu makon naqdini xoshokcha. Borliq asbobini foniy bilib, Yoʻqluq oʻti ichra oʻzin kul qilib. Kuydurubon chun bu xayolotni. Yorutub ul kul bila mir’otni. Koʻzguda chun gʻayrdin oʻlmay asar, Chehrai maqsud oʻlubon jilvagar. Balki bu nobud xayolot anga, Qaysi xayolotki, zarrot anga. Boshdin-ayoq har biri koʻzgu boʻlub, Shohidi maqsudgʻa oʻtru boʻlub. Koʻzguvu shohid koʻrunub har taraf. Koʻzga yomon koʻrmak oʻlub bartaraf. Har sorikim nozir oʻlub Haq koʻrub, Qilgʻuchini foili mutlaq koʻrub. Tuz yoʻl ila qotii vodi alar. Kim iturub yoʻlini xodi alar. Ulki qolib zulmati xijron aro, Yo oziqib vodiyi xirmon aro, Xizrdek ul qavm tutub elga qoʻl, Koʻrguzubon manzili maqsadgʻa yoʻl, Moni’ oʻlub gʻayrati ogohliq, Xizrgʻa ham qilgʻali hamrohliq. Zulmat alar oʻtigʻa bir dudi oh, Yoʻllarida Xizr bir axzar giyoh. Koʻzlarida qatraki gʻalton boʻlub, Xizrgʻa yuz chashmai hayvon boʻlub, Gardlari koʻzga boʻlub toʻtiyo, Amrlari misni qilib kimyo. Charx bila anjumi bedodgar, Qahrlari oʻtigʻa dudu sharar. Mehr bila badri manozilnavard Lutflari gulshanida ikki vard. Aylasalar har son azmi shigarf Yuzlarining qatrasi daryoyi jarf. Qayda tavaqqufgʻa topib ittisof, Zimnida har harf viqor ichra Qof. Shaxslari zoviyai xok uza, Sayrlari gulshani aflok uza. Shar’ aqolimida ravshan tariq, Kim xati mavxumdin oʻlmish daqiq. Bu yoʻl oʻlub sayrda maydonlari, Balki bu maydon aro javlonlari. Toat etib har biri to joni bor, Jon chekibon onchaki imkoni bor. Harne qilib fahm nabiy sunnatin, Qilgʻoch ado jongʻa qoʻyub minnatin. Nechaki a’mol etibon pech-pech, Hech kelib har biri ollinda hech. Jid bila aylab koʻrubon sarsari, Ajz ila yuz uzr qoʻlub bir sari. Neki qilib qasd aning amri-oʻq, Uchmoq umidiyu tomugʻ biymi yoʻq. Kimki xayoligʻa kelur mosivo, Lofi muhabbat anga ermas ravo. Eyki, bu gavhargʻa tilarsen makon, Bilki aning koni erur tobakon. XXIX Muqarrabi Boriy Xoja Abdulloh Ansoriy soʻzikim, nihoyati sulukdin sohibxabar erdi va oʻz suluki nihoyatidin xabar berdi Ulki ani qibla der ahli Hirot, Dema, Hirot ahli, bari koinot. Ahli ayon soliki atvori ul, Ismda Abdullohi Ansori ul. Dedi bukim, ish manga toat turur, Tengrining amrigʻa itoat turur. Doʻzax oʻti biymi ham ermas gʻaraz, Ne buki jannat anga boʻlgʻay evaz. Bim ila kim Haqni parastish qilur, Nafs najotini tilab ish qilur. Kim chekar ummid ila farsudaliq, Qasdi erur ravzada osudaliq. Haqdin aniyu muni maxjur bil, Muzd uchun ikkisini muzdur bil. Menki ishim boʻldi parastish mudom, Biymu umid ikkisi boʻlmish harom. Bandaliq amrigʻa chu ma’murmen, Tun-kun ishim bu esa ma’zurmen. Garchi anga loyiq emas toatim, Boʻlmasun onsiz esa bir soatim, Qil dedikim, qilmoq erur varzishim, Raddu qabuli ila yoʻq hech ishim. Uchmogʻu zohid, tomugʻu bulhavas. Boʻlsa havas yor Navoiygʻa bas. Soqiy, ul uchmoq suvini bedarang, Tutki, erur doʻzax oʻti anda rang. Yor yuzi yodi bila shod oʻlay, Doʻzax ila ravzadin ozod oʻlay. XXX - Beshinchi Maqolat Karam vasfidakim, kalbi diram margi durur, balki rahmat shajarasining bargi va buxlkim, saxo kalbidin xoli boʻlsa, nihoyatsiz balo bo Hur va bazl surati koʻrguzmasa muruvvatdin hadsiz xalo va isrof nafyikim, har yonidin boksa ofati behad erur va itlof mazammatikim, koʻproq harfi lofdin xabar berur Ey tushub egninga karam kisvati, Qolmayin ilgingda diram qiymati. Panjang oʻlub siymfishonliqqa fosh, Mashriqu magʻribda nechukkim quyosh. Siym ila ilginga adovat boʻlub, Anda fano, munda saxovat boʻlub: Chun kafing oltun sochib, andoqki barq, Barqi hayodin boʻlubon terga gʻarq. Boshing uza judu saxo afsari, Afsaring ustida karam gavhari. Gavhari zoting topib oncha sharaf, Kim yeti koʻk xuqqasin aylab sadaf. Qadring oʻlub torami axzar kibi, Durru guhar sochmogʻing axtar kibi, Boshing uza axtari davlattiroz, Farq uza «fo» nuqtasidek jilvasoz. Farqi sharifinggʻa livoyi karam, Bosh uza andoqki «alif»din alam. Ikki qoʻlung Qulzumu Ummoni jud, Har biriga ulchaki imkoni jud. Kaflaring oyini chu bermak boʻlub, Qui munga Hotam, anga Barmak boʻlub. Buki sanga Tengri ato ayladi, Qism karam birla saxo ayladi. Har sari moʻ jisminga bir til boʻlub, Boʻlmas aning shukr ila uzrin qoʻlub. Judu saxovat chogʻi buxl etmagil, Shukr zamoni dogʻi buxl etmagil. Buxl erur borcha sifatdin xasis, Lek saxo javhari asru nafis. Garchi saxovat sanga oyin erur, Boshinga bu dur bila tazyin erur. Bu duri serobni xor aylama, Buxl hisobida shumor aylama. Nechasaxo ashrafi avsofdur, Mufrit agar aylasang isrofdur. Aqlki ta’rif etar avsofni, Buxl bila teng tutar isrofni. Koʻnglung aningdek nega keng qilgʻasen, Kim duru xarmuxrani teng qilgʻasen. Bazlu karam shevasining xoh bor, Lek nechukkim kerak ashkoli bor. Eyki sanga Tengri nasib etti joh, Berdi karam qilmoq uchun dastgoh. Bilki saxo qilgʻali kimdur muxiq, Siym berurga kim erur mustaxiq. Sochmoq ovuch birla guhar ot uchun, Naqd etak birla mubohot uchun, Aql hisobidin erur bas yiroq, Buxl bu judungdin erur yaxshiroq. Boʻldi bu ish mast ila majnun ishi, Mast ila majnun nega boʻlgʻay kishi. Kimki kerak jomi payopay anga, Mast oʻlubon chun tuganur may anga. Dev agar yutsa mayi xushguvor, Mulki Sulaymon tilar etgay nisor. Band majoningʻa gar oltun erur, Zeb anga la’lu duri maknun erur, Sa’y ila bandin chu ayoqdin ochar, Istasa Qorun ani tashlab qochar. Sim unidin vahshu siboʻ etsa ram, Munga saxo ot qoʻyoli, yo karam? Lolau gulkim, sovurur devbod, Qoʻysa boʻlurmu aning otin javod? Chun dedi Tengriki: «Kulu vashrabu», Yonida dediki, «Valo tusrifu». Boʻldi yaqinkim bu saxovat emas, Ahli saxo muni saxovat demas. Oni dogʻi dema saxokim, kishi, Nechaki isrof emasdur ishi. Bermagida mar’i erur e’tidol, Lek emas mavqiida bazli mol. Yoyar anga supraki, ul och emas, Berur anga toʻnki, yalangʻoch emas. Ot anga tortarki, yuz ilqisi bor, Sim anga berurki, yuz ilgʻisi bor. Ham yiborur la’l Badaxshon sari, Ham keturur zirani Kirmon sari. Xizrgʻa yetgach tutar obi hayot, Misr shakarrezigʻa xabbi nabot. Sham’ni kunduz yorutur beadad Mehr ziyosigʻa beray deb madad. Mushkni har kecha sochar bedarang, Tun sochigʻa bermak uchun boʻyu rang. Mushtaxi el yuz esa non bergali, Luqma toturmas tilabon mumtali. Oʻyla bulutdekki quruq bogʻ uza, Yogʻmay oʻtub, suvni toʻkar togʻ uza, Jur’a uchun jon beribon durdxoʻsh, Jom tubin kupga quyar mayfurush. Ahli vabo tortib ajal sogʻari, Kon aro yoqut qoʻyub javhari. Bu ikki bir nav’ saxovat erur, Oʻrtasida sahl tafovut erur. Oni dogʻi qilma saxo doxili, Kim kishini tomiai komili - Xalq jixotigʻa talabgor etar, Harneki, koʻrdi tama’ izhor etar. Zulmu taaddiyu vasoyil bila, Va’dau paygʻomu daloyil bila, Komi ulus molini olmoq erur, Gar olur, ammo yana birga berur. Ham sochlari muxmalu ham termagi, Ham oluri harzavu ham bermagi. Choh qozar gʻussa chekib solu moh, Tufrogʻi daf igʻa qozar oʻzga choh. Olmoq erur qasd anga bermak gʻaraz, Bu ham ul ikkidek erur bir maraz. Olmogʻidin gʻayri ziyonbud yoʻq, Turfa bukim bermagidin sud yoʻq. Oni dogʻi dema saxiykim, kishi To tilamas bermak emasdur ishi. Har nechakim, mustaxiq oʻlsun aziz. Istamaguncha anga bermas pashiz. Oni axi har kishi aytur saxiy, Bilki saxiy ul xud emasdur axi. Koʻrki fusungar chu uzatdi yusun, Oldi yilon muxrasin aylab zabun. Tilni chu metin uzatib oʻt solur, Xoradin olmos ila yoqut olur. Sham’ chekib til chu uzatdi navo, Shorn diyori uza chekti livo. Oʻtki zabona anga ma’lum erur, Temuru xora damidin mum erur. Subh dam urmoqda magar dedi soʻz, Kim quyosh oltunigʻa yorutdi koʻz. Oni saxiy anglagʻil, ey hushmand, Kim ani davlat qilibon sarbaland. Holi agar yaxshi durur, gar taboh, Kimsadin etmas tamai molu joh. Har neki Haq bersa qanoat qilur, Ham neki amr etmish itoat qilur. Ilgidagidin neki malxuz etar, Bir iligi qisqani maxzuz etar. Bahrgʻa yetsa tilamas shabname, Zaxmni koʻrsa ayamas marhame. Mustaxiqe chun talab izhor etar, Ulchaki maqduridur isor etar. Ulki savol etmasa ham chun bilur Foqau faqrini rioyat qilur. Ahlii talab boshigʻa yetkursa tigʻ, Harneki bor ilgida qilmas darigʻ. Oʻylaki metin urar oʻz xanjarin, Kon anga isor etar oʻz gavharin. Boshi yalang boʻlsun, agar ahli toj, Makrumat aylar chu koʻrar extiyoj. Oʻz yerida yuz tuman, ar bir diram, Bazl ishida teng koʻrar ahli karam. Ulcha koʻrar ilgida xaq molini, Anglagʻach oshufta birov xolini, Sarf qilur sud ila sarmoyasin, Toki qilur xosil aning voyasin. Boqmayin oʻz lutf ila ehsonigʻa, Minnatini ham qoʻyar oʻz jonigʻa. Fahm etar ul nuktanikim bexato, Elga musabbibdin erur ul ato. Bu karamu bazl anga kesh emas, Ul aro yerda sababi besh emas. Eyki, saxo koʻyida avbosh sen, Tejbau usruk kibi zarposh sen. Naqdni guldek dogʻi sovurmagʻil, Gʻuncha kibi dogʻi girih urmagʻil. Harneki bu safhada oyin erur, Borcha saxo ahligʻa talqin erur. Gʻuncha kibi xurdani qilma tugun, Tongla chu sochqung neki tugdung bukun. Buxl ila chun yutti sadaf durri sof, Qildilar olmogʻida koʻksin shikof. Charxki, mehr oltunin aylar nihon, Yuzini oning qaro aylar jahon. Yoshurur anjum diramin turki mehr, Yerga koʻmar bosh tuban oni sipehr. Chunki xazon ilgi sochar zarvaraq, Koʻrki quyosh rangi boʻlur xat varaq. Eyki, dafiri ganj uza sen ajdaho, Anglaki, bu ganjing erur xunbaho. Qatlinga Bahromi falak nogixon, Tigʻ chekib olgʻusi ganji nihon. Zulm ila qoning oqizib ranj aro, La’li ravori qoʻygʻusi ul ganj aro. Qotili gardun chu boʻlub qonligʻing, Boʻlgʻusi ul ganj uza yayronligʻing. Yuysen ilik qoninga, ya’niki ne? Qasd etasen joninga, ya’niki ne? Orzu aylab necha kon naqdini, Tark etasen javhari jon naqdini. Joning uchun mahzan eshigini och, Naqdin olib sochu oʻz oʻrnigʻa soch. Donaki omborgʻa taslim erur, Zoyi’ oʻlurdin anga yuz bim erur. Mazraai bazlda sochmogʻni tuz, Kim biriga Tengri berur etti yuz. Yekmak emas, borcha bukim toʻrgʻasen, Arpau bugʻdoy sochibon oʻrgʻasen. Ne bukun ekilsa, bu maqbul erur, Kim anga tongla kuni maxsul erur. Dunyo erur mazraai foxira, «Ad-dunyo mazraatul-oxira». Munda ekib anda orarsen yaqin, Jaxd etkim boʻlmagʻasen xoʻshachin. Munda ekinlarga tafovut durur, Yaxshirogʻi judu saxovat durur, Tarki tama’ qilki, saxo ul emish, Bazlda sarf etki, ato ul emish. Bergali olmoq ishidin boʻl yiroq, Bermak uchun olmagʻaning yaxshiroq. Ulki karam durrigʻa daryo edi, Bahr aning durrida paydo edi, Gʻazvda neruyi yadulloh anga, Xalq laqab aylab Asadulloh anga. Xatm oʻlub otigʻa saxovu karam, Dedi karam bermak emastur diram. Anda karamdurki talab bilmagay, Kimda diram bilsa tama’ qilmagay. XXXI Hotami Toyi hikoyatikim, himmat va saxo ahligʻa peshvo erdi va aning mehmonligʻi ta’zimigʻa bosh indurmagan gado himmatini koʻrub insof berdi Hotami Toyigʻa bir ozodavash Dediki: «Ey himmating ozodakash, Toki saxo boʻldi kafing varzishi, Koʻrdung ekinmu bir oʻzungdek kishi?» Dediki: «Bir kun qilibon jashni om, Indab edim bodiya ahlin tamom. Matbax aro yuz teva qurbon edi, Qoʻyu qoʻzi behadu poyon edi. Bazm ichidin dasht son bir nafas, Kasbi havo aylamak ettim havas. Sayrda koʻrdum bir asiri mixan, Bir quchoq orqasigʻa yuklab tikan. Jismi uyin aylabon ul yuk nigun. Tirkabon ul uyga asodin sutiin, Har qadam urgʻuncha tinib muddate, Har nafas olgʻuncha oʻtub fursate. Soldi ul emgak oʻti koʻnglumga tob, Lutfu taraxxum bila qildim xitob: «K-ey qadin emgak yuki past aylagan, Jismida gʻam xori nishast aylagan, Dasht aro goʻyoki xabar bilmading, Hotam uyi sori guzar qilmading? Da’vat etib asm farovon bukun, Qildi yomon-yaxshini mehmon bukun. Tashla tikan, gulshani izzatqa yet, Chekma mashaqqat, qoʻpu da’vatqa yet». Menda chu fahm etti bu nav’ iztirob, Bosh koʻtarib kuldiyu berdi javob; «K-ey solibon hirs aybgʻinggʻa band, Ozu tama’ boʻynunga bogʻlab kamand. Vodiyi gʻayratgʻa qadam urmagʻon, Kunguri himmatgʻa alam urmagʻon. Sen dogʻi chekkil bu tikan mehnatin, Tortmagʻil Hotami Toy minnatin. Bir diram olmoq chekibon dastranj, Yaxshiroq andinki birov bersa ganj». Ulki bu yangligʻ soʻzi mavzun edi, Mendin aning himmati afzun edi». Himmat agar boʻlsa Navoiy sanga, Banda durur Hotami Toiy sanga. Soqiy, ayoq tut, karam izhor qil, Bazlni Hotamga namudor qil. Bizda chu may bazmigʻa kamdur diram, Kamliq erur bizdinu sendin karam. XXXII - Oltinchi Maqolat Adab da’bidakim, kichiklarga mujibi saodatmandliq va ulugʻlargʻa boisi sarbalandliq durur va tavozu’ vasfidakim, «dol»dek qaddini xam qilgʻon qadamin davlat farqigʻa qoʻyar va hayo riyozidakim, har kishi kirsa rahmat yogʻinlari birla serob boʻlur Ey talab uyida nishast aylagan, Qaddini xizmat yuki past aylagan. El yoʻlida gard oʻlubon dard ila. Kibr koʻzin koʻr etib ul gard ila. Ashki riyozatki sochib har sari, Andin oʻchub nafsu havo oʻtlari. Oxu nadomatki chekib sidq aro, Kizb yuzin dudidin aylab qaro. Sidq ila har garm nafasikim urub, Revu riyo xirmonini kuydurub. Qilmay oʻzin ruxsat ishiga samar, «Mim»i azimat bila bogʻlab kamar, Sarsari gʻayratni chu bunyod etib, Hirsu tama’ raxtini barbod etib, Boʻyla tariqiki qabul aylading, Koʻyi tarab sori nuzul aylading. Lek bu yoʻl qat’ida sharti talab, Bilki tavozu’ bila kelmish adab. Chunki tavozu’gʻa xam oʻldi hilol, Boʻldi fuzunroq anga har kun kamol. Yogʻa tavozu’ sifati berdi dast, Qadr ila mushaf uza topti nishast. Charx tavozu’ uza to xam durur, Tobii amri bori olam durur. Yo kibi qoshkim bu durur shon anga, Jonin ulus ayladi qurbon anga. Elga sharaf boʻlmadi johu nasab, Lek sharaf keldi hayovu adab. Chunki yogʻin manbai oʻldi hayo, Qatrasi tuprogʻni qilur kimyo. Boʻlmas adabsiz kishilar arjumand, Past etar ul xaylni charxi baland. Tarki adabdin biri kulgu durur, Kulgu adab tarkiga belgu durur. Qaxqahadin kabk navo kelturub, Boshigʻa ul kulgu balo kelturub. Gʻuncha kulub boʻldi ochilmoq anga, Etti ochilmoqda sochilmoq anga. Barqni kulgu yiqibon togʻ aro, Balki qilib yer quyi tuprogʻ aro. Subhki, bu sheva pisand aylabon, Mehr oʻti durrini sipand aylabon. Kulguki oʻz haddidin oʻldi yiroq, Yigʻlamoq andin koʻp erur yaxshiroq. Ravshan etib sham’ni har tun yigʻi, Elga berib gʻunchani xandonligʻi, Qildi bulut ashki bila dur nisor, Boʻldi choqin kulgusidin xoksor. Mastki yigʻlay yuruy oʻzdin ketib, Ashki niyozi gunahin pok etib. Kimda adab, kulguga ochmas ogʻiz, Lek hayo abri emas qatrasiz. Qahqahakim, xazl aning yoridur, Qurbaqa savti bila raftoridur. Har kishikim xindu oʻlur xazl aro, Yuzini qilmoq kerak avval qaro. Harza erur chunki musha’bid soʻzi, Oʻz tilini koʻrki kesar ham oʻzi. Ulki soqol bogʻlabon el kuldurur, Kulgu soqoligʻa oʻzi kelturur. Qilmoq uchun koʻzga fuzun koʻrkini, Boshigʻa maymun.chu qoʻyar boʻrkini. Kulgu uchun kelsa ulus qoshigʻa, Kulmas ulus yolgʻuz aning boshigʻa. Masxarakim kulgu uchun boj yer, Bir diram olgʻuncha iki koj yer. Shaklda chun masxaravash keldi bum, Urmogʻigʻa qushlar etarlar hujum. Hazlgʻa loʻli ilik etsa sutun, Oʻzini kuch birla qilur sarnigun. Muncha mazallat borisi bul’ajab, Daf boʻlur kelsa hayovu adab. Jilvagar oʻldi chu quyosh ra’yati, Yer tubiga kirdi kecha zulmati. Muzhik erur mast chu aylar xurush, Soʻzni taammul bila der ahli hush. Tulkuvu it kulgu eshigin ochar, Sher koʻrungach ulus evdin qochar. Buki tavoze’durur oti aning, Yoki adab keldi sifoti aning. Garchi xirad vasfidin oʻzga demas, Borcha ulus sha’nida birdek emas. Har kishining tavrigʻa loyiq kerak, Surati holigʻa muvofiq kerak. Qulgʻaki, bek qilsa tavoze’ tuzun, Rishtai ranj oʻziga aylar uzun. Sajda gado ollida ernas karam, Bilki karamdur anga bermak diram. Tifl uchun qoʻpmoq emastur adab. Pirlar ul ishni demastur adab. Ul mutakabbir boʻluru sen yengil, Bu ikki ish el nega qilgʻay degil. Garchi adab sharti bagʻoyat kerak, Har kishi tavrida rioyat kerak. Rutbada sendin kishikim boisa past, Koʻrsang oʻz ilgingda ani zerdast, Gar sanga xud tobiu xuddom erur, Qaygʻulari koʻnglunga nokom erur. Farzu sunan ulcha erur dilpazir, Borchagʻa oʻrgatmak erur noguzir. Har ne alar qilsa xilofi hisob, Farzdurur aylamaging extisob. Hashrdadur chunki xitobi sanga, Har ne savol oʻlsa javobi sanga. Lek rioyatlari boʻynungdadur, Ruq’ai roʻzilari qoʻynungdadur. Vojib erur borchasigʻa yorliq, Yaxshi-yomon ishda xabardorliq. Bu sifat ummid ilakim bim erur, Ushbu jamoatgʻa bu ta’zim erur, Gar erur atfolu iyoling sening, Budur alargʻa dogʻi xoling sening. Ulcha erur tiflgʻa shoista ish, Bilki kichiklikta erur parvarish. Qatragʻa chun tarbiyat etti sadaf, El boshigʻa chiqqucha topti sharaf. Birisi qoʻymoqliq erur yaxshi ot, Kim desalar yetmagay andin uyot. Ismda koʻp keldi tafovut padid, Biri Husayn oʻldi, birisi Yazid. Qilmoq erur biri muallim talab, Qilgʻali ta’lim anga ilmu adab. Itga taallumda chu boʻldi kamol, Sayd aning ogʻzidin oʻldi xalol. Olim ul itkim najasul-ayn erur, Oʻgʻlinga jahl oʻlsa ajab shayn erur. Garchi anga shafqat erur sudmand, Etkuruf ifroti va lekin gazand. Mehr ila zajriki tavaqqu’ durur, Tiflgʻa sendin bu tavozu’ durur. Zavjakim ul boʻlsa anisi haram, Shar’ tariqi bila tut muhtaram. Nafqa bila nafsni tutma darigʻ, Joninggʻa ifrot ila ham urma tigʻ. Aylamagil xullasini rang-rang, Kiysa dogʻi hujrada tutsun darang. Anglasang otlangʻucha xolotini, Gar er esang tutma aning otini. Qilsa ravon yor ila agʻyor aro, Ta’biyai koʻy ila bozor aro. Ulki chiqib kirdi yana qoʻynunga, Bilki olibsen ajab ish boʻynunga. Gʻoza bila qildi chu yuzni qizil, Yuz qaroliq fikridadur jazm bil. Sochbogʻini tob ila chun soldi band, Nafsu havo boʻynigʻa soldi kamand. Vusma sori topii chu vobastaiiq, Boʻldi iki fitnagʻa payvastaliq. Muncha qabohat bila boqib turub, Bersang ijozat ani otlanturub, Ushbu boʻlur gʻayratu mardonaliq, Rashku hamiyat bila afsonaliq. Ul kun agar chiqsa qoʻyu qilma zoʻr, Kim chiqib evdin vatani boʻlsa goʻr. Harnekim ul shar’din etti udul, Ermas adab aylasang oni qabul. Biri erur makrumati volidayn, Bilki munung qilmogʻidur farzi ayn. Bu ikining xizmatini bir bil, Har necha ifrot esa, taqsir bil. Boshni fido ayla ato qoshigʻa, Jismni qil sadqa ano boshigʻa. Ikki jahoninggʻa tilarsen fazo Hosil et ushbu ikisidin rizo. Tun-kununggʻa aylagali nur fosh, Birisin oy angla, birisin quyosh. Soʻzlaridin chekma qalam tashqari, Xatlaridin qoʻyma qadam tashqari. Boʻlsun adab biria bori xizmating, Xam qil adab «dol»i kibi qomating. Soʻngra rahmning silasin qarz bil, Rahm oʻshul toifagʻa farz bil, Soyiri nos ichra ulugʻ to kichik, Yoxud aro yerda vasat chargalik. Kimki ulugʻroq anga xizmat kerak, Ulki kichikroq anga shafqat kerak. Kimniki qilsang mutavassit xayol, Asra aning hurmatida e’tidol. Xizmat ila aylama tavqir ham, Shan’at ila aylama taxqir ham. Tutqil aning hurmati ichra zarur Qoidai nuktai «Xayrul-umur». Izzati haddin kam esa xoʻb emas, Haddidin ortuq dogʻi margʻub emas. Yoki seni gardishi charxi baland Aylasa shah xizmatigʻa arjumand. Garchiki, shah bazmi erur dilrabo, Vojib erur aylamak andin ibo. Marhami zimnida erur reshlar, Noʻshi ichinda tikilur neshlar, Gul koʻrunur yonida yuz xori bor, Bor esa bir aysh, ming ozori bor, Telbaga oʻt shakli guliston erur, Tushsa xalosi qachon imkon erur. Tifl yilon naqshigʻa moyil durur, Zaxrini bilmaski, xalohil durur. Bahrda tushsa duri xurshedrang, Zimnidadur gʻarqau komi nahang. Angla bu qonun ila shah xizmatin, Ayshidin ortuq gʻam ila mehnatin. Sud erur nechaki boʻlsang yiroq, Turfa bukim, boʻlmagʻaning yaxshiroq. Kimga fano ganjidin ogohliq, Mulki qanoatda anga shohliq. Xizmat agar boʻynunga beixtiyor Tushsa qilurda sanga ne ixtiyor. Muxtasar aylay, eshit ijmolini, Fahminga zohir qilay ahvolini, Topsang shah xizmatigʻa intisob, Toʻrt ish etgil oʻzunga irtikob: Niyat aning birla burun rost qil, Gʻayrin aning koʻnglunga bexost qil. Yana budurkim, toni xizmat chogʻin, Ayla, vale aylamagandek sogʻin. Yana bukim, yaxshi-yomon dema soʻz, El yomonu yaxshisigʻa solma koʻz. Yana bukim ranj yetar, gar taab, Asra yomon-yaxshigʻa sharti adab. Toshqiligʻingning bu sifat xoli bor. Boisa taqarrub aning ashkoli bor. Bu necha ish boʻlsa muyassar sanga, Davlat ila yorugʻay axtar sanga. Bu bori juzve durur, ey notavon, Kulli erur ulki, agar nogahon. Boʻlsa gʻino shevasi oring sening, Faqr uyiga tushsa guzoring sening, Anda durur shart tavozu’ sanga, Oʻtrusida qat’i tavaqqu’ sanga. Charx kibi yetsa zabardastliq, Yer quyisida tilamak pastliq. Etsa gʻamu gʻussa yuki togʻdek, Boʻlmoq aning ostida tufrogʻdek. Aylamamak jola kibi yogʻsa tosh, Rost binafsha kibi yuqqori bosh. Vaz’i tavoze’da vafo aylamak, Da’bi adab birla hayo aylamak, To bu vasila bila topib qabul Maqsadi asliy son boʻlgʻay nuzul. XXXIII Noʻshirvonning hayo bogʻida nargis koʻzidin koʻzining nargisi uyolib, nargis koʻzluk gulruxidin kanor istamay, kanora istagoni Shoh emas erkanda Anushirvon Boʻldi birov ishqi bila notavon. Gʻuncha kibi koʻngli toʻla qon edi, Lek gʻami xurdasi pinxon edi. Etti gʻamu mehnati bemar anga, Toki visol oʻldi muyassar anga. Bir chaman ichra tuzubon xilvate, Gulrux ila qildi ayon suhbate. Komgʻa mayl ayladi chun komgor, Ayladi taslim oʻzin guluzor. Sungʻoch ilik dilbari munis son, Tushti koʻzi bir buta nargis son. Ilgini chekti mutagʻayyir boʻlub, Dedi sumanbar mutaxayyir boʻlub. «Kim bu ne qoʻl sunmogʻu chekmak edi». Posuxini shohi muaddab dedi: «Kim bu visol ichraki voqe’ durur, Nargisi shahlo koʻzi mone’ durur». Ayni hayo birla rutuvvat anga, Bermadi ul amrda quvvat anga. Nargisini toʻldurubon yoshidin, Qoʻpti, dogʻi kechti ul ish boshidin, To ani oxir bu arigʻ niyati, Boʻyla hayo shevasi xosiyati Jumlai olam aro shoh ayladi, Adlini olamgʻa panoh ayladi. Aysh, Navoiy, necha dilkash durur, Lek adab birla hayo xush durur. Soqiy, adab shartini omoda tut, Ollima toʻqquz yukunub boda tut, To ani ich, deb senga men yuz tutay, Tomsa toʻquz, oqsa xud oʻttuz tutay. XXXIV - Yettinchi Maqolat Qanoat bobidakim, ayni ju’din ayrilsa, zamzami najoti, balki salsabili hayot sori uchmoqning kanoti durur va parishon tama’kim, mazallat zahri ta’mi mazoqqa yetkurur va qoni’kim, koʻzi uzra kon mavj ursa, izzati bor va tomi’kim, olun masnad uzra orom tutsa, mazallati bor Kimgaki ish boʻldi qanoat fani, Bilki, ani qildi qanoat gʻani. Ganju tajammulni gʻino bilmagil, Balki