Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy]

Зе Ҳарфининг Зарифларининг Зуҳури «Наводир»дин
284

Не нутқи дилкаш эрур, ваҳ, не дилрабо алфоз,
Масиҳ нутқида йўқ буйла жонфизо алфоз.
Эрур хужаста сўзунг файз мавжининг тенгизи,
Тенгизда ҳар сариғи дурри бебаҳо алфоз.
Сўзунгда лафзин эшиткач араб фасиҳлари,
Бириси қилмадилар сўзга ибтидо алфоз.
Сўзунгда пири хирад топмайин ғалат аҳком,
Тилингга саҳв ила ҳам ўтмайин хато алфоз.
Санга надим ўлубон Жабраил ҳам кетуруб,
Бир ошно қошидин барча ошно алфоз.
Сипеҳр жавфида дарё вужудунг ичра сўзунг,
Бу баҳр ичинда жавоҳир сўзунг аро алфоз.
Навоий айлади наътингни, вирд бўлса, не тонг,
Анга каломи равонбахшу мунтаҳо алфоз.
285

Лабингдин бўлди бу маҳжур маҳзуз,
Анингдекким, шакардин мўр маҳзуз.
Сўзунгдин топса ҳаз кўнглум ажаб йўқ
Ки, шарбатдин бўлур ранжур маҳзуз.
Эмас ҳажринг куюк кўксум иложи
Ки, бўлмас шуъладин маҳрур маҳзуз.
Сочингдин оразинг кўргузки, элни
Қоронғу тунда айлар нур маҳзуз.
Лабингға жон фидоким, қилди жонни
Бу ақшом асру номақдур маҳзуз.
Хумор ўлтурди, соқий, тут қадаҳким,
Май ўлмай бўлмади махмур маҳзуз.
Навоий кўнглини буздунг, қил эмди,
Этиб васлинг била маъмур маҳзуз.
286

Неча ёлғон сўзу музҳик ҳаракот, эй воиз,
Мажлис аҳли юзидин йўқму уёт, эй воиз.
Дедилар: панд ила тавсанлиғин элнинг ўксут
Ким, деди: тепкилу минбарни ушот, зй воиз.
Ҳуру жаннатни кўп ўқдунг магар ул ён, элни,
Юборурга қиласен қатъи ҳаёт, эй воиз.
Ёшурун дардима дур ашку эмас нутқингнинг —
Асаридин юзум узра қатарот, эй воиз.
Кеча ичмак маю кундуз демак ичманг ани,
Ҳикмат ичра бу эрур яхши сифат, эй воиз.
Ўзгача бўлмоқу ўзгача ўзин кўрсатмоқ,
Кўз тут ўз ҳолинга тафзиҳни бот, эй воиз.
Дайр пири қулидурменким, агарчи май ичар
Бори бор ўз ишида анга сабот, эй воиз.
Элни чун зарқ намози сўзига жамъ эттинг,
Тортғил тафриқаға эмдн салот, эй воиз.
257

Чекти булбул кеби минг лаҳн ила достон ҳофиз,
Йўқ анингдек яна бу даврда хушхон ҳофиз.
Давр ўқир чоғда ажаб фитналар айлар изҳор,
Йўқ анингдек яна сарфитнаи даврон ҳофиз.
Ҳофиз эткан кеби ҳақ лутфи ани қуръонда,
Бўлдик анинг доғи ҳар ҳолида қуръон ҳофиз.
Жон олур наъмаси ул руҳ ғизоси бирла,
Халқ жонин қилур ўз базмида меҳмон ҳофиз.
Гар унунг жон олур ани деса бўлғайму дариғ
Ким, фидо боштин аёғингға сенинг жон ҳофиз.
Сендадур наъмаи Довуд ила анфоси Масиҳ,
Бордурур йўқ эса давронда фаровон ҳофиз.
Эй Навоий, дема лаҳниға недин бўлдунг сайд,
Ҳалқ сайдиға қони уйла хуш алҳон ҳофиз.
Айн Ҳарфининг Иёрларининг Аломати «Наводир»дин
288

Иззат тамаъ ким айласа тарк этмайин тамаъ,
Ул хорлиққа мужиб эрур азза ман қанаъ.
Тухми тамаъки хорлиқ ўлмиш анинг бари,
Сен буйла хор тухмин экиб қилма гул тамаъ,
Нафсинг ҳалокин истаю топсанг ани ҳалок,
Зинҳор мотам аҳли кеби қилмағил жазаъ.
Невчунки то тирикдурур ул золими лаин,
Кўнглунггадур ҳалокату жонингғадур важаъ.
Руҳунгға сиҳҳат ўлса малойик бўлур сипоҳ,
Нафсингға қувват ўлса шаётин бўлур табаъ.
Тарк этма узру ажзға кўнглунгни солса фисқ,
Қўйғил риёву ужбға гар бош чекар вараъ.
Жоҳ аҳли, фақр ичра Навоийға иқтидо —
Айлангки, бу тариқа анга келдн мухтараъ.
289

Меҳр ила гар келди чарх айвони рифъатдин маниъ,
Жом қўйғон дайр тоқин англағил андин рафиъ.
Дайр жаннатдур, кўр анда жилвагар ҳар муғбача,
Шакликим зоҳир қилиптур ҳуру ғилмондин бадиъ.
Соқиё, чун давр аро солдинг ҳилолий жомни,
Билким, ул сайр ичра бор ўзга кавокибдин сариъ.
Гар чиқиб масжиддин ўлдум бут қошида ғам емон,
Шояд ул журмумға ушбу тоатим бўлғай шафиъ.
Менки дайр ўлди, манга тақвию тоат буқъаси,
Ўлганимда куфр гўристонин айлармен бақиъ.
Бўлди соқийнинг гул рухсори гул-гул бодадин,
Тут ғаниматким йигитлик фаслидур фасли рабиъ.
Хонақаҳдин ким Навоийдек борур майхонаға,
Анда-ўқ қўйдик риёву ужбдек феъли шаниъ.
290

Қилди уқор ўтоғасин ул қотили шижоъ.
Хуршид оразиға ҳамоно хати шиоъ.
Ул минмайин ҳануз таковарға, войким,
Мендин қарору сабру кўнгул қилдилар видоъ.
Майдонға чопти тавсанин ул навъким, дегил
Ким, чарх шаҳсувори била қилғуси низоъ.
Юз фитна солди ғайри мукаррарки, айламиш
Бедоду зулм таврида юз навъ ихтироъ.
Жонни оти аёгиға дедим, нисор этай,
Лек эрмас эди кўзга кўрунгунча бу матоъ.
Саркашлик этма шуъладек ўртарга элниким,
Асру бод инҳитот топар андоқ иртифоъ.
Боштин, Навоиё, чиқар ўзлук хаёлини,
Гар сарзаниш била дер эсанг кўрмайин судоъ.
291

Лабларингдин ҳар замон жонни тилармен мунтафиъ
Мунқатиъ бўлмай нафас, бўлмас умидим мунқатиъ.
Кўз юмуб очқунча, ваҳ, юз қатл қилмоқ йўқ эди,
Буйла санъатларда маҳвашларға сенсен мухтариъ.
Кўктадур оҳим қуруқ тандин итиб мунглуғ кўнгул,
Шуъла дафъ ўлмай ўтундин дуд бўлмас муртафиъ.
Ишқу дарду шавқ кўнглум ичрадурлар, оҳким,
То не қилғайлар бўлуб мундоқ балолар мужтамиъ.
Ишқ эли ғавғосидин дардим десанг, маълум эмас
Хоссаким, улким анга дермен худ ўлмас мустамиъ.
Истасанг дайри фано сирриға топмоқ иттилоъ,
Мастлиғдин бўлмағил даврон ишига мутталиъ.
Эй Навоий, қил фано илмини яхши касбким,
Айлагайсен дафъ агар тақво буюрса мубтадиъ.
292

Кўруб оразинг йиғласам йўқ бадиъ,
Келур сел бўлғонда фасли рабиъ.
Неча ишқ аро бор эсанг тангдил,
Эрур ул уй икки жаҳондин васиъ
Гумон қилма ишқ аҳлини хоксор
Ки, ҳимматларидур фалакдин рафиъ.
Дамим ўти кўкка чиқар уйла тез
Ки, барқ инмагай ерга андоқ сариъ.
Юзунг оллида гул ҳадисин демон,
Хуш эрмас латиф элга лафзи шаниъ.
Агар зуҳд эди журмум, эй пири дайр,
Не ғам бўлса журмумға лутфунг шафиъ.
Навоий агар ёр эрур базлагўй,
Бадиъ элдин эрмас бадоеъ бадиъ.
293

Ҳажр ўтидин шом агар мендек эмас бехоб шамъ,
Риштаи жониға невчун солди печу тоб шамъ.
Бир қуёш ҳажрида гар куймас недин бас мен кеби,
Кавкаби ашкин тўкар андоқки дурри ноб шамъ.
Маҳвашимдек демаким, бўлмиш либоси лаългун,
Мен кеби қон ёшдин ўлди ғарқаи хуноб шамъ.
Кечаиким тийра кулбамни ёрутқай ул қуёш,
Тонг эмас анжумдек ўлса ул кеча ноёб шамъ.
Ғам туни ул ой хаёлидин бузуғ кўнглум ёрур,
Гўшаи вайронға бастур партави маҳтоб шамъ.
Тийра шоминг файз нуридин десангким, ёруғой,
Тутқил ул янглиғки тутмиш гўшаи меҳроб шамъ.
Эй Навоий, ул қуёш қўйғоч шабистонимға юз,
Рашкдин сиймоб ашкидек бўлур сиймоб шамъ.
294

Торттим ранжи хумор айлаб майи аҳмар тамаъ,
Ул кишидекким, қозар тоғ айлабон гавҳар тамлъ.
Лола жоми дурдидек ҳам даст берса яхшидур,
Даврдин гар айлай олмон лолагун соғар тамаъ.
Соқиё, жоми лабингдин эл тамаъ қилғонда нўш,
Бизга ғамзангдин эрур бир жонситон ништар тамаъ.
Қатлима андин қила олмон тамаъ, бер заҳри чашм,
Мен киму лаъли лабидин айламак шаккар тама?!
Десангизким, бўлмағайсиз мен кеби девонаваш,
Одамизод ичра қилманг бир пари пайкар тамаъ.
Пири дайр оллида қўйдум нақди жон, эй муғбача
Ким, манга бор эрди сендин лаъли жонпарвар тамаъ.
Истадим васлу вафо, деди: Навоий қилмағил —
Бу тамаъ, қил, гар қилурсен мундин ўзга ҳар тамаъ.
Ғайн Ҳарфининг Ғизолаларининг Ғавғоси «Наводир»дин
295

Зиҳи буроқинг изидин қамар узорида доғ,
Муайян икки қароғингға сурмаи мозоғ.
Чу ёрутуб юзунг ўти фалак шабистонин,
Уётидин ўчуруб ҳар тараф нужум чароғ.
Шамимким сочибон зулфи анбарафшонинг,
Бўлуб савомиъ қудси элига атри димоғ.
Ўтуб чу қадду узоринг сипеҳри ахзардин
Бу навъ сарв ила гул топмайин яна ул боғ.
Улусқа зулмати куфр ичра изтироб эрди,
Юзунг қуёши фуруғидин ўлди мунча фароғ.
Китобинг ўзга кутубдинки бордурур аблағ,
Балоғатингға муносиб ҳақ айламиш иблоғ.
Бу баски айни иноят била кўзунг тушса,
Тамуғ ўтиға Навоийни судраб элтур чоғ.
296

Гарчи йўқтур лолазори ашкима пайдо қироғ,
Дудан оҳим била қўймоқ бўлур бориға доғ.
Гуллар ўлмиш оташин то ўтлуғ оҳим тортибон,
Айламишмен оразинг ҳижронидин гулгашти боғ.
Зулф аро ул ораз узра зарварақ ҳар ён эрур,
Шом андоқким ёқилғай суда ҳар жониб чароғ.
Ошиқ ўлдум ул малак сиймо пари рухсориға,
Уйлаким, ўт шуъласидин элга гарм ўлған димоғ.
Ғамдурур кўнглумда ул Ширин санамни кўргали,
Тоғ аро Фарҳод ўлур ким кўрди Фарҳод ичра тоғ.
Давр ранжидин десангким, лаҳзае соғ ўлғасен,
Давр аёғи ичмакидин бўлмағил бир лаҳза соғ.
Эй Навоий, чун кўнгул бир дам очилмас бодасиз,
Истасанг ул уйни равшан дам-бадам тутғил аёғ.
297

Хазон фаслида ул ой жисму рухсоримни кўрган чоғ,
Дегайким, бир қуруғ шох узра қолмиш бир сариғ яфроғ.
Учамда ой тутулған доғдек қолди асар, гўё
Улуғ эрмиш фатила асру чун кўксумга қўйдум доғ.
Гунаҳсиз ўлган эл қони тутубтур шастини, йўқса
Ўшул қотил хино бирла қизил қилмайдурур бармоғ.
Гули раънодин этти кисватин сарви равон ёхуд
Сариғ терлик уза ул шўхму киймиш қизил ширдоғ.
Юзига меҳрдин йўқким, юзидин меҳрга ногаҳ,
Ҳарорат етмасун дерким, солур ҳар саридин қалпоғ.
Қўзи ул шўхнинг чун бўлди ҳам бемору ҳам усрук,
Тўла тут давр аёғин, эй кўнгулким, мен ҳам ўлмай соғ.
Кўз оч, ашки надомат соч ўз аҳволингғаким, бордур
Тунунг тийра, кўзунг хира, йўлунг буртоғ, отинг оқсоғ.
Қадам қўйма адабсиз бу хазон кўрган чаман ичра
Ки, бир гул ранг юзнинг сафҳасидур ҳар сариғ яфроғ.
Магарким кўйида ёланг аёғ ул ой хиром этмиш,
Навоий кўзларига сурма бўлмиш ул қора туфроғ.
298

Оҳ ўти бирла юзунг ҳажрида қилсам гашти боғ,
Лола янглиғ ўртагай бир-бир шарар гулларга доғ.
Кўргач ул оразни йиғлармен тушуб мағзимға жўш,
Уйлаким гулдин ёшарғай кўз, қизиқ бўлғоч димоғ.
Юзгаким санчиб бинафша истадинг ҳуснунгға зеб,
Гўйи ул кўкурд бирла равшан айларсен чароғ.
Доғу қонлиғ чок-чок ўлғон кўнгулдадур ғаминг,
Лола тоғ ичра бўлур ким кўрди лола ичра тоғ.
Икки гавҳарким баногўшунгдадур анжум кеби,
Ҳусн аро ойдек юзунг оллида тутмишлар чароғ.
Бодадин бир дам фароғат истама, гар истасанг
Давр аҳли меҳнатидин топқасен бир дам фароғ.
Ёр аёғин суға чун солди, кўзум тўлди сиришк,
Эй Навоий, буйла болиғқа керак мундоқ булоғ.
299

Баски қўндунг кўксума кўнглумни олғон чоғ доғ,
Жисмим ўлмиш хирқам ул янглиғки майдин доғ-доғ.
Демаким, не доғдур кўнглунгдаким, ўтлуғ кўзунг,
Қўйди анда кўргузуб юз лоба бирла лоғ-доғ.
Доғлар қўйдум, чу масту ошиқ ўлдум нечаким,
Ўзни асраб қўймас эрдим бор эканда соғ доғ.
Арғувони тўн била то жилва қилдинг, ваҳки, бор
Ҳайратингдин арғувон шоҳиға ҳар яфроғ доғ.
Солғали ўт бағриму кўнглумга ҳажринг бор эмиш,
Тортмоқ кўнглумдин оҳу бағрима қўймоғ доғ.
Гўйиё Фарҳоддек ҳамроз учун барқ ўтидин,
Лола эрмас бағриға ҳар сари қўймиш тоғ доғ.
Эй Навоий тўкма ўтлуғ кўнглунг узра ашкким,
Ўртанур кўпрак куяр ҳолатда қуйсанг ёғ доғ.
300

Заиф жисмим аро бир-бирининг устига доғ,
Қуруғ ёғоч узадур яфроғ устига яфроғ.
Эвурса ҳар сари, тонг йўқ юзини оҳимдин
Ки, чайқалур ел, агар усрук тунд бўлса чароғ.
Чаманға ғамзада кўнглумни чекма, эй булбул
Ки, келди чуғзға вайрона кунжи гўшаи боғ.
Ярам фатиласи захмимни куйдурур ҳар дам,
Магарки қон анга хосият ичра бўлмиш ёғ.
Керакки қўймаса бир дам пиёлани қўлидин,
Замоне улки тилар бу замона ичра фароғ.
Етишти бурниға офатки, тутти бурнин эл,
Ёруғлуғи била чун шамъ бўлди кунддимоғ.
Хаёлинг этти Навоий бошинда манзилгаҳ,
Нединки бир тепада жорий эрди икки булоғ.
301