gʻino ganji qanoatni bil. Naqdi qanoatgʻa chu yoʻqdur fano, Jaxd etu bu naqd ila topgʻil gʻino. Kulbada darveshki, qoni’ durur, Foyiq erur shahgʻaki, tomi’ durur. Chunki tama’ boʻldi gadolar ishi, Bilki gadodur tama’ etgan kishi. Shah chu tama’ qildi erur luqmahoh, Qoni’i darvesh erur podshoh. Shoh ul emaskim, boshigʻa qoʻydi toj, Shoh ani bilkim, yoʻq anga extiyoj. Qushlar aro shohki, anqo durur, Nuktae bu amrda paydo durur. Bordur agar fikr ila topsang vuquf, Qoni’u anqogʻa muvofiq xuruf. Tu’magʻa xudxud neki muhtoj erur, Payk bil, archi boshida toj erur. Hindui loib boshida toj koʻr, Oni qaropul son muhtoj koʻr. Etsa arozil kafidin boj anga. Koʻk sori tashlar nimadur toj anga. Shoh boshimng sharafi toj emas, Angla ani shohki, muhtoj emas. Shoh agar ul boʻlsaki, muhtojdur, Harf ila muhtojda ham tojdur. Shoh desang kimda koʻrub tojni, Shah deli bu vajx ila muhtojni. Shoh ani bilkim, boshi qalpoqda, Bazl etar ofoq berur choqda. Boʻlmasa ham shukr ila qoni’ boʻlur, Bazl ishidin nafsgʻa moni’ boʻlur. Kimki qanoatdin erur xujjati, Yaxshi-yomongʻa yoʻq aning xojati. Topsa qanoat son har kimsa yoʻl, Shoh bu taqdir ila ul boʻlgʻay, ul. Mulk ila oʻzni demagil, arjumand, Mulki qanoat bila boʻl sarbaland, Charxki, bir qurs ila tuzdi maosh, Bogʻladi oy jinnini koʻksiga tosh. Ayladi Haq vaz’ida nodir ani, Neki qilayin desa qodir ani. Sham’ki o:z yogʻi bila qovrulur, Charx anga fonus kibi evnilur. Ravshan erur koʻzki, tutar kom ila, Goʻshai mehrob iki bodom ila. Chunki ogʻizning yemak oʻldi ishi, Harbi uchun chekti iki saf tishi. Kimsa necha zebu tama’din yiroq, Zimnida osoyish erur yaxshiroq. Gavharu durni quloq ozori bil, Soʻzni quloqning duri shahvori bil. Oltun isirgʻaki quloq ogʻritur, Zarxal oʻtukdurki, ayoq ogʻritur. Nukta durin bil quloq oroyishi, Keng oʻtuk oidi ayoq osoyishi. Topsa kishi bodiya ichra zulol, Oltun ayoq qaydau singʻon safol. Suvgʻa safol ichra xalovat durur, Koʻzguga kul birla tarovat durur. Koʻzgu jamoligʻa nafas boʻlmasun, Dastasi oltun gar emas boʻlmasun. Tashnaki ul suv bila istar farax, Qayda kirar koʻngliga oltun qadah. Kim quruq etmak suvga toʻgʻrab yesun, Qursi xuru chashmai hayvon desun. Oshigʻa kim solsa qilib ziynat ish, Zardagu shalgʻam kibi oltun-kumish. Borcha naxud oʻrniga durri xushob, Reza chagʻandar yeriga la’li nob. Yuzida zarrishta boʻlub za’faron, Qursi qamardin tabaq ustida non. Sabzasi non uzra zumurrad boʻlub, Tanasi xon ichra zabarjad boʻlub. Tengri uchun, kel oʻzung insof ber, Kim kishi och oʻlsa ne nav’ oni yer. Garchiki bor anda zarofat base, Durlari tishlargadur ofat base. Chaynaridin tishga ham ozor oʻlub, Yutmogʻidin xud boʻgʻuz afgor oʻlub. Chunki yeyildi bu takallufiuq osh, Osh dema, balki necha pora tosh. Me’da aro chunki bu da’vat yetar, Deki, ani metda netib xazm etar. Me’da oʻzi xoʻrdidogʻi oshni Hazm qilur, yoʻqki, ushoq toshni. Aytmakim, toʻmai qobildur ul, Boshdin-ayoq zahri xalohildur ul. Kimsa bu ajzogʻa sanar chun baho, Oʻlturubon oʻzni berur xunbaho. Hazm ham oʻlsa agar insofdur, Koʻrki, ne ifrot ila isrofdur. Kimki erur mahzani Qorun aning Mulki Jamu toji Faridun aning. Bazl debon ganj eshigin ochmasa, Foydasiz durru guhar socnmasa, Foydasiz qilmasa zohir karam, Bermasa bir bazlagʻa yuz ming diram, Ochgʻa yemak bersa, yalangʻochgʻa toʻn, Yuz tilaganlarga mingu birga oʻn. Qoni’ esa ulchaki maqdur erur, Tengriyu xalq ollida ma’zur erur. Ulki tajammul anga voqi’ emas, Onchaki bor sarfigʻa qoni’ emas. Koʻrdi esa mun’imi itlofxoʻ, Aylar aning shevasini orzu. Topmay aning mahzanigʻa dastras, Bazl ila isrofini aylar havas. Sarv yonida chiqorur xoshasin, Raxsh xiromida surar loshasin. Kiymak uchun egniga topmay palos, Elga tilar, bersa munaqqash libos. Kimgaki andesha bu surat boʻlur, Avval anga burch zarurat boʻlur. Burch ishidin oʻzga chu fan topmadi Oldi, vale bergali tan topmadi. Ayladi chun vajxni xoki siyox, Va’da yetib qildi gʻulu qarzxoh. Burch etibu sarf etib itlof ila, Borchani aylab talaf isrof ila. Yo ulus ichra yuzi suyin sochib, Yo olibon boshinu bir yon qochib. Munchavu yuz muncha yetibon alam, Lek anga boʻlub yana yuz muncha ham. Tarki qanoat ani aylab jalo, Kelturubon boshigʻa yuz ming balo. Ulki qanoatni qilibdastpech, Holigʻa bu pech yetushgaymu hech. Ikki qaro pul chekibon dastranj, Yaxshiroq andinki, shah in’omi ganj. Tinch koʻngul birla qatiqsiz umoch Behki, birov minnati birla kuloch. Kunduz oʻkush ranj ila muzdurluq, Kulbagʻa bermak kecha ma’murluq Behki tama’ toqini tortib baland, Aylasa muzdurligʻin yuz najand. Ey xush, ul oyini fano koʻzlagan, Mulki qanoatda saro koʻzlagan. Koʻngli agar bogʻ tamanno qilib, Gulshani axzarni tamosho qilib. Gunbad anga gunbadi nilufariy, Ravzasi saxni falaki axzariy. Toqi muallo anga gardon sipehr, Shamsasi ul toq uza raxshanda mehr. Kun boʻlubon vardi guliston anga, Oy boʻlubon sham’i shabiston anga. Anjumi shabgardgʻa boimay qaror. Sham’ aning atrofida parvonavor. Charxu shafaq bazmida fonusi ol, Oʻylaki minqosh anga jirmi hilol. Boʻyla xayolot ila qoni’ boʻlub, Istaridin nafsigʻa moni’ boʻlub. Qilsa tasavvur bila xursandliq, Yodi bila etsa barumandliq. Gar xud oʻlub himmatining raxshi tez, Qilsa biyik poʻya qilurgʻa sitez. Boʻlsa biyik charx ila axtar anga, Toʻda kul ichra necha axgar anga. Koʻrsa jahonni bir ovuch xokcha, Toʻbi ila sidrani xoshokcha. Bermasa koʻk qasrigʻa vayronini, Toqi falakka yiquq ayvonini. Pora yurak qoni boʻlub qut anga, Balki farax kasbigʻa yoqut anga. Xoru qamishning tubidin luqmahoʻr, Lek berib ta’m anga gulshakar. Boʻlsa toboni dagʻi har sori chok, Yer yuziga ibrat uchun xandanok. Xirqasining choklarin bilsa ul, Gulshani tavfiq nasimigʻa yoʻl. Pastini a’lo bila teng qilmasa, Sholini debo bila teng qilmasa, Kulbasi oy sham’idin oʻlsa yoruq, Eshigi yel ilgidin oʻlsa ochuq. Oq yamogʻu egnida koʻk xirqasi Xushroq anga subhu falakdin base. Har sori vayronida boʻlsa shikof, Satr uchun oʻrgamchi anga pardabof. Rohat uchun boshki qoʻyub tosh uza, Fari humoy istamay ul bosh uza. Qish kuni yetkursa sovuq tob anga, Daf igʻa gulxan kux sinjob anga. Yoz topa olmay chu isigʻdin panoh, Soya uchun koʻpruk anga xobgoh. Faqr berib mahzani Qorun anga, Foqa boʻlub mulki Faridun anga. Aylabon oyini qanoat ani, Dahrda mustagʻni ulusdin gʻani. Chun bu jahon ichra tama’korliq, El koʻzida bermay anga xorliq. Hashrda dogʻi qoʻpub andin azob, Koʻnglida yoʻq daxshati yavmul-hisob. Balki boʻlub faqrda sarmoyasi, Kim quyosh avjigʻa tushub soyasi. Dunyovu uqboda barumand oʻlub, Kimki Haq ehsonigʻa xursand oʻlub. Ulki etib tarki qanoat shior, Aylab ani ul tama’ el ichra xor. Iz tilasang ayla qanoat tama’, Masnadi izzat uzadur «Man qana’. XXXV Qoni’i juvonmard ila tomi’i jahongard hamrohligʻi va biri famgʻat ganji hirsidin mazallat ranjigʻa qolib, binning kanoat ranji chekardin farogʻat ganjiga yetgoni Fors navdxisidin ikki rafiq, Ayladilar Chin sori azmi tariq. Biri azal qismigʻa qoni’ edi, Qismidin ortuq biri tomi’ edi. Borur edilar qilibon poʻya fosh, Boʻldi ayon yoʻl uza bir soda tosh. Yorimi yerda, yorimi yuqqori, Ul yorimidaki, boʻlub toshqori Nuktai bas turfa qozilgʻon edi, Chun oʻqudilar - bu yozilgʻon edi Kim: «Kishi gar emgak oʻtin yondurur, Toshni yana yuzigʻa aylondurur. Anda bitiklik durur afsonae, Kim bu navohi aro vayronae Borki, ostida erur turfa ganj, Olgʻay ani har kishi koʻrsa bu ranj. Har kishi bu ranjdin oʻlsa yiroq, Sabru qanoat boridin yaxshiroq». Tomi’ oʻqugʻoch mutaxattik boʻlub, Tomia irqi mutaharrik boʻlub. Ganj tamannosigʻa berkitti tish, Boʻldi anga togʻ tubin qozmoq ish. Qoni’ ul ishga chu nazar ayladi, Qilmadi parvou guzar ayladi. Dedi: «Bu ne mehnati jonkoh erur, Ganji qanoat manga hamroh erur. Kim sorikim, Tengrining ehsoni bor, Tosh yorilib chiqmogʻi imkoni bor». Yoʻldin olib kecha tong otquncha bahr, Subhidam ollinda ayon boʻldi shahr. Shahrgʻa el kirgali koʻp yoʻl edi, Ulki burun kirdi, vale ul edi. Bor edi darvozagʻa surmak hamon, Har soridin xalq yugurmak hamon. Bu el aro rasm bu ermishki, shoh, Qilsa baqo mulki sori azmi roh. Asrab ani shahr elidin yoshurun, Kimki sahar shahrgʻa kirsa burun. Aylar emishlar ani masnadnishin, Boshigʻa toj, ilgiga solib nigin. Oni ham ul rasm ila xaylu sipoh, Qildilar ul mulku sipoh uzra shoh. Yoriki ranj oʻziga olib edi, Ganj tamannosigʻa qolib edi. Ranj bila yetti chu oʻz jonigʻa, Toshni evurdi yana bir yonigʻa, Xatqa boqib koʻrdi bu mastur erur: «Xomtama’ dahrda ranjur erur». Oni qanoat qilibon shahriyor, Muni tama’ ranji qilib xoksor. Qilma, Navoiy, tama’ eldin diram, Bor esa bersang xud erur ul karam. Soqiy, etibmen tama’ ul bodadin, Kim olur ozu tama’ ozodadin, Jur’asidin soliki roh et meni, Mulki qanoat uza shoh et meni. XXXVI - Sakkizinchi Maqolat Vafo bobidakim, «vov»i semurgʻ «sin»ining zimnida daxyakidek nixon durur va «fo»si Qof togʻi ostidagʻi «fo»dek ayon va «alif»i kimyo tubidagi «alif» nishonasi, va nuqtasi mehrigiyo butasining donasi. Bas bulami tama’ qilgʻon kishining ishi suv sathida yugurmak boʻlgʻay va qaro yerda kema surmak Charx toʻquz durjiki zarkor erur, Javfida yuz ming duri shahvor erur. Har durining lam’asi sham’i farogʻ, Ne duru, ne sham’, duri shabcharogʻ. Har birining qiymati kondin fuzun, Kon demakim, kavnu makondin fuzun. Ulki laqab qoʻydilar «aflok» anga. Anjumi yuz ming guhari pok anga, Qay birikim oʻksuk erur pokidin, Ojiz erut aql aning idrokidin. Harne javohirki, xayol aylagay, Javhariyi aqlu savol aylagay. Yuz topilur, bir desa bu kon ero, Yuz desa ming oncha bu Ummon aro. Gʻayri hamul durki, jahontob erur, Kim bu tengiz qa’rida noyob erur. Bir dur agar aylasa zohir jamol, Ikkisi jam’ oʻlmoq emas extimol. Soʻrsa otin ahli safo javhari, Ox chekib deki, vafo gavhari! Bu duri noyob vafomu ekin, Gar ul emas, mehrigiyomu ekin? Mehrigiyo demaki, anqodur ul, Javhari fardu duri yaktodur ul. Mehr uzori uza xatti gʻubor, Tun sochining tobida mushki tator. Tushsa birov ilgiga durri yatim, Bordur aning javhari jonigʻa biym. Har kishi hamkim bu guhar bor anga. Ranju ano doim erur yor anga. Har kishini koʻrsa, oʻzin yor etar, Mehru vafo gavharin izhor etar. Ul kishi razl oʻlsun, agar baxtiyor, Kim munga yoʻq shafqatidin ixtiyor. Oʻylaki xurshed erur ayni nur, Koʻzni yorutmoqda anga ne shuur. Abrki, har qatra guhardur anga, Gul ochilurdin ne xabardur anga. Gul ne bilurkim, negadur zebi bogʻ, Nevchun etar atri muattar dimogʻ. Oʻt erur oʻz xirqatidin bexabar, Bodagʻa mast erkanidin ne xabar, Har kishikim juz bu guhar yoʻq anga Fosh oʻlur andoqki, xabar yoʻq anga. Har nechakim, bu guharedur sharif, Xosiyatidur anga behad kasif. Kim bu guhar har kishidin boʻldi fosh, Boshigʻa yogʻdi guhar oʻrnigʻa tosh. Har kishiga qildi birov bir vafo, Mahlasi yoʻqdur koʻrubon ming jafo. Necha samar sochmoq esa shox ishi, Koʻprak otar tosh anga tergan kishi. Kon necha bazli guhari pok etar, Olgʻuchi koʻprak yuragin chok etar. Sham’ yorutub uy ichu toshini, Yev iyasi koʻprak uzub boshini. Xossa bu davronki, muhabbat qoʻli, Sindi aning panjasidin bir yoʻli. Chunki quyosh boshdin-ayoq boʻldi mehr. Yerga kiyurdi ani har tun sipehr. Xoma vafodin bitidi mojaro, Muftiyi gardun yuzin etti qaro. Chax boshigʻa evrulubon charxi tez,. Bogʻlabon uy boʻyninu aylab sitez. Vahki, falak toki sabuksang erur, Dahr aning ollida kuxanlang erur. Mehr eliga javrmu erdi ekin? Qoida bu tavrmu erdi ekin? Lutfu vafo yoʻlida boʻlgʻonga gard, Yoʻq edi erkinmu evaz, gʻayri dard? Kimki vafo uzra borib bosh anga, Sarzanish-oʻqmu edi podosh anga? Yo bu zamon ahliga bu boʻldi bahr, Noʻsh olibon quymoq el ogʻziga zaxr, Kimga birov tutsa guli tozaroʻy, Gulshani rizvoncha anga rangu boʻy. Buki evaz, bermagay ul juz tikan, Bir demagil, balki degil yuz tikan. Xalq ishiga gar bu namudor erur, Bir kishi topmoq ishi dushvor erur. Bir kishi andoq kishikim bir kishi, Tuzgay aning birla mavaddat ishi. Etsa falakdin sitamu xori dard, Bir nafas etgay anga izhori dard. Boʻlsa zamon xanjaridin yorae. Munglashib andin tilagay chorae. Harne yetar dahr maloli .anga, Aylagay oʻz koʻnglini xoli anga. Har kishiga yetsa falakdin gʻame, Boʻlmasa hamdardi aning hamdame, Roz labin tikkon ipin soʻkmasa, Harneki koʻnglida erur toʻkmasa, Dard yoqib shu’lai nobudini, Charxdin oʻtkargay aning dudini. Tigʻi balo koʻksini chok aylagay. Dard oni bir damda xalok aylagay. Sarsari gʻam joniga urgʻay sipehr, Xirmani umrini sovurgʻay sipehr. Bas kishiga umr xushi yor emish, Umr degan yori vafodor emish. Yorki, oyini vafo yoʻq anga. Sham’ kibidurki, ziyo yoʻq anga. Sham’ki yoʻq anda ziyo toʻshasi, Oʻtsiz erur oʻylaki, muz shushasi. Yorki, bor anda vafo - yor bil. Umr degan yori vafodor bil. Har kishi olamda erur yorsiz, Bir sadafedur duri shahvorsiz. Yoʻq xunari yolgʻuz esa, uz kishi, Qayda kishi sonida yolgʻuz kishi. Fard kishi davrda topmas navo, Yolgʻuz ovuchdin kim eshitmish sado? Yorsiz el ohi gʻamandud erur, Yonsa yigʻoch yolgʻuz, ishi dud erur. Toq kishi ayshi uyin bil nigun. Uyga qachon xomil oiur bir sutun? Sinsa uqob egni uza bir qanot, Tez uchar, lek anga birdam hayot. Solmas oʻyun nard bisotida shayn, Boʻlsa aning tosida bir ka’batayn. Toshki chaqmoqdin oʻlgʻay yiroq, Tiyra tutor ikkalasin ul firoq, Bir-biriga chun yetishurlar dame, Ravshan oʻlur oʻtlaridin olame. Sinsa qalamning shaqidin bir uchi, Ojiz oʻlur noma raqam qilgʻuchi. Yoki singor goʻshaga muhtoj erur, Bilki kamonkash anga xiloj erur. Dur nechakim, aybdin oʻldi yiroq, La’l ham oʻlsa yonida yaxshiroq. Jumla jahon shahligʻidin ori bor, Kimki gadodur dogʻi bir yori bor. Shohki yoʻq hamdamu yori aning, Koʻnglida koʻp boʻlgʻusi bori aning. Qilsa birov hamnafasu yorliq, Boʻlgʻusi koʻp gʻamgʻa sabukborliq. Yor erur anaoq guhari bebaho, Kim anga muhtoj ne shah, ne gado. Ushbu sifat yorki, marqum erur, Voyki, bu davrda ma’dum erur. Boʻlsa dogʻi topmogʻi oson emas, Jinsi bashar ichra xud imkon emas. Xayli malak ichra agar bordur, Charx uruji dogʻi dushvordur. Boʻldi pari ham bu sifatdin bari, Odami oʻlmoqni ne bilgay pari. Gar sanga bor ersa, bu soʻzda xafo, Qaysi pari chehrada koʻrdung vafo? Topmoq ani garchiki, dushvor ekin, Boʻlsa dogʻi odam aro bor ekin. Vasli aning kimgaki boʻlgʻay nasib. Sha’nidadur oyati «Fatxun qarib». Har kishi bir yor iladur koʻngli shod, Xayli maloikdin anga «In yakod». Vasli ila kimki erur bahramand, Jonim aning boshigʻa boʻlsun sipand. Kimki vafo koʻrdi jafo qilmadi, Oʻtrusida gʻayri vafo qilmadi. Jonni sanga topshurayin, ey sabo, Elt aning ollida qilmay ibo. Boʻl quyunu boshigʻa evrul base, Jon dogʻi qoʻynungda nechukkim xase. Mendin anga arzi duo aylagil. Yoʻlida jonimni fido aylagil. Demon, olib kel chamani vardini, Koʻzuma yetkur yoʻ lining gardini. Xidmatida gar topa olsang majol, Onchaki mendin degasen arzi xol. Avval ayogʻigʻa tushub past boʻl, Yoʻlida tufrogʻ ila hamdast boʻl. Subh nasimi kibi boima xamush, Shorn shamoli kibi tortib xurush. Aytkim, ey boshtin-ayoq ruhi pok, Jism sanga ruhki, ruhi fidok. Necha visolingni tilab zor oʻlay, Necha firoqinggʻa giriftor oʻlay. Bagʻrim oiub koʻhi balo lolasi, Koʻzdin oqib har sari pargolasi. Jonim oiib hajring ila dardmand, Raglar ajaldin anga pechon kamand. Oncha seni istabon urdum qadam, Kim talabingda qadam oidi adam. Seni tilab har necha koʻrdum shikanj, Ganj tilab yetmadi juz dardu ranj. Sabza dedirn sonchti nishtar meni, La’l dedim, oʻrtadi axgar meni. Lola debon koʻksuma koʻrdum tugan. Gul tilabon koʻngluma toptim tikan. Kimki anga aylamadim jon darigʻ, Qilmadi javr ulchaki imkon darigʻ. Har kishikim, qoʻydum ayogʻigʻa bosh, Jola kibi boshima yogʻdurdi tosh. Voyki, yuz tosh aro yolgʻuz boshim, Charx sogʻinmishki, erur yuz boshim. Ham bu nafas boshima yet, rahm etib, Soʻngra ne osigʻ kelurung men ketib. Gar bu tamannoni qabul aylasa, Mehr buzugʻ sori nuzul aylasa, Turmavu zinxor yetishgʻil manga, Xizr hayoti bu xabar bil manga. To chiqibon oʻtru yuz afgʻon qilay, Qaysi figʻon, balki fido jon qilay. Tushsa koʻzum yigʻlayu jononagʻa, Jon berayin ollida shukronagʻa. Jondin olib dard bu darmon bila, Bormayin oxir dami armon bila. Gar manga bu kom qarib oʻlmasa, Davlati diydor nasib oʻlmasa, Dashti fano sori xirom aylasam, Mulki adam ichra maqom aylasam. Har kishi ham qilsa vafo jomi noʻsh, Koʻngli muhabbat mayidin ursa joʻsh. Aylasa bu ishda tatabbu’ manga, Andin erur muncha tavaqqu’ manga. Kim anga kim qilsa jahonin fido. Etsa aning mehrida jonin fido. Cheksa yukin onchaki toʻqquz sipehr. Ul dogʻi bir zarracha koʻrguzsa mehr. Desun ani gavhari koni vafo, Koni vafo yoʻqki, jahoni vafo. Shukrin aning virdi zabon aylasun, Koʻnglini mehriga makon aylasun. Bordur umidimki, bu davlat chogʻi, Boʻlgʻay aning sadqasi mendin dogʻi. Jonni fido etsa bu jononigʻa, Qoʻygʻay aning minnatini jonigʻa. Aylasalar ikki tarafdin vafo, Etgay alar jonigʻa oncha safo. Kim sifati sigʻmagʻay avroq aro, Demayin avroqki, ofoq aro. XXXVII Ikki vafoliq yor bir-birisi vafosiga boshlaridin kechgani va alar barakatidin yuz ming bosh qilichdin va qilich qindin qutulgani, balki qinga tushgani Andoq eshittimki shahi komron, Toʻrt ulus xoni Temur Koʻragon Fathi aqolimga qilgʻonda azm, Hind savodida qatiq boʻldi razm. Fatx ila nusrat chu anga berdi dast, Charx aduv qalbiga soldi shikast. Chunki aduv kufr eli erdi tamom, Bek dedikim, qilsun ulus qatliom. Kasratidin dashtni tutgʻon qatil, Qon ila shingarfdin oqizdi Nil. Bosh tushub ul rudda soy toshicha Bosh kesibon har kishi oʻz boshicha. Har sari qon toʻkmak ila tigʻi tez, Jumlai olamda sohb rustaxez. Ushbu mahalda iki bechora yor, Boʻldi qitol ahligʻa nogah duchor. Tushti sipohi birisin chopqax, Shoh yosoqidin amon topqali. Qatl ishiga chun yonidin chekti tigʻ, Boshin aning chopmoq uchun bedarigʻ. Koʻrdi chu tigʻ ostida qoʻldoshini, Yori shafi’ oʻldi ochib boshini. Kim sanga maqsud agar bosh erur, Qoʻy ani, bu bosh anga podosh erur. Chun anga yuzlandi qoʻyub yorini, Yori ham yetti bu soʻz izhorini. Qaysigʻa aylay desa ul zulm fosh, Yori qoʻyar yerdi ayogʻigʻa bosh. Tund boʻlub qotili poʻlodchang, Dedi: Ikkingizni chopay bedarang. Qay birining qatligʻa qilgʻach shitob, Yona biri aylar edi iztirob, Kim, meni qatl ayla burun, tez boʻl, Toki men oʻlguncha tirik boʻlsun ul. Bazl qilurlar edi bir-birga bosh, Boshlarigʻa tigʻ uchun yerdi talosh. Maks edi bu nav’ aroda bir zamon, Kim yel aro tushti nido: «Al-amon!» Bir-biriga kechti alar jonidin, Shoh dogʻi kechti ulus qonidin. Fosh yetib ul sidqu mavaddat xavos, Ham yelu ham oʻzlari boʻldi xalos. Bersa, Navoiy sanga yore xudo; Sen dogʻi qil boshingu joning fido. Soqiy, olib kel qadahe yor esang, Mehru vafo sharti bila bor esang. Ogʻzima jon yetti, davo qil manga, Va’da necha?! Emdi vafo qil manga. XXXVIII - Toʻqquzunchi Maqolat Ishqoʻti ta’rifidakim, shu’lasi balo sahrosining lolalari va axgari balokash koʻngul pargolalari durur va mehnat qaro shomi aning tutuni va bu shomning muhtariq kavkablari aning uchquni durur. Va husn anvorikim, muncha oʻtgʻa bois, aning barqidin bir lam’a va muncha haroratga mujib, aning quyoshidin bir ashi’a durur Odami xokiyni chu subhi alast Ayladilar ruh mayi birla mast. Hikmat iligi bila tufrogʻini, Tuzdilar andoqki Eram bogʻini. Qaysi Eram, ravzai xuldi barin, Ravza nekim, jilvagahi huri in, Qushlari har lahza yuz afsona deb, Har kishikim, yona soʻrub, yona deb. Sahni falak bogʻidek orosta, Har guli oning mahi nokosta. Orazi gulrangi guli tozasi, Gul uza gulgunluq aning gʻozasi. Qomat oʻlub savsani ozod anga, Balki sihi sarv ila shamshod anga. Zulf anga sunbuli mushkin boʻlub, Yuz bila yeng lolavu nasrin boʻlub. Yuzda quyosh chashmasidek obu tob, Gʻabgʻab oʻshul chashma suyidin hubob. Koʻzdin oʻlub nargisi fattonlari, Labdin oʻlub gʻunchai xandonlari, Xat boʻlubon sabzai xurram anga, Ter oʻlub ul sabzada shabnam anga. Husnu jamol anda gumondin fuzun, Harne gumon aylasang ondin fuzun. Lek bu ne husn oʻlubon dilfireb, Ne bu jamol olibon andin shikeb. Bulbuli ishq oʻldi chu dostonsaro, Kirdi tamoshoga bu boʻston aro. Chun nazari gulga tushub zor oʻlub, Shavq oʻtidin joni xabardor oʻlub. Maskan uchun boʻldi chu gulbunnishin, Joniga oʻt yoqti guli otashin, Joni aro ishq oʻtidin tushti tob, Koʻnglida gʻam shu’lasidin iztirob. Ishq chu toroji shikeb ayladi, Gul dogʻi izhori fireb ayladi. Jilva qila boshladi chun gul anga, Qolmadi imkoni tahammul anga. Kuymak ila chekti aningdek xurush, Kim oʻtidin tushti chaman ichra joʻsh. Keldi chu bu hirqatu mahruqluq, Boʻldi ayon oshiqu ma’shuqluq. Ishq chu tugʻyoni kamol ayladi, Oshiq oʻzin sheftahol ayladi. Husn dogʻi jilva qilib dilpisand, Zulfgʻa topshurdi balodin kamand. Tushti jahon mulkigʻa gʻavgʻoyi ishq, Boʻldi zamon ahliga yagʻmoyi ishq. Ishq ne oʻt yerdiki, qilgʻoch hujum, Dudu sharar boʻldi sipehru nujum. Pashshadek ul duddin itti malak, Charxda fonusdek oʻldi falak. Aql jabinida savod yetti fosh, Ruh koʻzidin dogʻi oqizdi yosh. Dayrda ham andin uzun mojaro, Ka’ba libosi dogʻi andin qaro. May oʻti but yuzidin urgʻoch alam, Kuydurub ul shu’lada Mushafni ham. Andaki Mushaf varaqin kuydurub, Rahlni oʻt yoqmoq uchun sindurub. Dayrgʻa masjidni haqir aylabon, Kufrgʻa imonni asir aylabon. Xirqai taqvoni qihb itga jul, Ruq’alari har sori jul uzra gul. Kufr savodigʻa chu ochib kitob, Borcha samadni sanam aylab xitob. Masjid aro bodai isyon sotib, Goʻshai mehrob aro kup oʻmotib. Oʻt solibon gulshan aro gul bila, Maykada kunjin yorutub mul bila. Bogʻ ne voqifki, ne guldur bu gul, Kup qachon ogahki, ne muldur bu mul. Ruh bu gul xorigʻa pobast oʻlub, Jon dogʻi bu mul isidin mast oʻlub. Aqli sarosima ishi muxtalif, Qaysi sarosimaki, masxu xarif. Dema xarif, ablahu nodon degil, Nodon yoʻq, gʻuli biyobon degil. Qaydaki ishq oʻti boʻlub shu’lakash, Aql oʻlub ul oʻt uza xoshokvash, Gʻayri koʻngul xittai ma’murasi, Kim kuyubon boʻldi bu oʻt koʻrasi. Qoysi koʻngulniki, makon yetti ishq, Oʻtdin ani la’lgʻa kon yetti ishq. Boʻlmasa ishq, ikki jahon boʻlmasun, Ikki jahon demaki, jon boʻlmasun, Ishqsiz ul tanki, aning joni yoʻq, Husnni