Ончаким ул ғамза сурди кўргузуб бедод тиғ,
Сурмас элга қатли ом ўлғанда юз жаллод тиғ.
Шуълалиқ кўнглум аро кўр ханжари ишқингниким,
Буйла оташкорлиқ қилмайдурур ҳаддод тиғ.
Қатл этиб кунд ўлмади, ваҳ, не итикдур тиғи ишқ
Ким, анинг қошинда нарм оҳинча йўқ пўлод тиғ.
Менмену кўҳи ғамимким тоғ тиғи басдурур,
Ғам сипоҳи ҳарбиға истар эса Фарҳод тиғ.
Тиғи ишқинг олам аҳлин ўлтуруб кунд ўлмади,
Ҳеч қотил олам ичра буйла бермас ёд тиғ.
Тиғи ғамзангға ажал суйи магар бермиш қазо
Ким, ясай олмас итик ул навъ ҳеч устод тиғ.
Шасти ғамзанг бирла баҳри ашк аро тутқоч мени,
Кесма бошимким балиғқа сурмади сайёд тиғ.
Йўқ бу гулшан ичра имкони фароғат буйлаким,
Баргидин ҳар ён чекибтур савсани озод тиғ.
Эй Навоий, бўғзинга ҳайвон суйидин яхшироқ,
Гар сурар қатл эткали ул сарви ҳуризод тиғ.
302

Сарғарибтур лоларўйим ранжи то бўлмиш қотиғ,
Лола бу йил гулшани умрумда очилмиш сариғ.
Кўп осиғ умрум баҳори мевасидин истадим,
Меваға етмай хазон бўлди баҳорим, не осиғ.
Шарбат этсам шираи жоним зулоли Хизр ила,
Дер ачиғланибки: не улдур чучук, не бу ориғ.
Эй Масиҳо, урма дам ул кўзда суфрат дафъиға,
Каҳрабо келтур қуёштин, Ҳут буржидин болиғ.
Васфи ул кўзнинг қоралиғ бирла эрди, войким,
Эмди сариғлиққа мансуб этмиш ани хасталиғ.
Дерки, сафро касратидин бўлмиш оғзим таъми талх,
Не тонг, ўлсамким бу навъ ўлмиш чучук жоним очиғ.
Будур уммидимки, ҳам ҳақ лутфи бўлғай дастгир,
Набз тутмоқ майли қилма, эй табиб, илгингни йиғ.
Гар қуёшим бўлса рокиб бўлғудек эмганмасун,
Тавсани афлок невчунким эрур беҳад чолиғ.
Эй Навоий, бўлса юз жоним, қилурмен садқаким,
Бўлди жонон заъфидин айшим очиғ, ҳолим қотиғ.
Фе Ҳарфининг Фитналарининг Фусуни «Наводир»дин
303

Тоғ ошиқлиқ юкидин хам бўлурға йўқ хилоф,
Кўрки, не навъ ўлди хам чун қолди ишқ остида Қоф.
Ишқ дашти мўридин айлар ҳазимат аждаҳо,
Аждаҳо бирла нечукким мўр эта олмас масоф.
Ер тутар қоттиғ кўнгулга ишқ ўтининг учқуни,
Барқ тиғи тоғни ул навъким айлар шикоф.
Улки дўзах ўтидин ишқ аҳлини тахвиф этар,
Ишқ ўтин чун кўрмамиш тутмоқ бўлур ани маоф.
Ишқ тиғи чун кўрунмай санчилур эл жониға,
Хўблар мужгонидин гўё анга келди ғилоф.
Эйки, ошиқсен бировга келса ҳар дам юз бало,
Шукрдин ўзга не сўзким айтсанг бордур газоф.
Эй Навоий, бермайин жон ишқдин дам урмаким,
Ҳар неким дер ўлмайин ошиқ эрур ул барча лоф.
304

Ғамзадин кўп тиғ урдунг айлабон кўксум шигоф,
Найча янглиғ тнғ учун гўёки қилдинг бир ғилоф.
Не ажаб, тиғинг бало рухсориға миръот эса
Ким, кўрунур суда юз акси қачонким бўлди соф.
Ваҳ, не қотиллардурур саф-саф анинг мужгониким,
Ҳар юмуб очқунча кўз зоҳир қилурлар бир масоф.
Ошиқу мажнунлуғум журмиға ўлтурдунг мени,
Гарчи бор эл оллида Мажнун била ошиқ маоф.
Ишқ водийсинки осон деб эмишсен, эй Масиҳ,
Сен азимат қилки, мен ажзимға қилдим эътироф.
Улмайин ишқ ичраким лоф урса бовар қилмағил,
Гар десаким, тарки лоф эттим, эрур ул доғи лоф.
Эй Навоий, зулфу қаддин гар демишсен мушк бид,
Ёр афв этсунки, айтибсен хато бирла хилоф.
305

Оразинг хуршиди келди ахтари буржи шараф,
Даврида хат шоми мушкосо юз урмиш ҳар тараф.
Доғима отқан ўқунг гар тегмаса жисмимдадур,
Ўқни банд айларгадур туфроқ уза қўйған ҳадаф.
Улки юб кетмас қўлидин баски ноҳақ тўкти қон,
Ваҳ, не ҳожатким хино бирла яна ранг этса каф.
Гар ато Юсуф, ано бўлса Зулайхо филмасал,
Мумкин эрмас, эй ҳабибим, сен кеби келмак халаф.
Қамдур, эй гулрух, муғанний ҳусни савтинг жанбида,
Янги ой бирла қуёш жирмидин ўлса чангу даф.
Эй фано кўйига озим чун таваккул бўлди рост,
Ҳар неча бу йўл махуф ўлса, қадам ур лотахаф.
Гар талаф бўлди Навоий умри ишқ ичра не ғам,
Шукр, боре бўлмади зуҳду риё ичра талаф.
306

Не навъ кўнглум ўлур ишқ хайли бирла ҳариф
Ким, ул шаҳ асру тавоно, бу мунглуғ асру заиф.
Латофатинг эрур ул ҳадғаким, бадандин руҳ.
Неча латиф эса, сен руҳдинсен онча латиф.
Пари ниҳондурур элдин вале бу девона
Паридин ўлди ниҳон, баски бўлди зору наҳиф.
Фидо санга мену юз мендек ўлса заъф била
Керакки, сиҳҳат аро бўлса ул мизожи шариф.
Сени не навъ зарофат била киши ўгсун
Ки, ҳақ бошингдин аёғингға тегру қилди зариф.
Йигитлар ичра қари неча хиффат этса эрур,
Сақил авло эрур улки айлагай тахфиф.
Навоиё, сенга ул пок ила не нисбатким,
Сен асру бодаға олудасен ул асру афиф.
307

Новакинг токим эрур куйган кўнгулда муътакиф,
Ўртаган ё сабт қилған доғ аро бўлмиш алиф.
Ёшурун кофир кўзунг дин қасди айлар, ваҳ, не суд,
Ҳийла айлаб шева меҳроб ичра бўлмоқ, муътакиф.
Деб эмишсен ўлтурай ким деса ошиқмен санга,
Тиғ сургилким мен ўз журмумға бўлдум муътариф.
Эгри боқмоқ бирла ул кўз қатл этар ушшоқни,
Гўйиё беморлиқ қилмиш мизожин мунҳариф.
Ёр васлин истаган қилсун ибодат, демаким
Мунда бир мақсуд эрур, лекин ривоят муҳталиф.
Шайх айтур бир кароматини ҳар дам ўзга навъ,
Гўйиё нисён бўлур ғолиб киши бўлса ҳариф.
Маркаби ишқу наво мендек Навоий зинҳор,
Қил инон азмини сен майхона сари мунъатиф.
308

Тонг йўқ, урмоқ юз бу саргардону маҳзун ҳар тараф.
Не ажаб, урса қуюндек пўя Мажнун ҳар тараф.
Кўзларим боғи гулистон бўлмиш ул юз шавқидин,
Барги гуллардур сочилған ашк гулгун ҳар тараф.
Дашт аро Мажнунмен, аммо тоғ аро Фарҳод эдим,
Тоғлар дардим юкидин бўлди ҳомун ҳар тараф.
Ақлу ҳушум кишвари гар бўлса вайрон, йўқ ажаб,
Қўз ёшимдинким оқар андоқки Жайҳун ҳар тараф.
Ҳажри шоми анжум эрмастурки оҳим ўтидин,
Қатра терлардурки зоҳир қилди гардун ҳар тараф.
Эй хушо, муғ дайриким дин нақди торож эткали,
Зоҳир эткай жилва бир тарсойи мавзун ҳар тараф.
Қўйига топмас Навоий йўл рақиби таънидин
Гўйиё ул ит хурубдур айлаб афсун ҳар тараф.
Қоф Ҳарфининг Қиёматларининг Қирони «Наводир»дин
309

Жаҳон золи ҳам макр этар, ҳам нифоқ,
Ани тўрт мазҳабда қил уч талоқ.
Нечук дейки, рухсоридин олма кўз
Ки, мен айтманким, анинг сари боқ.
Сенинг сўгунгга ёймиш оқ сочини,
Эмастур юзи меҳр нуридин оқ.
Қоши узра қавси қузаҳ вўсмаси
Вафо рангидин келди, албатта, тоқ.
Десанг қолғай обод дининг уйи,
Бу бедин била бўлмағил ҳамвисоқ.
Тажарруд тариқини бил муғтанам,
Тақайюд ғулусидин ўлғил йироқ.
Навоий, ўзунгни қил ул навъ фард
Ки, ўзлукни ҳам сол ўзунгдин йироқ.
310

Чеҳра гулгун сафҳасиға қилдинг афшон зарварақ,
Ё магар рахшон кавокиб зоҳир айлабтур шафақ.
Гар варақ зийнат топар хатдин вале хат ёзмайин,
Турфа суврат бирла олам офатидур ул варақ.
Гулшан ичра қисмат этса лаълидин жон шираси,
Сифра гар гул очса, гул яфроғларидиндур табақ.
Хўйдин ар бўлмиш жамолинг шамъи равшанроқ, не тонг,
Чун тушар ўт ичра айлар шуълани афзун арақ.
Ишқ абвобин ёзарға яхши жисмим хомаси,
Хоссаким, тиғи фироқинг айлади бошимни шақ.
Ишқ дарсин гармравлар билди йўқ афсурдалар
Ким, киши то ўртамас ўзлукни билмас бу сабақ.
Булбулу гул де Навоий бирла дилдориниким,
Ул ики мафҳумға йўқ бу иккидек мосадақ.
311

Мушкил ишдур уйда бир ғойибни ҳар дам йўқламоқ,
Лек муҳлик йўқлағандин сўнгра истаб топмамоқ.
Кимгаким юзланса бу шиддат не тонг олам юзин,
Оҳу ашки сарсару тўфони бирла қўзғамоқ.
Телба итдек ҳажр сўзидин келурмен ўт сочиб,
Офият аҳлиға авлодур йўлумдин тарқамоқ.
Не жунундур ул қуёштин айру ҳижрон даштида,
Гоҳ қўрқуб соядин қочмоқ, гаҳ ани қавламоқ.
Тоғ этакинда гар ағнармен жунун ифротидин,
Истарам ул пардани урён танимға чирмамоқ.
Турфадур тоғ авжида ҳар лаҳза кулмак барқдин,
Чун бўлур муфрит менинг бирла булутқа йиғламоқ.
Мен чу кечтим ишқ аро боштин маломат қилмангиз
Ким, ажабдур бошсиз элнинг қулоғин тўлғамоқ.
Сўзни англа, соқиё, маст эт мени ул навъким,
Бўлмағай мумкин манга давр аҳли сўзин англамоқ.
Сенда ноз ўлди, Навоийда ниёз эрмас ажаб,
Бас сен ани қарғаған сойи, сени ул алқамоқ.
312

Васлинга кечрак етишсам, лутф этиб узрумға боқ
Ким, қадам ўрнин супурмай кўз била қўймон оёқ.
Қатъ қилмоқ ишқ водийсин эрур бас турфа иш,
Хосса мажруҳки, ҳам бемор бўлғай, ҳам яёқ.
Соғинурмен ёр хайлидур кўрунса ҳар қора,
Гарчи ҳайрат сайли ашки кўзларимни қилди оқ.
Ваҳки, салмо ноқаси илдамдурур, мен хастаҳол,
Лутф этиб, эй сорбон, фитрокини бўйнумға тоқ.
Эйки дерсен, ҳажр даштиға яроқсиз кирмагил,
Бори дегилким, эмас бу дашт аро кирмоқ яроқ.
Ташна лаблар ҳоли бу водийда не бўлғайки, су
Кўз ёшидур, доғи ўтлуқ лолалар жоми аёқ.
Эй Навоий, бу биёбон қатъин осон айладинг,
Ашкдин мундоқки ҳар манзилда чектинг юз булоқ.
313

Сипеҳр боғин нужум варди чу қилди ул навъиким Хаварнақ,
Юзидин ул шамъ анжуман ичра солди юз минг сафо равнақ.
Қамар масаллик юзи шабистонимизни андоқ ёрутти, гўё
Ки, чарх боғи қуёштин андоқ мунаввар ўлмайдур эрди мутлақ.
Узори меҳриға турраи шомини ҳар тарафтин қилиб мутарро,
Бу турфаким меҳр чашмасидин зақан ҳубобин осиб муаллақ.
Хиром вақтида суръатидин юзики терлаб бўлуб биайниҳ,
Гул узра шабнам йўқ эрса, хуршид уза сочилған сиғор зийбақ.
Тилида ун лоба бўлса музмар юзида юз ҳусну лутф мудғам,
Кўзида юз ғамза бўлса мамлу, қадиға минг нозу жилва мулсақ.
Сўнг илгида бир сафина, лекин бу хаста ашъоридин муҳалло,
Сўнг илгида шиша ичра май, лекин ўз мани лаълидек мураввақ.
Бу шакл ила кирди кулбам ичра ёнимға келдию тутти маскан,
Ҳасад ўтидин яқин эдиким эриб тўкулгай сипеҳри азрақ.
Не хуш қолди манга, не тоқат, не сабр қолди манга, не ором,
Чу кўрди ўлгум, кулуб тўла қилди бода дарёси ичра заврақ.
Ичиб манга доғи тутти, чун беҳуд эрдим оғзимға қуйди ани,
Ўлуб эсам ҳам тирилсам ул дам яқин менинг жоним эрур ҳақ.
Мангаки ишқ ичра буйла ком ўлса таркин этмақ эрурму мумкин,
Нечаки таклиф қилсалар шайхи лода бирла фақиҳи аҳмақ.
Навоий, ишқ таркин этма, қадаҳни ҳам қўймағил илигдин
Ки, даҳр мухтийда мундин ўзга эрур не қилсанг хатойи мутлақ.
314

Гар қўёш оразиға саъбдурур кўз солмоқ
Ул қуёш оразидин мушкил эрур кўз олмоқ.
Не қуёштур буки, чун чиқти кўнгуллар хайли,
Бўлса юз минг ишидур зарра кеби қўзғалмоқ.
Сарсари оҳдин ашкимга таҳаррук не ажаб,
Ел чу тез ўлди, бўлур баҳр иши чайқалмоқ.
Эй висол аҳли, фиғоним эшитиб кулмангким,
Ҳажр зиндони аро мушкил эрур қийналмоқ.
Соқиё, дема тугаткилки, эмастур мумкин,
Ҳажр лаб ташнаси жомида тарашшуҳ қолмоқ.
Эй муғанний, қадаҳу шамъу бу беҳуд сари боқ,
Бу бўлур музҳику мубкию мунаввим чолмоқ.
Сола олмайдур анинг сари Навоий ўзини,
Эй кўнгул, фонда йўқ, бўлмас ўзунгни солмоқ.
315

Ул пари пайкарки бўлмиш инсу жондин хўброқ,
Бор анингдек хўбким, мумкин йўқ андин хўброқ.
Гулшан ичра оразу қадингға мойилменки бор,
Бу гули раънодин ул сарви равондин хўброқ.
Ишқ журмиға гар ўлтургунг бировни бил яқин
Ким, бу ишга йўқ киши мен нотавондин хўброқ.
Ҳажр водийсинда улким бир мусофир ёри бор,
Йўқ ани истарга тарки хонумондин хўброқ.
Хўблуғдин жон олиб ўзни йироқ тутмаққа йўқ
Хўблар хайлида, биллаҳким, фалондин хўброқ.
Хўб эди кўнглумни истар бўлса андин ўзга хўб,
Хўброқ будурки, йўқ ул дилситондин хўброқ.
Кўп жафо чектим кўнгулдин, еткурай десам жазо,
Топмағумдур кимса ул номеҳрибондин хўброқ.
Бир замон васл ўлса ё ҳижрон замона аҳлидин,
Тут ғаниматким, замон йўқ ул замондин хўброқ.
Ғар жунун даштида ҳажр андуҳи кам бўлсун десанг,
Эй Навоий, топмағунг оҳу фиғондин хўброқ.
316

Улки кофур бўлуб мушки қилур раънолиқ,
Оқ соқолиға кулар халқ, зиҳи расволиқ.
Чун соқолсизлиқ эрур лозима раънолиққа,
Қирқмоқ лозим эрур ани зиҳи раънолиқ.
Умр элликка чу етти яна элликдин эмас,
Ёғилиқ тенгригаву амриға нопарволиқ.
Ким йигитликда қилур товба, йигитлик улдур
Қари булғор соқолин қилса қадаҳ паймолиқ.
Тенгридин қўрқмай улким, қарибон бода ичар,
Яхшироқдур бу мусулмонлиғдин тарсолиқ.
Будур инсофки, чун бўлди қуво заъф пазир,
Йўқтурур ҳеч муфарриҳда нашот афзолиқ.
Қила олмас қори дебо кийиб ўзни зебо,
Шол ҳам кийса йигитка ярашур зеболиқ.
Қарилиқда ики иштин киши бор элга азиз,
Бири зуҳду бириси халқ аро нопайдолиқ.
Эй Навоий, қаридинг гўша тутуб, тоат қил,
Бўлмайин хор десанг айлама базм оролиқ.
317

Санга не ғам мен кеби мажнуни шайдодин йироқ,
Иш мангадур сен париваш ҳур сиймодин йироқ.
Ҳажр даштида қуюндек ҳар тараф саргаштамен,
То тушубмен ул хиромон сарви раънодин йироқ.
Ой жамолин истамонким, кўргамен олам аро,
Бир дам ўлсам ул жамоли оламородин йироқ.
Дегасен: шоми ажал умрум қуёшин ёшурур,
Гар замоне бўлсам ул зулфи сумансодин йироқ.
Гар мени расво ўлармен сенсиз, эй ороми руҳ,
Ҳам йироқ эрмас агар бўлсанг бу расводин йироқ.
Қилма кўп, эй шайх, айбим хонақаҳға етмасам
Ким, харобот аҳли хушроқ аҳли тақводин йироқ.
То йироқ тушмиш Навоий ёр агар ёд этмади,
Қилма кўнглидин мунинг, ё раб, анинг ёдин йироқ.
318

Ҳажр аро раҳминг кеби бўлмас манга кам иштиёқ,
Балки ҳуснунгдин бўлур афзун дамо-дам иштиёқ.
Иштиёқинг баҳридин оламға томса қатрае,
Жонға еткайлар чекардин аҳли олам иштиёқ,
Гарчи бўлдум дард тоғи, лек қаддим заъфдин
Айлади остиға қолған қофдек хам иштиёқ.
Ҳажридин ёлғуз эмас куймаклигимким, онсизин,
Ўртаган жонимни ҳам ҳижрон эрур, ҳам иштиёқ.
Иштиёқим хирқатиға чорае қил, эй рафиқ
Ким, хароб айлабтурур ҳолимни муҳкам иштиёқ.
Дилраболар оташин лаълидадур андоқки ўт,
Фурқат аҳлининг қотиқ жониға мубҳам иштиёқ.
Оҳ дудидин қора эрмас Навоий кисвати
Ким, анинг оллиға солмиш бўйла мотам иштиёқ.
319

Ашкдин бўлди қорарған кулбаи вайронам оқ,
Кулбаи вайрон демайким, дидаи гирёним оқ.
Ишқ ўтининг дудидин ҳинду бўлубмен ёрға,
Ашк юғондин нечук бўлғай тани урёним оқ.
Баски кўз боғига берди оразинг ҳижрони су,
Ҳар сари гуллар очибтур бу ики бўстоним оқ.
Сабр тифли мактабимен ўргана олмон сабақ,
Йиғламақдин чун бўлур лавҳи дабиристоним оқ.
Ваҳ, не кун бўлғайки ногаҳ ул қуёш айлаб тулуъ,
Юзидин бўлғай қорарған ҳужрау айвоним оқ.
Шоми ҳажрим қилса, тонг йўқ, ногаҳон гар субҳдек,
Жилвагар бўлса либосин айлабон жононим оқ.
Чун оқиздинг зор жисмимни баҳори сайлдек,
Ёр кўйи жониби, эй ашк бўлғон қоним, оқ.
Рўзгорим дайр аро қилди қора чун муғбача,
Қолмаған бўлса тонг эрмас чеҳраи имоним оқ.
Эй Навоий, халқни баским ўқурда йиғлатур,
Ашк сайлидин бўлур бўлғон сойи девоним оқ.
320

Юзунг қуёшиға бу навъ эса аён бўлмоқ,
Париға мумкин эмас халқдин ниҳон бўлмоқ.
Тасаввур айласам эгнимда нуқтаи мавҳум,
Белим синарға етар онгла, нотавон бўлмоқ.
Магар бу ҳийла била пойбўсунг айлагамен,
Йўлунгда комим эрур хоки остон бўлмоқ.
Жаҳонда ҳар киши овора мақсади ул кўй,
Ҳасаддин истарам овораи жаҳон бўлмоқ.
Нетиб қошинда кўрай девларки, бордур ишим
Малойик ўтса анинг сари бадгумон бўлмоқ.
Вафо чу гулда йўқ, эй булбул, айт ғунча кеби,
Кўнгул қачонға сенга лахт-лахт қон бўлмоқ.
Чу хонақаҳдин ўттунг, Навоий, ўткарма
Маҳални, дайр сари истасанг равон бўлмоқ.
321

Очибон кўксумни ёрғил қилмасам доғи ёзуқ,
Айлагил бори хаёлинг манзилин очуқ ёруқ.
Булажаблиқлардурур ишқ ичраким ақл англамас,
Йўқ эса иссиғ кўнгул оҳи недин бўлғай совуқ.
Қатра-қатра қонки сенсиз юттум, айларман биҳил,
Ёрибон кўксум итингга берсалар қошуқ-қошуқ.
Захмиға ер кўрсатурмен чиқса ул бадмастким,
Манглай узра бармоғимни элтиб айлармен топуқ.
Кулса оғзинг, бўлса ҳам ёруғ узоринг яхшиким,
Ғунча хандон турфароқ, гул доғи хушроқдур очуқ.
Заврақи майдин мени маст этти пири дайрким,
Чарх жунгидур тағору бодаси узра қаюқ.
Бир дам эрмаским висолинг истамасмен тенгридин,
Бу ҳадисим қилмасанг бовар эрур тенгри тонуқ.
Кимки восил бўлди, рафъ ўлди ародин қурбу буъд,
Каъба суккониға нўл хоҳи йироқ, хоҳи ёвуқ.
Эй Навоий, кир фано даштиғаву тин барчадин
Ким, яёқлиқ анда маркаб, тўшасизлиқдур озуқ.
Коф Ҳарфининг Кофирларининг Камоли «Наводир»дин
322

Санову зотинг ичра топиб ажз, аҳли идрок,
Гаҳи лоуҳсн айтиб, замопе мо арафнок.
Не янглиғ аҳли идрокки чун гардунға сурди,
Кўзига сурма қилди ғуборин хайли афлок.
Зулоли сунъунг ичра сипеҳру сидра шоҳи,
Тенгизда ул ҳубобе, бу ҳам андоқки хошок.
Камоли қудратингда хирад ул навъ ўлуб лол
Ки, ҳайратдин ҳамиша қилиб исбаъни мисвок.
Фироқинг сўги ичра кеча кўздин сочиб ашк,
Висолннг ҳасратидин яқосин субҳ этиб чок.
Яримчуқ пашша ниши била ожиз қилурсен,
Нечаким пил янглиғ қавийдур хасми бебок.
Чу туздунг ҳусн боғин узору қадин қилдинг
Бирин гулбарги раъно, бирисин сарви чолок.
Висолинг кўзгусига жило бердинг кулидин,
Анингким ишқ ўтидин вужудин ўртадинг пок.
Навоий ҳамдинг айтур ажаб йўқ гар тилига,
Иноят лужжасидин кетурсанг гавҳари пок.
323

Қолибмен заъфин баским ул ой отти манга новак,
Тери бирла сўнгак, лекин сўнгак ўқлар, тери кўнглак.
Чидармен ҳар неча захм урса ул қотил, вале бўлмас
Чидамоқ, гар бирин ўз узвида, қилса биров ўлчак.
Малойик доми зулфидин қутулмас, ваҳ, қутулғайму,
Ҳазин кўнглум қушиға айласа ул ҳалқадин илмак.
Ҳабибим ҳусни васфин уйла муҳлик англаким бўлғай
Қошинда қиссаи Юсуф бир уйқу келтурур чўпчак.
Мен ўлдум ноладин, ноз уйқусидин ёр очмас кўз,
Не суд андинки, ҳижрон шоми бўлғай кўзларим сергак.
Қора қайғу мени элтиб қора зулфунг учун ҳар тун,
Қора бошни тутуб овуч қора ерга кириб тирсак.
Еман ғам телба кўнглум ранжидин муҳлик жафонг ичра
Ки, мен ўлгай эдим ўлса киши чекмак била эмгак.
Агар ҳусн ўлса қотил зор не дарвешу не султон,
Вагар ишқ ўлса комил, ёр не ҳиндуву не ўзбак.
Эрур аҳбоб ишқининг қусури ҳусн нуқсидин,
Жамолу ноз то кўпрак, ниёзу шавқ ҳам кўпрак.
Десанг огаҳ бўлан мандин ўзунгни ҳеч билмас қил
Ки, ғафлатдур фано таврида ўзни бир нима билмак.
Навоий ул юзу лаб шавқидин ногаҳ наво чекса,
Дам урмас булбулу тўти, ки будур качча ул пилтак.
324

Ҳажрким ҳар дам мени беваҳму бок айлар ҳалок,
Гар мунга розидур ул хунрези бебоким не бок.
Қадди шавқидин дедим кўксумга тортай бир алиф,
Ишқ тиғи тез эди, кўксум саросар бўлди чок.
Тийрборони фироқингдин танимни истамон
Ким, кўзумга учрағайким бўлмиш асру дарднок.
Ҳусн миръотин очар куйган кўнгул хокистари,
Нечаким ул бўлса нури пок, бу бир тийра хок.
Ишқ ўти таъсир этар эл неча ноҳамвор эса,
Барқ сайриға не ғам ер гар бийикдур, гар мағок.
Поки ҳуснунг қадрин усрук кўнглум англар, невчун
Ким, бало соқийларидин ишқ жомин ичти пок.
Дема ким, эркин Навоий хаста кўнглига талаб,
Эй кўнгул, захмиға марҳам, ойн матлубий сивок.
325

Телба ким кўрди мени шайдодек,
Парин ул ҳури малак сиймодек.
Истасам сен кеби покиза гуҳар,
Бўлмай ўлғайму кўзум дарёдек.
Бўстон сарви гар ўлсун тўби,
Эмас ул нахл қади раънодек.
Хўблуғ мулкида юз шоҳ ўлса,
Бири бўлғайму бизинг мирзодек.
Тенгри ишқ аҳли шикастиға магар,
Хўблар кўнглин этар хородек.
Ишқ Мажнунни кўп этти расво,
Қилмади лек мени расводек.
Эй Навоий, тилаган зуҳду салоҳ,
Қўзию кўнглини ҳам асрадек.
326

Кўкрагимдур субҳнинг пироҳанидин чокрок,
Кирпиким шабнам тўкулган сабзадин намнокрок.
Бу кўнгул ғамнокидин то шодмон кўрдум сени,
Истарам ҳар дамки, бўлғай хотирим ғамнокрок.
Лайли андин қўйди Мажнун кўнглида рахти ғамин
Ким, йўқ эрди манзил ул водийда андин покрок.
Уйла мужгон ханжариға ёпишибдур дурри ашк
Ким, магар андин ятиме йўқтурур бебокрок.
Лабларингднн жон олурда барча эл қулдур санга,
Жон берурда бир қулунг йўқ бандадин чолокрок.
Одамилиқ туфроғин берса фано елига чарх,
Оҳким, йўқтур киши аҳли вафодин хокрок.
Неча ўқласанг Навоий кўнгли захминроқ бўлур,
Кўрмадук захмеки теккан сойи бўлғай чокрок.
327

Не ҳуш уммидеким урён нигун қад бирла урсам так,
Париларға жунун туморидур бўйнумда силкинчак.
Тери жисмимда ҳарён тоза доғу қон ила гўё,
Қазо мажнунға тикмиш лолалар яфроғидин кўнглак.
Яра кўзлар бўлуб танда чу бўлди хира ул юздин,
Ясабмен ҳар тараф эски тугонлар шаклидин айнак.
Юлуб пар жон қушидин, оҳ пайконин йиғиб кўнглум,
Ўқунг синғонларин гўё ясар афғон учун новак.
Назар солса юзунгдин ўзга юзга кўзни кўр айлай,
Қилибон тиғ ила мардумни анинг нуқтасидек ҳак.
Ҳаво қилғанда зулфунг ҳалқа домидин кўнгул, билдим,
Бу қушнинг ҳам аёғ, ҳам бўйнида муҳкам эмиш илмак.
Изин ердин кетар деб асрадим раглар кеби кўзда,
Олиб жон риштаси бирла аёғи ўрнидин ўлчак.
Фалак зарфин тўло берди қазо ул ой майи ишқин,
Бу майдин бизга, ваҳким, тегмади бир қатрадин кўпрак.
Лиқо мумкин эса учмоқ томуғдин қочмаким бўлмас,
Кишига ҳеч мақсуде муяссар чекмайин эмгак.
Чу бўлдум ишқида фоний, ҳадисин сўрмангиз мендин
Ки, қолмас зикри зокир бўлса мазкуринда мустаҳлак.
Тиларсен ўзлукунгнинг жузу жуздин мунфак эткайсен,
Навоий назмининг жузвини қилғил жузви лоянфак.
328

Юзунг очиб не ажаб юз хонумонни ўртамак
Ким, бўлур бир шамъ ўти бирла жаҳонни ўртамак.
Чун кўнгул сайд айладинг, жисмимға ўт солмоқ недур,
Расм бўлмас қушни олиб ошиённи ўртамак.
Заъфлиқ жисмимни ўртаб бўлма оҳимдин малул,
Хосият жуз дуд не бўлғай сомонни ўртамак.
Бил шафақ ўтию анжум учқунидин ғам туни
Ким, қилибтур майл оҳим сомонни ўртамак.
Ўртади кўнглум тан ичра ўқларингни уйлаким,
Тушса ўт ул навъи бўлмас найситонни ўртамак.
Халқ ўлуб ошиқ санга мен ўртанурмен, ваҳ, неча,
Элга солған ўт била мен нотовонни ўртамак.
Чарх оҳим ўқидин юз минг тушукдур, эй кўнгул,
Ўртамак ани ҳам улдур парниённи ўртамак.
Невчун гул бўлди ўт, ашжор ўтун, сунбул тутун,
Истамайдур гар фалак бу бўстонни ўртамак.
Солма ўт ушшоқ жониға Навоий борида,
Невчунким яхшидур аввал ямонни ўртамак.
329

Халқ кўнгли бўлмаған ул шўхи кофир кўнглидек,
Уйлаким куфр аҳлида куффори Хайбар кўнглидек.
Гулбуни меҳнат аро қонлиғ кўнгуллар ғунчадур,
Тандадур ҳар сари пайконинг анинг ҳар кўнглидек.
Гарчи ул қад сарвдек раънодурур, лекин эрур,
Анда бағланған кўнгул ханли сановбар кўнглидек.
Лола қонлиғ яфроғию тоза доғин кўрки бор,
Бу сифат бирла шаҳидинг кўнглаки гар кўнглидек.
Захмлиқ кўнглум лабинг шавқида бўлмиш қон аро,
Лаъли руммони била ёқути аҳмар кўнглидек.
Ғармрав равшанравиш эл кўнглидин файз истагил
Ким, ёрутур даҳрни хуршиди анвар кўнглидек.
Соқиё, тутғил Навоийға лаболаб жомким,
Бағри доғи захмлар бўлмиш саросар кўнглидек.
330