netsun kishikim, oni yoʻq. Rojih yetar ishq oʻtidin choshni. El shahigʻa oshiqi qalloshni. Ishq erur durru, koʻngul durj anga. Balki quyosh ishqu koʻngul burj anga. Qaysi quyosh, bazmfuruzanda oʻt, Dema furuzandaki, soʻzanda oʻt. Tanki soʻngak hay’atidin uy durur, Gar emas uy, nevchun oni kuydurur. Ishq ayon qilmoq erur husn ishi, Oʻylaki oʻt sham’ ila yoqqay kishi. Har nechakim husn dilovezroq, Ishq oʻti yel koʻngli aro tezroq. Lutfu tarovat nechakim gulda koʻp, Hasratidin gʻulgʻula bulbulda koʻp. Oh chekar boʻlsa koʻngul zaxmnok, Shu’la biyikroq urar oʻt boʻlsa chok. Mushkil emas ishqqa jon oʻrtamak, Oʻtgʻa ne dushvor jahon oʻrtamak. Ishq yeritur aqli sitamkorani. Shu’la nechukkim, suv qilur xorani. Bir sharari zuhd jahoniga bas, Barq ila netgay koʻp oʻlub xoru xas. Pil boʻlur ishq anga keltursa zoʻr, Pil ayogʻi ostida andoqki moʻr. Oshiq oʻzin kim desa, oshiq emas, Borcha kishi ishqda sodiq emas. Ulki kezib husn pisand aylagay, Soʻngra koʻngulni anga band aylagay, Oni koʻngul demaki, bir pora tosh, Ne qizigʻay sham’ oʻtidin xora tosh. Oʻzni takalluf bila gʻamnok yetib, Motami yoʻq, lek yoqo chok yetib. Toshi malak shevai talbis ila, Lek ichi muttafiq iblis ila. Zohirida sidqdin oroyishe, Botinida fisqdin oloyishe. Yoridin ul komlar aylab talab, Kim koʻrunub zikrida tarki adab. Gah labi la’lidin yetib jon tama’, Jon demayin ulchaki, imkon tama’. Vasf qilib gah tani gulfomini, Tan dema, har uzvining andomini. Hazl kitobi kibi xattida zeb, Ma’ni anga fahshu, fusunu fireb. Shu’badagar shishasidek toshi sof, Zimnida yuz makr ila zarqu gazof. Bu esa oshiq, erur oʻlturguluk, Boshdin-ayoq jismini kuydurguluk. Oshiq ani bilki, erur dardnok, Ham tili, ham koʻziyu ham koʻngli pok. Oʻzlugidin ishq ani pok yetib, Balki fano oʻtigʻa xoshok yetib. Dard yoshurmoq yuzin aylab sangʻ, Ashk oqizmoq koʻzin aylab arigʻ. Tor kibi za’f tani zorida, Har boʻgʻuni bir girih ul torida. Orqasidin ishqki, yuz gʻam oʻkub, Har girihi bir gʻam ayogʻin tugub. Dard yukidin boʻlubon xam qadi, Darddagʻi «dol» aning hamqadi. Charx kibi jismi sarosar tugan, Mehnati shomigʻa tonuq har tugan. Koʻksi shikofi boʻlub otashfishon, Shorn balosigʻa sahardin nishon. Koʻnglakiga toza tugandin oʻrun, Xirqai idborigʻa tevruk yoʻrun. Gʻayr xayolin chiqorib jonidin, Mamlu yetib jonini jononidin. Nuktada moyil tili har soʻzga yoʻq. Jonida jonon gʻamidin oʻzga yoʻq. Koʻzda koʻrub yor yuzi hayrati, Kuydurubon koʻnglini koʻz gʻayrati. Koʻnglidagi yor gʻami rashkidin, Qon toʻkubon har sari koʻz ashkidin. Qoysi tarafkim, anga borib nazar, Doʻst jamoli boʻlubon jilvagar. Balki boʻlub oʻzlugi ham bartaraf, Koʻzki solib, yor koʻrub har taraf. Kim bu sifat ishqda magʻlub erur, Harneki andin kelur, ul xoʻb erur. Ishq angakim, boʻyla nishast aylagay, Oʻzlugidin forigʻu mast aylagay. Zuhd harimi sori xos oʻlmasun. Ishq oʻtidin joni xalos oʻlmasun. Gar yigʻilib ahli salomat anga, Aylasalar zajru malomat anga, Va’dai jannat bila ovutsalar, Ishq oʻtidin koʻnglini sovutsalar. Murtad oʻlub aylasa toat yana, Taqvo ila qilsa qanoat yana. Qilsa balo zaxmlari chorasi, Butsa ano oʻqlarining yorasi. Tan qushigʻa xirqani dom aylasa, Donai tasbih ila rom aylasa. Xilvat aro topsa yubusat dimogʻ, Kasbi havo qilgʻali istab farogʻ, Qilsa guzar koʻyu Xiyobon son, Oʻtsa Musallo bila Maydon sori. Dashtda otligʻ koʻrunub xayl-xayl, Zohir yetib borchasi javlongʻa mayl. Nogah oʻshui xayl aro qotilvashe, Husnu malohat mayidin sarxushe, Yuz gul ochib may oʻti ruxsoridin, Zohir alardin biri dastoridin. Husni oʻti shu’lasi gulzor oʻlub, Har sori gulzorida gulnor oʻlub. Xol nekim, daf qilurgʻa gazand, Oʻtida koʻz mardumi har yon sipand. Qoshlari oy uzra muanbar hilol, Aqlni devona qilib har hilol. Yoʻqki, ulus qatligʻa ul qoshlar, Mashvarat yetmakka qoʻshub boshlar. Husn zuhurida girih qoshida, Zeb uchun ul shamraki, «nun» boshida. Sunbuli zulfi girih uzra girih, . Qaysi girihkim, zirih uzra zirih. Safshikan.ul turki banogoʻsh oʻlub, Qatl xayoligʻa zirihpoʻsh oʻlub, Noz ila oʻtlugʻ koʻzi har yon boqib, Zuhdu vara’ xirmanigʻa oʻt yoqib. Dudi ul oʻtning safi mijgon aro, Chun yetibon borchasin aylab qaro. Surmasiz ul koʻz qarovu purfusun, Ondin oʻlub koʻzga jahon surmagun. La’lida xay qatrasi gʻalton tomib, Yoʻqki baqo chashmasidin jon tomib. Xattini har sori hayot ahli bil, Xizrlar oʻlgʻon zulumot ahli bil. Qatralar ul gʻabgʻabi dilxoh aro, Chashma suyidin sizib ul choh aro, Har sari moʻyi chekibon jon ragin, Kofiri zulfi uzub imon ragin. Hullai gulrang bila qomati, Sarvki gul oʻlgʻay aning xil’ati. Tund samandi koʻrunub barqfom, Sur’ati sayr ichra boʻlub barqgom. Kuymaku ashk oʻlsa ne tong elga fosh, Markabi barq oʻlsavu rokib - quyosh. Guldek etak sanchibu perohani, Toʻn etagidin koʻrunub savsani. Yogʻligʻi naqshiki, boʻlub gul nishon, Savsanu gul uzra boʻlub gulfishon. Gulniki dastori uza band etib, Sarvu sapidor uza payvand etib. Bu ne namudori jamil, ey koʻngul, Balki gulistoni Xalil, ey koʻngul. Kuydurubon aqlni chobuklugi, Titratibon ruhni nozuklugi. Boʻyla balolar bila javlon aro, Etsa kishi boshigʻa maydon aro, Tufroq oʻlurdin topa olmay amon, Raxshi ayogʻida zaminu zamon. Devnajodiki, qayon gom olib, Yoʻqki bashar, xayli malak qoʻzgʻolib. Ustidagi qotili chobuksuvor, Oʻlturubon xalqni devonavor. Ul dam agar Shibliyu Zunnun erur, Bir necha oshuftai majnun erur. Din chekibon motamiga xoy-xoy, Piri xirad tifldek angushtxoy. Ruxul-amin ul sori chun boqibon, Ogʻzidin oning shoʻlakay oqibon, Onda ne aql, elga ne taqvo boʻlur, Taqvo ila aql degan ne boʻlur. Koʻrmagan el topqay ul oʻtdin amon, Koʻrmagu, kul boʻlmoq emas ham, yamon. Oʻtqa tushub pok boʻlur kimki gʻash, Pokroq oʻlgʻay oʻt aro pokvash. Kimki bu kuymak anga odat durur, Dunyoyu uqboda saodat durur. XXXIX Shayxi Iroqiy Shomda husn sham’i gulin koʻrgach, parvonadek tutashkoni va shu’lasi inkor tikonlarin kuydurub, munkirlar boshigʻa oshkoni Ulki fano koʻyida boqiy edi, Faxri zamon Shayxi Iroqiy edi. Koʻngli aning mahzani asrori ishq, Nutqi aning abri guharbori ishq. Ishq oʻtidin anga muxammar sirisht, Ishq xurufidin anga sarnavisht. Lek bu ishq oʻtini da’vo bila, Yopib edi pardai taqvo bila. Misr necha vaqt anga erdi maqom, Subhidame qildi qoʻpub azmi Shom. Voli edi Shomda bir taxtgir, Oʻylaki tun mulkida badri munir. Angladikim, Shayx kelur ul taraf, Bildi oʻz ahvoligʻa oni sharaf. Ayladi xukm oʻylaki, yaxshi-yamon, Chiqsun anga oʻtru eshitgan zamon. Oʻzi dogʻi voliyi kishvarpanoh, Chiqti yopib charxni gardi sipoh. Shayxga ul xayl chu yovushtilar, Borchasi markablaridin tushtilar. Yoʻli uza borcha qoʻyub boshini, Gardga moni’ qilibon yoshini. Bor edi voligʻa bir andoq oʻgʻul, Kim anga yuz Misr shahi erdi qul. Lutfu malohatda jahon ofati, Dema jahon ofati, jon ofati. Shom savodida maxi anvar ul, Misr Eliga yusufi paygʻambar ul. Mulki arab ichra ajabdin-ajab, Volix anga ham ajamu ham arab. Misr diyori aro xabbi nabot, Shom savodida xud obi-hayot. Shayx koʻziga chu koʻrundi ul oy, Qoʻydi ayogʻigʻa yuzu, chekti voy. Chok etibon xirqai irshodni, Uzdi chekib subhai avrodni. Shayxga tufroq olubon xaylu shoh, Lek boʻlub Shayx anga xoki roh. Ishq arokim Shayxga ul xol oʻlub, Hayratidin kelgan ulus lol oʻlub. Ishqki har shoyibadin pok erur, Har neki qilsa kishi ne bok erur? Shayxnikim ishq oʻti qildi xalok, Shu’lasi ul xaylni kuydurdi pok. Oʻti koʻngullarga xabar ayladi, Oxi bagʻirlarga asar ayladi. Titrabon oʻrtanmagidin boʻldi fosh, Pokligi elga nechukkim quyosh. Voli ichidin urubon oʻt alam, Shayx muridi boʻlubon oʻgʻli ham. Ishqda pok oʻlsa kishi bu sifat, Xosiyat oʻlur bu sifat oqibat. Husni xaqiqiyni gar oʻtruda koʻr. Xoh ani koʻzgudau, gar suda koʻr. Chun gʻaraz ul husngʻa boʻldi shuxud, Koʻzguvu suvgʻa aroda ne vujud, Munda kishi qaydavu beboklik, Mumkin emas ishqda juz poklik. Ishq seni qilsa, Navoiy, xalok, Pok esa ul ishq oʻlumdin ne bok. Soqiy, oʻlubmen, menga tut jon suyi, Sofiyu pok, oʻylaki hayvon suyi. To yoqavu koʻksum etib chok ichay, Har nechakim boʻlsa toʻla, pok ichay. XL - Oʻnunchi Maqolat Rostliq ta’rifldakim, vujud uyi bu tuz sutun bila barpoy. Va ul uy shabistoni harimida bu sham’i anvar majlisoroy boʻlur. Va egrilik nafyidakim, agar egri kishi zulfdek simbarlar yuzida yer tutarkim, boshi kesguluk. Va agar ajdahodek ganj ustida xalqa urarkim, oʻlturguluk Har kishikim, tuzluk erur peshasi, Kajrav esa charx, ne andeshasi?! Oʻqki, tuz oʻldi tayaroni aning, Boʻlsa yer egri, ne ziyoni aning? Yoʻl necha tuz, yoʻlchigʻa maqsad qarib, Xamligʻidin tushsa yiroq yoʻq ajib. Nay tuz uchun istar ani ahli xol, Chun tuz emas, egri koʻrar goʻshmol. Nayza boʻlub tuzlugidin sarbaland, Chirmosh uchun bandgʻa qolib kamand. Sham’ boʻyi tuz kelib ayvon aro. Shohidi bazm oʻldi shabiston aro. Egri uchush birla chu koʻp aylanib, Qaydaki parvona borib oʻrtanib. Sarvkim, ul toʻgʻri chekib qomafin, Koʻrmayin osibi xazon ofatin. Chirmashibon sunbuli tar bogʻ aro, Egrilik oning yuzin aylab qaro. Tuz durur egri qili to soz erur, Egri boʻlur emdiki, nosoz erur. Boʻldi chu mistar xatigʻa tuz raqam, . Boshini olmas raqamidin qalam. Bir xati gar egri tushar bir nuqat, Nusxada har safhadadur egri xat. Qaysi pari paykari xuri najod, Balki anga xuru pari xonazod. Kim oʻt erur chehrai gulrang anga, Dahrni kuydurgali ohang anga. Gul uza har xay guhari nob oʻlub, Balki bu xaydin guli serob oʻlub. Har sari mushk uzra xati mushksud, Xay nami zohir qilib ul oʻtgʻa dud. Olgʻali el koʻnglini lutfi mizoj, Oʻt bila suvgʻa beribon imtizoj. Boʻlsa latofat nechakim, oni bor, Husnu jarxol onchaki, imkoni bor. Lek emas boʻlsa qadi sarfaroz, Boʻlmasa gulzori aro sarvi noz. Chekmasa tuz sarvi xiromonini, Otmasa tuz novaki mijgonini. Oʻynamagʻay jonini har zor anga, Boʻlmagʻay el koʻnglf giriftor anga. Tuzmasa mehrobini ahli niyoz, Egri boqib rost emasdur namoz. Rostqalam xalq erurlar salim, Egri durur xatki, emas mustaqim. Rostdur ul kim, nazari toʻgʻridur, Kim iligi egridur, ul oʻgʻridur. Boʻlsa ilik egrilik ichra samar, El ani kesmakda tuz etgay magar. Koʻzki erur egri aning xilqati, Birni iki koʻrmak erur san’ati. Birdin oʻgun chun nima mavjud emas, Koʻrgan ani ikki erur shirku bas. Ulki Sulaymon edi oti aning, Bahri nubuvvat duri zoti aning. Saltanati dahr uza masnadnishin, Saltanati birla nubuvvat qarin. Qabzai xukmida jahon kishvari, Amrigʻa inson kibi devu pari. Farshi saropardasi yozi yobon, Qush paridin boshi uza soyabon. Saxni havoda toʻshalib mafrashi, Azmda el xayli janibatkashi. Devu pari zumrai odam bila, Tobii amri edi xotam bila. Kimki erur qaysaru xoqoni axd, Qaysaru xoqon ne, Sulaymoni axd. Taxti urub poya sipehr avjigʻa, Toji solib soyani mehr avjigʻa. Borgahi torami axzar kibi, Xayli bu toram aro axtar kibi. Jam bila Zaxxokcha johi aning, Ikki Skandarcha sipohi aning. Xaylu taba’ Hurmuzu Xusrav anga, Mulki Sulaymoncha qalamrav anga. Lek Sulaymongʻa nechukkim zamon, Xotam ila xukm etib erdi ravon. Anga dogʻi gardishi charxi barin, Saltanat ichra berib andoq nigin. Ul nimakim, har kishi xonliq topib, Hukmi aning birla ravonliq topib. Xatdin oʻlub anda dogʻi bu sharaf, Xatti boʻlub gavharu, xotam - sadaf. Turfa bukim, xattin aning roʻzgor «Rostiu rusti» etib oshkor. Qilmasa bu muxr xati yorliq, Shohgʻa yoʻq gʻayri giriftorliq. Tuzluk oʻlub oxir anga dastgir, Tuzluk ila xalq anga farmonpazir. Har kishikim istasa tuzlukka gʻavr. Angladik onikim, erur ikki tavr: Bir buki, tuz boʻlsa kishining soʻzi, Yoʻq soʻzikim, ham soʻziyu ham oʻzi; Bir buki, yolgʻongʻa taassuf bila, Toʻgʻri degay soʻzni takalluf bila. Yaxshidir avvalgʻisi xud begumon, Lek ikkinchisi ham ermas yomon. Har kishi yolgʻonni desa, lek kam, Boʻlgʻay edi kosh bu davronda ham. Turfa zamon ahligʻa biz mubtalo, Kim yoʻq alar ollida chindek balo. Kimki qilur chinlik alardin havas, Qoshlari ustida topar chinu bas. Buki erur kufr elining mulki Chin, Koʻrkim, erur gʻayrati xuldi barin. Lek bu chinlikki, Haq etmish ato, Koʻrki lilus ollida uldur xato. Ulki xato soʻziga oyin erur, Za’mida ulkim, bu xato chin erur. Kimki bu davronda qilur rostliq, Yoʻqtur ishi gʻayri kamu kostliq. Davr chu kajlikka qilur iqtizo, Sen tilasang rost, emastur rizo. Tuz ishi yoʻq gunbadi davvorning, Kim xati tuz kelmadi pargorning. Ul kishikim, tuzluk erur shon anga, Dushman erur gardishi davron anga. Xomaki, tuzlukka erur rahnamun, Kesilibon boshi boʻlur sarnigun. Tuzluk ila chun «alif» urdi salo, Koʻrki oni ostigʻa olmish balo. Tuz chekilur borgah uzra tanob, Koʻrki erur boshdin-ayoq pechu tob. Tuzluk ila chunki shixob urdi gom, Oʻrtadi oʻt boshdin-ayogʻin tamom. Keldi yilon jismida pechu shikanj, Muxradur ogʻzidavu ostida ganj. Egriligidin koʻrunur yangi oy, Andaki boʻlmish qadami charxsoy. Munchaki chirmosh bila dastordur, Bosh uza chiqmoqqa sazovordur. Yoʻq-yoʻq, emas boʻylaki qildim raqam, Balki erur barchasi saxvul-qalam. Egriyu tuz vasfi muxaqqaq durur, Botil erur egriyu tuz xaq durur. Sham’ki, tuzluk bila masrur erur, Garchi kuyar boshtin-ayoq nur erur. Barqki, egrilik oʻlubtur xoʻyi, Garchi yorur, lek borur yer quyi. To raja chekmas yeriga bogʻbon, Bogʻ hamon zebda jangal hamon. Molasiz ul tuxmki, dehqon sochar, Suvni teng ichmas necha yakson sochar. Necha musattax esa koʻzgu yuzi, Tuz koʻrunur shohidi mahroʻ yuzi. Xud yuzi garchi musayqal durur, Girdi uzor anda mutavval durur. Tuz koʻrunur mehr chu turgʻon suda, Egri boʻlur ushturak urgʻon suda. Boshtin-ayoq kimsaki, tuzdur soʻzi, Yoki boʻyolgʻonu yovuzdur soʻzi, Ul dogʻi bu ikkisi beixtiyor, Kimsaga taqdir aro ne ixtiyor. Ulki xabibim dedi Xoliq ani, Derlar ulus muxbiri sodiq ani. Chunki aning borcha soʻzi xaq durur, Oʻtrusida el soʻzi «saddaq» durur. Qaysixabib ulki, falak-xokidur, Sidrau toʻbi - xasu xoshokidur. Istab aning dinini bilgach yaqin, Ummat oʻlurni rusuli mursalin. Sidq ila urgʻonda salo ummati, Oytti «Kazzobuna lo ummati. Qolsa azob ichra bori koinot, Bordur aning ummati ahli najot. Balki chu tortib alami extido, Istabon ummatligʻini anbiyo. Kizb keturgan tili yo kilkidin, Xorij etib oʻzni rusul silkidin. Saxv ila yolgʻon demak ermas hisob, Bilgach ani chunki qilur ijtinob. Ulki shior ayladi yolgʻon demak, Boʻlmas ani eru musulmofl demak. Nechaki jaxd aylasa kozib kishi, Bir-ikki dast ilgari borgʻay ishi. Gʻofil esa xalq bu ahvoldin, Voqif erur Tengri xud ul xoldin. Elga necha mahfi esa bu sifat, Zohir etar yolgʻon oʻzin oqibat. Kizb qilur burnogʻi subh oshkor, Nurini koʻrkim, nechadur poydor. Kimsaga har shevada qallobliq, Andin erur yaxshiki, kazzobliq. Har kishi ont ichti sharorat bila, Kizb esa daf oʻldi kaforat bila. Kimki oʻzi ayladi yolgʻon soʻzin, Kizb, der el, chin desa, qolgʻon soʻzin. Ranjgʻa solgʻon bu xasorat oni, Aylamas ozod kaforat oni. Kimsaga yolgʻonchi debon qolsa ot, Bu ot ila chorlasalar oʻzu yot, Sidq xitobi yana yonmas anga, Chin desa ham, xalq inonmas anga. Kimki chini el aro yolgʻon durur, Yolgʻoni chinlikka ne imkon durur? Necha zarurat aro qolgʻon chogʻi, Chin demas ersang, dema yolgʻon dogʻi. XLI Durrojning yolgʻonni chin oʻmigʻa ayturidin hodisa domigʻa tushgonida, chin soʻzin sher yolgʻon sogʻinib, faryodigʻa yetmagoni va ani balo domidin xalos etmagoni Bor edi bir beshada bir tund sher, Vahshat aro koʻk asadidek daler. Chun boʻlur erdi bolalab zavqnok, Moʻr bolasin qilur erdi xalok. Tishlabon ul moyai payvandini, Ogʻzida asrar edi farzandini. Bor edi durroje oʻshul beshada, Sheri jayon vahmidin andeshada. Sherki tishlab bolasin dam-badam, Beshada har yon qoʻyar erdi qadam. Etgach aning boshi uza nogahon. Far eta uchsa edi ul notavon, Vahm ila seskanmak edi sher ishi, Oʻlturur erdi bolasigʻa tishi. Tish bila aylab bolasi yorasin, Yora etib oʻz jigari porasin. Doim anga bu gʻam aro gʻam edi, Gʻam neki, motam uza motam edi. Koʻngli bu ishdin boʻlub ozorliq, Boshladi durroj bila yorliq. Dediki, mendin sanga yoʻq qasdu kin, Yemin oʻlu bil meni dogʻi amin. Vahmni qoʻy, hamdamu hamrozim oʻl, Ayshu tarab vaqti navosozim oʻl. Men dogʻi laxning eshitib shod oʻlay, Nagʻmang ila qaygʻudin ozod oʻlay. Shart bukim yetsa gazande sanga, Solsa falak xilasi bande sanga. Lutf qoʻlin xolinga hamdast etay, Xasmni sarpanja bila past etay. Koʻrguzub ixlos ishida ixtisos, Seni aduv domidin aylay xalos. Sher koʻp afsun bila chun qildi jaxd, Sidq ila durroj dogʻi qildi axd. Andoq aro yerda ayon boʻldi mehr, Kim xasad eltur edi andin sipehr. Qaydaki orom tutub sharza sher, Girdida durroj uchubon daler, Boshigʻa parvoz ila gardishnamoy, Oʻylaki sulton boshi uzra humoy. Sher eshitib aning ilxonini, Fahm qilib savtida yolgʻonini, Der edi, yolgʻon demakim shum erur, Kizb tuz el ollida mazmum erur. Pand eshitmas edi durroji mast, Kizbdin etmas edi afgʻonni past. Bir kun aning qasdigʻa bir saydgar, Hodisa domin yoyib erdi magar. Dona bila suv sari qilgʻoch xirom, Tortti sayyod aning ustiga dom. Qichqiribon dom aro ul mubtalo, Necha dedi, «Tot! Meni tuttilo!» Sher qulogʻigʻa yetib ul maqol, Savtini doimgʻidek etti xayol, Koʻp eshitib erdi bu yolgʻonini, Oʻyla gumon etti chin afgʻonini. Har nechakim rost figʻon ayladi, Sidqini ham kizb gumon ayladi. Mahlasigʻa aylamadi iltifot, Toki anga munqati’ oʻldi hayot. Har kishikim rostni bexost der, Aytsa yolgʻon dogʻi el rost der. Soʻzda, Navoiy, ne desang, chin degil, Rost navo nagʻmagʻa taxsin degil. Soqiy, olib kel qadahi dilpazir, Ayla meni jur’asidin shergir. Bazmning asbobini qilgʻil nasaq, Hozir etib sixu kabobu tabaq. XLII - Oʻn Birinchi Maqolat Ilm sipehrining baland axtarligʻidakim jahl tunini yorutmoq uchun «ayn»i quyoshdin va «lom»i oydin va «mim»i kunduzdin nishona aytur. Va jahl shomi tiyra manzarligʻidakim, gʻaflat chohini zalolat kechasida zohir qilib, bu kechada shaqovatdin fasona aytur. Va olimning bovujudi falokat quyoshdek sarbalandligʻi va johilning bovujudi ganju mol tufrogʻ aro najandligʻi Dahr ishi to xalq ila boʻlmish sitez, Xor durur olimu, johil - aziz. Toki jahon zulmni qilmish pisand, Yerga tushar meva, yigʻoch sarbaland. Razlgʻa - rif at, bilik ahligʻa - ranj, Togʻ uza xorovu, yer ostida - ganj. Fe’li yomon topsa rafe’ aylabon, Hukmigʻa olamni mute’ aylabon. Oʻylaki Kayvoni nuxusatshior, Kim yeridur gunbadi niliy xisor, Nevchun erur Mushtari ondin quyi, Qilmasa yaxshini yomondin quyi. Yaxshigʻa andin gʻamu ozor erur, Bogʻda gul hamnafasi xor erur. Ulki sadafdek necha tirajabin, Toʻldurubon qoʻynigʻa durri samin. Kimki boʻlur dur kibi sofiyu pok, Aylabon olmos ila bagʻrini chok, Qulla qotigʻliqqa chu bogʻlab kamar, Tigʻi boʻlub chehraxaroshi qamar, La’ldek ulkim, guhari pok oʻlub, Koʻxi balo ostida gʻamnok oʻlub. Boʻldi kemur xindui otashparast, Masnadi yoqut uza topti nishast. Oʻt-ki ayon qildi guli otashin, Kul uzadur xoki mazallatnishin, Kim anga ham asl yomon, ham qadam, Toj ila tovus kibi muhtaram. Ulki soʻziga boʻlub ozoda qul, Toʻtiyi goʻyo kibi boʻynida gʻul. Qushki bogʻir yormoq oʻlub kom anga, Shoh iligi ustida orom anga. Ulki chekib nagʻmayi dilkash xazor, Kul ichida gulxaniyu xoru zor. Har kishi Zamzam suyidin kelturub, Gandarabon shishada baskim turub. Mayki toʻlub fisq bila jom anga, Har labi maygun labidin kom anga. Koʻktaki, koʻzgudek oʻlub nuru tob, Yopib oni oh tafidek sahob. Tun kulidin aylabon oyinarang, Oy yuzi chun shabnam ila topti zang. Harzarav oʻldi koʻpalak qaxbavor, Hulla durur jismida naqshu nigor. Dard ila parvona tutub tunni pos. Jonida oʻt, jismida eski palos. Zulm durur ushbuki, bir notavon Ilm tilab shahridin oʻlgʻay ravon. Ayni falokatdin ayogʻi yalang. Toʻni yoʻqidin tani dogʻi yalang. Tevrab ayogʻini aning har tikan, Har tikan ustida mukarrar tikan. Oʻq aro dunbolai paykon kibi, Xor ichinda alif oʻlgʻon kibi. Yeski sepechi boshida kulguluk, Dom kibi boshdin-ayogʻi tiluk. Toyiri maqsud tilab kom ila, Donai ashki dogʻi bu dom ila. Egnida avroqu kitobi aning, Qilgʻali tahsil shitobi aning. Qushdek oʻlub sayr muyassar anga, Egnida avroqi boʻlub par anga. Och etibon qornini muhtojliq, Tu’magʻa muhtoj etibon ochliq. Jismini chun za’f etib andoqki nol. Xoma kibi til chekib, aylab savol. Harne yetib, qoni’ oʻlub yoʻl yurub, To oʻzin oʻz maqsadigʻa yetkurub. Maqsadi bir xittaki koʻrmay oʻzi, Tushta dogʻi koʻrmayin oni koʻzi. Xalq koʻpu yoʻq biri yori aning, Koʻzdin uchub shahru diyori aning. Koʻcha koʻpu ev koʻpu bozor ham, Bilmayin ulkim, qayon urgʻay qadam. Gʻurbat oʻti koʻngliga kor aylabon, Jonini yolgʻuzlugʻi zor aylabon. Sayr etib aqshomgʻacha betoʻshae, Chun boʻlub aqshom tutubon goʻshae. Za’f ila hushi oʻziga kelmayin, Tonggʻacha uyqu koʻziga kelmayin. Tongla qilib sayr madoris aro, Madrasalar ichra majolis aro. Qaydaki oʻz xolini ta’vil etib, Kim eshitib xazl ila tajxil etib. Sarf etibon umr havoi varaq, To olibon sarf havoi sabaq. Ne topilib kunduz aning maskani, Ne bilinib kecha aning ma’mani, Gʻurbat aro xoli yomondin yomon, Harne yoʻq ondin yomon, ondin yomon. Ajz boʻlub til ishi taqriridin, Oʻylaki xoma tili Tahriridin. Boʻyla gʻamu mehnati davron chekib, Oʻnu oʻn besh yil yugurub, jon chekib, Madrasa kunjini gʻamobod etib, Tongdin oqshomgʻacha faryod etib, Boʻyla ming emgakdagi bechoradin, Oʻz vatanu mulkidin ovoradin. Ba’zi oʻlub,. ba’zi itib har taraf, Ba’zi etib doiyasin bartaraf. Oz ish ila ba’zi etib iktifo, Ba’zi oʻziga tutubon koʻp jato. Evrulubon doirai mohu sol, Zohir oʻlub bir-iki sohibkamol. Qarn ila davron topibon iqtiron, To boʻlubon bir kishi sohibqiron. Koʻngli boʻlub maskanu ma’voyi ilm, Qatra kibi paykari daryoyi ilm. Ibriyu yunoniyu suryoni ham, Hindi agar soʻrsa, bilib oni ham. Koʻngli uyin ilm etibon bir jahon, Qatrada ul nav’ki daryo nihon. Nutqiki izhori maoni qilib, Zevariasrori nihoni qilib. Chun toʻkubon xoma shaqidin qaro, Obi hayot ul zulumoti aro. Nusxa savodi zulumoti aning, Ma’ni oʻlub obi hayoti aning. Mushkili aflok boʻlub bejadal, Bu Aliyi fikrati ollinda xal. Jumla raqam kilkiga marqum oʻlub, Borcha ulum ollida ma’lum oʻlub, Din ishida jahlu havo dofii, Oʻylaki Gʻazzoliy ila Shofii. Yoʻqki