Шикоф эмас буки кўксумга солди тиғи ҳалок
Ки, жони хаста ғамингдин яқосин айлади чок.
Улусқа ўт солур эрсанг мени бурун ўрта,
Нединки ўтни туташтурғоли керак хошок.
Неким бошимда эди, учти, етказ ул чобук
Ёниға боғласа бори узилмагай фитрок.
Ғамингни элга бериб йўқки бизни шод эттинг
Ки, элни шод этибон бизни айладинг ғамнок.
Ғамингдин оҳим ўқи етти чархдин ўтти,
Нишон эрур ети кавкабки, кўргузур афлок.
Кўнгул ўти била захмин кўруб не раҳм эткай,
Ўзин чу доғу алифдин аямас ул бебок.
Тиканда гул очилур андалиб янглиғ анга
Ки, ишқи ўлса табиат хиёнатидин пок.
Ич ул беҳишт суйин муғ сафолидинким, ақл
Томуғ ўтидин анинг рангин этмагай идрок.
Навоий ичти маю фориғ ўлди ўзлукидин,
Кўрунг не заҳрни дафъ айлади ичиб тарёк.
331

Танға тошу қўлға тиш захмики солди телбалик,
Фош қилди элга кўнглаксиз бадан, енгсиз илик.
Гаҳ жунундин банду гоҳи панд ила сўҳон анга,
Бор эмиш савдои ишқ ичра басе қоттиғ ирик.
Ҳар эшиқдин азм қилсам кўйига боғлиқдурур,
Бошиму ул остондур то очилғай бир эшик.
Рокиб ўлғач қилди шабрангини ҳар ён жилвагар,
Соя гарчи кўп зуҳур этмас, қуёш бўлғач бийик.
Дарди ҳажримни не билгай чун юр ашким сафҳани,
Ул мусофир сари гоҳиким рақам қилсам битик.
Лолагун майдин қизармиш кўзларинг ул навъким,
Лолазор устида ҳар ён ағнамиш бўлғой кийик.
Соқиё маҳзун мен асру қилмағил гардунни зарф
Ким, бўлур кечрак нашот ўлған замон соғар кичик
Олам аҳлиға ўлумдин чора чун имкони йўқ,
Ўлма олам фикридин бу лаҳзаким борсен тирик.
Эй Навоий, ул Масиҳодам қуёш чун урди захм,
Ани Исо игнасию меҳр тори бирла тик.
332

Қочинг ул кўздин, ангаким ул лаби хандон керак,
Эҳтироз эткай балодин гар кишига жон керак.
Захмлиқ кўнглумни айлар чок-чок ул қоши ё,
Ахтарур гўёки ғойиб айлаган пайкон керак.
Чархи кажрав узра сурма барқрафторингни ким,
Ростлар кўнгли фазосидин анга майдон керак.
Ул пари ишқида эрмастур малак ҳам маҳрамим
Кимки ишқи пок эрур сирри анинг пинҳон керак.
Заъфдин чиқмас дамим нетиб оғирлай итларин
Ким, қўларға узри мардумлуғ бағрдин қон керак.
Дайри пирин хонақаҳ кунжига, эй шайх, истама
Ким, анинг базмиға гардун тоқидек айвон керак.
Эй Навоий, ул пари ўлтурса ҳам оздур сени,
Кимки инсондур, анинг маҳбуби ҳам инсон керак.
333

Неча бўлғай захмлиқ кўнглумни маҳзун айламак,
Захми қонидин кўзум ёшин жигаргун айламак.
Неча лаълинг ҳажридин қонлиғ қадаҳ ичкан сойи
Соғаримни ашк хунобидин афзун айламак.
Неча пинҳон айлабон оразни андоқким пари,
Бизни расвои жаҳон андоқки мажнун айламак.
Неча бир ой ишқидин, эй дард, мен саргаштани
Кеча-кундуз беқарор андоқки гардун айламак.
Берди муҳлик дард ишқу қўйди миннат жонима,
Мунча бўлғай жавр ила ошиқни мамнун айламак.
Кимки дунё аҳли дунлардин тилар бўлғай халос,
Шарт эрур аввал видоъй дунёйи дун айламак.
Эй Навоий, чун ғубори ҳажр ўлтурмас не суд,
Бир кўзунгни Дажла қилмоқ, бирни Жайҳун айламак.
334

Ул париваш эрур андоқ нозук
Ким, қуёш партавидур жисмиға юк.
Гарчи қотил кўзидин ўлса тирик,
Тирилур нўши лабидин ҳам ўлук.
Кўнглума ўқ узра ўқ отти кўзунг,
Не ажаб бўлса тешук узра тешук.
Қотмангиз лаъли уза оби ҳаёт,
Гарчи бу шарбат эрур асру чучук.
Шавқ ўтин ғайр ила ёрутти чу ёр,
Кўнглума тушти менинг асру куюк.
Ҳуллаи равза санга лойиқ эмас
Ким, бўлур жинс чу эскирди чурук.
Соқиё, бода лабингдек тутқил,
Кайфиятлиғ доғи гулрангу сузук.
То ичиб ани даме беҳуд ўлай
Ким, ичимда ғам эрур юз турлук.
Ташлаб ўзлукни, Навоий, қадам ур
Қим, йироқ йўлдуру бу оғир юк.
335

Чаманда сарвинозим жилва қилмоқ айламас оҳанг,
Жаҳон бўстонидин, биллаҳ, бўлубмен ғунчадек дилтанг.
Мизожиким тилар хилват, худоё, бўлмасун офат,
Биҳилмен гар қилиб ишрат, ичар махфий майи гулранг.
Яшил яфроғлиқ ашжор эмас ҳажрингда, эй дилдор
Ки, оҳим таффидин гулзор миръоти тутуптур занг.
Солибтур чорболиш гул, тутуптур чоргаҳ булбул,
Не суд ул шаҳ ичай деб мул, мушарраф айламас авранг.
Малолат бўлса жононда тиконча бордурур жонда,
Агар ҳар гул гулистонда кўринса бир ҳарифи шанг.
Бу гулшанда гули раъно тўкулмак ваҳмидин гўё,
Жамолин кеч қилур пайдо дема булбулдин айлар нанг,
Навоий кўрмайин ани етибтур оғзиға жони,
Магарким қилғай афғони гаҳи ул гул сари оҳанг.
336

Чаманда сабза манга ханжар ўлди сарви-хадант,
Кўнгулни олғали ул сарв қадди сабзоранг.
Агар гул исламас ул кўркабой ҳайрат эмас,
Ғанидурур тўни юз пора элдин айлар нанг.
Кўтарса маҳмили ҳуснунгни чарх бухтийсиг
Ики ёнида муносибдур ою кундин занг,
Нафас-нафас қадаҳ ичмасни жазм этармен, лек
Нетайки, ишва қилур лаҳза-лаҳза соқийи шанг.
Синуқ сафол ила вайрон аро гадо Жам эрур,
Ул анга жому бу Жамшид бағлаған авранг.
Бу базм ичинда наво ул топарки хидматда,
Қади хам ўлса доғи кўнгли холи уйлаки чанг.
Бадан аносирининг чоргоҳин эт хориж,
Навоиё, десанг айлай фалак сари оҳанг.
337

Йўқ даҳрда гарчи ёр сендек,
Душман доғи қайда бор сендек.
Эй хаста кўнгул, санга керак васл,
Йўқ ҳажрда чунки зор сендек.
Не ишқ аро хоксор мендек,
Не ҳусн аро шаҳсувор сендек.
Гулгун тўн уза қора чавук нақш,
Очилмади лолазор сендек.
Гар дайри фанода жом чексанг,
Йўқ шоҳи Жам иқтидор сендек.
Эй гул, тўкасен хумордин қон,
Ул наргиси пурхумор сендек.
Йўқ зулфиға тушкали, Навоий,
Ошуфтаи рўзгор сендек.
338

Қўюнг, тиғи кўксум шигофини йирдег,
Фирокида жоним аросиға кирдег.
Деманг ҳажр ўти шарҳини нома ёзким,
Куяр сафҳаву хома эрмас битирдег.
Қувонурмен ул ойни ҳар неча кўрсам,
Мени гарчи ул неча кўрса йигирдег.
Буюрғилки машшота холинг қўярға,
Кўзум мардумин тиғ учи бирла қирдег.
Юзумда юрак кони дурдингки, келдик,
Ажал илги ул қонни андин сийирдег.
Юзунг бирла жоно қуёшдек бир ўлғай,
Қуёш бирла зарра агар бўлса бирдег.
Айирмон сочинг банд-бандин кўнгулдин,
Агар банд-бандимни даврон айирдег.
Қошингнинг хаёлиға жон риштасин кўр
Ки, ёпишти ёй узра муҳкам сингирдег.
Навоийға ҳажрингда мотам суруди,
Бўлубтур нашот аҳли базмида йирдег.
339

Не хаёл эди янаким кўнгул қуши сайдини ҳавас айладинг,
Баданимға ҳар саридин хаданг отибон анга қафас айладинг.
Кўнгул ичра шуълаи ншқким етадур фалакка забонаси,
Таниму сўнгакларим ул ўтингни ёқарға хору хас айладинг.
Кўз ичиндаким тўла қон эди, оғиз ичра дағи тутундек оҳ,
Ани дам-бадам қилибон фузун, муни ҳам нафас-нафас айладииг.
Етиб эрдим ўлгаликим тирилдим анинг жафоси ҳадисидинг
Нега уйқудин бурун ул фасонани, эй рафиқ, бас айладинг.
Манга ишқ аро ўлум эрди чорае ҳажрда бу не ранжким,
Ани дафъ этарга фироқ дарду ғамимни чорарас айладинг.
Чу гум ўлди чоку ҳазин кўнгул ғами ҳажр даштида, эй фалак,
Йўл озарга аҳли саломат ул кўнгул унини жарас айладинг.
Чу фироқ шиддати, эй кўнгул, ғами ишқ лозимаси эмиш,
Не етишса чек чу бурун ўзунг бу балони мултамас айладинг.
Туну кун сабу чекиб, эгнинга сол ўзунгни халқаи дайр аро,
Чу белингга муғбачалар каманди хаёлини марас айладинг.
Чу замона аҳли аро вафо тиладинг чек эмди, Навоиё,
Аламу бало, не учунки эл ора йўқ нима ҳавас айладинг.
340

Кўрдум оғзингни манга қаҳр ила чун сўз қоттинг,
Кўрмаганни бу ғазаб ичра манга кўрсаттинг.
Ишқ пайконларини ёғдурубон буйла манга,
Су сепиб зуҳду салоҳ уйқусидин уйғоттинг.
Бул ажаб ҳол ила билмонки жунун дашти аро,
Мени мажнунғаму ё ани манга ўхшаттинг.
Офият қушларининг жамияти қолғайму,
Мунча мен телбагаким тафриқа тошин оттинг.
Доғлар демаки қоқтурмоқ ила кўксума тош,
Ишқ мисморларин кўнглум аро ўрнаттинг.
Сотқун олдим ғами ишқингни бериб жон нақдин,
Мени оламға бу савдо била охир соттинг.
Кўрубон кўюнг аро зорлиғим тунд бўлуб,
Сўргали ташқари итларга мени судраттинг.
Бир замон дўстқа ўрганки, будур ҳосили умр
Ким, замон аҳлиға кўнглунгни басе ўргаттинг.
Эй Навоий, магар илгингни тутуб чеккай пир
Ким, йигитлик хумининг дурдиға муҳкам боттинг.
341

Эй кўнгуллар зулф занжирида қайд этмак фанинг,
Барчадин анда муқайядроқ вале кўнглум манинг.
Су аро кун акси ё кўк пардасинда меҳрдек,
Билгурур мовий катон кўнглак аро нозук танинг.
Бодадин ул юз не гуллар очти кўр, эй боғбон,
Ичма кавсар суйи мундоқ гуллар очмас гулшанинг.
Важҳи йўқтур тийра бўлмоқ, эй кўнгул, то ул қуёш,
Юз чиқарғач бўлғуси кўзлардин икки равзанинг.
Ўртабон парвонани, эй шамъ, сўнгра не осиғ,
Йиғламоқ чирмаб қора мотамлиқ элдек шеванинг.
Билки эмин сен риёий зуҳд ужби хавфидин,
Эйки дайр ичра фано майхонасидур маъманинг.
Ёрни кўргач Навоий ўлди, ишқ атворини
Вомиқу Фарҳоду Мажнун бори андин ўрганинг.
342

Тарарда тоб урар, турраи паришонинг
Ки, обнус тароғ уйладурки мужгонинг.
Ичимга тушти кўнгул изтиробидин кўп захм
Ким, анда ҳар саридин бош чиқарди пайконинг.
Кўнгулни, ваҳки, нетиб дафъа-дафъа сендин узай
Ки, ақл кўпроқ эрур лаҳза-лаҳза ҳайронинг.
Ўпар тахайюли дафъиғадур синонларким,
Шуоъ хатларидин чекти меҳр рахшонинг.
Кўнгул не навъ дам урсун фироқинг офатидин
Хи, захми оғзиға муҳр ўлди доғи ҳижронинг.
Нетиб қарор тутай, эй кўнгул, ки қўзғайдур,
Ичимда сабр уйини ҳар дам оҳи пинҳонинг.
Ғам этти тийра мени жоми май эвур соқий
Ки, кўзларимни ёрутсун бу барқи рахшонинг.
Чу субҳ наргис очиб кўзни тутти олтун жом,
Сабуҳ фавт ўладур, нозанинлар, уйғонинг.
Навоиё, чу ғаниматдурур йигитлик дами,
Йигитлар илгидин ич токи бўлғай имконинг.
343

Манга бир лаҳза вафо айламадинг
Ки, ҳамул лаҳза жафо айламадинг.
Қоматингдин манга ком эрди хиром,
Ваҳки, комимни раво айламадинг.
Отмоқ ўқ элга хатодур, лекин
Манга отқанни хато айламадинг.
Элга лутфунг манга гар бўлса жафо,
Не жафоларки манга айламадинг.
Гарди рахшннгға баҳо жон тиладинг,
Ани туфроқча баҳо айламадинг.
Топмадинг мулки бақо то ўзни,
Азими дашти фано айламадинг.
Юз вафо ваъда Навоийға қилиб,
Оҳким, бирга вафо айламадинг.
344

Хизр хаттинг сабзаси, ҳайвон суйи нўши лабинг,
Ул су мавжидин бўлуб бир давр тавқи ғабғабинг.
Ё жамолинг чашмаи хуршиду ҳар ён бир ҳубоб,
Ҳар қулоғинг дурри, яъни икки рахшон кавкабинг.
Рокиби не важҳдин хуршид эрур наъли ҳилол.
Гар эмастур тавсани гардун сабукрав маркабинг.
Эй кўнгул, билким чекарлар гоҳ, ё рабки, фиғон,
То малак хайлини ёлқитти фиғону ё рабинг.
То дабистон майли қилдинг халқ ўлди гўйнё,
Қабр лавҳиға қилур ашъор лавҳи мактабинг.
Қайт, эй сўфики, пири дайр дурди жомиға,
Бўлмоғинг шориб агар софпй эмастур машрабинг,
Эй Навоий, борди кўнглинг танни ҳам кўйига сол
Ким, итига қалбинг оз бўлса етишкай қолабинг.
345

Чекиб кўнглумни уздунг, андаким кўнглум уйин буздунг,
Бу меҳнатхонани бузғон замон мендин кўнгул уздунг.
Бузулди кўнглум эмди ғам сипоҳин чекма кўп, эй ҳажр,
Тузуклук кўрмагил ҳаргиз, бу янглиғким мени буздунг.
Бериб ғам нақди айлаб дилраболиғ ваъда қилдинг васл,
Карам қилдинг, йиқуғ кўнглумни олдинг, лутф кўргуздунг.
Соғиндинг заъфу ул юз кўзгусин еткурдунг оғзимға,
Ўлуб эрднм яна бу важҳ ила гўёки тиргуздунг.
Висолинг ваъдаси бирла фироқинг даштиға солдинг,
Етиб мавъид чу қилдим авд йиткон ерда турғуздунг.
Бало дардин манга тутмоқ учун айирдинг, эй соқий,
Чу даврон базмида аҳбоб учун ишрат майи суздунг.
Навоий жисмини ҳажр эмгакидин, эй ажал, қутқар
Ки, ашки дурларию жонининг нақдидурур муздунг.
346