bu isnayn ani solis debon, Balki nabi oʻziga voris debon. Garchi falakdin topibon har kamol, Lek falokat ham anga barkamol, Shorn yetib choshtgʻa, yoʻq kom anga, Chosht muyassar esa, yoʻq shorn anga. Turfa bukim, johili qotilvashe, Koʻrmagi noxush, demagi noxushe, Dinu diyonatda yoʻq oyin anga, Bal na diyonat anga, ne din anga. El kibi sovurmogʻu noxushligʻi, Oʻt kibi kuydurmagu sarkashligʻi. Bosira sham’in oʻchururdek karix, Aql hayosin ketarurdek safih. Olam aro qahri Ilohiy boʻlub, Xulq ila xalq - ikki guvohi boʻlub. Qatl boʻlub odatu xoʻyi aning, Marg ragi har sari moʻyi aning. Botinida dud kibi tiraliq, Zohirida shu’la kibi xiraliq. Dunligʻidin it bila yakson boʻlub, Bal it aning qoshida inson boʻlub. Turfaroq ulkim, bu jaxolat bila, Jalilni qoʻy, muncha razolat bila, Charx ani sohibi joh aylabon, Tobi’ anga xaylu sipoh aylabon. Oʻt kibi har nechaki sarkash boʻlub, Xil’at anga xullai zarkash boʻlub. Garchi yilondek zarari om anga, Ganji Faridun uza orom anga. Necha tikon yangligʻ etib tezlik, Tong yelidin boshiga gulrezlik. Qatl ishiga garchi qilichdek samar, Aylab ani shoh murassa’kamar, Necha sanam xoli kibi tira dil, Jilvasi gul bargi uza muttasil. Shan’ati har necha degandin uzun, Lek boʻlub xashmati andin fuzun. Ul bid ul fazlu fasohat bila, Bu biri bu fe’li qabohat bila. Turfaroq ulkim, munga bir e’tibor, Kim yuz aningdekni qilib xoru zor. Munung otin xalq amir aylabon. Elni bu ot birla asir aylabon. Anga munung xizmati lozim boʻlub, Balki eshigida mulozim boʻlub. Koʻr ne malakvashni qilib nafsi dun, Devi lain ollida xoru zabun Garchiki oʻn qatla taraddud qilib, Hojibu darboni tashaddud qilib. Ollida bir qatla boʻlub bor anga, Roʻzi oʻlub davlati didor anga. Soʻrgʻali chun bekka tanazzul boʻlub, Xoja duosigʻa tasalsul boʻlub. Chunki duo xatmini aylab qoʻpub, Uyga azimat qilibon yer oʻpub. Bast qilib bexud oʻzu yot ila Majlis etib sharxi mubohot ila. Tengri uchun, koʻrki, bu ne xol erur, Shammai ta’rifida til lol erur. Ul ne tafar’un, bu ne nakbat boʻlur, Oʻrtalarida bu ne suhbat boʻlur. Johil agar ulduru olim budur, Olim emas oʻziga zolim budur. Ilmi kirn vositai joh etar, Oʻziniyu xalqni gumroh etar. Olim agar jon uchun oʻlsa zalil, Ilmni aning jahligʻa boʻlgʻay dalil. Ilm ila kim johgʻa mayl aylabon, Bahr suyin xaygʻa tufayl aylabon. Itki erur jifada maqsud anga, Boʻlsa murassa’ juli ne sud anga? Dunki topib ilm rayosat uchun, Xil’at etib xulla najosat uchun. Olim agar qat’i amal aylasa, Ilmigʻa shoyista amal aylasa; Solmasa koʻz jifai dunyi sari, Boqmasa tuz dunyii foni sari. Oni sharaf gavharining koni bil, Gavharu kon, harne desang oni bil. Kon oʻziyu yuz sari gavhar anga, Charxida oʻziyu har taraf axtar anga. Konida gavharlari ham barcha pok, Charxida axtarlari ham tobnok. Kimki, bu iqbol anga boʻlgʻay nasib, Solmasa dunyi sari koʻz, ne ajib. Egnida gar xirqasi yuz chok erur, Gulga toʻni yirtugʻi ne bok erur. Kungaki uryonliq erur ziynati, Tira boʻlur, boʻlsa bulut xil’ati, Xushroq erur shahd kadudin yiroq, Mushk agar nofasi yoʻq yaxshiroq. Yer kishiga xil’at ila ne sharaf, Durgʻa ne nuqson yiroq oʻlsa sadaf. Qaysi chibin kisvati zarkordur, Yeri durur qaydaki murdordur. XLIII Imom Faxr Roziy bila Sulton Muhammad Xorazmshoh aro hammomda oshnoliq sham’i yorugʻoni va imom soʻzidin sultonning istigʻnodin ilik yugʻoni Zumrai roz ahligʻa masnadnishin, Dahr imom ul-umami faxri din. Qildi chu Xorazmni oromgoh, Koʻrmagiga kelmadi Xorazmshoh. Soʻrgʻali ul chunki qadam qoʻymadi, Ilm shukuhi muni ham qoʻymadi. Shahni pushaymon qilib erdi uyot, Lek imom aylamadi iltifot. Boʻldi base pardada guftu shunud, Parda chu qoʻpmadi arodin ne sud. Bor edi hammomda bir kun imom, Shah dogʻi hammomgʻa qildi xirom. Bir-biri birla boʻlubon muxtalit, Shoh savol etdi boʻlub munbasit: «K-ey, boʻlub el ilming ila bahravar, Ayt qiyomat ishidin bir xabar, Kim necha ui kunda malol oʻlgʻusi, Har kishiga anda ne xol oʻlgʻusi?» Shoh chu bu nuktani qildi savol Boʻyla javob aytdi sohibkamol: «Kim sangakim xashr soʻzi kom erur, Bil anga monand bu hammom erur. Anda gado shah bila yakson boʻlub, Shohu gado borchasi uryon boʻlub. Johu jalol ahli saningdek bori, Ichkariyu boru yoʻqi tashqori. Ilmu amal ahli meningdek tamom, Harne yigʻib, hamrax etib vassalom. Yoʻq sanga sultonlik ila sud koʻp, Lek manga ilm ila behbud koʻp». Ilm, Navoiy, sanga maqsud bil, Emdiki ilm oʻldi, amal aylagil. Soqiy, oʻshul bodani tutqil mudom, Kim koʻrubon sajdagʻa tushgay imom. Ichsa kishi boʻlgʻay anga xoki roh, Aytma Xorazmki, Xorazmshoh. XLIV - Oʻn Ikkinchi Maqolat Qalam shaqqining gunogunlugʻi va ahli qalam shiqqining buqalamunlugʻi va qaysi xutut kitobatigʻa shuru’ qilmoq a’mol nomasigʻa mujibi qaroliqdur va kotibga xatti mubtalolik va qaysi xurufqa ruju’ qilmoq saxifai ruxsorgʻa mujibi oqliq durur va roqimgʻa safid avroqliq Ul ne ajab paykari matbu’ erur, Kim uni xush, diqqati masnu’ erur. Noʻgi nukat naqshi nigorandasi, Tirnogʻi mistar ragi xorandasi. Qushdek oʻlub vaz’u namudor anga, Nukta sochib har sori minqor anga. Tu’masi zulmat, vatani nur uza, Mushk sochib safhai kofur uza. Chobuku mavzun harokoti aning, Uchqali yoʻq lek qanoti aning. Qush demagil, ayt muanbar yilon, Dema muanbarki, fusungar yilon. Shohid anga jilvada parronligʻi, Ilig-ayogʻning dogʻi pinxonligʻi. Til uzotib, fosh oʻlub ondin fusun, Dahrda kim koʻrdi yilondin fusun? Dema yilon, ajdar erur ganjsanj, Muzmar aning javfida yuz turfa ganj. Dud chiqib ogʻzidin ajdar kibi, Dudi aro har shaba gavhar kibi. Ajdar emaskim, emas ajdar salim, Balki degil oni, asoyi Kalim. Yoʻqsa, nedin yutti jahon sehrini, Balki maoniyu bayon sehrini. Ne tan aro boʻldi zaxomat anga, Ne bu zaxomatda vaxomat anga. Dema aso, balki ani xoma de, Noʻgin aning naqshgari noma de. Xilqati har xalqdin avval boʻlub, Vasfi kalom ichra musalsal boʻlub, Arsh uza Kursi boʻlubon joygir, Kursi uza Lavx iqomatpazir. Lavxda har naqshki, boʻlmish raqam, Yozgʻuchi bir-bir qalam oʻlmish, qalam. Muncha sharafkim, anga mavjud erur, Kotibi maqbul ila mardud erur. Maqbulu mardudi erur necha xayl, Kim borisi qildi kitobatgʻa mayl. Avval erur kotibi dorulqazo, Ish anga noshar’gʻa bermak rizo. Shohidi odil anga yolgʻon tonugʻ, Tuxmat etarga diram olgʻon tonugʻ. Zohir aning xoini mutlaqligʻi, Haq kibi ravshan bari nohaqligʻi. Kilk uchin itiklik ila nesh etib, Sidqu diyonat yuzini resh etib. Nohaq uchun yozib uzun mojaro, Oʻz yuzidek safhani aylab qaro. Borcha xiyonatni diyonat bilib, Borcha diyonatda xiyonat qilib. Banda qilib chun tuzub ifsodni, Sarv bila savsani ozodni. Bermasa Isoyi mujarrad diram, Yozib aning aqdida toʻqquz haram. Xoʻsha uzumkim, kishi rishvat desa, Kuydurubon bogʻini jannat esa, Aqd xalifa qizi xindu bila, Anga suv ichmak bir ayoq su bila. Muzd tilab xujjati kobin uchun, Qaydlar ul safhada taxsin uchun. Kimki bu suratqa surar xomasin, Bilki qorortur yuzidek nomasin. Soʻnggʻisi muftiyi xiyalpesha bil, Hiyla bila makr anga andesha bil. Koʻnglida egri ne gʻarazkim tuzub, Surati fatvosida tuz koʻrguzub. Kiydurubon jurgʻa xur kisvatin, Harna xashan boʻlsa, xasan xil’atin. Harza navo ichra qilib zaxra fosh, Mahfi etib sham’ tubida quyosh. Rishtai tazvir oʻlub oʻziga qayd, Lek aroda mujrim oʻlub Amru Zayd. "Lo"u "naam" birla xato yo savob, Yozib anga "vAllohu a’lam" javob. Koʻrunubon koʻziga ul ikki kam, Tortib alar shirkatigʻa Haqni ham. Safha shabiston kibi orosta, Muxrlar anda maxi nokosta. Lek boqib, qilsa taammul kishi, Asli xayoligʻa taxayyul kishi. Har tarab ichra koʻrunub yuz mixan, Har gul ichidin chiqibon yuz tikan. Sarvu giyax oʻq ila nishtar chiqib, Sunbulu gul dud ila axgar chiqib. «Ayn»i shariat bori gʻabni balo, Tuzluk ila har xati oning xato. Kimki bezar safhani bu nomadek, Boʻynin aning uzsa boʻlur xomadek. Biri yana omili devon boʻlub, Dev aning a’molida xayron boʻlub. Sharx etibon ism amaldor anga, Bahra qilib ushbu amal dor anga. Ul bu amal birla ichib jomi may, Kilki sariridin anga laxni nay. Chun amali birla navosoz oʻlub, Ul nay uni xonabarandoz oʻlub. Xoma uchin duda aro aylabon, Dudasi olamni qaro aylabon. Kilki ulus oʻrtamagiga oʻtun, Oʻtkarib ul oʻti falakdin tutun. Gʻofil ul ishdan shahi davlatpanoh, Davlati arkoni boʻlub rishvaxoh. Hokim etib mulkka gʻoratgare, Buzgʻoli islom evini kofare. Zulm etib ul kosibu dehqongʻa ham, Kosibu dehqon neki, sultongʻa ham. Qaysi viloyatgʻaki, azm aylabon, El haramu bogʻida bazm aylabon. Gar xud ul uy sohibi xofiy erur, Istari avval mayi sofiy erur. May bila buzgʻoch qarining xolini, Shohid uchun ham yiborib zolini. Chaxdagʻi tuxm arpasini oti yeb, Uyda tovugʻlarni suruk toti yeb. Hosil oʻshul uyga balo doribon, Qaysi balo, balki vabo doribon. Yigʻiamogʻu oh ila afgʻon solib, Ul yogʻinu yel bila toʻfon solib. Kentning arbobi bir-ikki avon, Zulmda bu - xoja, alar - pahlavon. Bir-biri birla boʻlushub oʻyla doʻst, Kim kishikim koʻrsa degay magʻzu poʻst. Doʻstqa shah molini sotib nuxuft, Borcha oʻn oltunni bir oltunga muft. Sarxat alar ollida parron solib, Reza raiyat uza tovon solib. Sarxat etib birga beshu oʻn raqam, Kim Haq aning ilgini qilgʻay qalam. Necha sitam qilgʻuchi obod oʻlub, Borcha sitam chekkuchi barbod oʻlub. Boʻlsun aning xomasidek farqi shaq, Osilibon jismi nechukkim varaq. Sortqa gatchi bu borur yaxshilar, Turk ila ham yaxshi borur baxshilar. Garchiki bu necha adad boʻldi rad, Ahli qabul oʻldi bu necha adad: Avvalidur munshiyi gavharfishon, Kim gahi ul ruq’a yozar, gah nishon. Ruq’asidin shod asiri firoq, Nomasi xud ruq’asidin yaxshiroq. Nomasidin til topibon soʻz nasib, Oʻylaki gul safhasidin andalib. Safhasidin notiqa kulgu aro, Toʻti oʻshul nav’iki koʻzgu aro. Hajr qaro shomida subhi najot, Zulmati furqat aro obi hayot. Lek nishon mujdai joni boʻlub, Aysh xati zavq nishoni boʻlub. Zulm aro mazlumgʻa xatti amon, Zolim etib vahm ani koʻrgan zamon. Naf da ul nav’ki mehri munir, Qudrat aro oʻylaki charxi asir. Shakli hilol avjida tugʻro anga, Lavni shafaq boshida volo anga. Harneki bu shevada maktub erur, Qilsa taammul koʻpi margʻub erur. Ulki tariqi bitimakdur kitob, Nazm ila nasr oʻylaki durri xushob, Nuktavu ta’rixu hikoyot ham, She’rda ham nav’i maqolot ham, Turfa gʻazal ravzai jannat misol, Turfa gʻazal demaki, mushkin gʻizol. Kilki qaro rishtagʻa gavhar chekib, Balki kecha torigʻa axtar chekib, Oy kabi yuz safhavu xat anda xat, Xol anga har son mushkin nuqat. Safhalari har biri gulzordek, Jadvali atrofida devordek. Koʻr nechuk oʻlgʻay bu chaman ichra vard, Doyi chu bor oltun ila lojuvard. Satrlar anda gulu sarvu suman, Har ikki satr oʻrtasi dilkash chaman. Lafzlar anda guli nasrin boʻlub, Ma’ni anga mevai shirin boʻlub. Baytlari oʻylaki Baytul-haram, Hay’ati mavzuni savodi Eram. Gar bu savod oʻlmasa netgay kishi, Nazmin olib, qay sari ketgay kishi? Ulki bu Tahriru varaq asragʻay, Saxvu xatodin oni Haq asragʻay. Bu borisi far’ edi, asl ani bil - Kim kishining kilki uzun cheksa til. Yozgʻali oyoti Kalomi fasix, Qilgʻali Tahrir Hadisi saxix Anda dogʻi yozsa tafosir ham, Munda shuruh aylasa Tahrir ham. Gah bitibon «Tazkirat ul-avliyo», Gah raqam etsa «Qisas ul-anbiyo». Bir nafas «Ixyo» bila topib futux, Jahldin oʻlgan tan aro bersa ruh. Qilsa «Futuxot»ni gohi savod, Topsa futuxotidin el yuz kushod. Yozgʻali chun olsa, xisin «Kimyo», Topsa ulus qalb misin kimyo. Chun «Nafaxot» aylasa, yozmoq qabul, «Nafxai uns» etsa koʻngulga shumul. Kilki «Shavohid» sari boʻlsa kafil, Shohidi maqsudgʻa boʻlsa dalil. Boʻlsa xaqoyiq neki cheksa qalam, Yozsa maorif neki yozsa raqam. Noziri koʻnglin chu munir etsa fayz, Roqimining ruhigʻa ham yetsa fayz. Kimga bu ishgʻoli raqam bor esa, Sixxatu husnixat anga yor esa, Tengri nasib aylab anga shodliq, Bersun ulusdin xati ozodliq. Xomasini safhatiroz aylasun, Safhasidin saxvni oz aylasun. Har kashishikim, xat aro cheksa ul, Boʻlsun anga manzili maqsadgʻa yoʻl. XLV Yoqutning husnixat jihatidin darveshu podshoh qoshida ta’zimi ortgʻoni va qalamrav savodining ahli hurmat raqami aning sahifai holigʻa tortgʻoni Bogʻi fano gulbunida shuxra vard, Ulki anga gulshan edi Suxravard. Nafsu havo devigʻa bermakka tob, Avji haqiqat falakida shixob. Bir kun oʻtub dori xilofat son, Oʻylaki Haq rahmati ofat son, Mustaa’sim-billax etib koʻp niyoz, Ka’bagʻa ul nav’ki ahli Hijoz. Taxti uza oni chiqorib turub; Chun oni oʻlturtub, oʻzi oʻlturub. Durj bir erdi dogʻi gavhar iki, Burj biru ustida axtar iki. Shayx deb odobi tariqatda soʻz, Lek xalifa tikibon yerga koʻz. Har yon ayoq ustida ozodalar, Demagil ozodaki, shahzodalar. Shayxgʻa chun el sori tushti nazar, Koʻziga Yoqut koʻrundi magar, Qoʻpti ravon zohir etib iztirob, Hayrat etib, qildi xalifa xitob, K-ey ayogʻing tufrogʻi ogohlar, Qullugʻunga faxr etibon shohlar. Qaydin anga boʻldi bu oliy maqom, Kim bu sifat aylagasen extirom. Shayx dedi: Qaysi biyik izzu joh, Mundin oʻtarkim, anga bermish Iloh, Kim bori Mushaf bitimakdur ishi, Oʻylaki andoq bita olmas kishi. Chun qilur ul Haq soʻzining ziynati, Vojib erur bizga aning hurmati. Bilgach ani murshidi ogohdin, Hukmi julus oʻldi anga shohdin. Surati xat lutfidin ul pokdast, Boʻldi qalamrav shahigʻa hamnishast. Bilki, Navoiy, ne soʻz etsang raqam, Haq soʻzidin oʻzgaga urgil qalam. Soqiy, olib kel mayi yoqutrang, Quy xati Bagʻdodgacha bedarang. Tut manga ul bodanikim, qut etay, Kohrabo rangini yoqut etay. XLVI - Oʻn Uchunchi Maqolat Sahobdek naf’rasonlar bobidakim, araqi peshoni bila rayoxin zebolari boshis’a gavxarafshon boʻlurlar. Va bulut aro barqdek xandonliq yuzlarida paydo. Va shabnam toʻkulgan chinordek obilai kafi dast bila yerga past boʻlgʻon xasu xoshokni serob qilurlar. Va chinordek dilsoʻzliqlari ahvollarida xuvaydo Ey boʻlubon subh kibi siymposh, Mehring oʻlub om nechukkim quyosh. Subh kibi xalq yuziga kulub, Charx kibi el boshigʻa evrulub. Jola kibi xora agar yogʻdik, Boshni nihon aylamayin togʻdek. Uzsa boshing tigʻ ila majlisda jam’, Jam’ koʻzin yorutub, andoqki sham’, Xoma kibi boshinga gar yetsa shaq, Sen qilib ul shaq bila zebi varaq. Tigʻ ila yetgan soyi koʻksungga chok, Sen berib, andoqki sadaf durri pok. Davr ichingni necha qonliq qilib, Nofa kibi atrfishonliq qilib. Naf din el virdi duo joninga, «Yamkusu fil-arzi» sening shoninga. Qayda ado aylagasen bu sipos, Kim seni deb xayri bashar, xayri nos. Naf yeturmakka shior aylading, Oʻzunga ul naf ni yor aylading. Naf ing agar xalqqa beshak durur, Bilki bu naf oʻzunga koʻprak durur. Qatrae gar bahrgʻa sochti sahob, Bahr qilur qatrasini durri nob. Naxlgʻa dehqon chu berur parvarish, Boʻlur anga mevau gul bermak ish. Bukim erur saqfgʻa xomil sutun, Boʻlmasa saqf, ul ham oʻlur sarnigun. Bersa chu shohid qoshigʻa vusma zeb, Vusmani ul qosh-oʻq etar dilfireb. Xolki ruxsor uza margʻub erur, Ul dogʻi ruxsora bila xoʻb erur. Ulki zarar shevasini tavr etar, Elga demakim, oʻziga javr etar. Ulki ushatur bosibon shishani, Qilmas ayoq zaxmidin andeshani. Shu’la tushub xasgʻaki tortar alam, Chun oni kuydurdi, oʻchar oʻzi ham. Pashshaki el boʻynida boʻldi muxil, Boʻldi taponcha bila-oʻq muzmaxil. Chun koʻpalak qasdigʻa azm etti yosh, Yerga urar boʻrkin, ochib oʻzi bosh. Bumn tepmakka ne qush kirsa chust, Tepgan oyogʻdurki, qilur dom rust. Yeksa gʻani tuxm qilib elga zoʻr, Tuxmini toroj qilur xayli moʻr. Kimki falak son otar toshini, Tosh ila ozurda qilur boshini. Sifla nishonisi sharorat durur, Shu’lagʻa bittab’ harorat durur. Boʻlsa kishi mudbir agar baxtiyor, Oʻziga bu amrda ne ixtiyor? Mushkni nofa necha mastur etar, Atri ani xalq aro mashhur etar. Kimgaki bizzot saxovat durur, Faqru gʻinodin ne tafovat durur. Haqki, birov xilqatini qildi pok, Sevmasa nopok el oni ne bok. Mevagʻa magʻz oʻlsa boʻlur poʻst ham, Kimsaga ham dushman oʻlur, doʻst ham. Yaxshi-yomondin bari ermas jahon, Lek yomon zohiru yaxshi nihon. Chunki yomon koʻprak emish, yaxshi oz, Jazmki, oz oʻlgʻusidur yaxshi roz. Haq soʻzi dun xalqdin imkon emas, Dev tili loyiqi «Qur’on» emas. Chunki erur asli yomon nopisand, Aylamas ul yaxshini aslo pisand. Dunki, yomon fe’li anga xush durur, Jazmki, el yaxshisi noxush durur. Boʻldi chu el qilgʻonigʻa aybjoʻy, Mumkin emas boʻlmomogʻi aybgoʻy. Ayb koʻzi chunki boʻlur tezbin, Zaxr koʻrar garchi erur angubin. Ulki xayoli bori fosid durur, Borcha saloh ahligʻa xosid durur. La’l hisobida tutar xorani, Inju sonar borcha sadafporani. Ham koʻrinur igna sinoncha anga, Ham bilinur rishta yiloncha anga, Koʻrsa birov xonida qursi fatir, Der ani koʻk saxnida badri munir. El kafida obiladin tob yer, Oni xasaddin duri serob der. Tun qorasin subhi safo sogʻinur, Bum parin parri humo sogʻinur. El mayini la’li ravoncha tutar, Turfa bukim, xasratidin qon yutar. Koʻrsa birov koʻz yoshini durri nob, Rishta kibi gʻamdin urar pechu tob. Topsa muzaxxab birov ayvonini, Kuydurur ul oʻt bila vayronini. Har kishi gul islasa, xor ul chekar, Boda birov cheksa, xumor ul chekar. Elga nishot oʻlsa, anga dard erur, Dard aning jonigʻa darxurd erur. Yaxshigʻadur ahli xasad zahmati, Naqdning oʻgʻridin erur ofati. Gulgaki yuz husnu latofat durur, Atri jual jonigʻa ofat durur. Xizrdin iblis erur a’mo kibi, Rost zumurrad bila af o kibi. Mehrki ravshanliq etar fosh ani, Kimga gunax koʻrmasa xuffosh ani. Suvki, berur elga oʻlumdin amon, Tira qilur oʻtgʻa yetishgan zamon. Gʻulki, ma’vosi biyobon erur, Gulshan aning koʻziga zindon erur. Lek quyosh javhari chun keldi pok, Boʻlsa bulut nurigʻa moni’ ne bok. Tushsa xazaf ostigʻa raxshon guhar, Qayda guhar qadrigʻa andin zarar. Kavnni yorutti rasuli arab, Netgay oʻzin tira qilib Bu Laxab. Eyki nabi qavli bila shod sen, Elga zarar xavfidin ozod sen. Haqki, falak toqi bino ayladi, Javfida bu dayri fano ayladi. Gulshani davrongʻa berib zebu far. Har gulini ayladi tobanda xur. Bu chaman oʻlmogʻida mavjud anga, Bor edi inson guli maqsud anga. Zumrai inson aro ham komili, Keldi mashaqqat yukining xomili. Ulki kamol ahlidin akmal durur, Shohi rusul Ahmadi mursal durur. Mehri nubuvvat bu kamoli bila, Avji kamol uzra jaloli bila. Etti sening shominga misbohliq, Qildi sening shoninga maddohliq. Naf tegurmakni chu qildi qiyos, Koʻrki, qiyos etti seni xayri nos. Ulki sanoxon anga subhon oʻlub, Ul sanga maddohu sanoxon oʻlub. Ushbu biyik martaba qadrini bil, Boʻyla ulugʻ manzala shukrini qil. Shukr nedur? Naf’ fuzun aylamak, Bazl kamandini uzun aylamak. Boʻlmoq agar koʻp esa ham bazlsoz, Bergali or aylamamak boʻlsa oz. Xayr muyassar gar emas il bila, Naf tegurmak ham erur til bila. Ganj berib boʻlmas ekin tutsa koʻz, Ulcha qilur vaqtida bir yaxshi soʻz. Soʻz bila kufr ahli musulmon boʻlub, Soʻz bila hayvon degan inson boʻlub, Ham soʻz ila elga oʻlumdin najot, Ham soʻz ila topib oʻluk tan hayot. Bir soʻz etib oncha baliyatni daf, Kim sochibon ganj yetishmay bu naf. Ma’dani inson guhari soʻz durur, Gulshani odam samari soʻz durur. Soʻz bila naf oʻlmasa el peshasi, Yaxshi kerak koʻnglida andeshasi. Koʻngli kishi xushlugʻidin xush kerak, Noxush agar boʻlsa, mushavvash kerak. Odami ersjang demagil odami, Oniki yoʻq xalq gʻamidin gʻami. Ulki kishi oʻlmagidin shod erur, Goʻrkanu gʻosilu jallod erur. Qaysi birin kimki tasavvur etar, Tab’gʻa koʻrkim, ne tanaffur yetar. Lek birov qilsa ravonbaxshliq, Ruh kibi soʻz bila jonbaxshliq. Nutqi bila yetmasa baxshoyishi, Zikri erur tab’gʻa osoyishi. Chun seni Haq nodirason ayladi, Dahr eliga naf rason ayladi. Har kishi bu amrgʻa mansub erur, Borcha ulus koʻngliga mahbub erur. Ikki jahon taxti bila afsari, Bilki erur bir sari, ul bir sari. Yoʻq bu sifatdin nima margʻubroq, Lek bir ish mundin erur xoʻbroq. Kim beribon qilmamoq olmoqqa xoʻy, Naf rason boimoqu yoʻq nafjoʻy. Berrnak ishi xotiridin ketmamak, Bermagu, olmoqni xayol etmamak. Topqonini sochdi el uzra sahob, Kim oni Haq ayladi gardunjanob. Moʻr terar harneki, sochqay kishi, Boʻldi tirik goʻrga kirmak ishi. Chun sochar el uzra shukufa diram, Haq anga ne barglar aylar karam. Elki yigʻar harne ul aylar nisor, Andin erur darbadaru xoksor. Shishaki ruxsor uza sepgay gulob, Toq uza asrarlar ani orzulob. Chunki supurgu yigʻar inak dalil: Yotmoq eshik keynida xoru zalil. Zulfi sanamlaming erur mushkposh, Kim oni ruxsor uza asrar quyosh. Boʻldi bu sunbul isidin xoʻshachin, Kim qaro tuproq kibidur mushki Chin. Bil yana bir martaba mundin baland, Kim anga yoʻl topmoq erur arjumand. Qaysidur ul: bazl ochuq yuz bila, Tutmoq achiq boda chuchuk soʻz bila. Bazlda kim lutfni qilmas xato, Zohir etar bir yoʻli ikki ato. Tos aro gar meva erur dilfireb, Ustida gullar erur ortuqsi zeb. Boʻlsa necha husnu sabohat bila, Zor qilur elni malohat bila. Oltun agar tojgʻa ziynat durur, Ustida dur boʻlsa ne nisbat durur. Xoni muza’far gar erur dilpisand, Xushroq erur sepsalar ustiga qand. Ulki bu axloq ila aylab xirom, Etsa jafo aylamagay intiqom. Balki kuduratni safo aylagay, Necha jafo yetsa, vafo aylagay. Oni bashar xaylining insoni bil, Odamilar odamisi oni bil. Angla kishilikni musallam anga, Yuz kishilikcha ish esa ham anga. XLVII Ayyubi xalaf noxalaf oʻgʻrining egriligin tuzgoni va gumroxliq zulmatida anga yoʻl koʻrguzgoni va ul shayx silsilasigʻa kirib, ayyorliq kamandin uzgoni Bir kecha Ayyubi xalaf masti roz, Toʻkar edi sham’dek ashki niyoz. Ashk duri bahrigʻa pobast edi, Kuymak arosham’gʻa hamdast edi. Xilvatida maskani bir burj aro, Durri samin oʻylaki bir durj aro. Bu kecha bir kisaburi naqbzan, Boʻlmish edi maskaniga naqbkan. Barcha kecha yer tubin aylab xarosh, Hufrasigʻa chiqti saroy ichra bosh. Anglabon Ayyub oni, dam urmadi, Toat etib, oʻziga kelturmadi. Oʻgʻri oʻshul xufra ichidin chiqib, Harne topib, evda tamamin yigʻib. Oncha nekim elta olur chogʻlabon, Berk tongib orqasigʻa bogʻlabon. Naqbgʻa kirgach kichik erdi teshuk, Sigʻmadikim behad ulugʻ erdi yuk. Tor ini sichqongʻa solib erdi gʻam, Quyruqigʻa bogʻladi gʻarbol ham. Koʻrdi chu Ayyubki ojizdur ul, Qoʻpti, eshik ochtiyu koʻrguzdi yoʻl, Kim, yuk ulugʻdir dogʻi naqbing kichik, Yoʻl sori kelgilki, ochuqdur eshik. Onchaki berohliq ul koʻrguzub, Shayx bu yangligʻ anga yoʻl koʻrguzub. Kimgaki koʻrguzsalar, ul nav’ yoʻl Oʻzga yoʻlidin chiqa olgʻaymu ul? Oʻgʻrini ul xol zabun aylabon, Qaddin ogʻir haml nigun aylabon. Jonigʻa bir oʻt solibon soʻzu dard, Kim kuyub andin falaki lojuvard. Egnidagi yukni bu oʻtgʻa urub, Oʻzlugining ham yukini kuydurub, Muztar etib ranju malolat ani, Xas kibi oʻrtab bu xijolat ani, Na’ra chekib sel kibi toʻkti yosh, Shayx ayogʻigʻa fido qildi bosh. Ul karamu avf tilin lol etib, Lutf yuki jismini behol etib. Shayx karam birla oritti yoshin. Lutf ila tufrogʻdin oldi boshin. Anglabon ul dard ila xolat anga, Xirqai faqr etti havolat anga. Kuydi suluk oʻtigʻa joni aning, Oʻylaki, maxv oʻldi nishoni aning. Oʻzluki chun kuydi nechukkim xase, Topti ul oʻt birla yorugʻluq base. Komil anga berdi chu bu parvarish, Ayladi bir avf bila muncha ish. Netti Navoiy qoʻyubon telbalik, Sen dogʻi ursang bir etakka ilik. Soqiy, ilik tut, gunaxim avf etib, Kim chiqadur jonim ogʻizgʻa yetib, Bot boʻlu bir jom ila yetkur futux, Sabr esa Ayyubcha, yoʻq umri Nux. XLVIII - Oʻn Toʻrtunchi Maqolat Aflok xay’ati shikoyatidakim, har birisi durje koʻrunur va har kavkabi bir gavhari pok, ammo xuqqae durur zahrnok, balki zahri zahri xalok. Va jahon lu’bati kinoyatidakim, chobuke koʻruriur matbu va mavzun. Ammo zoledurur ishi makru fusun. Va fusuni haddin fuzun. Va ul xuqqa laolisi mazarratidin qalam till lol va bu zolning jam’i zavol Charx erur shu’badasanj, ey koʻngul, Topma firebi bila ranj, ey koʻngul. Shu’badasi vahmu gumondin fuzun, Shu’badadin dogʻi fuzunroq fusun. Charx urubon rev ila nayrang soz, Oʻylaki koʻk xirqa bila tosboz. Xirqasida baxyadin anjum nishon, Boʻyida bir parcha yamogʻ - Kaxkashon. Mash’ali xur birlaki, davron qilib, Tos aro oʻt xirqada pinxon qilib. Oʻtkarib ul xirqa arosidin oʻt, Koʻrguzubon subh yaqosidin oʻt. Yoʻqki, chu subh ogʻzini kulgu ochib, Hiyla bila ogʻzidin oʻtlar sochib. Oʻylaki ul oʻtining uchqunlari, Xirqasi uzra sochilib har sari. Balki qovurchoqchi kibi xiylagar, Koʻrguzubon chodaridin ming suvar. Mixu sutunsiz tikibon.chodarin, Davri etib chodarining paykarin, Anda boʻlub jilvagari anjuman, Har sori yuz lu’bati siminbadan. Munchaki lu’bat chiqorib simgun, Qasdi bori elga firibu fusun. Yoʻqki, parixondek etib jism shaq, Tigʻi bila qoni hilolu shafaq. Boʻyla parixonligʻ ila axtari, Jam’ oʻlubon girdida yuz ming pari. Dema parixonki, erur pirazol, Qaddi boiub dalla sifatliqqa dol. Anjumi tazvirda yoshi aning, Subh bayozi dema boshi aning, Ham toʻkub el qonini tadbir ila, Ham olib el jonini tazvir ila. Xusravlar qatli uchun tezhush, Xusravi ham demaki, Farhodkush. Dahr arusinki, tamosho qilib, Makr ila mashshotaliq ifsho qilib. Qoʻynida mashshotaligʻi belgusi, Subhi safid - obi, quyosh - koʻzgusi. Aylabon ul shoʻxni orosta, Subh dami chun guli navxosta. Gʻoza urub orazigʻa gul bila, Zulf oʻrub egniga sunbul bila. Lola bila chehrasin ol aylabon, Dogʻini ul chehragʻa xol aylabon. Vusma chekib, sabza bila qoshigʻa, Me’jar yetib, shabnam ila boshigʻa. Sarvdin ilgiga nigor aylabon, Suvni anga oyinador aylabon. Gʻuncha aro ogʻzini pinhon qilib, Soʻz chogʻi ul gʻunchani xandon qilib. Nargisi shahlodin yetib koʻz anga, Savsanu ra’no tilidin soʻz anga. Nargisiga gʻamzau noz oʻrgatib, Gʻamzasini shu’badaboz oʻrgatib, Chunki bezab xuldi barindek ani, Xuld nekim, lu’bati Chindek ani. Jilva berib yel aro zeboligʻin, Zohir yetib har sori ra’noligʻin. Muncha fusunkim, qilib izhor anga, Boʻlmoq uchun xalq giriftor anga. To ani har kimki koʻrub zor oʻlub, Ishq kamandigʻa giriftor oʻlub. Chun koʻrub ul zolni bir Rustame, Boʻldi havosida asiri gʻame. Zohir yetib oʻrtada dallolaliq, Aytma dallolaki, muhtolaliq. Ul qadar afsun nuhuft aylabon. Kim ul ikki toqni juft aylabon. Mahkam yetar chogʻda alar aqdini, Mahr yetibon javhari jon naqdini, Mahri maajjal bu dam ar jon boʻlub, Tongla muajjal anga imon boʻlub. Shohidi ra’noki topib boʻyla dast, Oshiqini ayladi shohidparast. Ajzu zabunluq koʻrub oyin anga, Da’vi yeta boshladi kobin anga. Mahri maajjal tilabon jon olib, Soʻngra muajjal tilab imon olib. Jon bila imonni chu toroj yetib, Dahr yevidin oni ixroj yetib, Oni chiqorgʻoch, kivurub yonani, Oʻz qilibon, bir yana begonani. Anga dogʻi tarki vafo aylabon, Oʻzgaga dogʻi bu jafo aylabon. Turfa bukim, yuz kelibon ming ketar, Ming chu ketar, keynicha yuz ming yetar. Boʻyla boʻlub, kelmagu ketmak ishi, Ketgusi bu bazmgʻa kelgan kishi. Davr ishi bu nav’ taxayyul topib, Ohki, bu davr tasalsul topib. Silsila bu nav’ azal to abad, Kelguchiyu ketguchi behaddu ad. Gar yuzu gar ming falak aylab taboh, Oh, jafosidin aning yuz ming oh. Mintaqasi birla muaddil xatin, Ya’ni oʻshul ikki hamoyil xatin Koʻrmak ila fahm qilur borcha yel, Kim nega bogʻlabdur iki yerda bel. Davrasidin xoh kunu xoh tun, Topib oʻzin zeru zabar tunu kun. Mehnatidin mehr yuzi sorgʻorib, Balki yangi oy ham oʻzidin borib. Subh toʻnin chok yetib oning gʻami, Shorn libosini qilib motami. Oʻtni isitmadin yetib beqaror, Elni yugurmakdin yetib xoksor. Dagʻdagʻasi suvni jahongard yetib, Sarsari tufrogʻni xud gard yetib. Bahr aning qasdi bila zahrfom, Zahr asari aylab ani talxkom. Konni aning zulmi qilib tirabaxt, Oʻylaki qon bogʻlab ichi laxt-laxt. Durgʻa jafosi boʻlubon oncha fosh, Kim boʻlub oʻz holigʻa bir qatra yosh. La’lgʻa nishi tegib oncha ayon, Kim boʻlub oʻz zaxmigʻa bir qatra qon. Oʻyla bulut holi gʻamidin taboh, Kim boʻlub oʻz dardigʻa bir tiyra oh. Chashma koʻrub baski ham andin sitez, Bir koʻz oʻlub, oʻz gʻamidin ashkrez. Bulbul aning anduhidin dardnok, Andin oʻlub gul toʻni yuz yerda chok. Toza tugan zohir yetib loladin, Ul tuganin qongʻa boʻyab joladin. Fohisha koʻzidin oqizib qonini, May oʻtidin kuydurub yel jonini. Garchi ulus joni aro oʻt solur, Berganini barcha kishidin olur. Lek bu hamkim tutubon yor oʻzin, Koʻrguzur yel holigʻa gʻamxor oʻzin. Zohir yetib nash’u namo necha kun, Elni qilur komravo necha kun. Birni qilib johda Qorun kibi, Birini rif atda Faridun kibi. Ushbu ishi dogʻi muvofiq emas, Balki mingidin biri loyiq emas. Oʻyla gumon aylaki charxi dani, Kim koʻrunur davrda parvizani. Olam yeli yaxshi agar dun erur, Borchagʻa ul chambar aro yer berur. Chunki bu nav’ ayladi yel holini, Doyir yetar har sori gʻarbolini. Yaxshini bebokdin aylar judo, Pokni nopokdin aylar judo. Emdiki ayrildi sharifu xasis, Qolmadi bir poyada dunu nafis. Qay birikim, bor edi koʻprak dani, Qildi ani lutf ila koʻprak gʻani. Kim shabadin aylamayin durni farq, Farqin aning durlar aro qildi gʻarq. Gulshani dahr ichraki, har bebasar, Bor edi nargis kibi koʻtahnazar. Qoʻydi aning bazmida gohi farah, Sim tabaqlar uza oltun qadah. Gulniki pokizasirisht angladi, Zevari gulzori bihisht angladi. Xori balo birla yetib mubtalo, Uzdiyu sovurdiyu qildi jalo. Ul terikim, rind qilur jur’adon, Mushki Xoʻtan ayladi anda nihon. Qayda adimi Yaman idrok yetib, Ayladi qurbon ani yuz chok yetib. Ulki kirib tigʻdek yel qonigʻa, Rutbada solib oni shah yonigʻa. Oʻq kibi tuzlar bori andin zalil, Kishdin ixroj boʻlub mil-mil. Turfa bukim, yaxshi degil gar yamon, Muhlat agar bersa bir ozroq zamon, Xanjari bedodni qilgʻonda tez, Yaxshi-yomon birla teng aylar sitez. Kimniki taxt uzra qilur arjmand. Taxta uza oqibat aylar najand. Kimgaki bir taxta kiz aylar panoh, Anga dogʻi taxta qilur xobgoh. Kimgaki bir jorn tutar noʻshi bahr, Oqibatul-amr yezar anda zahr. Yoʻq kishi ul jomni noʻsh yetmagan, Soʻngra bu zahr ila xurush yetmagan. Har kishi sha’ninki, rafet ayladi, Amrigʻa olamni mute’ ayladi. Qildi yana javr bila zerdast, Dast-badast ayladi tufroqqa past. Dahrda ul xaylki, shoh yerdilar, Dodgaru mulkpanoh yerdilar, Birni qatil aylamayin qoʻydimu? Zoru zalil aylamayin qoʻydimu? Koʻrki qayon bordi Faridunu Jam, Yeraju Hushang ila Zahhok ham. Salmu Manuchehr ila Navzar qani? Bahmanu Dorovu Skandar qani? Qani jahon dovari Chingizxon? Qani jahon xoni Temur Koʻragon? Birga vafo aylamadi charxi dun, Kimniki chekti, yana qildi nigun. Davlatu iqboli bila boʻlma shod, Mehriga ham aylamagil ye’timod. Hech durur hosilu boqisi hech. Kech boridin bot, vale qoʻyma kech. Seni ul yetguncha zabun, sen burun, Ayla, ani faqr ila xoru zabun. Toki ne ilgingda durur olmay ul, Borchasidin silk yetak, tort qoʻl. Harne bor ilgingda parokanda qil, Oʻz iligingdin ani sharmanda qil. Panjai xursheddek, ilgingni och, Anda nekim siym esa, olamgʻa soch! Ul seni. aylar chu tihidast bil, Bilgach oʻz-oʻzingni tihidast qil. XLIX Iskandarning yetti iqlim mamolikin panjai tasarrufigʻa kiyurgʻoni holi ilik bila olamdin rihlat markabin surgʻoni Chunki Sikandar shahi iqlimgir Boʻldi jahon mulkida sohib sarir, Qolmadi bir yerki yurub olmadi. Yerki yurub olmadi bir qolmadi. Hitai hukmigʻa kirib bahru bar, Qabzai amrigʻa tushub xushku tar. Xutba oʻqub gunbadi axzar uza, Sikkai adlin urub axtar uza. Qullugʻini shahlar yetib ixtiyor. Qullugʻi shahlargʻa boʻlub iftixor. Ham shah oʻlub, ham valiyu ham nabi, Hikmat ila ham tuz oʻlub mashrabi. Zotigʻa Jamshedligʻ oyin boʻlub, Koʻzgu anga jomi jahonbin boʻlub. Ham yeti koʻk hukmi muyassar anga, Ham yeti iqlim musaxxar anga. Boʻyla humoyunfari firuzbaxt, Dayri fanodin chekar oʻlgʻonda raxt. Koʻrdi ajab ajz ila bechoraliq, Olligʻa tushti ajab ovoraliq, Ne hukamosi boʻlubon dastgir, Ne xadamu bandasi farrhonpazir. Borchasi qolib bu yashil bogʻ aro, Ozim oʻlub ul qaro tufrogʻ aro. Oʻrtadi chun boʻyla zavoli ichin, Bu soʻz ila ayladi xoli ichin, Kim: «Bu nafaskim boradurmen zalil, Navbati shohiy manga koʻsi rami. Qaysigʻakim sharti hamiyat durur, Mendin anga ushbu vasiyat durur: Kim manga chun toyiri boʻstoni quds, Qilsa havo yod yetib ayvoni quds. Oh ila olamni qaro aylabon, Xobgahim na’sh aro aylabon, Qabrgʻa chun boshlagʻunguzdur yoʻlum, Na’sh yonidin chiqaring bir qoʻlum, To kishikim qilsa nazar ul sori, Ibrat ila boqqay oʻshul qoʻl sori, Bilgay anikim yeti kishvar shahi, Etti falak mushkilining ogahi, Jismida jon yoʻq bu makondin borur, Xoli ilik birla jahondin borur. Kimki jahon mulki havasdur anga, Ushbu ilik tajriba basdur anga. Tort, Navoiy, bu jahondin ilik, Qaysi jahon, javhari jondin ilik. Soqiy, erur komi dilim mastliq, Moni’ erur lek tihidastliq, Lutf ila ber ilgima may javhari, May neki, oyinai Iskandariy. L - Oʻn Beshinchi Maqolat Jahl mayining durdkashlari sha’nidakim, salox xirqalari ma’siyat ilgidin chok durur. Va may jahlining sarxushlari bobidakim, har biri mayxona yeshigida mastu bebok yurur va yiquq mayxona alargʻa taxti Jamshedoso va sinuq paymona alargʻa jomi jaxonnamo va nadomat ashki yogʻinikim, gunox shu’lasin oʻchurur va tavba barqi oʻtikim, ma’siyat xirmanin kuydurur Ey tarabing jomgʻa hamdastliq, Jahl xumoridin ishing mastliq. Oʻksumayin ayshi mudoming sening, Jomi jaholat bila koming sening. Kupdek ichinga solibon boda joʻsh, Koʻnglung ul joʻsh ila hardam xurush. Boda solib joningga joʻshi gʻurur, Yoʻq sanga kup yangligʻ oʻzungdin shuur. Fisqu fujur ilgi chu ogʻzing ochib. Kup kibi gʻaflat mayidin kaf sochib. Ne sanga oʻlmak gʻamidin motame, Ne sanga paymona toʻlardin gʻame. Etsa ajal muhtasibi netgasen, Daf igʻa tadbir ne nav’ yetgasen? Ursa jafo toshi bu kupga turub, Tashlasa har porasini sindurub. Jisminga dogʻ oʻrtasa har dogʻ uza, Toʻksa mayingni qaro tufrogʻ uza. Zarfi safolingni ushotgʻonidek, La’li maying aylasa yer qonidek, Buki mayi jahl ichasen behisob, Boʻlgʻusi bir kun sanga bu yehtisob. Necha sening mastligʻing oyu yil, Oy ila yil mastligʻingdin oyil. Mastki fe’li bori muhmal durur. Koʻyning atfoligʻa muhzal durur. Koʻy boshidin chu boʻlur telba fosh Yogʻdurur atfol anga har son tosh. Ulki ichib bodani paymonadin, Mast chiqar koʻyga xumxonadin, Manglayikim tomgʻa tegib, qon boʻlub, Boshida dastori parishon boʻlub. Elga qilib hamla yomon it kibi, Qaysi yomon it, qopogʻon it kibi. Jismini usrukluk yetib dam-badam, Har sori qoʻysa qadam ul sori xam, Sel suvin topsa ichib, mul kibi. Soy toshini topsa otib gul kibi. Uchrasa olam gulu toshi anga, Yoʻq olib otmoqqa tahoshi anga. Toshidin atfol gahi butrabon, Gah yiqilib mastu malang oʻynabon. Gah yiqilib, gah qoʻpub ul har nafas, Mast solib har sori qoʻl har nafas. Boʻylaki qoʻpub yiqilib pay-bapay, Birto yiqilgʻonda bosib oni may. May qilibon behuda holin aning, Qay qilib oluda saqolin aning. Joʻlaha gʻurvoshida ohordek, Yoʻqki zagʻan parrida murdordek, Qay soqolin har necha nopok yetib, It yalamoq birla yana pok yetib. Mastlik uyqusi chu zoyil boʻlub, Koʻz ochibon bodagʻa moyil boʻlub. Ne topibon boshida dastorini, Ne koʻrubon belida dinorini. Toʻnini yeltib yana bir rohzan, Oʻylaki soʻygʻaylar oʻluktin kafan. Qin qolibon qoʻlda pichogʻin solib, Kafshi dogʻi bir tushubu bir qolib. Toʻn etagi balchigʻ oʻlub, olli oʻl Olli oʻl, ammo aning ollida koʻl. Nechaki matlub oʻlubon uy anga, Boʻlmayin uy gʻayri uzun koʻy anga. Ra’sha solib titramak andomigʻa, Ogʻzi ajab ta’m berib komigʻa. Kislarigʻa maxkam etib qoʻlini, Necha tilab topmayin ev yoʻlini. Oʻgʻri toʻnin soʻygʻon emas erdi bas, Qolgʻonin exdod ham olib asas. Ul kishidek anglaki darmon uchun, Chok etar oʻq zaxmini paykon uchun. Evrulubon boshi, ozib hushi ham, Yoshunub egniga banogoʻshi ham. Har sori bu nav’ tushub gom anga, Koʻrki ne shakl oʻlgʻayu andom anga. Muncha mashaqqat bila ranjurluq, Bir soriyu, bir sori - mahmurluq. Dema xumor, oni degil yuz balo, Jam’ oʻlubu oni qilib mubtalo. Koʻrki, ne kirmak boʻlur oʻz qonigʻa, Boqki, ne bedod erur oʻz jonigʻa. Bu xud erur ushbu sifat turfa xol, Turfarogʻi buki ul aylab xayol. Kim erur ushbu ishi qalloshliq, Kindu qalandarvashu avboshliq. Koʻngliga kirmay bu malomat aning, Jonini olmay bu xijolat aning. Qilmay asar muncha qabohat anga, Muncha qabohatlar ibohat anga. Zol qizi har nechakim boʻlsa zisht, Bordur aning koʻziga xuri bixisht. Shoiri kajtab’ni dekim ne yer, Sehrdur ollinda ne muxmalki der. Itki qozon oshigʻa tegurdi til, Yuz qaroliq birla durur yuz qizil. Ulki ulus qatligʻa jallod erur, Oʻgʻlini oʻltursa dogʻi shod erur. Boʻlmas edi gulxani anborkash, Boʻlmasa murdor isidin tab’i xush. Ulki kemur sotmogʻin aylar shior, Yuz qaro boʻ.lmoqdin anga qayda or. Chugʻzki obod aro manxus erur, Lek buzuq kunjida tovus erur. May ne ajab tanni yabob aylasa, Sel ne tong uyni xarob aylasa. Uyni yiqib sel etar elni jalo, Xossaki, vayron uyu selibalo. Bodaki yiqmoq sori-oʻq maylidur, Jism uyiga bilki balo selidur. Qaysi boʻlur jism uyikim, jon uyi, Jon uyi ham demaki, imon uyi. Selgʻa har soriki tugʻyon erur, Shoh ila darvesh uyi yakson erur. Bodagʻa koʻrguzsa kishi xiraliq, Aql charogʻigʻa berur tiraliq. Tomsa charogʻ oʻtigʻa bir qatra suv, Uyda yorugʻluqdin ilik oʻzga yuv. Xossa charogʻeki, kishi subhu shorn, May suyidin quygʻay anga jom-jom, Mash’al oʻtigʻa suv agar bir ayogʻ Quysa oʻchar, koʻrki, ne boʻlgʻay charogʻ Tira boʻlur suv bila mash’al oʻti, Demaki mash’al oʻti, manqal oʻti. Manqal yoʻq, koʻra erur gar tanur, Suvki yetar qolmas anga tobu nur. Quysa suv otashgahi ichra majus, Sandali bir damda boʻlur obnus. Har kishikim qilsa bu suvdin tarab, Xonasiyox oʻlmogʻi ermas ajab. Suv demagil oniki, bir oʻt erur, Kim yeti koʻk xirmanini kuydurur. Shu’lakim, ul oʻrtagay aflokni, Tushsa ne qoʻygʻay xasu xoshokni. Eyki vujudung uyi xoshok erur, Zor taning xud bir ovuch xok erur. Necha bu xoshokka oʻt urmogʻing, Necha bu tufrogʻni sovurmogʻing. Dard oʻtidur bodavu xirmon suyi, Yoʻqki tomugʻ oʻtiyu toʻfon suyi. Urma ul oʻtni xasu xoshokinga, Quyma bu suvni bir ovuch xokinga. Garchi suvdek sofiyu mavzun erur, Suvlugʻidin oʻtlugʻi afzun erur. Har suvki qaynar suv erur koʻrmagi, Nisbat emas oʻt bila kuydurmagi. Har necha oʻtgʻa ilik ursa kishi, Etmagu kuydirmak emashtur ishi. Kimki qizigʻ suvgʻa iligin urar, Har nechakim ilgi yetar oʻlturar. Hosil aning oʻti oʻtu suyi oʻt, Rangi oʻtu lam’ai diljoʻyi oʻt. Kimki bu toʻrt oʻt aro boʻlgʻay asir, Barq guzargohida yongʻoy harir. Qaysi badan ichra bu toʻrt oʻt yonib, Toʻrt anosir tafidin oʻrtonib. Yoʻqki, boʻlub toʻrt anosir adam Aqlu xisu din ila islom ham. Oʻtki, bu nav’ oʻlsa harorat anga, Ne suv etar daf i sharorat anga. Barqni past etmadi toʻfon suyi, Gul oʻtin oʻchurmadi nayson suyi. Suvki bu oʻt jonigʻa ofat durur, Tavba chogʻi ashki nadomat durur. Bu oʻt oʻlur, ashk yogʻar chogʻi daf, Yoʻqki bu oʻt, doʻzax oʻti dogʻi daf. Qayda topor qatra bu yangligʻ kishi, Naf chogʻi qilgʻuchi daryo ishi. Kimni pushaymonliq etib ashkposh, Gavhari maqsud anga har qatra yosh. Koʻzki hayo ashki toʻkar chun sahob, Qatrasining har biridur durri nob. Tavba ani anglama ta’rif ila, Kim berilur kimsaga taklif ila. Yoxud angakim, madad etmas bilik, Axdida mushaf sori eltur ilik. Yoki qachon arbada bunyod etar, Daf ini aylarga qasam yod etar. Borcha qazo oʻtigʻa xasdur bular, Tavba hisobida emasdur bular. Kimki qazo ilgida beixtiyor, Tavba qilurda anga ne ixtiyor. Tavba erur jurmgʻa topmoq vuquf, Ollidagʻi yoʻlini koʻrmak mahuf. Yoki qilur vaqtda berohliq, Boʻlmoq ul ish aybigʻa ogohliq. Bilsaki Haq xozir erur borcha vaqt, Qilgʻonigʻa nozir erur borcha vaqt. Koʻngli aro tushsa malolat oʻti, Jonini kuydursa xiiolat oʻti. Etsa bu xolatda tafakkur anga, Qilgʻonidin boʻlsa tanaffur anga. Soiqai lutfi Ilohi yetib, Jozibai nomutanohi yetib, Oʻzlukidin qilsa judo Haq ani, Qoʻymasa oʻz holigʻa mutlaq ani. «Tubu ilAlloh» ila topsa futux, Boʻlsa bu tavbaki, topibdur Nasux. Haq bu karam qilmasa netsun kishi. Oʻzluki birla nechuk etsun kishi. Tavba emas yetmayin ilxomi gʻayb, Kimki oʻzi qilsa ushatmoqni ayb. Odami oʻz jurmigʻa muxtor emas, Tavbasidin dogʻi xabardor emas. Amr boʻlub tavba desa chin durur, Gar oni xifz etmasalar sindurur. Tavbagʻa har kimgaki tavfiq erur, Sinmas aning tavbasi taxqiq erur, Oʻzluk ila tavba tabohi degil, Qilmogʻidin tavba ilohi degil. LI Bani isroiliyi Rindning oʻzlukidin tavbasi uyi irtifoi qasam qofi toshlari bila falakka chiqqoni va may selobi ul binoni yiqqoni Bor edi Rindi Bani isroiliy, Boda uchun maykadalar soili. May boʻlubon quti hayoti aning, Xalq ichida Maymana oti aning. Jismi sabu chekkali komil boʻlub, Maygʻa oʻz oti kibi xomil boʻlub. Tortibon el zarfini mayxonadin, Jur’a taxin chekkali paymonadin, Etmasa gar jur’ai loyi anga, Boʻlubon ul lahza baloyi anga. Koʻp qilibon tavba, vale sindurub, Koʻnglini tavba ishidin tindurub. Baski qilib tavbada nuqs oshkor, Tavba qilurdin boʻlubon tavbakor. Bir sahari qildi havoyi sabux, Etti inoyat eshigidin futux. Hotife un chektiki, ey bulfuzul, Tavba qil emdiki, yetishti qabul. Sen tilading bizga rizo boʻlmadi, Gʻayri rizo xukmi qazo boʻlmadi. Chunki bizing soridin oʻldi talab, Kel berikim, boʻldi mahalli tarab. Rind ichiga tushubon tobi shavq, Ashk boʻlub jismiga girdobi shavq. Har dam oʻlub qismi xuzuru safo, Tavba solib koʻngliga nuru safo. Harneki yillar tilab aylab niyoz, Borchagʻa bir damda boʻlub sarfaroz. Tavba sori chun oʻzi aylab nishast, Shisha kibi tavbasi topib shikast. Haq chu oni tavbagʻa mahram qilib, Saddi Skandar kibi maxkam qilib. Oʻzdin esa tavba boʻlur oʻyla sust, Haqdin esa tavba boʻlur boʻyla rust. Jurm Navoiyni koʻp etmish malul, Yo Rab, oʻzung tavba berib qil qabul. Soqiy, ayoq kelturu tut bizga bot, And boshin, tavba ayogʻin ushot. Uzr desam, boʻgʻzuma quygʻil yiqib, Quygʻali koʻksum uza lekin chiqib. LII - Oʻn Oltunchi Maqolat Xudnamo muxannasvashlaming dunyo ziynati iktisobida xiylasozliklari va jonfido mehnatkashlaming din huvvati hisobida sarandozliklari. Va gʻazo maydoni sohati vasfidakim, er bila nomard bir-biridin ayrilur. Va shahodat koni ta’rifidakim, gunoh dudidin yuzi qarorgʻoniami surxroʻ qilur Ey surubon ayni jalodat aro - Raxshini maydoni -shujoat aro, Barqdin ul raxshni kam bilmayin, Koʻziga Rustamni dogʻi ilmayin. Koʻrmayin azbas tutub oʻzin biyik, Oʻz boshidin koʻkka degin toʻrt ilik. Poʻya chogʻi raxshi boʻlub koʻhtan, Ustida qoplon kibi ul poʻyazan. Kibr e’tibon el bila fe’lin durang, Qullai zulm uzra nechukkim palang. It eti qoplon kibi quti aning, Kibr yeli bodi buruti aning. Chinki topib qoshi uchida nishast, Charxi daniy toqigʻa solib shikast. Kibr ila har sori girih qoshigʻa, Oʻzga tafar’un solibon boshigʻa. Ujb ila har qoshi uchida girih, Oʻylaki har yon qulogʻida zirih. Garchi anga ul sababi extirom, Turfaki ham bid’at oʻlub ham harom. Halqa urub koʻy iti tavqigʻa ta’n. Halqa demakim, boʻlubon tavqi la’n. Zulmda Zaxxokligʻi bilgurub, Ikki yilon egnida xalqa urub. Shar’ xilofini chu fosh aylabon, Yuzda saqolini tarosh aylabon. Balki chu bid’atni qilib ishtigʻol, Loyiq oʻlub, qirqar uchun ul saqol. Zulm xadangini chu parron qilib, Yuzini paykonigʻa suxon qilib. Ikki buruti qili har yon gʻulu, Nafsu havo qushlarigʻa xalqamoʻ. Ogʻziki bir nukta demay juz xilof, Borcha binoyi zanaxu oʻzga lof. Boʻldi saqol pardasi chun bartaraf, Anda zanax zohir oʻlub har taraf. Boshta oʻtagʻa boʻlubon jilvagar, Dinin aning boshtin uchurmoqqa par. Ul deb ani shahpari Ruxul-amin, Tashlab ani garchi bilisi lain. Parlarini bum boshidin soʻyub, Afsari tovus aning otin qoʻyub. Orqagʻa dastori uchi tekkani, Tebranuri birla urub gardani. Boʻrki uchin ichkari bukkan ayon, Hirsu havo qushlarigʻa oshyon. Toʻni ipak boʻlmasa, koʻngli xazin, Jinsi xitoy boʻlmasa qoshida chin. Yuzida zarbaftdin istab nishon, Hajv bitarga varaqi zarfishon. Balki libosini parand etmayin, Bistar etib toʻngʻa pisand etmayin. Koʻnglok etib nozu havasdin katon, Qaysi havas, parri magasdin katon. Parri magas ham dema, shabnam degil, Terlik aning ustiga bayram degil. Beliga zarrishta qurin band etib, Balki zarofat bila takband etib. Yogʻligʻi ul xullai zarrishtakash, Kim anga jonlar chekibon rishtakash. Toʻn yuzi oltun bila jadval anga, Balki oʻtuk taqasi zarxal anga. Raxsh uza urgʻon egari zarnigor, Balki jibilgir anga gavharnigor. Turfa aboe anga istab koʻngul, Rangi saqarlot bila dolu gul. Munchavu yuz muncha zarofat bila, Qaysi zarofatki, qabohat bila. Dev jamolini paridek yasab, Xorni gulbargi taridek yasab. Jilva qilib shohidi ra’no