Жисмимға варам ҳайъати ҳар ташки урдунг,
Ул тошни гўёки ҳамул ерда ёшурдунг.
Кўнглум бузулиб сабру хирад боғладилар рахт,
Чун мулкни буздунг, элини доғи кўчурдунг.
Эй ёр ити, узрумни қабул этки, танимда
Эт топмадингу эски сўнгакларни кўмурдунг.
Эй телба кўнгул, чиқмадинг ул зулф хамидин,
Гўёки қоронғу кечада йўлни итурдунг.
Кўнглум уйида сенсену йўқ кимса ҳамоно,
Кирпиклар ила ғайр хаёлини супурдунг.
Сендин юз эвурмак манга мумкин йўқ, агарчи
Ҳар саридин оллингғаки келдим, юз эвурдунг.
Матлубни бир дайри фано йўлида иста,
Топилмади чун бодияда неча югурдунг.
Эй муғбача, дайр ичра мени маст эта кўрким,
Жон қути кўнгул қувватидур софингу дурдунг.
Бир кўрмагу ўлмак била, эй хаста Навоий,
Ишқ аҳли орасинда янги расм киюрдунг.
347

Сарвга раъно хироминг бирла бедод айладинг
Ким, қадингнинг қуллугидин ани озод айладинг.
Гул доғи ҳуснунгга эрди хўшачин юз важҳ ила,
Кўрманин юз хирманин бир дамда барбод айладинг.
Қўйма миннат бизга ғамгин айлабон ишқ аҳлини,
Бизни ҳам шод этмадинг, гар элни ношод айладинг.
Айладинг кўнглум иморат партави рухсор ила,
Каъбани бутхона қилмоғлиққа обод айладинг.
Айтмонким, умр ўтуб, соғинмадинг бир дам мени,
Қатл этарда чун керак бўлди киши ёд айладинг.
Тслбалик ўлтурса ҳам бўйнунгға қоним, эй кўнгул,
Бор экач одам нега майли паризод айладинг.
Йиғламоқдин кўр бўл, эй кўз, фироқ айёмида,
Не учун ўзни хўблар ҳусинға муътод айладинг.
Бенасиб эрдинг фано онинидин, эй шайхким,
Дўст васлин тоату тақвоға нснод айладинг.
Эй Навоий, ўлдунг армон бирлаким, фарёдингга,
Етмади ул нўшлаб ҳар неча фарёд айладинг.
348

Ёраб, ул ойники эл кўнглиға марғуб айладинг,
Гарчи ишқидин хароб эттинг мени, хўб айладинг.
Шоҳ эсам ишқ аҳлиға тонг йўқки, эй гардун, мени
Ул шамол аҳли шаҳи ишқиға мансуб айладинг.
Не ажаб боштин аёғим дард бўлса, эй қазо
Ким, нигоримни қадам то фарқ марғуб айладинг.
Телбараб эрмишсен, эй роқим, ҳамул кундин бери
Ким, жунунумни паризодимға мактуб айладинг.
Туҳмати зуҳд айлабон, эй шайхи козиб, не учун
Бегунаҳ бизни харобот ичра маъюб айладинг.
Жон бериб бўлсам ажаб йўқ толибинг, эй ишқким,
Ҳар не матлубидур анинг бизга матлуб айладинг.
Эи Навоий, ўзни солдинг итлари хайли аро,
Итни гўё одами ҳайлида маҳсуб айладинг.
349

Тийра қилмиш тун кеби офоқни оҳим менинг,
То эшиттимким қилур шабгардлиқ моҳим менинг.
Тун қорасндек қора пашминадурму сайрида,
Ё тутубтур ул жафогар шўхни оҳим менинг.
Учрамас ҳар кўй бошида туруп йўл асрасам,
Равшан эрмас, ваҳки, шамъи бахти гумроҳим менинг.
Ё қочар мендин халойиқ таниғай деб ногаҳон,
Ёрутур чун тунни ҳар дам оҳи ногоҳим менинг.
Хидматида нега йўл топмон экинмен тийра рўз,
Шоми мулкин чун мусаххар айлади шоҳим менинг.
Мен доғи аҳбобдек мақбули эрдим, оҳким,
Жоҳи идбор ўлди ул иқбол ила жоҳим менинг.
Элга ҳар лафзи Навоий жониға бир доғ эрур,
Неча қўйғай бағрима доғ ул юзи моҳим менинг.
350

Неча ул кўй итларига еткай озорим менинг,
Кош итлар туъмаси бўлғай тани зорим менинг.
Неча ул базм аҳлиға бўлғай фиғонимдин малол,
Кош алар қурбони бўлғай жони беморим менинг.
Неча нозук кўнгли келгай ёрнинг мендин батанг
Ким, фидо кўнглига жону жисми афгорим менинг.
Неча ашким йиққай эл сабри биносин кўйида
Ким, ўюлғай кошки, бу жисми хунборим менинг.
Йўқу бор элдур жунунум шайнидин озурдадил,
Умр агар будур йўқум кўп яхшиким, борим менинг!
Эй фано тиғи, вужудум нақшин андоқ айла ҳақ
Ким, замон авроқидин маҳв ўлсун осорим менинг
Соқиё, тутма Навоийға яна ишрат майи
Ким, эрур бадмаст ул мажнуни хамморим менинг.
351

Сннғоли кўнглум оқар ҳар лаҳза хуноби анинг,
Шишаким синди, чиқар турмай майи ноби анинг.
Солма ул кўй ичра қошингға гириҳким, шубҳадур
Тоат айлар ерда тушса эгри меҳроби анинг.
Баҳри ашким уйла дарёдурки даври чархдек,
Бўлғали лойиқдурур ҳар сари гирдоби анинг.
Уйла занжире дурур зулфунг қамар давридаким,
Тушкудек бўлмиш қамар давриға қуллоби анинг.
Қил кеби жисмимки ҳажринг сўзи ичра тўлғанур
Ўтқа тушкандин нишондур печ ила тоби анинг.
Уйла қурбондур анга кўнглумки жон айлар фидо,
Тиғ олмастин бурун илгига қассоби анинг.
Пири дайр айлар сабуҳ, аммо кўз очмас муғбача,
Айшни талх айламиш бизга шакархоби анинг.
Фақр эрур бир лафзу шарҳи ёзилур юз минг китоб,
Не учунким хуш келур айтурда итноби анинг.
Эй Навоий, топти мутриб созидин кўнглум наво,
Гўйиё жон риштасиға тегди мизроби анинг.
352

Кўнгулки ҳажр туни қўймади қарорин анинг,
Мунинг ҳам оҳи қора қилди рўзгорин анинг.
Висол гулшани бирла кўп ўлмағил машъуф,
Хазони ҳажр чу барбод этар баҳорин анинг.
Тутуб нашоту тараб чанг зулфин этма суруд
Ки, бир-бир узгуси ғам чанги тор-торин анинг.
Қадаҳ нашоти учун давр ичинда қон ютқан,
Чекарга билки кири айламас хуморин анинг.
Сипеҳр ком ила эврулмаса ҳазин бўлма,
Кишига бермади чунким ҳақ ихтиёрин анинг.
Агар бақои абад истасанг фано йўли тут,
Ёрут кўзунгни қилиб тўтиё ғуборин анинг.
Навоий, ул киши топти фароғ оламдин
Ки, ҳиммати кўзи тенг кўрди йўқу борин анинг.
353

Ёр келса, дўстлар, оҳанги рафтор айламанг,
Инфиолимдин нафас урмоқни душвор айламанг.
Ёлғуз уйда қайда ёро боқмағим рухсориға,
Ҳолатим тағъйиридин сирримни изҳор айламанг.
Токи кўнглум изтиробию таним титратмаси,
Сокин ўлмас, нукта айтурға мени ёр айламанг.
Соате чунким ўтуб бу навъ келсам ҳолима,
Сўз аро ошиқлиқ алфозини такрор айламанг.
Чунки бўлса мултафит чун ер ўпуб ўлгумдурур,
Ҳар жафо қилсам ўзумға манъ зинҳор айламанг.
Эмдиким ўлдум таним ёр итларига ташлангиз,
Лек ағёрин бу маънидин хабардор айламанг.
Қайси ошиқким Навоийдекдурур, эй аҳли зуҳд,
Ишқ манъин айлабон кўнглига озор айламанг.
354

Ваҳки, ўтлуқ чеҳра очиб хонумоним ўртадинг,
Оташин лаълингдин отиб нукта жоним ўртадинг.
Дема не қилдим, не қилдим нотавон кўнглунг олиб,
Ўртадинг, эй қотили номеҳрибоним, ўртадинг.
Ўт уза қил тўлғониб куйгандек ул юз шавқидин,
Нечаким тоб урди жисми нотавоним ўртадинг.
Кўкда зоҳирдир шафақдин шуъла анжумдин шарор
Ким ани, эй шуълалиқ, оҳу фиғоним ўртадинг.
Бисмил этгач сайдни андоқки эткайлар кабоб,
Захм этиб кўнглумни чунким оқти қоним ўртадинг.
Урғали, эй ишқи золим, барқи офат жонима,
Ҳар не ўзлуктинки бор эрди гумоним ўртадинг.
Эй Навоий, то белу оғзи хаёли айладинг,
Бору йўқ, яъники пайдову ниҳоним ўртадинг.
355

Эй кўзу кўнглум, сиришку оҳдин тўфон қилинг,
Жону жисмимнинг йиқилғур кулбасин вайрон қилинг.
Қилса бу иш кўзу кўнглум сиз доғи, эй дарду ишқ,
Кўзни кўр айлаб, кўнгулга дард ўқин паррон қилинг.
Ҳар баҳона бирлаким бўлса, ҳаётим қасрининг —
Тоқу айвонин бузуб, туфроғ ила яксон қилинг.
Яъни айлаб мунча бедоду жафолар шаммае,
Ҳажр дарди шиддатин мен хастаға осон қилинг.
Зинҳор аҳбоб, ошиқ бўлмангиз, гар саҳв этиб —
Бўлмоқ истарсиз, бурун андишаи ҳижрон қилинг.
Дермен, эй аҳбоб, тортай ҳажрдин бир тийра оҳ,
Ер тўбиға ой ила кун кўзгусин пинҳон қилинг.
Ҳажрдин кўнгли тўла келмиш Навоий раҳм этиб,
Эй харобот аҳли, бир мамлу қадаҳ эҳсон қилинг.
356

Май била майхонанинг хиштин тош узра ҳал қилинг,
Чун хуморидин судоъ ўлса ани сандал қилинг.
Ҳар не қолса суда бўлғай хиштдин таъзим учун,
Ип тоқиб ҳар жонибидин бўйнума ҳайкал қилинг.
Эй харобот аҳли, соқий орази акси учун,
Соф қилмоғлиғ била май кўзгусин сайқал қилинг.
Муғбача оллида чун бўлди сужуд этмак ишим,
Майға марҳун қилсангиз сажжодани аввал қилинг.
Саҳл эрур жон нақдини соқий учун қилмоқ нисор,
Лек бир паймона тўлдурмоқ била асҳал қилинг.
Масту мажнун чиқмишам майхонадин, эй дўстлар,
Комингиз гар ҳазл эса ийнак мени маҳзал қилинг.
Кўйидин қавланг ҳавосу ақлни, эй дарду ишқ,
Анда саргардон Навоийнинг вале анкал қилинг.
357

Бир ўт эсаки манга журмсиз вафони кам эттинг,
Юз ўтдур улки жиҳатсиз улусни муҳтарам эттинг,
Бошимға тиғ урубон нақди дард кўнглума солдинг,
Вафо тариқида тақсир қилмадинг, карам эттинг.
Юзумни нақш этибон ашк тийра қонидин, эй ишқ,
Тошимда қонлиғ ичим шарҳини ёна рақам эттинг.
Фасонаи ғаму меҳнат буюрдунг айламак азбар,
Қаноат этмай улусқа мени фасона ҳам эттинг.
Кўнгулда ишқим ўти чун фалакка тортти шуъла,
Бало ливоси бошиға бу шуъладин алам эттинг.
Дедингки, фақр йўлинда топилди мақсади аслий,
Вужуд нақшини жон лавҳидин магар адам эттинг.
Магарки ёр сени истар, эй шикаста Навоий
Ки, нақд жонни қилиб туҳфа, фарқдин қадам эттинг.
358

Саманди ноз уза ул чобуки балоға боқинг,
Пари бошинда малак парридин ўтоға боқинг.
Начукки қавси қузаҳ даври меҳр акси эрур,
Топиб ҳам эгнидин айланған икки ёға боқинг.
Садоғи жонибиким илгига синон тутмиш,
Юз ўқ йилонию бир қотил аждаҳоға боқинг.
Агар бу ўқу синон урмоғин инонмасангиз,
Очиб танимни ададдин фузун яроға боқинг.
Бу шакл бирла жаҳон бузмоғи яқин гар эмас,
Улуста ҳар тараф ошубу ибтилоға боқинг.
Бу боғ гулларини ерга сочмайин қўймас,
Хазон елини кўрунг чархи бевафоға боқинг.
Навоий ўлди жаҳон аҳлидин наво топмай,
Не бўлди бир назар ул зори бенавоға боқинг.
359

Кўнгулким ҳар ёниға наъл кестим бўлғали зоринг,
Қушедур талланинг чамбарлари ичра гирифторинг.
Улус қатлидин ул кўз нотавонроқдур, не ҳол эркин
Ки, жон олған била майл айламас сиҳҳатқа беморинг.
Юзу зулфунг чу дин қасди қилур кофир десам тонма,
Демон юз узра зулфунг, балки мусҳаф узра зунноринг.
Кўзи оллида, эй бодом, қилдинг ишва даъвосин,
Магар кирпикларидиндур нишони жисми афгоринг.
Ўзунгни сотмоғингда ҳусн савдосидин, эй Юсуф,
Ҳабибим етса эрди не ушалғой эрди бозоринг.
Юзунг гул-гул бўлубтур бодадин, ваҳ, кўзгуга боқким,
Не янглиғ тоза-тоза гуллар очмиш боғи рухсоринг.
Ғамим айтурға ёре топмағандин соқиё, ўлгум,
Манга бир журъа бирла ёрлиқ қилсанг худо ёринг.
Агар рангин май ичсам, эй қазо наққоши, ёзғурма,
Иҳота қилмағон иш қўймамиш, чун даври паргоринг.
Навоийни адам водийсиға солди фано сайли,
Итурганлар ани ул сайлининг хошокин ахтаринг.
360

Донаи ҳолинг била кўнглум қушин ром айладинг,
Гарди яздий меъжарингдин қасдиға дом айладинг.
Сабзау гул истамон то вўсмаву гулгунадин,
Қошни айлаб сабзагун, оразни гулфом айладинг.
Ҳусн боғида қадинг бўлмиш латофат гулбуни,
Тўнни гулгун, тугмани то ғунча андом айладинг.
Қоматим долу ёшим гулранг эрур то ноз ила,
Долу гул теккан ниҳоли узра ором айладинг.
Юз уза очтинг сочинг зуннорин, эй кофир, магар
Фош этиб куфрингни қасди аҳли ислом айладинг.
Тонгла жаннат ҳуридин кеч, эй кўнгул ноком ила
Гар бу кун дунё аруси васлини ком айладинг.
Эй Навоий, зулфиға бўлдунг паришон оқибат,
Яхши жамъият бу савдодин саранжом айладинг.
361

Эй муғанний, ёр базмида наво соз айласанг,
Жон фидонг ўлсун ғамим шарҳидин оғоз айласанг.
Уддек куймаклигим шарҳ эт лисони ҳол ила,
Нағмада удунг лисонин сеҳрпардоз айласанг.
Ўзга оламдин хабар деб бизни тиргуздунг не тонг,
Бу рисолат бирла гар изҳори эъжоз айласанг.
Розим ар созинг лисонидин баъидул фаҳм эса,
Анга руҳафзо унунгни доғи ҳамроз айласанг.
Отланиб бошимни рахшингнинг аёғи остиға,
Тиғ бирла солғудек масти сарандоз айласанг.
Парда ёп роз узрау дохил бўл ушбу базм аро
Ким, эрур хориж агар бепарда овоз айласанг.
Чекмадинг лаҳне Навоий кўнглун истаб айб эмас
Англаб ўзунгни наво аҳлиға шаҳноз айласанг.
362