kibi, Boda ichib gulruxi zebo kibi. Chun tegurub boda dimogʻigʻa nashv, Soʻz mutaoqib demayin gʻayri xashv. Necha lavand ollida borcha najis, Birida ne aqlu ne idroku xis. Gulxanu yuz zogʻi najasxordek, Yo zagʻan atrofida murdordek. Nukta yoqardek anga behad debon, Behadu andoza xushomad debon. Ul qilibon ushtulumu xayli rev, Xayli shayotin, oʻzi oʻrtada - dev. Borcha ani begimu mirzo debon, Xulqini xush, husnini zebo debon. Muncha fazixatliq emas erdi bas, Kim ura olmay chogʻir oʻlmay nafas. Chunki chogʻirni qilibon zahri mor, Tu’ma yilon etin etib ixtiyor. Yer-ichari borcha haromu harish. Bu yemak-ichmakdin anga parvarish. Chun chekibon ikki toʻla jomi sof, Lof ila har dam ushotib yuz masof. Togʻ kibi tigʻ chekib bedarigʻ, Etkurub oy xudigʻa har lahza tigʻ. Gurz ila Bahrom boshin yonchibon, Nayza bila suratigʻa sonchibon. Pilga yoʻq pashshacha qadru baho, Pesa ipakcha koʻziga ajdaho. Safhai rammol qoshida palang, Reza suv qurtiyu yiloni nahang. Ra’dni deb bazmida tunbak uni, Barq - kabobi oʻtining uchquni. Zulm ila gʻadr oncha bu gʻaddorda, Kim oni koʻrmay kishi kufforda. Ul nimakim, bosh anga sunmay namoz, Ul nimakim, koʻngliga kechmay niyoz. Minnatining ostida mulku sipoh, Mulku sipax qaysi boiur, balki shoh. Demaki har shohgʻa minnat qoʻyub, "Mo xalaqAlloh"gʻa minnat qoʻyub. Shahgʻa gazof oncha deb ul tirabaxt, Kim degin ul bermish anga toju taxt. Ta’n qilibkim, «manga yuz ming berur, Yuz, ikki yuz ming manga loyiqmudur?! Yuz kishi rashk etgucha charkam qani, Ming yigit otlangʻucha oʻlkam qani? Holim agar kechsa bu yangligʻ taboh, Boʻlmasa bu shah, yana mulk, oʻzga shoh!» Yova deb ul har kecha faryod etib, Tush-tushidin xayli ham imdod etib. Muncha anoniyatu pindor anga, Kim beribon nafsi sitamkor anga. Oning uchunkim, qachon oʻlsa nabard, Aylasa aflok yuzin tira gard. Ikki tarafdin yalangʻoch tigʻi tez, Solsa jahon xalqi aro rustaxez. El yuragin tigʻi shikof aylasa. Xasm boshin gurzi gʻilof aylasa. Arzi xunar boʻlsa yigitlar ishi, Qilsa ayon oʻz xunarin har kishi. Ul dogʻi shoyad sunubon ishga qoʻl, Ul necha ming el aro boʻlgʻay bir ul. Berguchi oz-koʻpga chu Tengri erur, Kimga berur fathni Tengri berur. Tengriga shahning tuz esa niyati, Nega chekar xaylu sipax minnati?! Xossaki bir johili dunu taboh, Jaxdu jid etgay tilab oʻziga joh, Minnatigʻa aylasa shah iltifot, Haq karamidin anga yuz ming uyot. Bir kishi ul safdaki, yuz ming durur, Rustam esa, boru yoʻgʻi teng durur. Aylasa ul dam ikki Rustam ishi, Bir kishi ham oxir erur bir kishi. Eyki xarob etti takabbur seni, Soldi takabburgʻa tasavvur seni. Ojiz esa Gev ila Rustam sanga, Yerlik erur anda musallam sanga. Kim bu tasavvur bila pindorni, Nafs havosida yoʻqu borni, Koʻnglung uyidin barisin surgasen, Balki fano oʻtigʻa kuydurgasen. Har nimakim, shar’ xilofidur ul, Toʻkkasen ar bodai sofidur ul. Hirsu havas xil’atini chok etib, Tanni rizo chashmasida pok etib, Solibon egninga rizo kisvatin, Chekkasen ustunga gʻazo kisvatin. Oʻzni gʻazo ishida chust etgasen, Belni jihod amrida rust etgasen, Koʻnglung aro himmat agar bor esa, Zoting aro jur’at agar yor esa, Haq yoʻlida bosh qoʻyubu jon chekib, Mehnatini to erur imkon chekib. Tengri uchun kirsang agar qoninga, Minnatini qoʻygʻasen oʻz joninga. Eyki, yetishti bu saodat sanga, Kim erur im koni shahodat sanga. Qoʻpu bu yoʻl azmini mardona qil, Joning agar yuz esa, shukrona qil. Etsa-oʻq ul poʻyada jisming tushi. Bilgil ani gulshani davlat qushi. Joninga paykoni ajal yogʻmogʻin, Bil bori rahmat bulutidin yogʻin. Tigʻkim, ul qatling uchun cheksa til, Javharini bahri karam mavji bil. Qilgʻil agar koʻzunga kirsa gʻubor, Surmai gʻufroncha ani e’tibor. Marg samumidin agar yetsa bim, Bil ani Iso nafasidin nasim. Jisminga tigʻ ochsa oʻlum ravzani, Ruxunga jannat yoʻli bilgil ani. Qonki sabililloh arodur sabil, Qatrasi uchmoq gulidindur dalil. Din yoʻlida qongʻa boʻyolgʻon badan, Qondur anga xullai gulgun kafan. Kimki, shahodatgʻa mujohid durur, Qoni qizil yuziga shohid durur. Tira esa har necha dudi gunoh, Bilki surar ani shahid urgʻon oh. Migʻni boʻston yeli surgʻon kibi, Abrni toʻfon yeli surgʻon kibi. Jurm tuni garchiki, jovid erur Tigʻi shahodat anga xurshid erur. Lek mujohidgʻa kerakkim gʻaraz, Boʻlmasa jaxd ichra gʻanimat evaz. Kimki gʻanimat uchun aylar gʻazo. Man’i shahodat anga basdur jazo. Ulki jihod aylasa tolon uchun, Soyim erur ne’mati alvon uchun. Qolsa tirik gʻazv eli maydon aro, Oʻlmak erur chashmai Kayvon aro. Gʻazvda kim oʻlmasa tortib taab, Obi hayot ichra erur tashnalab. Ismgʻa safdin kishi oʻtkarsa gom, Bil oni masjidda riyoyi imom. Safdin agar qolsa keyin ne deyin, Keldi niso qibla safidin keyin. Oʻlja uchun ulki jalodat qilur, Muzdgʻa «Qur’on»ni tilovat qilur. Oʻlmoq uchun boʻlmasa gʻozigʻa kin, Hayfdur oʻlturmoq ani bil yaqin. Kimgaki jonondin erur jon aziz, Hayfki, qilgʻay ani jonon aziz. Ulki ciui gazv ishi odat anga, Boʻlmasa iqboli shahodat anga. Lek shahodat sori tutsa umid, Bil oni har ma’rakada bir shahid. Ulki mubohot uchun istar masof, To chiqibon ma’rakadin ursa lof. Angla eranlikdin ani benasib, Ne desa nomard emastur gʻarib. Sunqur agar turnani ovlar kuni, Yuzni olur bir dogʻi chiqmas uni. Tu’maki narmoda zagʻan yod etar, Topgʻucha jife necha faryod etar. Yaxshi emas gar qilib aytur kishi, Koʻr ne boʻlur qilmayin aytur ishi. Kimgaki erlik asari yordur, Bir demas, ar qilgʻoni ming bordur. Koʻrmagan erlikdin oʻzin bahramand Birni dogʻi qilmasa yuz der baland. Vaqti bila qildi xurus un ayon, Tinmadi bir lahza kuruk mokiyon. Gʻayri gʻazo kimgaki dilxoh emas, Koʻrsa oʻzin oʻrtada lilloh emas. Gar ishi ta’rifida tortar navo, Bil ani ra’noligʻu nafsu havo. Lillax esa yaxshiroq eldin qiroq, Haq chu bilur, bilmasa el yaxshiroq. LIII Abdulloh Muborakning burka’ bila jihod maydonigʻa kirib, fath jamolidin burqa’ olgʻoni va Hasan Rabi’ ul jamolni koʻrub hayron qolgʻoni Qildi rivoyat Hasan bin Rabi’ Gʻazv masofida bu amri badi’ - Kim bor edi ma’raka paykor ila, Zumrai islomgʻa kuffor ila, Kufr sipohi safidin purdile, Balki ajal xanjaridek qotile. Kirmish edi kin ila maydon aro. Solmish edi raxshini javlon aro. Din cherigi qatligʻa tigʻin bilab, Na’ra urar erdi muboriz tilab. Kofiri qotil chu zabardast edi, Har kishi bir zarbasidin past edi. Kimki xirom ayladi maydonigʻa, Kirdi oʻzi kuch bila oʻz qonigʻa. Necha musulmonni chu qildi shahid, Boʻlmish edi din cherigi noumid - Kim saf uchidin surubon bir daler, Kirdi kiyik qasdigʻa andoqki sher. Mehr kibi koʻk temur ichinda gʻarq, Lam’a solib tigʻi aningdekki barq. Chehrasini burqa’ aro yoshurub, Ishq oʻti yangligʻ yoshurun kuydurub. Qahr ila kofirgʻa yetishgan zamon, Hamla hamon erdiyu yiqmoq hamon. Chunki uzotti ani doʻzax sori, Oʻylaki mazbuxni matbax sori. Qoytti kelgan yo’li birla yurub, Kabkxiromin bir-bir mongdurub, Din sipaxi saflarigʻa tushti joʻsh, Har sori takbir ila chiqti xurush. Etti aduv izzatigʻa xorliq, Kufr livosigʻa nigunsorliq, Gʻozi oʻzin chunki ayon qilmadi, Kimsa aning kim ekanin bilmadi. Menda solib shavqi aning iztirob, Toptim ani har sori aylab shitob. Tigʻi ham egnida hamoyil edi, Burqai ham yuziga xoyil edi. Dedim: «Ayo gʻoziyi nusratqarin, Tigʻ ila zarbinggʻa tuman ofarin. Oʻlgum oʻshul chehra havosi uchun, Burqaing och, tengri rizosi uchun». Tengii oliii chunki samoʻ ayiadi, Chehrasidin parda vidoʻ ayladi. Izzu sharaf tojigʻa torak edi, Toraki dahr Ibni Muborak edi. Qoʻydum otining ayogʻigʻa jabin, Dedim: Ayo nosiri shar’i mubin, Koʻrmaginga jon berib ahli jahon, Nedin erur chehrani qilmoq nihon? Parda xijobini yuzungdin arit, Saf aro sur, elga oʻzungni tanit. Dedi: «Hasan, aylamagil ijtihod, Ulki aning ishqida qildim jihod. Jumlai xolimdin erur ogah ul, Qaysi qadam ursam erur hamrax ul, Tonisa ulkim, manga maqsud erur, Tonimasa olam eli sud erur. Har kishi kome tilasa yordin, Yor ishi mahfiy kerak agʻyordin». Lek jihod ichra bu asgʻar durur, Nafs bila aylagan akbar durur. Tengri Navoiygʻa yeturgay jazo, Kofiri nafsi bila qilsa gʻazo. Soqiy, olib kel qadah el jonidek, To sumuray dushmani din qonidek, Xusravi gʻoziy kafidin ber nabid, Ichmakidin aylay oʻzumni shahid. LIV - Oʻn Yettinchi Maqolat Bahor yigitligi nazohatidakim, rayohini nozparvardlarin mulavvan xullalar bila orosta qilur. Va yigitlik bahori latofatidakim, rayhoniy xat bila oraz gulin gulu rayhongʻa oʻt solgʻudek perosta etar. Va xazon kariligʻi burudatidakim, guliston ashjori bila qushlari ondin bebargu navo durur. Va qariliq xazoni shiddatidakim, badan gulis-tonining toza gullari andin barboduhavo Chun Hamal ayvonini yorutti mehr, Dahrgʻa mehr ayladi zohir sipehr. Esti nasimi sahari mushkposh, Bogʻda farroshligʻin qildi fosh. Shoxni yer yuziga gisu qilib, Balki bu gisuni supurgu qilib. Boʻldi chu farrosh nasimi shamol, Septi bulut ham suvni saqqo misol. Suv yukidin qad quyi moyil anga, Barqi birinjina hamoyil anga. Chun supuruldiyu suv sepildi bogʻ Boʻldi rayoxingʻa mahalli farogʻ. Bosh chiqara boshladilar bogʻdin, Bogʻ demakim, qaro tufrogʻdin. Ayladilar yer yuzi uzra hujum, Gulshani charx uzra nechukkim nujum. Har biri bir tifli sumanboʻydek, Tifl dema, shohidi gulroʻydek. Husnlari ishvau noz aylabon, Atrlarin gʻoliyasoz aylabon. Farsh boʻlub, sabzai minusirisht, Xayli rayoxin anga xuri bixisht, Shohidi gul husnida yuz obu tob, Shabnam urub, orazi uzra gulob, Gʻunchai tifl ishi ovunmoq boʻlub, Oʻynamogʻi borcha yoshunmoq boʻlub. Koʻrguzubon lola oʻyun ichra joʻsh. El uchurub kallasidin kallapoʻsh. Bogʻda gul tifllari har taraf, Ikki chamandinki chekib ikki saf. Kelturub atfol oʻyungʻa koʻngul, Lek oʻyun har sori gulxocha gul. Toza giyax tiflgʻa monand oʻlub, Belga boʻgʻundin anga takband oʻlub. Anjumdek gunbadi davvor uza, Xayli shukufa dema, ashjor uza, Har sori nazzoragʻa tifli bahor, Ochti yigʻoch panjarasidin uzor. Yoʻqki suruk guiruxi dushizadur, Boshlarida me’jari pokizadur. Mayl qilib husngʻa ifsho uchun, Borcha biyik yerga tamosho uchun. Jilvai avval budur ashjorgʻa, Xayli rayoxin bila gulzorgʻa. Bir necha kun gardishi laylu nahor, Oʻtkaribon navbati husni bahor. Lolavu gul bistari tufrogʻ oʻlub, Shoxda gul oʻrnigʻa yafrogʻ oʻlub. Shuqqai shingarfi boʻlub sarnigun, Shox livosi bori zangorgun. Bogʻki, toʻn oqu qizil aylabon, Ul qizil oqini yashil aylabon. Dur yeriga barcha zumurrad kelib, La’lning oʻrnigʻa zabarjad kelib. Oq gul ila gulshani oyinarang, Nam asaridin boʻlubon borcha zang. Shoxi shajar xirqasi axzar boʻlub. Xirqa bila Xizr payambar boʻlub. Soya savodi zulumoti aning. Shabnam oʻlub obi hayoti aning. Bogʻki bu husnu latofat bila, Shohidi ra’no kibi ofat bila. Tutti yashil xulla kiyar shevasi, Tugmalari boʻldi aning mevasi. Ham boʻlubon tugmai zarkor anga, Ham duru gavhargʻa namudox anga. Obi oʻlub tugmai zar paykari, Oqu qizil olma duru gavhari. Shirada zardolu etib qand xal, Yoʻq kadu amrud kaduyi asal. Raz chamani tarfida har goʻshae, La’l ila durdin osilib xoʻshae, Bogʻ oʻlub ashjoru samardin toʻla, Komiledek fazlu xunardin toʻla. Balki boʻlub ravza gulistonidek, Yoʻqki xiradmand kishi jonidek. Chun uzubon mevalarin bogʻbon, Bogʻ boʻlub anjumi yoʻq osmon. Saxni gulistonki, samar yoʻq anga, Bir sadafedekki guhar yoʻq anga. Dur topa olmay shajar oʻz tojigʻa, Borcha borib hodisa torojigʻa. Gulshan uzub naqdi nihondin koʻngul, Naqd nekim, mevai jondin koʻngul. Za’f boʻlub mevasi yoʻq shox ishi, Sustayib andoqki, koʻngulsiz kishi. Boʻyla koʻngulsizliq ila zorliq, Etkurubon naxlgʻa bemorliq. Barg uzori yaraqoniy boʻlub, Obkashi rishtai joniy boʻlub. Shox boʻlub oshiqi mahzun kibi, Ranju sarigʻ yuz bila majnun kibi. Dol bu da’vogʻa parishonligʻi, Ishqdin oshuftavu xayronligʻi. Tolgʻa xazon novaki parron boʻlub, Jismida har yafrogʻi paykon boʻlub. Koʻrma sarigʻ rang ila yafrogʻni, Kim gʻam oʻti kuyduradur bogʻni. Tushmasa yafrogʻdin oʻt bogʻ aro, Shox oʻtundek nega boʻldi qaro. Bas yoʻq edi bogʻ aro bu rustaxez, Kim yetibon sarsari day bargrez. Shoxni bebarg qila boshladi. Bargni har sort olib toshladi. Rangu safo qolmadi yafrogʻ uza, Yotti oʻluklar kibi tufrogʻ uza. El sipaxi bogʻni toroj etib, Bargcha kiymak sori muhtoj etib. Har sori meva yigʻochi jadvali, Saf bila xinduki chekarlar jali. Borchasi uryonu sarosar qaro, Rud suyidin bori zanjir aro. El sitamidin bori tortib nafir, Oʻylaki bir xayli yalangʻoch asir. Barg dema, ximai matbax degil, Shox dema, kundai doʻzax degil, Doʻzax oʻlub gulshani jannatsirisht, Doʻzax aning qoshida bbgʻi bixisht. Gulshani umr ichra xazonu bahor, Ham bu guliston bila bir xukmi bor. Umr quyoshiga chu boʻldi mahal. Chiqqusi baytush-sharafidin Hamal. Gʻuncha kular boʻldi adaddin fuzun, Gul ochila boshladi haddin fuzun. Jilva qilib har guli navbovasi, Gʻunchada dilkash koʻrunub yovasi. Oʻynamogʻu yemak oʻlub kom anga. Yoʻq bu iki shugʻldin orom anga. Magʻzigʻa solgʻuncha xirad sham’i nur, Koʻngliga tushguncha xiraddin shuur Toza niholi boʻlubon sarbaland, Soda dimogʻi boʻlubon hushmand, Anglab anikim, yuzi gulrang erur, Gʻamzasi xunrezu koʻzi shang erur. Nargisiga shevai noz oʻrgatib, Shevasini shu’badaboz oʻrgatib. Jonlar etib sayd jafosi bila, Qosh ila kirpik oʻqu yosi bila. Koʻzni tilab uyqugʻa rom etgali, Uyquni koʻzlarga harom etgali, Chehra uza oʻt solibon jomdin, Dud chiqormogʻ uchun islomdin. Bazmdakim, labni mayolud etib, - Jonu xirad hushini nobud etib. La’li oʻtin tez etibon may bila, Oʻylaki ruxsori oʻtin xay bila. Bu iki oʻtdek qani oʻt shu’laxez. Kim anga tekkan soyi suv boʻlsa tez. Xat arokim, la’lin etib xandanok, Xizr suyidin qilib, elni xalok. Chekti chu xat sabzasi gul uzra saf, Sabzaliqu gulluk oʻlub bartaraf. Bogʻ shukufa bila gul tark etib, Barg bila mevagʻa navbat yetib. Xiffatidin tab’ nufur aylabon, Hilm ila idrok zuhur aylabon. Yuz ming esa jahlu xato xirmani, Mash’alai ilm kul aylab ani. Gulshani xil’atda boʻlub har shajar, Ilmu adab mevasidin borvar. Tavri bori daf i junun aylamak, Da’bi bori kasbi funun aylamak. Birni tafosir qilib bahramand, Birni axodis etib arjumand. Birga boʻlub madrasa oromgoh, Birga xilvatgah oʻlub xonaqoh. Chun toʻkuliib mevai axdi shabob, Bordi baqo gulshanidin obu tob. Qad shajari gʻam yelidin topti xam, Chehra guli bargi xazon boʻldi ham. Qolmadi tan naxlida bargi havas, Balki uchurdi ani sovugʻ nafas. Yuzki yasab gunai bargi xazon, Kulgali atfol boʻlub za’faron, Koʻzlar etib evlari kunjin talosh, Parda osib ul ev eshigida qosh. Koʻz kirib ev kunjiga ranjur uchun, Qoshlar anga xojib oʻlub nur uchun. A’mo uchun qilgʻali kasbi ziyo, Birdur agar tufrogʻ, agar toʻtiyo. Koʻzga chun oʻchti basardin charogʻ. Shishai aynakdur anga eski dogʻ. Ikki bukulgan qaddu maddi aso, Charxi nigun birla xati istivo. Qolmay ogʻiz durjida durri samin, Tishlari «sin», lek kashish birla sin. Ogʻiz oʻlub durj, vale donasiz, Tishlar oʻlub «sin», vale dandonasiz, Ham tishi tasbihida bir dona yoʻq, Ham ogʻiz’eshigida dandona yoʻq. Orqa xati uzra boʻgʻunlar anga, Rishta zanax uzra tugunlar anga. Oq tuki a’zo aro yuz soridin, Yod berib borcha kafan toridin. Boshi quyi margni qilmoqqa yod, Qaddi nigun qilmoq uchun xayrbod. Bir necha kun ham bu sifat jon chekib, Qon yutubu nolai xirmon chekib. Toki ajal qosidi farmon chogʻi, Tindurubon koʻnglini andin dogʻi, Oxki, bu bazmgʻa har kim yetib, Navbat ila bu qadah oshom etib. Ulki ichib bu qadahi talxfom, Mast adam koʻyiga aylab xirom. Mast xirom aylab oʻzin bilmayin, Boʻrgʻonidin soʻng xabari kelmayin. Elni bu may ayladi bir-bir adam. Navbat erur bizga dogʻi dam-badam. Oxki, umr oʻtti jaxolat bila, Qoldim oʻlum vaqti xijolat bila, Umr kuni uyquda qoldim tamom, Emdiki uygʻondim, oʻlub erdi shom. Andaki qilmoq kerak ish, qilmadim, Ish qila olmas kunini bilmadim. Bordi tiriklik chogʻi budu nabud, Oʻzni ham oʻltursam emas emdi sud. Ish qilur ayyornida gumrax boʻlub, Ish chu ilikdin borib ogah boʻlub. Vaqt kamu yoʻl uzunu may achigʻ, Asru qatigʻ xol yetibdur qotigʻ. Boʻlmasa gar baxshishi rahmatfizoy, Voy, mening xolima, ming qatla voy! Umr kunin qismat etibtur qazo, Har chogʻi bir ishga qilur iqtizo. Oʻngʻacha gʻaflat bila pobastliq, Jahl yigirmigachau mastliq. Oʻttuzu qirq ichra erur ayshu kom, Vahki, manga ul dogʻi erdi harom. Qilmadi ellikda taraqqiy kishi, Oltmishu borcha tanazzul ishi. Etmish aro vojib erur turmogʻing, Sakson aro farzdur oʻlturmogʻing. Toʻqson agar boʻldi yiqilmoq kerak, Yuz aro jon tarkini qilmoq kerak. Umri tabiiy kishiga boʻlsa kom, Istar oʻlub, har sori qilgʻay xirom. Umri tabiiy dema, gar umri Nux, Bor esa, tavfiqdin oʻlmay futux. Yaxshiroq ul umrdin oʻlmoq yiroq, Umr nekim, andin oʻlum yaxshiroq. Umr erur taqvoyu toat uchun, Tengri buyurgʻongʻa itoat uchun, Toatu taqvo nechakim xushdurur, Lek yigitlik chogʻi dilkash durur. Xush koʻrunur qilsa yigit ayshu noz, Koʻr ne koʻrungay agar etsa namoz. Xoki palak aylasa qad xam anga, Oni ruku’ etsa musallam anga, Kimki yigitlikda sarafrozdur, Buki boshin yerga qoʻyar ozdur. Qoriki za’f ayladi boshin nigun, Tuz qila olmas ilik aylab sutun. Boshki tushar yer uza beixtiyor, Sajda qilurda anga ne ixtiyor. Qoriki qaddigʻa xam oʻldi vuqu’, Ish qila olgʻaymu ekin juz ruku’. Toat ani bilki qilur navjuvon. Qilmasa netgay qoriyi notavon. Lek bu vobastai tavfiq erur, Kimgaki sarrishtai taxqiq erur. LV Imomi ma’sum Zaynul-obidinning sagʻirai ma’sumasining kabirushshon kalomi, agarchi ul sagʻiradin ma’sum erdi Ulki falakka surub erdi kumayt, Mash’alai anjumani ahli bayt, Xatmi nubuvvatqa boʻlub nur’i ayn, Sham’i valoyat Ali bin Husayn. Baski ibodotidin arbobi din, Otini aytib Zaynul-obidin, Bir kuni bir tiflin olib qoshigʻa, Mehr iligin surtar edi boshigʻa. Oʻylaki qonuni ubuvvat boʻlur, Tifl son elga muhabbat boʻlur. Zohir oʻlub tavrida osori mehr, Aylar edi har nafas izhori mehr. Bor edi bir nodira farzand anga, Jonu koʻngul rishtasi payvand anga, Pardai ismat aro raxshon quyosh, Umri zamonidin oʻtub olti yosh, Koʻrdi otasinki, sevar yoshini, Yosh toʻkubon qildi girih qoshini. Chehra uza yoshini koʻrgach imom, Istadi qoshigʻa qilib extirom, Qildi tasavvur yuzida ashkdin, Kim magar ul yigʻlar edi rashkdin. Shafqat ila mehr qilib oshkor, Dedikim, ul tifl durur shirxor, Jandarai maxd aro ojiz tani, Rahm etibon mehr ila sevdum ani. Mehri aning gar bu sifat fosh edi, Ushbu jihatdin edikim, yosh edi. Senki ichim oʻrtadi mehring tafi, Chunki ulugʻroqsen erur muxtafi. Boʻldi chu zohir sanga ma’zur tut, Gʻayrat ila rashk tariqin unut. Bu soʻz ila koʻproq oʻlub dardnok. Aytti daryo qoshida durri pok. Kim: «Bu jihatdin emas erdi gʻamim Bal, yana bir gʻamdin edi motamim. Bir kun eshittimki takallum aro, Borur edi ogʻzinga bu mojaro, Kim manga mahbub Haq oʻldiyu bas, Gʻayr sori maylgʻa qilmon havas. Gʻayrini koʻrdumki sevarsen bu dam, Qildi ichimni mutagʻayyir bu gʻam. Gʻayr ila chun boʻldi aning shirkati, Jonima oʻt soldi aning gʻayrati. Sajda nechuk boʻlgʻay aning boshigʻa, Kim topinur Haq bila but qoshigʻa! Boʻlsa Samad birla sanam jilvasoz, Qiblada boʻlgʻaymu ravo ul namoz». Chun bu takallumni eshitti tamom, Zabt qila olmadi ashkin imom. Yigʻladi Haq shukrini vojib bilib, Oʻpti boshin xayr duosi qilib, Tiflgʻa Haqdin chu hidoyat durur, Harne qilur taqvoyu toat durur. Qoʻydi yigitlikta Navoiy sujud, Chun qaridi emdi nadomat ne sud. Soqiy, oʻshul mayki xarob aylagay, Shayxni kayfiyati shob aylagay, Tutki, boʻlubmen xarafu notavon, Ayla meni toat uchun navjavon. LVI - Oʻn Sakkizinchi Maqolat Falak gʻamxonasidakim, maoli parokanda a lam durur takalluf bila masrur boʻlmoq vajahon vayronasidakim, omoli xam ul raqam durur koʻngul uyin ma’mur tutmoq va har nafaskim hayot gulshanidin nasim durur, qadrin bilmak. Va har damkim umr gulidin shamimdurur shukrin qilmoq va to badanda xaq amri itoatigʻa quvvat bor, toatini mugʻtanam koʻrmoq va to ashob visoli mumkindur, iliktin bermay, oʻzni hurram tutmoq Dahrki hush ahligʻa zindon erur, Boʻlgʻon anga shefta nodon erur. Tab’ni bandigʻa xamul aylama, Aqlni chohida malul aylama. Kim sani chun doirai dahrband, Oxir yetar tufrogʻ aro shahrband, Bas nedur ul gʻamdin oʻlub dardnok, Oʻzni oʻlumdin burun yetmak halok? Oʻlmak uchun muncha nedur motaming, Tutqusi motam sanga xolu a’ming. Boisa gʻaming joninga solma alam. Bir gʻam erur bas, yemagil ikki gʻam. Ranjing uchun jisminga solma shikanj, Aylama bir ranjingni ikki ranj. Dogʻ koʻrub koʻksunga ista farogʻ, Qoʻyma malolat bila dogʻ uzra dogʻ. Necha jafo yetsa falakdin unut. Har nechakim, kulli erur sahl tut. Ishga necha sa’bliq imkon erur, Kim ani oson tutar, oson erur. Gar vataning Shorn durur, gar Hari. Shomu Hiri fikrga qilmas gari. Shod ani bil dahrda kim gʻam emas, Dahr ishi chun gʻam yegali arzimas. Chunki jahon bogʻi vafosiz durur, Umr guli anda baqosiz durur. Bogʻki, vardigʻa baqo boʻlmagʻay, Vardki bogʻigʻa vafo boʻlmagʻay. Tutqali orom ne loyiq bu bogʻ, Ul gul ila qayda muattar dimogʻ. Umrki xorij durur oʻtgan ishi, Har neki oʻtti anga yetmas kishi. Kelmaganidin dogʻi oqil demas, Ne desun ul ishniki, ma’lum emas. Tongla bila chun tuna kundur adam, Bilki sanga qoldi bu kun, bal bu dam. Moziyu mustaqbalinga boʻyla hol, Holinga ham necha xayoli mahol. Holki boʻldi sanga bir onu bas. Anda ne gʻamginlik yetarsen havas. Kelmaganu ketganing yermas hisob, Holinga rahm aylavu chekma azob. Qaysi nafas ayshgʻa topsang mahal, Angla gʻanimatki, erur bebadal. Har nafasing javhari erur nafis, Kim sanga ul bir nafas erur anis. Javharini oʻyla garonmoya bil, Kim anga kun la’lini hamsoya bil. Lek quyosh javharidin bu sharif, Lutf ichida ul munga boʻlmay harif. Jirmini oning koʻrub ahli jahon. Koʻzga latofat muni aylab nihon. Oning oʻlub kelmagu ketmak ishi, Buki oʻtub gardiga yetmay kishi. Kuydurub ul yelni aningdekki xas, El oʻlubon boʻlmasa bu bir nafas. Dema nafas, javhari zot ushbudur, Javhari yoʻq, obi hayot ushbudur. Boʻldi aning birla tirik borcha zot. Koʻrma ajab gar desam obi hayot. Balki ulus boʻlsa aning ogahi, Ushbu nafasdur dami Ruhullahi. Andin agar ruh topar yerdi tan, Ushbu nafas birla