Ваҳ, не руҳафзо қаду дилкаш хироми бор анинг,
Гўйиё жон гулшани ичра мақоми бор анинг.
Улмакимда бор анга гўёки уммиди ҳаёт,
Жон била бу ишда баским эҳтимоми бор анинг.
Қолди кўнглум ғам тунига, субҳ васл аҳли қачон
Айлагайлар фаҳмким, не тийра шоми бор анинг.
Жоним узра доғлардин ваҳ, қачон топқай хабар,
Улки, гулбарг узра холи мушкфоми бор анинг.
Бели бирла оғзидин кўнглумга бор уммиди ком,
Не дақиқ уммид ила нобуд коми бор анинг.
Топтилар руҳи равоним парвариш ҳар лафзидин,
Оллоҳ-оллоҳ, не равон парвар каломи бор анинг.
Сен ҳарам азми қил, эй зоҳидки, кўнглум маст эрур,
Хоссаким майхонадек байтул-ҳароми бор анинг.
То кўнгул дайр ихтиёр этти билибтур муғбача
Ким, анинг васли сари савдои хоми бор анинг.
Эн Навоий, давлати зоҳирни доим топмоғунг,
Фақр иқболидурур, улким давоми бор анинг.
363

Ул пари бу телба бирла ошно бўлса не тонг
Нотавон Мажнунға Лайлидин вафо бўлса не тонг.
Лаъли ҳажридин дамодам хаста кўнглум қон ютар.
Ул маразға буйла шарбат ё ғизо бўлса не тонг.
Дема қотилдур лаби, ўзунгга қилма қасди жон,
Буйла қотил оллида жоним фидо бўлса не тонг.
Чархдин кўп бўлди оҳим дудиға боис рақиб,
Юзи анинг рўзгориндек қора бўлса не тонг.
Зулфи зулмат шомию давлат тонгидур орази,
Тийра ҳажрим шомидин зулматзудо бўлса не тонг.
Қасди дину ғорати имоним этмиш муғбача,
Эй мусулмонлар, ерим дайри фано бўлса не тонг.
Барча зийрак қушқа чун ул зулф доми бўлди қайд,
Эй Навоий, анда кўнглум мубтало бўлса не тонг.
Лом Ҳарфининг Луъбатларининг Латоифи «Наводир»дин
364

Зиҳи ниҳоятинг охир келиб абад аввал,
Вале хабар бера олмай бидоятингға азал.
Не қудратинг жабалини қилиб тазалзул паст,
Не ҳикматинг қуёшиға бериб завол халал.
Бўлуб сифатингга мазҳар жамиъ махлуқот,
Алар муфассалу инсонни айладинг мужмал.
Жамол зевари қош айладинг, магар урдунг
Бу икки мисқал ила уйла кўзгуга сайқал.
Фироқ шомини ошиққа айладинг тийра,
Агарчи анжумидин ёқтинг анда кўп машъал.
Баҳор мошитаси саъйи бирла кийдурдунг
Чаман аруси юзу қаддиға ҳулийю ҳулал.
Сипеҳр сафҳасин анжумдин айлабон афшон,
Бу сафҳа устига чектинг шиҳобдин жадвал.
Ёзарға матлаъи субҳ узра нурдин туғро
Қуёш тилосидин омода айладинг зарҳал.
Навоий айлади ҳамдингға номалар ирсол.
Ани рад айламагил ҳаққи Аҳмади Мурсал.
365

Қилса жонон оллида жоним туфайл, ўлмоққа майл,
Қош юз жон ўлсаким, ҳар дам бирин қилсам туфайл.
Истаса куйган кўнгул ўтлуқ юзунгни қилма айб,
Ихтиёри йўқтур айларда самандар ўтқа майл.
Йўл қилур жисмимда ашк, элтур сўнгакларни узуб,
Ер қозиб хошок оқизғандек қаён юзланса сайл.
Қатраи саҳбо Суҳайлидин лабинг майгун эмас
Ким, ақиқедур буким ранг олур андин юз Суҳайл.
Бир мулоиб ҳинду ўлмиш ҳар кўзунгнинг мардуми,
Кирпигинг ҳинд аҳлидин ҳангома тузган икки хайл.
Такя қилма тақвию тоатқа ким нафъ айламас,
Фазлдин етмай башорат Бишр бўлғил гар Фузайл.
Шоми ҳажр эрмас шафақ, балким Навоий ғуссадин
Йиғлади қон анчаким гардунға рангин бўлди зайл.
366

Уйла бўлмиш гул юзунг ёди била қонлиғ кўнгул
Ким, тушар ҳар қатра қон ўрниға андин барги гул.
Дема кўнглунг борким жисм ичра ҳажринг тиғидин,
Поралар бор қон аро билман бағирдур ё кўнгул.
Сарвдек бўлса бу гулшанда ато, гулдек ано,
Мумкин эрмас туғмоғи сен сарви гулрухдек ўғул.
Куйдуму кул бўлдум, аммо жонда лаълинг шавқидур,
Андоқ ахгар ҳифзиға беҳад муносибдур бу кул.
Лаълинг оллинда санамлар лаъли ранг эткан билур
Ким, ичар хино суйин бўлған замон гулранг мул.
Қисмдин ортуғ тилаб хор этма ўзни, эй азиз
Ким, қаноатдин дурур иззат, тамаъдин барча зул.
Дайр пири бирла май ичсанг, Навоий, асра дам
Бўлса фаҳм ибриқ унидин гарчи қулқул лотақул.
367

Менинг кўнглумни ишқ, ул гул юзин мул,
Бу қилди доғ-доғ, ул қилди гулгул.
Бошимға чирмашур савдосидин дуд,
Не тунким айласам зулфин тахайюл.
Юзунг давринда зулфунгдин салосул,
Қилибдурлар аён даври тасалсул.
Уқунгдин зор кўнглум пар чиқармиш,
Юзунгдек гулга хуштур буйла булбул.
Таҳаммул яхши ул ойдин йўқ афғон,
Вале афғон чу бўлсам бетаҳаммул.
Фано даштиға қўйма тўшасиз юз,
Вале тўшанг керак бўлса таваккул.
Қадингнинг эътидолидин Навоий
Чекар гардунға оҳ этсанг таодул.
368

Оразинг шавқи дамиким айланур қонлиғ кўнгул,
Ғунча янглиғдурким, анда чирмашибдур барги гул.
Англамон гулранг рухсорингда майгун лабмудур,
Ё томибдур офариниш базмида гул узра мул.
Айлади кўнглум гадолиқким дирам янглиғ туган —
Қўйди ишқинг ё закоти ҳуснунг эҳсон қилди пул.
Телбараб қочқон қулунгменким, сочинг афъисидин
Ҳам аёғимда эрур занжиру ҳам бўйнумда ғул.
Кўзларингким турки тожик ўлди кўнглум мулкида,
Зулм этар ул навъким бир кишвар аҳлиға чуғул.
Не тафовут сифла элдин хорлиғ ё эҳтиром
Ким, баҳойимдин эрур тенг хоҳи иззат, хоҳи зул.
Нома кўп ёзмиш Навоий кимса йўқ маҳрам магар
Ким, алар ирсолиға ҳам тенгри еткургай русул.
369

Демонким, мени ёд этиб шод қил,
Унутғанларингни бирар ёд қил.
Сановбар санга бандадур сарвдек,
Бошингдин эрур доғи озод қил.
Вафо йўқтур ул шўхда, эй кўнгул,
Ўзунгни жафосиға муътод қил.
Қилур жонима ҳажр қасд, эй ажал,
Бу ишда анга сен ҳам имдод қил.
Манга ишқ аро ўлмак ойин эрур,
Рақибо, яна санъат иршод қил.
Паришонмен, эй оҳ, афлокдин
Бу абтар варақларни барбод қил.
Чу буздунг кўнгул кишварин зулм ила,
Сиришким суйи бирла обод қил.
Фалак давридин ранжамен, соқиё,
Кел эмди қадаҳ даври бунёд қил.
Гар ул шўх фарёдинга етмаса,
Навоий, шаҳ оллинда фарёд қил.
370

Гар лабинг оллида даъво қилмади изҳор лаъл,
Бўйни невчун боғланиб осилди мужримвор лаъл.
Гўйиё тўти хатинг бирла лабингдин сўрди нутқ
Ким, либос ўлди зумуррадгун анга минқор лаъл.
Йўқ лабинг янглиғ бири гўё демайким руҳ бахш,
Кўрмишам бориб Бадахшон мулкида бисёр лаъл.
Лаъл оллинда анингдекким эрур беқадр тош,
Бўлмиш ул янглиғ лабинг оллинда бемиқдор лаъл.
Лаъли жонбахшинг такаллум вақти бир-бир сочти дур
Оллоҳ-оллоҳ, ким кўрубтур буйла гавҳарбор лаъл.
Кўзларимдур баҳру кон меҳмоним ўлсанг бир кеча,
Ҳам дур эткайлар фидо оллингда, ҳам исор лаъл.
Бир қадаҳ май бирла бўлди сурхрў аҳли хумор,
Куп аро гўёки маҳлул айламиш хаммор лаъл.
Лаългун май бошида бўлса кишининг, эй ҳариф,
Нафъи кўпракким тикилгай тожида шаҳвор лаъл.
Гар Навоийнинг сўзи ширину рангиндур не тонг
Ким, эрур кўнглида доим ул шакаргуфтор лаъл.
371

Уйлаким гулгул қилур ҳусн аҳли рухсорини мул,
Мулға тушса оразинг акси очар юз анча гул.
Уйлаким бўлмас кўнгул гулбундин узмак ғунчани,
Мен ҳам ул нахли малоҳатдин уза олмон кўнгул.
Гўйиё ҳуру малакдин ҳосил ўлдунгким, эмас
Одами хайлиға мумкин сен паривашдек ўғул.
Ламъаи тиғидин ўртандим, агар қонимдин ул
Занг тутмиш ёрутурға ҳам муҳайё бўлди кул.
Чун рақиб оғритти кўнглумни анга доғ ўртадим,
Боғлағандек эт жароҳат айлаган устига пул.
Қирқ ёшта фақр ойинин агар касб этмадинг,
Арбаин чекмак била ул ҳосил ўлмоқтин тунгул.
Эй Навоий, ҳуру кавсар тонгла тақво аҳлиға,
Сен ғанимат тут бу кун гулчеҳра соқий бирла мул.
372

Эй кўнгул, ул оташин оразға кўп ўрганмагил,
Ногаҳ айрилса фироқи ўтиға ўртанмагил.
Тут ўзунгга фарду бекаслик балою эмгакин,
Ё бировга ўрганиб айру тушуб эмганмагил.
Лозими ишқ ўлди ҳижрон, бўлма ошиқ кимсага,
Эмдиким бўлдинг таҳаммул айлабон кунгранмагил,
Гул чоғн гулбонг ишдур чекмак, эй булбул, санга
Ою йил фарёд қилмоғни манга ўтканмагил.
Кўз юмуб очқунча сол уйғонмас уйқуға мени,
Нолишимдин ҳажр шоми ҳар замон сесканмагил.
Истасанг ул муғбача бошингға еткургай қадам,
Дайр пири йўлидин туфроғдек тебранмагил.
Эй Навоий, ёр агар дерким ўзунгни ўтқа сол,
Тан ёлонг айларга куйма жон учун куйманмагил.
373

Кўнгул ичраки ҳар дам қон тўкар ул кофири қотил,
Мусулмон бўлмасун гар бўлса руҳулло сари мойил.
Самандар қуш бўлуб анқоча зўри бўлса жазм эрмас,
Бўла олмоғлиғи сўзу ғамим мактубиға ҳомил.
Дедиким, жаврдин сўнг васл эрур, юз тиғи кин урди,
Висолин истагач, деди бу эрмас жаврға доҳил.
Бағир парголаси ранги не тонг гар ашкдин кетмас,
Қачон гул баргининг рангин қилур ямғур суйи зойил.
Деганким топти мажнунлуққа Лайло ошиқи шуҳрат,
Мени ишқингда кўргач, билди Мажнун ёр эмиш оқил.
Агар ул қоши ё ўқ отса чекмон оҳ оллинда
Қи, оҳим дуди чоғлиқ ҳам ўқига бўлмаған ҳойил.
Чу ушшоқ ичра дермен дарси ишқин меҳри тонг эрмас
Ки, дерлар: илм баҳс айлар замон раҳмат бўлур нозил.
Қабул аҳли қошинда истасанг мақбул бўлгайсен,
Фано иқболи бирла аввал ўзни айлагил қобил.
Гадолиғ айларам, эй муғбача, жоми майи лаълинг,
Агарчи расм бўлмас жавҳари жон нстамак, сойил.
Ажал гар сўнгғи дам бўлса бу дам коминг Хизр умри,
Бу номаълум мавъидқа бино қўйғон зиҳи ғофил.
Навоий бир нафасда ҳажр зулмидин халос ўлғай,
Агар аҳволидин бир нукта сўрса хусрави одил.
374

Эй кўнгул, ҳар макр ила қочсанг улустин шукр қил,
Ҳар вафоға минг жафо тортиб қутулсанг муфт бил.
Эл тилдин кўрдум анча ғуссаким, мингдин бирин
Айтмоқ бўлмас танимда ҳар сари мў бўлса тил.
Нечаким оламда бедод ўлса олам аҳлиға,
Гар муяссар бўлса юз онча тасаввур айлагил.
Жонинга билким жафодин ўзга етмас йилу ой,
Жон фидо қилсанг вафосинда аларнинг ою йил.
Давр жоми заҳридиндур доғи тиғи қонидин,
Сарву гул бу боғ ароким бўлдилар ёшил, қизил.
Фақр водийсиға кирган ташласун ўзлук юкин
Ким, қилур йўл қатъин осонроқ нсча бўлғон енгил.
Эй Навоий умр ўтуб ҳам масту ҳам уйқудасен,
Ҳеч билмонким сени уйғон дейин, ёхуд ойил.
375

Ул зақанни упаю гулгунадин наззора қил
Ким, эрур бир олмаким ранги эрур оқу қизил.
Ожиз ўлғай зулфининг савдолари тақриридин,
Гар қуруғ жисмим тароғ янглиғ саросар чекса тил.
Неча ўзни ёшуруб чин юзга солиб ғунчадек,
Тангдилларга боқиб, хандон бўлуб бир ҳам очил.
Сочида шабнам бурунчак, эй кўнгул, эрмас ажаб,
Сунбул узра гар тушар шабнам таажжуб қилмағил.
То кийиб синжоби тўн, гулгун ўтук қилдинг хиром,
Йўқ сенингдек кабки раъно ҳусн саҳросида бил.
Раз қизи ҳамдамлиғидин ою йил маст ўлмағинг,
Неча бўлғай ўтти умр ар ўлмаган бўлсанг ойил.
Кўрмаган бўлсанг, Навоий, сарв уза гул, қил назар
Ким, ул ой гулгуна суртуб, хилъатин қилмиш яшил
376

Қуруди чеккали қондин кўзум ниқоб қизил,
Бале, ёғинсиз ўлур чун бўлур саҳоб қизил.
Кўзумда лоладек ул юз ғариб эрур қон ёш
Ки, бўлса гул қизил, ўлмас анга гулоб қизил.
Бошим сипеҳрдек эврулдию қон ёшим сари боқ
Ки, ҳар замон югурур анда бир шиҳоб қизил.
Кўзум қизарди, қизил ашк рангидин гарчи
Қизил бўлур, сую, бўлмас анга ҳубоб қизил.
Кўнгулни чуркади ишқинг валек эрур тўла қон,
Ёлинда куймишу кессанг эрур кабоб қизил.
Бу қонки водийи ишқ ичра оқти бўлса не тонг,
Самум рангидек ул дашт аро сароб қизил.
Не жилва эрди қизил тўн билаки қон ёшдин,
Либосин айлади ишқингда шайху шоб қизил.
Лабинг ғамида Навоий ўзин тилар беҳуд,
Не тонг май ичса анингдекки лаъли ноб қизил.
377

Қасди жоним қилди ҳажр, эй қотили хунхор, кел,
Қон тўкуб жонимни олмоқ истасанг зинҳор кел.
Ашк дуррин кўзда, жон нақдин овучта асрадим
Ким, қачон келсанг, йўлингда қилғамен исор кел.
Руҳум айрилмиш бадандин гар тиларсен, эй ҳабиб,
Айламак Исойи руҳуллоҳ дамин изҳор кел.
Айтмон келгил доғи қилғил таваққуф лаҳзае,
Келгач-ўқ борғил, вале жонимни олғоч, бор, кел.
Жон етибтур оғзима, дермен лабингға топширай,
Лутф этиб қилғил мени жон бирла миннатдор кел.
Дайр аро май ичкали келгум десам, дер муғбача,
Бут қошида бош қўйиб боғлар эсанг зуннор, кел.
Жон Навоийни, Навоий жонни сенсиз истамас,
Ани жоннинг, жонни анинг ранжидин қутқор, кел.
378

Сарвдек хазро либосинг бирла, эй нозук ниҳол,
Тўтиесен жилвагар, шаккар санга ширин мақол.
Оғзингу белинг ҳадису рамзини билмай яқин,
Эл аро пайдою пинҳон мунча тушти қилу қол.
Билгурур юзунг таҳидин турфа хатти мушкбў,
Сабзадекким бўлғай анинг устида равшан зулол.
Иш аро топсам малолат сабрдин йўқ ҳайрати,
Дарддин беморға парҳез эрур кўпроқ малол.
Эй кўнгул, гар тори жисмимда наво йўқ не ажаб,
Нола қилмас гарчи печу тоб урар саргашта нол.
Ҳасрат оҳидин фалакка ўт солурмен ҳар нафас,
Не экин ҳикмат буким топмас асоси ихтилол.
Бегунаҳ тўксанг Навоий қонини йўқтур ғами
Ким, сени кўрган дами қонин санга қилмиш ҳалол.
379

Эй жамолинг равзаси фирдавс боғидек жамил,
Лабларингнинг кавсари айнан тусаммо салсабил.
Истамас бўлса муҳаббат аҳли ёшин Дажладек,
Невчун чекти қазо машшотаси оллингға нил.
Кўзума йулунгда туфроғлиқ тиканким санчилур,
Бор биайниҳ сурма ул туфроғ, тикан андоқки мил.
Барги гулдек ҳулла жисмингда сабо таҳрикидин,
Титрар андоқким кумуш устида бир муфлис бахил.
Эй кабутар, восил ўлдум, нома келтурмакни қўй
Ким, ҳарими ломаконда маҳрам эрмас Жабраил.
Оразинг ойина, юз маҳваш сафодин урса дам,
Кўзгу олким, кўргузур юз важҳдин равшан далил.
Эй Навоий, бода ол ич хосса бу шукронаға
Ким, саломатдур асолат гавҳари саййиди асил.
380

Гулшанингдин елдек, эй раъно ниҳол,
Мен ёмон бордим, вале сен яхши қол.
Мен-мену бекаслигу айёми ҳажр,
Сен бўлу аҳбобу даврони висол.
Сўрма ҳолимнинг сабодин гаҳ-гаҳи,
Кўнглунга ўлтурмасун гарди малол
Гар бузуқ кўнглумни мардуд айладинг,
Бок эмастур ўзгаларнинг кўнглин ол.
Сиғмайин кўюнгда гар қовдунг мени,
Асру кенг саҳродурур дашти хаёл.
Олам аҳлида вафо мавжуд эмас,
Ҳар неким йўқтур, эрур топмақ муҳол.
Эй Навоий, хуштурур озодалиқ,
Қайд аро ҳушлуққа йўқтур эҳтимол.
381

Белинг солур димоғимға тахайюл,
Берур зулфунг ҳадисимға тасалсул.
Буюрса гарчи ишқинг таркини ақл,
Ул ишни мен қила олмон тааққул.
Юзунг ҳажрида кўнглум музтарибдур,
Не навъ эткай балиғ сусиз таҳаммул.
Не тонг сенсиз ютуб қон, ғам есамким
Керак ул бодаға мундоғ танаққул.
Қадинг титратти хокий пайкаримни,
Қиёмат ерга солғандек тазалзул.
Эмас мониъ фано йўлиға фоқа,
Керак раҳравға зоди раҳ таваккул.
Навоий булбулу ёри гул ўлғай,
Агар юз поя қилғайлар таназзул.
382

Лаъли жонбахшингда бир гавҳар агар топмиш халал,
Жавҳари жоним қабул этсанг анга айлай бадал.
Қайда бўлғой жавҳари жон ҳам бадал ул дурғаким,
Оби ҳайвондин чиқармиш ани ғаввоси азал.
Ул не гавҳардурки, жон мулки хирожи топқасен,
Ақл саррофи агар қилса баҳосин филмасал.
Бўлди гар бир гавҳар ўрни холий, аммо кўрки бор,
Нуктадин юз дурға ҳар соат мушарраф ул маҳал.
Лафзи дурборинг солиптур рахна гавҳар силкига,
Гар инонмаслар десанг бир лафз ўлур бу нукта ҳал.
Чарҳ саррофи қошинда бирдурур дур бирла тош,
Тошдек сўз келса, дурдек лафз ила қилма бадал.
Эй Навоий, силкидин тушкан йироқ дур бобида,
Дурри маъни буйла назм этмак эмастур муҳтамал.
383

Қасди жон айлар дамодамким анга юз жон туфайл,
Тифл учун гўё қилур ҳар дам чучуклик сари майл.
Гул юзунгдин келса ашкинг лолагун йўқтур ажаб
Ким, баҳор айёмида рангин келур, албатта, сайл.
Тушта кўз суртар эдим юзунга гўё хат эмас,
Бўлди мужгондин тикан бирла тўла ҳуснунгга зайл.
Барқдин бир ламъау хошоку хасдин кўҳ-кўҳ,
Ишқ ёлғуз зуҳду тақво чирикидин хайл-хайл.
Ул саодат ахтарин кўргач сиришким қон бўлур,
Чун ақиқеким ани рангин қилур тоби Суҳайл.
Мазраи ишқ ичра сочмоқ қобилият донасин,
Айлади кўк тосидин гўё қазо деҳқони кайл.
Зулфу юзи фурқати айёмидин сўрманг ҳисоб
Ким, Навоий кўзига бирдек бўлубтур ёвму лайл.
384

Гар етар ағёрдин юз минг жароҳат, эй, кўнгул,
Чунки бордур ёр учун бор айшу роҳат, эй кўнгул.
Каъба истарсен муғилон чекса тнл қайғурмағил,
Бемаломат топмади кимса саломат, эй кўнгул.
Менмену ул ой ғами сен ҳам агар мардонасен,
Дарду ғам чек, истама кому фароғат, эй кўнгул.
Кимга еткай васл иқболи агар ҳижрон аро,
Сенда бўлса ғам чекарга сабру тоқат, эй кўнгул.
Хурдаи розингни асра ғунча янглиғ қон ютуб,
Ҳар неча қилса жафо ул сарвқомат, эй кўнгул.
Дема ишқи сўзи кам бўлғай бошнмға урса тиғ
Ким, бу судин сокин ўлмас ул ҳарорат, эй кўнгул.
Ўртадинг охир Навоийни шарори оҳ ила,
Аига невчун мунча кўргуздунг шарорат, эй кўнгул.
385

Англадинг ё йўқмуким айлар сафар ёр, эй кўнгул,
Ваҳки, бўлдуқ ёна ҳажри илгида зор, эй кўнгул.
Ул худ айлар азму мен ҳам хастадурмен, ҳам ғариб,
ъГоҳ-гоҳи бўлғасен мендин хабардор, эй кўнгул.
Не борурға қувватим бор, не турарға тоқатим,
Бизни бу ҳолатқа сен қилдинг гирифтор, эй кўнгул.
Бора худ олмон туруб ҳам чун тирилгум нўқтурур,
Бас видоъинг қилдим андин қолма зинҳор, эй кўнгул.
Маҳрами гар бўлмасанг ҳуштур бу ҳамким, бўлғасен,
Итларига ҳамнишину соҳиб асрор, эй кўнгул.
Гар бўлубон ногаҳон толиъ мусоид бахтиёр,
Топсанг ул ой бирла сўзлашгунча миқдор, эй кўнгул
Илтимосим будурурким, барча элдин ёшурун
Қилғасен мискин Навоий дардин изҳор, эй кўнгул.
Бўлса сенлик васл йўқтур ҳар неча қилсанг талаб,
Бўлмаса матлуб эрур ул дам талабгор, эй кўнгул.
386

Эй латофат касбида ҳуснунгға ҳожатманд гул,
Юз гулистон ичра йўқ ҳуснунгға бир монанд гул.
Хилъати хазро била ул қомату рухсор эрур,
Рост бир сарвеки қилғайлар анга пайванд гул.
Юзу ғамзангдин, мужамдин қон ёш ар зояндадур,
Йўқ ажаб чун бор тиканга доимо фарзанд гул.
Жолалар эрмас гули садбарг узаким айламиш,
Жисмини тишлар била ҳажрингда юз парканд гул.
Қайси важҳ ила юзунга даъво эткай чун эрур,
Ганжи ҳуснунгдин муҳаққар важҳ ила хурсанд гул.
Сарв сен, эй гулъузор, ар бўлса хушрафтор сарв,
Гул сен, эй сарви равон, гар қилса шаккарханд гул.
Эй Навоий, гар сўзунгни ёр эшитмас айб эмас,
Турғони бирла қулоқдур, лек эшитмас панд гул.
387

Эй манга сенсиз баҳору боғу бўстондин малол,
Қайси бўстону баҳору боғким, жондин малол.
Сенсизин кўнглум тонг эрмас бўлса жаннатдин малул,
Не ажаб булбулға гулдин айру бўстондин малол.
Бўлмаса кофир кўзунг шайдоси мажнун кўнглума,
Ақлу донишдин танаффур дину имондин малол.
Ишқ туғёнида юз кўрсатса гулрухлар не суд
Ким, топар муҳриқ иситқан меҳри рахшондин малол
Куйдурурлар доғи дафъ ўлсун малоли ҳажр деб,
Вой ангакнм, воқиъ ўлған доғи ҳижрондин малол.
Касрати пайконидин кўнглум ториқмас, гарчи бор,
Эътидолидинки ўткач оби ҳайвондин малол.
Базм аро ҳар дам қадаҳ кўнгли тўла хуноб эрур,
Мен кеби гўё анга ҳам етти даврондин малол.
Қиблаи мақсад тиларсен дард ўқидин ғам ема,
Истаган тавфи ҳарам кўрмас муғилондин малол.
Чарх анжумдин қулоққа пахталар тиқти магар,
Ғам туни топмиш Навоий чеккан афғондин малол.
388

Кеча ул ой бирла эрдим, ваҳ, бу тушдур ё ҳаёл,
Туш эмас, чун йўқтурур уйқу хаёледур муҳол.
Ишқ изҳор айлабон васлин тилар мунглуғ кўнгул,
Бир гадо янглиғки, айбин кўргузуб айлар савол.
Ораз узра айн янглиғдур узоринг узра кўз,
Наргис узра нуқта янглиғдур кўзунг устида хол.
Эгма қаддим заъфи ҳаддин ошти ул юз қошида,
Нотавон бўлған кеби хуршид васлидин ҳилол.
Йиғлабон ул сарвнинг йўлиға тушсам ноз этар,
Су била туфроғдин бош тортқан янглиғ ниҳол.
Ҳажр тиғидин қуруқ жисмим қаламдек бўлди шақ,
Лек бежон нолалар кўнглумдадур андоқки нол.
Ком эрур жонимға ул олудалиғдин пок лаб,
Эй Навоий, ўлсам ичмон Хизр нўш эткон зулол.
389

Демаким, мастлиғдин, қадди бўлмиш ҳар қаён мойил
Ки, оҳим елидин ҳар ёндур ул сарви равон мойил.
Юзи оллида бош сожид, чучук нутқиға тил зокир,
Хати сабзиға кўз роғиб, лаби лаълиға жон мойил.
Қуюндек пўя бирла кўйин истармен ажаб эрмас,
Ватанға бўлса бир саргаштаи бехонумон мойил.
Иситсам ҳажридин муҳриқ ул ўтлуқ юзни истармен,
Неким заъфин фузун айлар, ангадур нотавон мойил.
Қиличинг майли тонг йўқ бўлса жони хоксоримға,
Не ерким пастроқ, су ул ён ўлғай бегумон мойил.
Махол умид ила кулбамда доим мунтазирдурмен
Ки, шояд ул пари бу жониб ўлғай ногаҳон мойил.
Агар масжидда кирдим ҳалқаи зикринг аро, эй шайх,
Вале майхонаю мутриб сари мен ҳар замон мойил.
Неча гумраҳға исён бўлса, лекин кўптур уммиди,
Агар туз йўлға кўнгли гоҳ-гоҳ ўлса ниҳон мойил,
Навоийнинг бузуғ кўнглини манзил қилди ғам хайли,
Нечукким тушкали вайронға бўлғай корвон мойил.
390

Анча бўлди тан ўқунгдин ичкари, ташқари йўл
Ким, ажал кирмакка, жон чиқмоққадур ҳар сари йўл.
Доира атрофидин марказга чеккандек хутут,
Тийр борони фалак кўнглумга топмиш бори йўл.
Ўқларинг захм айлагандин танда хайли ғам кириб,
Уйла ерга еттиларким, йўқтур андин нори йўл.
Кўксума ҳажр ичра тирноғларки чекти шоҳроҳ,
Бу тараф солғай дедим ул шаҳсувор илғори йўл.
Риштаи лаълинг хаёли кўз сари келмаккадур,
Буки ҳар ён чекти ашким қатраи қонлари йўл.
Қани муғ кўйики, пири дайр бирла муғбача,
Уйладурларким топар ул ён йигиту қори йўл.
Гар Навоий кўкси чокин тикти будур қасдиким,
Топмағай дардинг ичидин чиққали тошқори йўл.
391

Айлади кўнглум қуши ул шом гису сари майл,
Шаппарак янглиғким ул қилғай қоронғу сари майл.
Лаъли ҳижронида рухсорин тилармен уйлаким,
Бодадин махмур бўлғон, айлагай су сари майл.
Ишқима ушшоқ ширкат қилмағайлар деб эрур,
Кўнглума бир қотили бебок бадхў сари майл.
Ғайрдин кўнглумни соф эттим юзунг акси учун,
Гарчи худбинсен санга бўлмас бу кўзгу сари майл.
Эшитиб ақшом кўнгул афсонасин ушшоқдин,
Қилди мен бедилға навбат еткач уйқу сари майл.
Бу чаманда не вафо бўлғайки, ҳар ён ғунчаси
Зоҳир этмиш булбул аҳволиға кулгу сари майл.
Ҳар тараф мойилдур ул шўху Навоий мунтазир,
Кулбаси ичраки шояд айлагай бу сари майл.
392

Не ажаб майл айласам йўқлуққа ҳар дам, эй кўнгул
Ким, йўқ ўлсам йўқтурур йўқлар кишим ҳам, эй кўнгул.
Фикр этиб билман не навъ эркин кўнгул хуррамлиғи,
Кўрмадим ҳаргиз сени бир дам чу хуррам, эй кўнгул.
Олам аҳлиға вафо кўп қилдиму кўрдум жафо,
Улфатинг бу хайлдин сен бори қил кам, эй кўнгул.
Гар такаллуф қилмасанг сендин эди ҳар нечаким,
Жонима юзланди дарду меҳнату ғам, эй кўнгул.
Қайдаким ҳусн аҳлидин оламға тушти офате,
Ишқидин қилдинг мени расвои олам, зй кўнгул.
Кўзларим шўробасин, ваҳким, оқиздинг юз сари,
Бир малоҳат аҳли тўккач гулга шабнам, эй кўнгул.
Ҳар париким очти бир девонанинг қасдиға зулф,
Айладинг занжирини бўйнумға маҳкам, эй кўнгул.
Ўткан ўтти бори, эмди айла бу пандим қабул
Ким, яна қилма ҳавои жинси одам, эй кўнгул.
Чун яна севсанг бировни чун қориб тарк этти ишқ,
Бас, Навоий узрини тутқил мусаллам, эй кўнгул.
Мим Ҳарфининг Маҳбубларининг Малоҳати «Наводир»дин
393

Зиҳи мулкунгнунг ўн секкиз мингдин бири келиб олам.
Бир уйлук қул санга олам аро Ҳавво била Одам.
Бериб чун офариниш маҳвашиға ҳикматинг жилва,
Бўлуб рухсори нилий бу мудаввар нилгун торам.
Гул аҳмар, савсан азрақ бу чаман ичра бўлуб андин
Ки, елдин тарбият кожин аларға еткуруб муҳкам.
Нуҳуд фолин кўруб анжумдин аввалғи учи мезон,
Чу амринг чарх золин айлабон маккораи қадхам.
Чаманға оташин гулдин чу қўйдунг тоза қонлиғ доғ,
Момуқ оқ гулдин эттинг доғи узра қўйғали марҳам.
Чу ёздинг субҳиға ёрлиқ босарға ол тамғасин,
Шафақдин ҳал қилиб шингарф қилдинг, меҳрдин хотам.
Кусуф ичра қуёшни тобиқун — наъл эттинг ой бирла,
Хирад ваҳм эттиким, ҳам жинс икки ҳарф эрур мудғам.
Чу боғлаб бир-бирига ҳикматинг бу коргаҳ васфин,
Хирадпарвар муҳандисларға сиррин айлабон мубҳам.
Итингдур шоҳлар, йўқтур Навоий итча оллингда,
Алар иттин кўпу бу ит аёғи туфроғидан кам.
394