tirikdur badan. Garchi ul anfosi Masiho durur, Martaba andin munga a’lo durur. Onsiz erur ruh bila borcha zot, Munsiz emas kimsaga mumkin hayot. Bas muni anfosi muqaddas degil, Balki muqaddas dema, aqdas degil. Boʻyla gʻanimat sangadur hamnafas, Onsiz emasdur sanga bir dam nafas. Ondin oʻlub sayru saboting sening, Sayru saboting ne, hayoting sening. Sen ani ranju gʻam ila oʻtkarib, Yuz alamu motam ila oʻtkarib; Berib anga gʻaflat ila xorliq, Hashv takallum bila murdorliq. Fosid yetib harza maqolot ila. Zoyi’ yetib fikri maholot ila. Boʻlma yana boʻyla muaddi anga, Aylama bu zulmu taaddi anga. Haq sanga lutf ayladi ul turfa hol, Andin uyol, yoʻq esa Haqdin uyol. Kel, qoʻyubon jahl xiradmand boʻl. Bir nafasi mustamii pand boʻl. Koʻr sanga Haqdin ne karamlar durur, Ne qadar yehsonu niamlar durur. Buki seni Xoliqi kavnu fasod, Qilmadi hayvonu nabotu jamod. Lutf bila ayladi inson seni, Din yoʻlida qildi musulmon seni. Berdi koʻrar koʻzu yeshitur qulogʻ, Aytur til, atrni anglar dimogʻ. Andoq ilik dogʻiki, tutgʻay taom. Andoq ayoq dogʻiki, qilgʻay xirom. Yuz ne’mat qilmoq uchun shurbu akl, Har birisiga yana bir ta’mu shakl. Mujmal ila oʻtdi qalam yodidin, Ojiz uchun sharh ila ti’dodidin. Qildi karam oncha mulavvan libos, Kim adadin aql yeta olmas qiyos, Markablar qullavu homunnavard, Vahm samandi kibi gardunnavard. Bogʻlari ul nav’ki xuldi barin, Suvlari ul tavrki moi main. Jilva bila har buti siminbari, Koʻrguzub ul ravzada huru pari. Qasr boʻlub charxdin a’lo anga, Suvu yigʻoch kavsaru tubo anga. Simu diram naqdi adaddin fuzun. Dur bila gavhar dogʻi haddin fuzun. Bu bad in’omu ato bir taraf, Javhari aql oʻldi yano bir taraf, Kim bu sifat gavhari raxshandani, Qaysi guhar, durri duraxshandani Durji vujudingga nihon aylabon, Durjni ul naqd ila kon aylabon. Borcha jahondin qilib ashraf seni, Ayladi rozigʻa musharraf seni. Topshurubon durri amonat sanga, Qildi karam toji karomat sanga. Muncha niam berdiyu qildi raqam, Muniki: «Bishshukri tadumun-niam». Har neki xoni niam ochib durur, Shukri banning sanga vojib durur. Shukriki oning hadu poyoni yoʻq, Kimsa ado aylamak imkoni yoʻq. Borchani qoʻyduq muni-oʻq aytu bas, Kim bu nafaskim, sangadur hamnafas, Kirmagi bir ne’mat erur mugʻtanam, Oʻylaki kirmakligi chiqmogʻi ham. Biri erur quti hayoting sening. Yana biri quvvati zoting sening. Bu ikki ne’matki namudordur, Har biriga shukr yeri bordur. Mumkin emas jon agar yetsang fido, Ikki nafas shukrini qilmoq ado. Anglay olursen hakam yetsang tamiz, Kim Haq yetibdur nafasingni aziz. Haq chu aziz ayladi, xor aylama, Gʻayri aning shukrigʻa yor aylama. Jon bila sen to nafas imkoni bor, Qadrini bilgilki, nafascha ne bor. Har nafasing holidin ogoh boʻl, Balki anga hush ila hamroh boʻl. Boshtin- ayogʻigʻacha qil sarfi Haq, Tengri sanga yor, oʻqusangbu sabaq. Gʻaflat agar boʻlsa bu ishdin dame, Kim yoʻq aningdek kishiga motame. Oʻzni qilib gʻofilu oshuftaxol, Har negakim, aylagasen ishtigʻol. Garchi anga manfaati boʻlmasun. Jaxd etkim, ma’siyati boʻlmasun. Yaxshilik ar aylamasang ish chogʻi, Aylamagil bori yomonliq dogʻi. Boʻlmasa taryok ila joninggʻa bahr. Solmagʻil achchigʻ bila jominggʻa zaxr. Anda qayu amrki dilkash durur. Borchadin axbob yuzi xush durur. Asra oʻzungni birov ozoridin, Kimsaga ozurdaliq izhoridin! Elni oʻzung jonibidin emin et, Oʻzni tarab maskanida sokin et. Qilma ulus irzu iyoligʻa qasd, Aylama el joniyu moligʻa qasd. Bir nafase qaygʻudin ozod boʻl, Yoru musohiblar ila shod boʻl. Bogʻ aro koʻrsang guli navxosta-, Borcha uchun suhbat et orosta. Charla muroot ila ashobni, Inda takalluf bila axbobni. Jonni alar maqdamidin gulshan et. Koʻzni alar chehrasidin ravshan et. Bazl tariqini shior aylagil, Har neki boringni nisor aylagil. Joning agar kom esa ixvoninga, Sarf etu qoʻy minnatini joninga. Jonni bu jam’iyat ila shod qil, Soʻnggi parishonligʻidin yod qil. Bu ish uchun chekti sipehri barin, Har yangi oy hay’atidin tigʻi kin. Kim iki hamdamni qarin anglasa, Vasl evida ayshguzin anglasa. Qat’ etib ul naxli barumandni, Kesgay oʻshul rishtai payvandni. Birini xijron tarafi boshlagʻay, Birini rurqat tarafi toshlagʻay. Charx ishi chun bu emish oqibat, Aylar emish soʻngra bu ish oqibat. Bas gul ila savsani ozod ham, Norvanu sarv ila shamshod ham. Kim bu chaman ichra xiromon erur, Borchasi bir-biriga mehmon erur. Har kishikim, bor esa yore anga, Har kishikim, yor esa bore anga. Kom bila vaslini aylab havas, Topsa bu komigʻa dame dastras. Boʻyniga qonim meni yod etmasa, Ruxum oʻshul yod ila shod etmasa, Boʻldi esa vasl aro kome anga, Istasa filjumla davome anga, Haqqa tilin shukrguzor aylasun, Shukr tariqini shior aylasun. Shoyad oʻshul shukr ila bir necha dam, Urgʻay oʻshul vasl aro bir necha dam. Komini qilsun Haq aning bardavom, Jonigʻa bersun bu davom ichra kom. LVII Chin margʻzorining mushkin gʻizolining shershikorligʻi va majruh aydlarining aning domigʻa giriftorligʻi va sher panjasidin alaming ajal tufrogʻigʻa hamvorligʻi Bor edi Chin mulkida bir nozanin, Ojiz aning naqshida naqqoshi Chin. Orazi gulzori Xoʻtandin misol. Koʻzi bu gulzor aro mushkin gʻizol. Surati Chin chehrai anvar anga, Mushki Xoʻtan zulfi muanbar anga. Gʻamzai bebokigʻa jonlar asir, Balki Xito mulkida xonlar asir. Chingʻa xatar gʻamzasi tarroridia. Dingʻa xalal turrasi zunnoridin. Ahli jahon husnining oluftasi, Shohi zamon zulfining oshuftasi. Bir nafase urmayin onsiz nafas, Mumkin emas kimsaga jonsiz nafas Gulrux etar erdi chu maydonga azm, Qilmoq uchun goʻy ila chavgongʻa azm. Hamrax oʻla olmas uchun xon anga, Qoʻshmish edi necha nigahbon anga, Kim kishi oning tarafi solsa koʻz, Yoxud aning jonibidin desa soʻz. Arz qilib jurmini navvobi xos, Hukm tariqi bila topqay qisos. Kun emas erdiki, necha dardnok, Boʻlmas edi ushbu balodin xalok. Bir kun aning ishvasidin oshiqe Ishqu muhabbat yoʻlida sodiqe. Yillar aning xasratidin qon yutub, Qon ne boʻlur, sogʻari xijron yutub. Xas kibi bir goʻsha aro erdi past. Kim boshigʻa sekritibon yetti mast. Boda chu kuchluk edi, oshiq - zaif. Chust yiqildi boʻla olmay harif. Chektilar ul xayli muakkal ani. Xon qoshigʻa nechani, avval ani. Koʻrdi chu xon necha asiri t’aab. Hukmi siyosat bila qildi gʻazab. Kim: «Borisin yer bila hamvor eting, Doy aro oʻlturtungu devor eting. Yuzlari bolchigʻdin oʻlub toshqori, Xalq koʻrub ibrat ila har son. El dogʻi ul qahrdin olgʻay hisob, Oʻlgʻay alar dogʻi chekib koʻp azob». Ahli jafo amrni chun bildilar, Harneki xukm etti, ravon qildilar. Togʻ aro yoshundi chu zarrin gʻizol, Mushki Xoʻtan sochti nasimi shamol. Xonga magar dasht son erdi bazm. Otlanibon shahr toʻshi qildi azm. May boshida, ishq oʻti xud jonida, Shahrning oshubi dogʻi yonida. Keldi yoʻl ul yergakim ul doy edi, Har son yuz nola bila voy edi. Anglagʻach ul ishni shahi kinavar, Elni qoʻyub, ayladi ul yon guzar, Tokim alardinki, qazo qildi rust, Boʻlgʻusidur ishq tariqida chust. Doy aro bir xaylni koʻrdi asir, Har bin oʻz holigʻa tortib nafir; Borcha nadomat bila afgʻon chekib, Emdiki afgʻon tuganib, jon chekib. Gʻayri hamul oshiqi ozodavash, Kim boʻlubon ishq balosigʻa xush, Za’fu sarigʻ yuz bila xoli yomon, Oʻylaki devor orasida somon. Tengriga har lahza sano aylabon, Shukr tariqini ado aylabon. Kim, bu nafaskim chiqadur jon manga, Yor gʻami aylamish oson manga. Umrigʻa qolganda ikki-uch nafas, Zikr etibon yor hadisiyu bas. Tilida yor erdiyu soʻzida yor, Ogʻzida yor erdiyu, koʻzida yor. Koʻrgach ani xokimi bedodgar, Koʻngliga ul ishq oʻti qildi asar. Mahlakadin oni xalos ayladi, Yor harimi aro xos ayladi. Ishq balosi aro shukr etti ul, Koʻr ne biyik martabagʻa yetti ul. Asra, Navoiy, bu nafas mugʻtanam, Lek degil har nafase shukr ham. Soqiy, oʻlubmen mayi rangin uchun, May demakim, bir sanami Chin uchun; Chini ayogʻlar bila mast et meni, Chin elidek bodaparast et meni. LVIII - Oʻn Toʻqquzunchi Maqolat Xurosonning adimul-misl kishvari bayonidakim, «Irama zotil-imodillati lam yuxlaq misluxo fil-bilod» karimasi oyatidur aning sha’nida. Bataxsis Hirot dorus-saltanasining amnobodi tavsifidakim, «Va man daxalaxu kona ominan» mazmuni hadisi durur, aning ta’rifida Va garchi hadiqae erdi, ammo qurub erdi va lekin shox joʻybori adli ani rashki xuldi barin qildi va agarchi ma’mura erdi, ammo buzulub erdi va lekin shahanshox exsoni me’moridin gʻayrati nigorxonai Chin boʻldi Xoliqi ashyoki, jahon ayladi, Charxni paydovu nihon ayladi. Etti falakniki, qilib mustadir, Har biri bir sham’ ila boʻldi munir. Oltisi gar sham’i duraxshandadur, Lek bin mash’ali raxshandadur. Uch quyi, uch yuqori qildi shitob, Mash’ala toʻrtunch uy aro soldi tob Sham’ qayu sham’ki, fikral luni, Har biri bir mash’alaning uchquni. Mash’ala yoʻqkim, duri tobon degil, Dur demagil, mehri duraxshon degil. Koʻk yeti iqlimida sulton ham ul, Balki alar borcha tanu jon ham ul. Chun solib oʻrtanchi falak uzra nur, Ravshan etib nuktai "Xayrul-umur". Oʻylaki kavkab yeti taqsim erur, Bilki jahon ham yeti iqlim erur. Har birisiga biridin taqviyat, Har biri birdan topibon tarbiyat. Mehr chu ul oltigʻa foyiq durur, Andagʻi iqlim anga loyiq durur. Koʻzga kavokib boʻla olgʻaymu fosh, Andaki fosh aylasa nurin quyosh. Toʻrtunchi charxki ma’vosidur, Ham oʻshul iqlim murabbosidur. Yerda bu iqlim erur dilpazir, Koʻkta quyosh toramidek benazir. Boʻldi chu mavzu’ masohat fani, Dedilar iqlimi chaxorum ani. Ziynat aro ravzai rizvondur ul, Ravzani qoʻy, mulki Xurosondur ul. Sohati toʻrtunchi falakdin vasi’, Rutbasi yettinchi samodin rafi’. Xittasida shahr adaddin fuzun, Har birining ziynati haddin fuzun. Shahrlari lutf ila xuldi barin, Xoʻblar ul xuld ichida xuri iyn. Togʻlari ollinda falak soda dasht, Borchagʻa koʻk qullasidin sarguzasht. Har birining javfida yuz turfa kon, Konin etib turfa javohir makon. Chashmasidin boʻlmadi zohir suyi, Kondin oqib, balki javohir suyi. Dashtlari satx ila oyina rang, Sabza ul oyinagʻa har sori zang. Sabzasidin gulshani minogʻa rashk, Tufrogʻidin anbari sorogʻa rashk. Etti falak naqdigʻa ganjina ul, Etti aqolim tanu siyna - ul. Anga jahon koʻksi kelibdur sifot, Anda koʻngul xittai poki Hirot. Kimki koʻngul vasfida burxon dedi, Oni badan mulkiga sulton dedi. Muni ham ulkim oʻzin ogoh der, Borcha jahon kishvarigʻa shoh der. Ne ajab oʻlsa koʻngul oʻrnigʻa shoh, Chunki erur shoh yen qalbgoh. Boʻldi koʻngul oʻrnida boʻlmoq ishi, Kim koʻngul andin uza olmas kishi. Xoʻb esa ne ayb koʻngullarga ul, Bir-biridin keldi koʻngullarga yoʻl. Ziynati andoqki, badan paykari, Vus’ati andoqki, koʻngul kishvari. Aytma kishvar, deki bogʻi Eram, Dema Eram, aytki Baytul-haram. Davrasi ul nav’ki payki xayol, Yuz yil aning davrini kezmak mahol. Charxi nigun satxini xanjor etib, Muxrai xurshed ila hamvor etib. Tufrogʻini mushksirisht aylabon, Hay’atini rashki bixisht aylabon. Qoʻrgʻonining paykari andoq xasin, Kim uyotib qal’ai charxi barin. Davrida har burjigʻa andoq uruj, Kim qolibon ostida «Zotil-buruj». Arki biyikrak toʻquz aflokdin, Oʻylaki gardun kurai xokdin. Kungurida mehr kibi toblar, Borcha malak xayligʻa mehroblar. Lavxasi ziynai bila koshinavaru, Koshi anga yuz falaki lojuvard. Pili falak kirgucha darvozasi, Toqi samo toqining andozasi. Yer tubiga xandaqi andoq kirib, Kim ani yer muxrasidin oyirib. Qal’asida xisn falakdek ulu, Shahrida anjum sipahidek gʻulu. Toʻrt taraf jadvali bozor anga. Kirgan ulus borcha xaridor anga. Harne xaridor gumon aylabon, Sotgʻuchi yuz oncha ayon aylabon. Qiymati ajnos bila har doʻkon. Xoli etib xavsalai bahru kon. Raxtki bazzoz terib rang-rang, Atlasi aflok kibi tang-tang. Huqqai gavhar bila har javhari, Charx ila zohir qilibon axtare. Kirsa chiqar yoʻl topa olmay koʻngul, Sayrida savdoyi boʻlub aqli kul. Masjidi Jomi’ yana bir olame, Toqi yana bir falaki a’zame. Shahr jahon, anda bu ham bir jahon, Ikki jahon bir-biri ichra nihon. Charx uza zina aning minbari, Poyasi ul yergachakim Mushtari. Oy kecha qandili jahontob anga, Qavsi quzax hay’ati mehrob anga. Shahri aro boʻyla bino behisob, Qal’asining toshida xud ne hisob. Har necha koʻz tushgucha devorbast, Barchada ma’murae elga nishast. Topgʻali ta’yini mahallot bahr, Ahli mahallot oyirib shahr-shahr. Shahrlar otini mahallot etib, Boʻldi chu yuz shahr Hiri ot etib. Alloh-Alloh, ne Hiri, bu Hiri. Bir-biridin turfa aning har biri. Ikki savobit falakidin nishon, Ikki xiyoboni iki Kaxkashon. Oncha xavoniq bori ma’mur anga, Kim topa olmay kishi maqdur anga. Har ulashur noni aning qursi mehr, Olgʻon ani soyili qadxam sipehr. Gʻulgʻulai zikr falakdin oʻtub, Qaysi falak, xayli malakdin oʻtub. Madrasalar har birisi arjumand, Poyada koʻk madrasasidek baland. Tarxda sun’ ilgi muhandislari, Ruhi qudus fayzi mudarrislari. Foidagʻa ahli chu ochib varaq, Garchi Utorid esa aytib sabaq. Toqlari rif atigʻa yoʻq hadi, Oʻylaki koʻk gunbadidek gunbadi. Gunbadi koshisida kun aksi fosh, Oʻylaki koʻk gunbadi ichra quyosh. Har son guldastasi andoq baland, Kim etibon fikrida guldastaband. Xayli malak qubbasining zoyiri, Oʻylaki sarv uzra chaman toyiri. Qubba boʻlub Arshi muqaddas anga, Bir qafasa charxi muqamas anga. Hay’ati mahruti ila mustatil, Arsh sutuni boʻluridin dalil. Mili bila maxchasi tortib alam, Zohir etib nuktai Lavxu Qalam. Mu’zini har tun quyi sham’in tutub, Sham’i kavokibni falak yorutub. Charx mururi bila ta’jilidin, Mintaqa xatti sizilib milidin. Har sori bir masjidi oliy asos, Zinatini aql eta olmay qiyos. Rif at anga charxi muallo kibi. Charx dema, Masjidi Aqso kibi. Foxta qandilida xilvatnishin, Arshda ul nav’ki Ruxul-amin. Jam’ ichida taqviyu toat eli, Balki malak xayli jamoat eli. Besh navbat gʻulgʻulakim, yoʻq hadi, Gʻulgʻula yoʻq, dabdabai Ahmadi. Bogʻlari har bin jannat misol, Ravzagʻa har goʻshasidin goʻshmol. Gʻayri mukarrar bori sarmanzili, Ayshu tarab manzili har manzili: Borcha chamanlar gulu gulzorliq, Har chamani yoʻli girihkorliq. Har girihida gulu gulshan dogʻi, Yoʻqki musaddaski, musamman dogʻi. Gullarj nav’ini ne dey oncha gul, Oncha xe gulkim, sanay olgʻoncha gul. Naxlini dehqonki barumand etib, Shoxiga yuz mevani payvand etib. Bir shajaru yuz gul ila shevasi, Turfaki yuz nav boʻlub mevasi. Saxnida yuz gul chiqorib bir yigʻoch, Har gulining atri bbrib bir yigʻoch. Qushlari yuz nav’ xush ilxon bori, Sabzau gul uzra xiromon bori. Suv tarabangez chekib gʻulgʻula, Oʻylaki ishrat nafasi bulbula. Ayshgʻa targʻib kelib ul nido, Bogʻ dimogʻin taratib ul sado. Qasrlari borcha rafiu matin, Kilk ushotib naqshida naqqoshi Chin. Ziynat aro oʻylaki chini parand, Naqshida naqqoshi qazo naqshband. Toqigʻa koʻk poyasidin nardbon, Kunguri davrida Zuxal posbon. Haddi janubisida bir turfa rud, Rud nekim, lujjai charxi kabud. Charx demaykim, yuzida har hubob, Gunbadi firuzadin olmay hisob. Haddi shimoliysi sori ikki naxr, Ul ikidin xurramu serob shahr. Ikkisida ta’mi zuloli hayot, Ravzadagʻi toʻrtga andin uyot. Xizr suyidek anga ravshan zulol, Nutqi Masix onda nasimi shamol. Xittasigʻaoʻyla muazzam savod, Kim anga har goʻsha bir a’zam savod. Misru Samarqand ne monand anga, Zimnida yuz Misru Samarqand anga, Kim ani Haq asrasun ofotdin, Emin etib borcha baliyotdin. Mundoq emas erdiyu ermas shake, Muncha nekim ermas edi daxyaki. Muncha sharaf topti shah insofidin, Ulki xirad lol erur avsofidin. Xusravi gʻozi shahi ravshan ravon, Adligʻa shogird Anushirvon. Ayladi shogirdligin chun havas, Yuz ishidin bildi bir ishniyu bas. Adl tariqigʻa qoʻyub gomni, Adl ila oʻrganmadi islomni. Yoʻq buki yuz qoidai dilpazir, Saltanat amrida bari noguzir. Qoldiyu ul adl ila topti hayot, Qoʻydi qiyomatgʻa degin yaxshi ot. Buki erur adlgʻa andin baland, Dindogʻi yuz qoidai dilpisand. Qolsatong ermas bani Odam aro, - Oti yuz oncha bori olam aro. To bani Odam ila olam erur, Olam ichinda bani Odam erur, Adl ila olam yuzin obod qil. Xulq ila olam elini shod qil. Hukmung aro olamu odam dogʻi, Yoʻqki bu ikki yana olam dogʻi. LIX Bahromning may mastligʻidin baxti koʻzi uyqu mayli qilib, mamlakati binosi ul seldin yiqilgʻoni va mazlumlar faryodidin uygʻonib tadorukin qilgʻoni Qoʻydi jahon mulkini chun Yazdi Jird, Ayladi Bahrom tana’umni vird. Bodai gʻaflat ani mast ayladi, Mast nekim, bodaparast ayladi. Shah chu boʻlur boda ichib masti xob, Mastlar-oʻq mulkin etarlar xarob, Xasta koʻngul ovlomogʻ etmay havas, Sheva anga dashtda ov erdi bas. Boda ichib, qilgʻuchilar shoʻru shar, Ayladilar mulkini zeru zabar. Ov aro bir kun oziqib begumon. Boʻldi birov chotmasigʻa mehmon. Chotma dema, hajr qaro shomi de, Zulmu taab qushlarining domi de, Oshiqlar koʻngli uyidek yiqugʻ. Tirlari har tarafidin chiqugʻ. Zulm oʻqi teshganlari ma’lum anga, Bosh sigʻurub bir necha mazlum anga. Borcha yalang - hodisa torojidin, Borcha nigun zulm iligi kojidin. Bir quruq etmak bila suv kelturub, Yov eyasi boshladi xizmat turub. Shoh chu ahvolini qildi savol, Dedi: «Budurkim koʻrasen borcha xol». Shah dedi: «Bu foqau ajzu niyoz Nedin erur, rost degil borcha roz?» Dedi: «Burun yaxshi edi xolimiz, Zulm xarob ayladi ahvolimiz. Shoh ulus xolidin ogoh emas, Juz mayu mutrib anga dilxoh emas. Xayli ochibon tama’ ogʻzini keng, Ayladilar mulkni yer bila teng». Shah koʻziga oʻtruda koshonae, Uchradiyu har evi vayronae. Dedi: «Bu vayron ne edi burna chogʻ?» Dedi: «Saroy erdiyu davrinda bogʻ: Eski daraxtu guli navxez anga, Ikki tegirmon suyi korez anga. Daxlu ziroat bila ul turfa naxr, Mazraani kent qilib, balki shahr. Qolmadi korez ishi qilmoqqa zoʻr, Charx anga koʻz tegurub, boʻldi koʻr. Chun qurudi suv, qurudi bogʻ ham, Qolmadi gul, gul neki, yafrogʻ ham. Yev suvamogʻning kuchi ham qolmadi, Balki bu ish qilgʻuchi ham qolmadi. Bogʻu saro borcha boʻlub yerga tuz, Zulmu tama’ boʻldi, vale birga yuz. Hodisa toroji yetib molgʻa, Qolduq oʻkush ajz ila bu xolgʻa». Shah bilib ul pardada bu toru pud, Jonigʻa oʻt tushdiyu boshigʻa dud. Gʻam qilichi bagʻrin etib chok-chok, Yoqin edi gʻussadin oʻlgʻay xalok. Gʻaflati usruklugidin uygʻonib, Joni xumor oʻti bila oʻrtonib. Sovudi koʻngliga bori ayshu laxv, Bildi erur harne qilur borcha saxv. Zulm eliga fikri zavol ayladi, Koʻnglida koʻp adl xayol ayladi. Haq bila chun qildi bu niyat durust, Kim tilabon mujda birov yetti chust. Dediki, korezni aylab shikof, Chiqdi suv hayvon suvidek poku sof. Yev egasi tengrigʻa aylab niyoz. Dedi: «Hamonoki shahi ayshsoz, Zulm qoʻyub, adl durur niyati, Kim bu asar ayladi xosiyati». Shahgʻa bu soʻzdin dogʻi tanbix oʻlub, Qildi gʻani ul kishi uzrin qoʻlub. Otlanibon mulkida dod ayladi, Borcha gʻamin xalqni shod ayladi. Adl aning koʻngliga qilgʻach guzar, Kishvariga qildi hamul dam asar. Xusravi Gʻoziki, emastur dame, Kim yemagay, mulku raiyat gʻami. Mulki ne tong, gar erur obod aning, Xalqi ne hayrat, gar erur shod aning. To abad oʻlsun bori komi ravo, Xasta Navoiygʻa ham andin navo. Soqiy, olib kel qadahi dilpisand, Tut manga, deb shoh duosin baland. Jonki chekar zulm, dame shod etay, Tan uyin ul suv bila obod etay. LX - Yigirmanchi Maqolat Ul maqsud adosidakim, agarchi bu latoyif majmuasi safinae durur, zaroyif tuxqfidin mashxun va bu zaroyif safinasi junge durur favoidi laolisi anda gunogun. Va lekin chun tab’ daryosidin avval sohilgʻa kelgan nafois durur va zixn shabistonidin avval jttvai zuxur qilgʻon aroyis, bu jihatdin Sulton Badiuzzamon bahodir doma hayotuxu ayoqigʻakim, saltanat bogʻchasining avvalgʻi vardi va xilofat chamanining burun qad chekkan sarvi nozparvardi durur, nisor qilildi va aqd izdivojigʻa tortildikim, bu nasoyix koʻnglida qolgʻay va bu javohirni qulogʻigʻa olgʻay Olam aro harne xuvaydo durur, Siri aning zimnida paydo durur. Qayda zuhur aylasa mohiyati, Muzmar erur zotida xosiyati. Keldi quyosh xosiyati nuru tob, Boʻldi bulut nutfasi durri xushob. Kongʻa erur gavhari yakto xalaf, Bahrgʻa ham anbari sorb xalaf. Bu xalaf insongʻa ham inson erur, Shahgʻa shahu, xongʻa dogʻi xon erur. Kon kibi koʻrgan shahi ozodani, Koʻrdik aning gavhari shahzodani. Garchi bu kon ichra duri shohvor, Xayli erurkim, borisin kirdigor Poya aro sohibi toj aylasun, Mehrvashu charxduvoj aylasun. Ulki vale gavhari yakto durur, Borchasidin poyada a’lo durur. Bilki erur moyai amnu amon, Xusravi Jamqadr Badiuzzamon. Zoti nazohatda maloik sifot, Pok sifoti bila yoʻq hech zot. Zoti bashar, lek sifoti malak, Balki sifoti bila zoti malak. Maxzi latofatdin oʻlub xilqati, Xalqi jahon ahligʻa Haq rahmati. Ey kelibon nutq ila vasfing mahol, Notiqa vasfingda boʻlub gungu lol. Ulcha sening xilmu viqoring durur, Men kibi el midxati oring durur. Mehrki el vasfidin oʻtmish ishi, Nurin aning ne oʻka olgʻay kishi. Obi hayot elga demak jon berur, Bu soʻz anga bori ne ta’rif erur. Oyni yorugʻ, charxni demak baland Tab’i baland elga emas dilpisand. Madx ila chun mumkin emas midxating, Oʻzga jihatdin qilayin xizmating. Voqif erursenki, shahi komgor, Kim anga koʻp mahfi erur oshkor. Dahr nekim tongla xuvaydo qilur. Royi bu kun fikr ila paydo qilur. Tongla yoʻq, indin boʻlur ish daftarin, Bir-bir oʻqubtur uzogʻu kun barin. Gʻayb xayolotida yuz ming suvar, Xotira koʻzgusidadur jilvagar. Muncha kamolot ila xukm aylamish, Kim neki koʻnglungga kelur yaxshi ish Kelgilu ollimda sarosar degil, Boʻlmasa masmu’, mukarrar degil. Shahgʻa soʻzumdin bor esa e’tibor, Gar sanga ham pand desam yeri bor. Bil munikim, umr vafosiz durur, Davlat ila joh baqosiz durur Tushdek erur dahrda nokomu kom, Koʻz yumub ochquncha oʻtubdur tamom. Dahr binosini xarob anglagʻil, Ne koʻrunur anda sarob anglagʻil. Jumla jahon foniyi mutlaq durur, Boqiyi mutlaq tilasang Haq durur. Jism uyining tarxini solgʻuchi ul, Ruh anga berguchiyu olgʻuchi ul. Olam aro toki tirikdur kishi, Haq bila boʻlmoq erur ansab ishi. Boʻlmasa Haq yodidin ogohliq, Bilki gadolikcha emas shohliq. Boʻlsa gado Tengridin ogahligʻi, Bordur anga ikki jahon shahligʻi. Harneki bu safhada Tahrir erur, Roqim anga xomai taqdir erur. Ollinga kelsa tilamas ish base, Haqdin erur, aylama nolish base. Etsa zafar bilma ilik kuchidin, Bil zafaru fathni berguchidin. Shahligʻinga aylamagil e’tibor, Haq gʻazabu lutfigʻa qil e’tibor. Koʻrki ne bir lahzada boʻldi qatil. Tayri abobil ila "Ashobi fil". Qildi adam manzili koshonasi, Har birisin birgina qush donasi. Yo ne sifat tortti Zaxxok ranj: Tengri nasib etti Faridungʻa ganj. Qahridin ar sheri jayon koʻrdi bim, Uzdi boshin uy suti ichgan yatim. Xaylingakim, sendin emas jismu ruh, Aql ila imon eshigidin futux. Haqdin erur bu niami bul’ajab, Rizqlarigʻa seni qildi sabab. Etti sababliqqa seni baxtiyor, Qismat etarga sanga ne ixtiyor? Mundoq ila bu necha nodon sanga, Boʻlmasalar bandai farmon sanga. Oʻylaki qonuni rayosat durur, Borchasiga bimi siyosat durur. Sangaki Haq lutf etibon toju taxt, Qildi karomat oʻkush iqbolu baxt. Hukmunga olamni zabun ayladi, El qadin amringgʻa nigun ayladi. Muncha karam shukrini gar bilmasang, Harneki amr etti ado qilmasang, Zohir etib gʻaflatu magʻruriuq, Aylamasang amrigʻa ma’murluq. Qahr yen bormu, yo yoʻq degil. Men ani deguncha, oʻzung-oʻq degil. Etsa gʻazab tund yeli netgasen, Mulk aning mulki, qayon ketgasen? Aylar esang fisq ila isyon anga. Ayla agar bor esa pinxon anga. Xalqdin ul ishda xijolat durur. Xoliq agar koʻrsa ne xolat durur? Ishdaki eldin sanga bor infiol, Tengriga zohir esa, boʻlgʻay ne xol? Istar esang maqsadi asligʻa yuz, Jodai shar’i Muhammadni tuz. Shahki, najot uyiga istar panoh, Ushbu yoʻl ul uyga erur shohroh. Egri kelur xatti chiqargʻoch qalam, Satr yoʻli jodasidin qadam. Shar’ tariqini shior aylagil, Adl ila mulkunga mador aylagil. Shohki ish adl ila bunyod etar, Adl buzuq mulkni obod etar. Kofiri odil ani obod etib, Moʻmini zolim ani barbod etib. Shahki, erur adl ila davron anga, Boʻldi sirot oʻtmagi oson anga. Kim yurmak ip uza kom ayladi, Adli chu tuz boʻldi xirom ayladi. Koming uchun tuz boʻlu adl ayla ish, Oʻqda agar adl yoʻq, etmas ravish. Adlki uch harf ila maqrun erur, Har biriga oʻzgacha mazmun erur: «Ayn»i aning rriehre erur tobnok, Zulm qaro shomini qilmoqqa pok. «Dol»i dagʻi davlatu din tojidur, Din bila davlat eli muhtojidur. Hurgʻa gisu quyigʻi «lom»i bil, Izzu sharaf qushlarinirtg domi bil. Tojni kiy, mehr ila koʻzni yorut, Soʻnggʻi matin xablni ilgingga tut. Har necha mazlum soʻzi topsa tul, Tuli hayot istasang, oʻlma malul. Zulm oʻtidin qilsa figʻon dodxoh, Soyai adling aro bergil panoh. Qoʻymagʻil ul soyada qaygʻu anga, Sham’ tubin qilma qarongʻu anga. Emdiki, mazlum soʻzi chiqti tuz, Zolim agar nafsing erur, koʻrma yuz, Nafskim, ul ayshi mudom istagay, Sanga gunax, oʻziga kom istagay. Gani uza istarki, yilon topsa bahr, Andin emas bahra, vale gʻayri zaxr. Chekma aning komini istab azob, Tavba bila qilgʻil anga extisob. Necha ulugʻ ersa gunax xirmani, Elga berur ohi nadomat ani. Jurm oʻtikim, shu’lasi payvast erur, Uzr sirishki suyidin past erur. Lutfu karam garchi erur dilpazir, Qahru siyosat ham erur noguzir. Har kishi olam elida xoʻb emas, Har kishining har ishi margʻub emas. Yaxshi-yomonga chu teng oʻldi karam, Boʻldi yomongʻa koʻpu yaxshigʻa kam. Lutf nasimin tarabangez qil, Tigʻi siyosatni dogʻi tez qil. Necha marazgʻa gar erur sud qand, Nechaga ham zaxr erur sudmand. Maddakim, bermasa marham kushod, Nishtar-oʻq aylar anga daf i fasod. Bormoq uchi birla chu chiqmas tikan, Igna bila qutulur andin badan. Boʻlsa kerak fikr ila shohi zamon, Yaxshigʻa yaxshiyu yomongʻa yomon. Ikkisidin bir kibi olsa hisob, Mamlakati ichra tushar inqilob. Kimsani bot aylamagil arjumand, Ham yana oz ish ila qilma najand. Mil uza chiqmoq angakim voyadur, Chiqmaqu tushmaklik uchun poyadur. Poyadin ortuq kishi ursa qadam, Bimi yiqilmoqduru ranju alam. Tifl xijo bilmay oʻqur chun savod, Qil oʻqurin zeru-zabar e’tiqod. Kimniki, inson desang, inson emas, Shaklda bir, fe’lda yakson emas. Naxlsifat sham’ ila muz shushasi, Munung oʻt, oning suv erur xoʻshasi. Kimniki, aylay der esang mahraming, Koʻp sinamay aylamagil hamdaming, Gʻaflat aro xush koʻrubon xush dema, Voqif oʻlub soʻngra pushaymon yema. Tushta ne xureki parison erur, Uygʻogʻ etar fahmki, shayton erur. Oz ish uchun tund itob aylama, Qatlu siyosatda shitob aylama. Bok yoʻq, ar kechrak oʻlur qatl ishi, Oʻlsa, soʻzung birla tirilmas kishi Suvda hubob oʻlsa damingdin xarob, Mumkin erurmu yasamogʻliq hubob? Yaxshi emas afV siyosat chogʻi, Lek kerak ishda farosat dogʻi. Garchi guvoh ayladi sobit gunoh, Ozmu oʻtar shar’da yolgʻon guvoh? Har kishiningkim, soʻzi yolgʻon esa, Aylama bovar, nechakim chin desa, Qasd ila yolgʻon demadi rostgoʻy, Chin demadi sa’y ila kazzobxoʻy. Tun bila to subh muvofiq durur, Avvali kozib, soʻnggʻi sodiq durur. Tutma tuzub kinu adovat fani, Oʻzga kishi jurmi bila oʻzgani. Roi esang tut bu nafas yaxshi pos, Har qoʻyni oʻz ayogʻi birla os. Royinga har amriki, keldi savob Mashvarasiz etma qilurgʻa shitob. Zavq esa tab’inggʻa salohi bila, El soʻzi zimnida fasodin tila. Aylama oʻz rayingga koʻp e’tiqod, Mu’tamad el rayidin ista kushod. Shahki, ra’yini koʻp etti pisand, Ra’y koʻrar el tiliga soldi band. Garchi tavakkulsiz erur azm sust, Mashvarasiz qilma tavakkul durust. Boʻlma malul oʻlsa kengashda talosh, Asru uzun dogʻi kerakmas kengosh. Aylar ishingga chu boʻlur dastras, Vaqtidin oʻtkarma oni bir nafas. Gulga sahar vaqti berur jilva bogʻ, Kechga yetushsa terar oʻgʻlon-ushogʻ. Oʻz ishinga har necha koʻp boʻlsa mayl, Tengri ishiga ani qilgʻil tufayl. Nosixi sodiqki, erur begʻaraz, Bil anga olamda topilmas evaz, Qilsa gʻalat rifq ila qilgʻil davo, Tengrigadurkim, gʻalat yermas ravo. Ish kuni qoʻygʻonda aduv sori yuz, Toʻra bila burna yasolingni tuz. Hamla ketur razmda taqsirsiz, Bilki kishi oʻlmadi taqdirsiz. Shomi ajal uyida yotmas kishi, Umr kuni goʻrga botmas kishi. Ikki qadam yongʻucha yetgach alam, Sa’y qilu ilgari qoʻy bir qadam. Nechaki Haq lutfidin oʻldi zafar, Say’ni ham bil sababi mu’tabar. Oʻyla maosh aylaki, cheksang sipoh, Xalq duosi sanga boʻlgʻay panoh. Jahd yetkim, urmasun oʻlgʻoch nabard, Oh yeli koʻzungga nogoh gard. Qilmadi ming dushmani kinxoh oʻqi Ul yarakim, ayladi bir oh oʻqi. Gʻolib esang razmda begonagʻa. Qatlgʻa sa’y etma bu shukronagʻa. Harneki bu nomada mastur erur Borchagʻa shoh ishlari dastur erur. Ishda agar shahgʻa shabih oʻlgʻasen, «Al-valadu sirru abih» oʻlgʻasen. Koʻrmagasen yoʻl aro ranju nadam. Har qadame oʻrniga qoʻysang qadam. Zoda muridu otani pir bil, Har ishida hukmigʻa ta’sir bil. Boʻlma bu pir ollida taqsirliq, Istar esang davlat ila pirliq. LXI Xoja Muhammad Porsodin haj ahli duo istid’o qilmoq va oʻgʻli Xoja Abu Nasr aning istid’osi bila duo qilmoq Haq yoʻlida xojai qudsiy janob, Roqimi «Qudsiya»u «Fasl ul-xitob». Na’li izi gunbadi davvorso, Ulki laqab keldi anga Porso. Garchi oʻzi nodirai asr edi, Oʻgʻli aning Xoja Abu Nasr edi. Faqrda ul bir shahi ozodaxoʻ, Ul shahi ozodau shahzoda - bu. Xojagʻa chun Makka sori boʻldi azm, Xoja Abu Nasr dogʻi boʻldi jazm. Aylab ato soliki atvorliq, Oʻgʻli qilib mahrami asrorliq. Ulki qoʻyub bodiyada-har qadam, Bu ham yetib poʻya qadam bar qadam. Chun necha kun bodiya qat’ yettilar, Manzili maqsadlarigʻa yettilar. Xalq haj arkonini aylab tamom, Topibon ul tavf ila oliy maqom. Yaxshi-yomon murshidu solik dogʻi, Yoʻq kishi oʻrnigʻa maloik dogʻi. Istadilar foniyu boqiy janob, Har tilagi Haq qoshida mustajob. Xalq niyozini ado qilgʻoli, Borcha xaloyiqni duo qilgʻoli, Muncha ulus ichraki koʻz tiktilar, Xoja sori borcha raqam chektilar. Chunki bu ish Xojagʻa topti vuqu’, Xoja Abu Nasrgʻa qildi ruju’. Ayttikim, ul manga foyiq durur, Boʻyla baland ish anga loyiq durur. Kimsaki yoʻq rahbari bu yoʻl aro, Mumkin erur ozmogʻi har qoʻl aro. Yoʻq edi bu yoʻlda manga rahnamoy, Tengri meni qildi anga rahnamoy. Boʻldi mening ishim anga parvarish, Parvarishimdin anga ish qilmoq ish. Yoʻl itari meni haroson qilib, Yoʻlni harosim oson qilib. Menda xavotirdin oʻlub yuz futur, Anda suluk ichra shuhudu huzur. Oʻzum uchun, oning uchun menda gʻam, Ul gum yetib Haqda oʻzin, meni ham. Boʻyla debon qildi ishorat anga, Uzrgʻa ne haddi iborat anga. Ochti ilik ashk toʻkub sham’vor, Yo ichi kuyganda nechukkim chanor. Rahmatu afv istamak oyin yetib, Xoja turub yigʻlabon omin yetib, Soʻnggʻi duo bu edikim, yo Iloh, Dermen uyotdin sanga aylab panoh. Bilmas esam men tilak oyinini Aylama zoyi aning ominini. Sa’y yetibon oʻyla atodek kishi, Etti bu gʻayratgʻa oʻgʻulning ishi. Yo Rab, ul ominu duo hurmati, Yo ul oʻgʻul birla ato hurmati, Kim bu ato birla oʻgʻulni mudom, Davlatu din taxtida tut mustadom. Oʻzga oʻgʻullarni ham yet muhtaram. Anga oʻgʻul, munga inilarni ham. Jumlai olamgʻa alar ixtiyor, Olam yeli ichra shahu shahriyor. Shoh duosida tugondi kalom, Emdi Navoiygʻa erur boda kom. Soqiy, olib kel qadahi bodae Shah tutsun, yo ani shahzodae. To boʻlayin mast sabohu maso, Necha riyo birla boʻlay porso. LXII Bu faqr kulbasini ajzu inkisor tufroqlarin chehra churuk somoni uza peshoni araqin oqizmoq bila kahgil yetib, yuz ohu soʻz bila suvamoqning itmomi va bu fano xirqasini za’fu iftiqor yamoqlarin kirpik sinuq ignasiga ashk uzuk torin toqib, yuz darzdoʻzliq bila yamamoqning ixtitomi va ul me’morliq xijolatidin uzr hujrasigʻa yuz urmoq va bu xayyotliq uzridin xijolat yoqasigʻa bosh yashur-moq va Haq ma’murai yehsonidin maskani afv tilamak va xazonai lutfidin xil’ati baxshish istamak Chun meni shaydovashi oshufta hol, Boʻyla tamannogʻa singurdum xayol, Kim necha kun ranji nihoni chekay, Obi hayot istayu jone chekay. Noma uchun xoma tarosh ayladim, Xoma uchun noma xarosh ayladim. Safha uza kilkim oʻlub naqshband, Nay unidek chekti saririn baland. Oʻylaki nay nagʻmada chekkay safir, Andin oshurdi nayi kilkim sarir. Nay unin andoqki, qilib istimoʻ, Zumrai soʻfi aro tushgay samoʻ. Bu nay uni savmaai xok aro, Balki toʻquz gunbadi aflok aro, Soldi bashar xaylida gʻavgʻo base, Xayli malak ichra alolo base. Ham bashar yeshitgach oʻlub dardnok, Dard ila aylab yoqasin chok-chok. Ham uchubon xayli malakdin hayot, Zaxm yegan qush kibi solib qanot. Savtidin ar noxush, agar xoʻb edi, Mulku malak ahligʻa oshub edi Emdiki bu gulruxi zebo uzor, Topti xatu xol ila naqshu nigor. Qildi chu mashshotai charx yehtimom, Boʻldi iki haftaliq oydek tamom. Partavidin chun yorudi mashriqayn, Tushti yana yer-koʻk aro shoʻru shayn. Charx dabirigʻa usholib qalam, Mehbaraning keyniga solib qalam. Xozini gardun yetibon qoshima, Mehr bila yevrulubon boshima. Sochigʻ uchun kelturubon jon bila, Anjumi naqdini toʻquz xon bila. Xayli malak uzra diram sochibon, Durru guhar naqdini ham sochibon. Hurmatima gard kibi yer qoʻpub, Boshima aylanib ayogʻim oʻpub. Ollima yuz ganj qator aylabon, Bonn ayogʻimgʻa nisor aylabon, Boshim uza la’l sochib konidin, Dur toʻkubon olima ummonidin. Men mutafakkir bu taxayyur aro, Bal mutaxayyir bu tafakkur aro, Kim bu varaqlamiki, xomam mening Qildi qaro oʻylaki nomam mening, Bu qadar e’zozga qilmas gari, Balki emas, xoʻrdida mingdin bin. Ham yomon ermas, vale muncha emas, Yaxshi durur, vasf deguncha emas. Ma’ni agar xoʻb esa, tarkibi yoʻq, Surati dilkash esa, tartibi yoʻq. Ayturigʻa chunki qoʻyuldi koʻngul, Aytmay oʻn bayt tutuldi koʻngul, Kim bor edi boshima koʻp mehnatim, Yoʻq edi bosh qoshigʻali fursatim. Ul chogʻdinkim, varaqi osmon, Dudagʻa zirnix qilur shustmon. Subh yetar har sori yogʻdu bila, Tun qorasin pok supurgu bila. Tun yoshurur shuqqai anbarvashin, Subh chiqorur alami zarkashin, Rost oʻshul choqqachakim, bu alam Oʻzin etar sanjaqi mulki adam. Qilmoq uchun tira shafaq harfini Shorn qoʻshar dudagʻa shingarfini. Charx qilur zohir etib kavkabin, Durgʻa mukallal qora chodarshabin. Menda bu mobayn erur zorliq, Xalq jafosigʻa giriftorliq. Bir dam ulus mehnatidin kom yoʻq, Bir nafas el javridin orom yoʻq. Kelguchi bu xasta gʻamobodigʻa, Ketmagi xud kelmay aning yodigʻa, Bir surok albatta koʻrub ketmayin. Toki burun ikki suruk yetmayin, Oʻt solibon xotiri vayronima, Tongdin aqshomgʻa yetib jonima. Ish buyurub oʻylaki oson emas, Butmagi aql ollida imkon emas. Uzr demak borchagʻa qattigʻ kelib, Necha chuchuk soʻz desa, achchigʻ kelib. Bazl agar bor esa aflokcha, Har falaki ollida xoshokcha. Har kishi koʻzinki tama’ ochti keng. Qatrau daryo erur ollida teng. Olibu izhori shikoyat qilib, Koʻpni oz oʻrnida hikoyat qilib. Har biriga oʻzgacha soʻz muddao, Oʻzgacha soʻz demaki, yuz muddao. Bor esa Rustamcha birov quvvati. Hotami Toyicha aning himmati. Ilgida Qoruncha boʻlub ganju mol, Topmoq erur xalq rizosin mahol. Menki bularning baridin fardmen, Zaf uyida hamnafasi dardmen. Muncha gʻamu mehnat ila bovujud, Muncha taraddud bila guftu shunud. Za’fi tabiiy xud oʻlub bir sori, Borchalari bir sori, bu bir sori: Kunduz olib oncha yubusat dimogʻ, Kim kecha uyqu bila topmay farogʻ. Kunduzikim, boʻldi yana xol bu, Kechaki boʻldi yana ahvol bu. Kimgaki fursat bu sifat boʻlsa tor Nazmi avvsh andin qachon imkoni bor. Men chu dedim uzr, erurmen maof, Boʻlmasa bu nazm duri asru sof. Rishtai avqot chu koʻtoh edi, Kelmadi ul nav’ki dilxoh edi. Chun bu sifatdur bari oyin anga, Qaydin erur martaba chandin anga, Kim el aro boʻyla tushub xoyu xuy, Har son solgʻay bir uzun guftu goʻy. Boʻlsa edi oncha manga dastras, Kim kecha-kunduzda bir-ikki nafas, Raf oʻlubon mehnatu farsudaliq, Etsa edi kom ila osudaliq, Goʻshai xilvat aro aylab nishast. Tab’ni qilsam edi fikratparast, Nazm duri istariga xos oʻlub, Bahri taxayyul aro gʻavvos oʻlub.. Qilsam edi ulcha xiromim durur, Olsam edi onchaki komim durur. Bilgay edi kimgaki ma’ni boʻlur, Kim ravishi nazm degan ne boʻlur. Ul biridin chunki tixi qoldi jayb, Kirmasa jayb ichra bu bir ham ne ayb. Men bu navo birla tarannumsaroy, Kim dedi nogah xiradi pokroy: K-ey qalaming ajz midodi aro, Bosh qoʻyub insof savodi aro. Haqdin oʻlub za’finga quvvat qarin, Surati insofingga yuz ofarin. Buki bayon aylading ermas yiroq, Kim ne olursen mundin yaxshiroq. Desang edi ham tilagandek baland, Boʻlsang edi istagudek dilpisand. Munchamu boʻlgʻay edi bozor anga, Jumlai ofoq xaridor anga. Boʻylaki savdosi jahon ichradur, Shoʻru shari kavnu makon ichradur. Andin erurkim, bu jahon zevari, Gavhar aro bahr ila kon zevari. Qildi sharaf kasbini shoh otidin, Mehru karam zilli Iloh otidin. Ulki sharaf bahri aning zotidur, Gavhar oʻshul bahr aro otidur. Ey soʻqulub sikkai adl otinga, Xutbai davlat oʻqulub zotinga. Halqa etib koʻkni uyoting sening, Xotami xurshed uza oting sening. Men kimu madxingni bayon aylamak, Zarragʻa charx uzra makon aylamak. Qatra kerak anglasa oʻz poyasin, Bahr ila teng tutmasa sarmoyasin. Lek ne ish kimgaki, taqdir erur, Anga shuruida ne tadbir erur. Oʻt aro parvonagʻa devonavor. Kirmagiga qayda erur ixtiyor. Telbaning atfol toshi yorasi - Yemagidin bormu durur chorasi? She’rki ham tushti mening shonima, Ul oʻtu bu toshdurur jonima. Ne de olurmen tuzubon barkini, Mumkin emas xud tutorim tarkini. Garchi xayolimgʻa kelur goh-goh, Kim necha bu dagʻdagʻai umrkoh. She’rdur ulkim demagi sud emas, Koʻp desa, xud gʻayri ziyonbud emas. Ulki gʻazal chehrasiga bersa zeb, Anglab ani tab’kashu dilfireb. Chin demagi harzavu xazyon bori, Turfa bukim, yaxshisi yolgʻon bori. Kimgaki umrida bu voqe’ durur, Umr anga ming yil esa zoe’ durur. Avlo erur .ulki, urub gomi faqr, Koʻyi fano ichra chekib jomi faqr. Dunyo ishi maylini oz aylasam, Uqbo uzun yoʻlini soz aylasam, Sharbat esa, ul yoʻl aro ragʻbatim, Boʻlsa yurak qoni mening sharbatim. Sim kerak boʻlsa qilurgʻa farogʻ, Ul ham oʻlub tandogʻi har sort dogʻ. Xil’ati davlat yalang egnimda gard, Ikki ayogʻ sayrim uchun raxnavard. Soya uchun chatrni qilmay pisand, Poʻya aro raxshgʻa yoʻq poyband, Sayrda har bir qadamim yuz yigʻoch, Toji sharaf boshima joʻlida soch. Yalang ayogʻim tahida xorlar, Silsilai faqtima mismorlar. Raxna sinuq boshima har toshdin, Chiqqoli oʻzluk tarabi boshdin. Koʻzda sirishkim duri shohonasi, Borcha fano qushlarining donasi; Chun bu qush ul dona bila rom oʻlub, Rishtai jismimdin anga dom oʻlub. Koʻksuma gʻam xanjari solgʻon shikof, Dard eliga jism uyin aylab matof. Poʻya qabarchuq bila aylab nisor, Maqdamima yuz guhari obdor. Yo duri ashkimki. yoʻl uzra tushub, Qonliq ayogʻim taxigʻa yopushub. Zaxmlarim qoni boʻlub qatrabor, Dardu balo dashtin etib lolazor. Ox oʻti uchqunlarikim charx urub, Lola yopurgʻogʻini yel sovurub. Har sharari lolagʻa yafrogʻ aning, Tira oʻchuk juzvi oʻlub dogʻ aning. Ranj solib jismgʻa farsudaliq, Yoʻlda dame istasam osudaliq. Yoʻl aro bir togʻ etagin topibon, Jismima aflok etagin yopibon. Uyqagʻa qoʻymoq tilasam yerga bosh. Takyai xoro manga bir xora tosh. Yer uza tufrogʻ boʻlub bistarim, Soyadek ustiga yotib paykarim. Ikki ayogʻimkim, yururdin tolib, Qoʻynigʻa Farhod ila Majnun olib. Buki alar ishqicha yuz jonima, Dardicha ming xotiri vayronima. Keldiyu men kimsagʻa fosh etmadim. Nola chekib vasl talosh etmadim. Ikkisi hayratda bu xolat bila, Oʻzlari ishqida xijolat bila, Anglab erur ishq musallam manga, Ul birisi, bu birisi ham manga. Ishq chekib poyam aningdek rati’. Dard qilib koʻnglum aningdek vasi’, Kim manga koʻk yer bila yakson boʻlub, Charx ochuq gulshani zindon boʻlub. Himmatim ul avjda silkib etak, Kim yorutub gardi bila koʻz malak. Qilsa shabistoni shuxudum zuhur, Xayli maloik anga jam’i tuyur. Tayr dema, har sori xuffosh de, Anjumu koʻk xuqqau xashxosh de. Deb chu ochib didai ibratni keng, Bor ila yoʻq, yoʻq ila borini teng. Istabon oʻtmak boru yoʻqdin daler, Oʻylaki Sayyid Hasani Ardasher. Koʻnglum etib boʻyla maqom orzu, Lek boʻlub, nafsgʻa kom orzu. Himmat uchub ravzai xurram sori, Nafs chekib chohi jaxannam sori. Yuzda malakvash boʻlub, ammo nuxuft, Dev ila shayton boʻlub ikkisi juft, Yoʻqki bu ikki boʻlubon juftu bas, Oʻzlaridek yuz tugʻurub har nafas. Har kishikim, boʻlsa ichida nihon, Dev ila shaytoni jahon dar jahon. Botin aro boshlasa yuz makru rev, Fitna qilib muncha shayotinu dev. Harne alar solsa tamanno manga, Turfa bukim, borcha muxayyo manga. Tengri uchun, ey koʻngul, insof ber, Dindiri agar nafs chiqarmas ne der. Menki bu nafs ilgida afgor men, Muncha balolargʻa giriftormen. Zohirim avqoti yomondin-yomon, Botinim ahvoli xud ondin yomon. Yigʻlasam oʻz xotiri noshodima, Etmagusi ul dogʻi faryodima. Ashkni farzanki qilay bahri sof, Koʻksuma solib kema yangligʻ shikof. Ne yuruy olgʻay kemadek paykarim, Koʻxi gunaxdin boʻlubon langarim. Zohiri xolimda bashar surati, Surati jismimda kishi hay’ati. Ma’ni ichinda kishilikdin yiroq, - Balki aromizda ming illik firoq. Oʻzni safo ahli qachon boʻlsa jam’, Ravshanu tuz koʻrguzub andoqki sham’. Koʻngul aro chirmashibon yuz yilon. Balki xavotir yelidin qoʻzgʻalon, Ulchaki men-men demasam yaxshiroq, Yaxshilar oʻlsun, bu yomondin yiroq. Zulmat aro botinimu zohirim, Turfa bukim, oʻyla tilab xotirim, Kim meni el ahli yaqin anglagʻay, Taqvoyu toatgʻa qarin anglagʻay. Oshiqi gʻamnok degaylar bari, Koʻngli, koʻzi pok degaylar bari. Koʻzni oʻkush sa’y ila zabt etgamen, Etsa koʻngul zabtigʻa ish, netgamen. Ox, mening xolima yuz qatla oh, Tutmasa ilgim karam aylab Iloh. Kelmayu yodimgʻa zamoni hayot, Qilgʻonim ish kelmagan andin uyot. Borcha ishim xoma qaro aylamak, Noʻgi bila noma qaro aylamak. Xoma tilimdin ham oʻlub xiraroq, Noma yuzumdin ham oʻlub tiraroq. Tushmasalar lujjai rahmat aro, Qayda yuyulgʻay bu ikidin qaro. Yo Rab, agar boʻldi kalomim uzun, Mundin ham jurm qilibmen fuzun. Yaxshi esa, ber soʻrugʻumdin amon, Boʻlsa yomon boshtin-ayogʻim yamon. Ham yomonim lutf bila yaxshi qil, Boʻldi chu ul yaxshi qabul aylagil. Jilva ber el koʻziga ham xoʻb ani, Qilgʻil ulus koʻngliga margʻub ani. Har nechakim, jurmum erur pech-pech, Lekin erur rahmating ollinda hech. Kamlik ila necha manga boʻlsa bim, Sen karam aylakim, erursen karim. LXIII Ul qul hikoyatikim, ayogʻi toyilib, ayogʻluq oshini shohning boshi kosasigʻa urdi va karamligʻ shoh ollida oʻz oshin pishurdi Bor edi bir xusravi sohib karam, Kim karamidin el edi muhtaram. Xizmat aro bor edi bir qul anga, Poyai xizmatda bakovul anga. Bir kun aning bazmida shilon chogʻi, Shohga ham ishtaho oʻlgʻon chogʻi, Nakbat ayogʻigʻa urub toshni, Shah boshigʻa toʻkti isigʻ oshni. El dedilar, xoli ani oʻlturur, Kim bu gunohigʻa jazo ul durur. Shoh boqib koʻrdi chu noshod ani, Lutf etibon ayladi ozod ani. Dedi vazir: «Ey karaming bedarigʻ, Yoʻq edi sha’nida aning gʻayri tigʻ». Shoh dedi lutf bila zavqnok: «Kim ani xud xijlat etibdur xalok. Kimsa oʻlukni yana oʻlturmadi, Tigʻi siyosat boshigʻa surmadi. Har kishi xalq ichra gunaxkorroq, Afvu inoyatga sazovorroq». Yo Rab, aningdek karam etguvchi shoh, . Yuz ming eshigingda erur xoki roh. Har necha koʻp boʻlsa gunohim mening, Shukrki, bor sendek Ilohim mening. Xijlat ila qolmadi xud jon manga, Yen durur aylasang ehson manga. Garchi emon qobili lutfu karam, Lek emon bir yoʻli navmid ham. Men kimu bahri karam etmak havas, Bahr agar uldur manga bir qatra bas. Shukrki, ehsoning oʻlub yovarim, Topti nihoyat varaqin daftarim. Hayrati abror koʻrub zotini, «Hayrat ul-abror» dedim otini. Nuktai ta’rixiki, ahsan edi, Sekizu sekiz yuzu seksan edi. Kim oʻqusa, yo qilur ersa savod, Ruxum agar qilsa duo birla shod. Tengri ishin komu murod aylasun, Ruhini jannat aro shod aylasun. Emdi, Navoiy, mayi shukrona ich, Har necha boʻlsa toʻla paymona ich. Soqiy, olib kel toʻla paymonae, Yoʻq, gʻalat ettim, toʻla xumxonae. To ani koʻp-koʻp olibon sipqoray, Kup-kup ichib, bir dam oʻzumdin boray. AvvalgiI- qism Keyingi |
| № | Eng ko'p o'qilganlar |
|---|---|
| 1 | Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62483 |
| 2 | Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58303 |
| 3 | Gʻazallar [Nodira] 40527 |
| 4 | Guliston [Sa’diy] 36751 |
| 5 | Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23374 |
| 6 | Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23213 |
| 7 | Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22335 |
| 8 | Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19607 |
| 9 | Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699 |
| 10 | Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513 |
Tush.UZ - Tushlar tabiri