Мен гадо махмуру пири дайр элинда жоми Жам,
Айласам ибром, мендин камлигу андин карам.
Эй хушо, муғ дайриким бордур анинг атрофида,
Ҳар синуқ сойил Жаму синған сафоли жоми Жам.
Яхшироқ Жамшид бўлмоқин гадолиғ дайр аро,
Ўзга қилмоқ яхшироқким, ўзгага қилмоқ ситам.
Қайғу гар жон қасди айлар жоми май дафъин қилур,
Ғам нечаким муҳлик ўлсун бор эса дофиъ не ғам.
Эй харобот аҳли, дунлардин мурувват истаманг,
Доғи ҳирмон жонда хушроқким, арозилдин дирам.
Шайх ғафлатдин самад зикрин қилурдин яхшироқ,
Муғки дайр ичра дегай огоҳлик бирла санам.
Бир қадам нафс узра қўйғил бирни мақсадға дедим,
Йўл узун деб ема ғамким, асл эрур аввал қадам.
Даъвии фақр этсанг, эй зоҳид, гум ўл майхонадин
Ким, бу йўлда кимсага бўлмас вужуд ўлмай адам.
Буки ёр истар эмиш ишқу жунун аҳлиға қатл,
Эй Навоий, шукрким ошиқ мену девона ҳам.
395

Ҳам субҳи оразингдур вардиятун-насойим,
Ҳам шоми сунбулингдур мискиятуш-шамойим.
Ваҳ, ул не хўблуқтурким, қаҳр чоғи сурса,
Юз ҳарфи номулойим, андин келур мулойим.
Бир кеча тушта кўрдум ул зулф бирла юзни,
Бахтим кеби тилармен, бўлсам ҳамиша нойим.
Дар кун хаёлу доим будур мурод ҳамким,
Бўлсам қошида ҳар кун, боқсам юзига доим.
Кўнглумдин олди ул кўз орому сабр нақдин,
Бир туркдекки олғай торож ила ғанойим.
Суфий кўзу кўнгулни пок этмаса не осиғ,
Ўткарса тунни қойим ё бўлса кунда сойим.
Юз оҳ, эй Навоий, ким ул қуёшқа етмас,
Гарчи етар ғамидин гардунға оҳу войим.
396

Не итни ул бути бегонаваш итики соғиндим,
Ит ошноға ёлинғон кеби ул итка ёлиндим.
Юзи назораси дафъ айлади совуғ нафасимни,
Ёланг гадой кеби офтобрўда исиндим.
Жунун йўлида бу расвоға ёпма пардаи исмат
Ки, йўл қолур агар андоғ оғир либос ёпиндим.
Чу тиғ чекти манга бўлди қатл давлати рўзи
Ки, эл қочиб, анга-ўқ мен заъфу хаста сиғиндим.
Ўчурди шуълаи оҳимни тиғи шукрки бори —
Гудозу сўздин андоқки шамъ ғам туни тиндим.
Бурунғи ком ажаб йўқ гар ўлса Каъбаи мақсад,
Талаб йўлинда бу дамким фано самандиға миндим.
Сочи кўчгул қушининг ҳар бириға боғлади торе,
Навоий, эмди сен ўткилки мен бу навъ илиндим.
397

Ўртанур эл фурқатингдин навҳа бунёд айласам,
Қўзғалур олам ўкурмак бирла фарёд айласам.
Емрулур бошимға гўёким фалак ғамхонаси,
Ул қуёш ҳамхонам эрканни қачон ёд айласам.
Ҳажр бийми чун етар ғамгин қилур беихтиёр,
Васл умиди бирла кўнглумни неча шод айласам.
Чарху анжумдин куюбмен айб эмас гар оҳ ила,
Бу неча аҳгар била ул кулни барбод айласам.
Дафъ этай дермен жаҳондин ашк ила ғам туфроғин,
Бу бузуғни сайл ила истармен обод айласам.
Салтанатдин бода ортуқдур манга юз қатлаким,
Хушроқ эл бедодидин ўзумга бедод айласам.
Эй Навоий, ҳажр аро етти ажал қилғайму сабр,
Ул Масиҳо ваъдаи васлини миод айласам.
398

Бу кун аҳли жаҳондин хаста хотирмен жаҳондин ҳам
Демон аҳли жаҳон бирла жаҳон, биллаҳки, жондин ҳам.
Мени жону жаҳондин ҳажр вақтиким малул эткай,
Ватан ё мулкдин худким десун, бал хонумондин ҳам.
Кўнгулдин жонға еттим, эй ажал, неткай халос этсанг,
Мени ул телбадин, ул телбани мен нотавондин ҳам.
Не айрилмоқ дурурким, ёр то айрилди, айрилмиш
Кўнгул мендин, фиғон кўнглумдину ўтлар фиғондин ҳам.
Манга жононсиз ўлмоқ яхшироқ, эй Хизр, юз қатла,
Кетурсанг мужда ўлмоқ бирла умри жовидондин ҳам.
Нафас қатъ ўлди ул юз фурқатидин, кўзгу келтурманг
Ки, мен эмди қутулдим ибтилосиз имтиҳондин ҳам.
Ёмон яхшиға кўп зулм этмагилким, гар будур даврон,
Қутулғунг, кимки андин яхшироқ йўқ, мен ёмондин ҳам.
Итига туъма, дарбониға бўлсун муттако ўлсам,
Таним ул кўйдин олманг, бошим ул остондин ҳам.
Фақиҳу—Каъба, ринду — майкада, хушдур Навоийким,
Сенинг ёдинг била мундин эрур озоду андин ҳам.
399

Лоладек юзунг хаёлидин тўла қондур кўзум,
Балки лола жомидек қон ичра пинҳондур кўзум.
Ичида су теграсида ёш қобарған шакл ила,
Сенсизин бир тоза қўйған доғи ҳижрондур кўзум.
Ел хам эткан шамъ ўти андоми бирла ўртанур,
Йўқ ажаб гар кеча тонг отқунча гирёндур кўзум.
Шохи маржондур қизил раглар, дури ғалтон сиришк,
Бу зарофатдин биайниҳ баҳри Уммондур кўзум.
Ҳар ёрам жисмимда бир ҳайрон кўз ўлмиш ҳолима,
Турфа кўрким, мунча ҳайрон кўзга ҳайрондур кўзум.
То тўкар жонбахш лаълингнинг хаёлидин сиришк,
Баҳри ашк эрмаски, айни оби ҳайвондур кўзум.
Кўз назар йўлин тилар тутқай видоъ ашкин тўкуб,
Кўз юмуб очқунча юз кўргузки, меҳмондур кўзум.
400

Қадингға тўби ўлубтур мутию чокар ҳам,
Бу ишга адл тонуқ сарв эрур санўбар ҳам.
Бир учиғаки момуқ чирмалибдурур бошоғинг,
Кўнгул яросиға бўлмиш фатилалиқ марҳам.
Кўнгулки, оҳи тиғидин қорарди пайконинг,
Мени ул этти сияҳ рўзу тийра ахтар ҳам.
Ёпишти қонима ҳажринг палоси, уйлаки бор
Шаҳидлиқда кафан, хасталиқда бистар ҳам.
Ишимни муғбачалар ишқи ичра сўрса фақиҳ,
Денгизки, боғлади зуннору чекти соғар ҳам.
Кўнгулга шамъи жамолинг солибдурур бир ўт
Ки, тўзмагай анга парвона, бал самандар ҳам.
Хумор заъфида май баҳри ичра гар тушсам,
Ғариқ мумкин эрур бўлмоғим шиновар ҳам.
Гадойи васлинг эрур булбул, айла раҳм, эй гул
Ки, бир қарор ила қолмас гадо тавонгар ҳам.
Навоий айтса гаҳ ёва, гоҳ лол ўлса,
Не тонгки, музтариб айлабсен ани музтар ҳам.
401

Чу ёпса наъшим уза муғ палоси идборим,
Белин тонгорға палос узра яхши зуннорим.
Чекиб май аҳли хароботу хирқа чок айлаб,
Кўтарсалар йиғилиб наъш ила тани зорим.
Муғона навҳа била дайр сари азм айлаб,
Чекиб суруди фано ёр, балки ағёрим.
Ясарда дайри фано даргаҳида қабримни,
Борисиға будурур илтимосу зинҳорим
Ки, дайр пирининг оллида бош қўюб, ер ўпуб,
Ниёзлар била арз этсалар бу гуфторим:
Ки, мен худ англамай иш сирридин хабар ўттим,
Иш ул дурурки, гаҳи бўлмасанг хабардорим.
Қадам агар лаҳадим узра қўйсанг эрмас тонг
Ки, бўлса равзаи жаннат бу кулбаи торим.
Умидим охир эрур дайр пирининг карами,
Гар эмди муғбачалар бирладур сару корим.
Навоиё, боқибон фазл баҳри мавжи сари,
Худой учун тилама тавба бирла озорим.
402

Кўнглума ёр истабон меҳнат келурни билмадим,
Жонға етмай ул ҳануз офат келурни билмадим.
Сувратин кўрмак таманно айлабон кўрмай ҳануз,
Оллима юз минг ажаб суврат келурни билмадим.
Мен юзин кўрмай ҳануз эл васл этар эрмиш тамаъ,
Кўнглума мундоқ қотиқ ҳолат келурни билмадим.
Кўрмай охир таркин эттим, ваҳки, мунглуғ жонима
Васл етмай жовидон фурқат келурни билмадим.
Ишқ кўйида бало кўп кўрмагин билдим валек,
Ёр таркин тутқуча ғайрат келурни билмадим.
Реш этиб кўнглумни улким, деди: марҳам келтурай,
Марҳам андин ништари ҳасрат келурни билмадим.
Ул рафиқеким анга дедимки, жон айлай туфайл,
Мунча андин жонима ваҳшат келурни билмадим.
Кўнглума асҳоб зулми жанбида, во ҳасрато,
Чарх нешин марҳами роҳат келурни билмадим.
Ишқ шаҳроҳиға кирмакни хаёл этмак била,
Оллима юз водийи ҳайрат келурни билмадим.
Эй Навоий, қилмағунча мосиволлоҳ таркини,
Комим ичра журъаи ваҳдат келурни билмадим.
403

Зулмати ҳижрон қилур қатъи ҳаётим дам-бадам,
Эй Масиҳи, Хизр пай бошимға еткур бир қадам.
Новакинг кўнглум аро синғай дебон пайванд учун,
Кўз қораси обнўсу қон ёшим бўлмиш бақам.
Бошда тиғинг жон аро новакларингнинг шарҳини,
Ёзарам доимки бор бу ишда ҳамдардим қалам.
Ёр келмиш қабрима, ҳар ён соғинманг лолаким,
Ғайрини ўртарга ғайрат ўтлари урмиш алам.
Руҳ учар ҳар ён, вале ўртар парки ҳижрон ўти,
Оҳ, агар ул тоири давлат бу ўттин қилса рам.
Эйки, шоҳид, кўзу зулфу оғзиға ошуфтасен,
Бир тааммул айлаким, бордур бу мақсудинг адам.
Гар Навоий ишқи ортар оҳидин сен ваҳм қил,
Ким ўчурур шамъни гарчи ёрутур ўтни дам.
404

Лаълингки, соғиндим ани жон розиға маҳрам,
Билмонки недин хат чиқарур қонима ҳар дам.
Терлаб гул уза сабзанг ўлубтур тару тоза,
Хат гарчи ҳамиша бузулур бўлса варақ нам.
Бош саждаға роғибдур, кўз сурмаға толиб,
Йўлунгда ажаб эрмас агар бўлса қадим хам.
Эл панд берур кўнглума, сен новак отарсен,
Неткай эдим ул захмға бўлмаса бу марҳам.
Билгилки, кўнгул шуъласин изҳор қилибмен,
Ул кунки, туташқай ғам ўтидин бори олам.
Гар оқибат аҳволиға мен воқиф эмасмен,
Кимдурким анга қолмади бу масъала мубҳам.
Гар итти эса хаста кўнгул ғам ема, эй ақл,
Ғам егали бордур, чу Навоий, санга не ғам.
405

Ҳажридин кўксумни дермен уйла афгор айласам
Ким, ичим ҳолини тошимдин намудор айласам.
Чун мени мажнун шажар яфроғидин қилдим либос,
Авло улдурким гияҳдин эмди дастор айласам.
Истарамким, руқъасин ғамгин кўнгул оромиға,
Риштаи жонимға чексам, доғи тумор айласам.
Ҳар сари мў бир тил ўлмиш ишқим иқрориға, вой,
Ким инонғай эмди юз тил бирла инкор айласам.
Телба кўнглум бехуду ёр ул тараф юзланди, оҳ,
Дарк қилмас нешлар санчиб хабардор айласам.
Ҳажр селоби бузар гар ашку жисмим туфроғин,
Ҳар нечаким сабр уйи тарҳиға девор айласам.
Ҳажрдин кўксум эрур озурда соғар лойидин,
Суртубон марҳам тилармен дафъи озор айласам.
Не қазодин келса таслим ўлмоқ авло чунки йўқ
Суди гар қилсам ситез, ар ўзни кўп зор айласам.
Эй Навоий, майни то тарк эттим ортибдур ғамим,
Истарамким эмди азми кўйи ҳаммор айласам.
406

Борди ёру тўзмон эл бормоққа ҳам, турмоққа ҳам,
Чин десам, рашк ўлтурур тангрига топшурмоққа ҳам.
Кўрсам ул юз кўзгусин тағъйир ваҳмидин эмас,
Қаттиқ оҳ урмоққа ҳад, сокин нафас урмоққа ҳам.
Ул паридин лутф агар зулм ўлса андоқ телбамен
Ким, шуурим йўқ севунмакликка, қайғурмоққа ҳам.
Ўлтуруб ёниға мен киммен юзин ўпмоққаким,
Йўқ ҳадим кўйида ер ўпмакка, ўлтурмоққа ҳам.
Нотавон жисмимда юз новак фироқинг хайлидин
Ким, кучим етмас бирин тортарға, синдурмоққа ҳам.
Демагил ишқин ниҳон тутқил мени урёнғаким,
Тиғи захмин йўқ нимам боғларға, ёшурмоққа ҳам.
Тут Навоий, ишқи зулмин хуш чу йўқтур ихтиёр,
Ул кўнгул олмоққа ҳам, сен кўнглунг олдурмоққа ҳам.
407

Ул қуёш юзлукни ҳар тун ёд қилмоқдур ишим,
Ўз-ўзумга то саҳар бедод қилмоқдур ишим.
Баски, фарёд айламактин ҳар дам ўздин борибон,
Ҳолима келгач, яна фарёд қилмоқдур ишим.
Телбалардек ҳар дам айтиб ул пари афсонасин,
Топмайин мақтаъ яна бунъёд қилмоқдур ишим.
Ашк этиб сабрим уйин вайрону ҳар дам оҳ ила,
Ул бузуғнинг туфроғин барбод қилмоқдур ишим.
Нахли қаддин чун хаёл айлаб қўюб туфроққа бош,
Саждаи ул сарви ҳуризод қилмоқдур ишим.
Ҳажру шавқу чархи муҳлик зулми ичра ҳар нафас,
Ўзни юз бедод ила муътод қилмоқдур ишим.
Ғамдин ўлмасликка боисдур муҳол андишаким,
Васл умиди бирла ўзни шод қилмоқдур ишим.
Ваҳки, ер тутмас неча ҳар лаҳза шайдо кўнглума,
Сабру тоқат шевасин иршод қилмоқдур ишим.
Йиғласам таскин топар кўнглум, Навоий войким,
Ул бузуғни сайл ила обод қилмоқдур ишим.
408

Гар анинг васлиға ҳаддим йўқ, эрур хуш ёди ҳам,
Ул мени ёд этмаса, басдур анинг бедоди ҳам.
Боғ аро рухсору қаддинг жилвасин то кўрдилар,
Бўлди обу тобсиз гулбарги ҳам, шамшоди ҳам.
Лайлию Ширин бўлуб сендин хижил, мендин доғи,
Ҳам анинг Мажнунидур ҳайрон, мунунг Фарҳоди ҳам.
Оллоҳ-оллоҳ, не балодурким, лабу мужгон била,
Ёлғуз эл тиргузгучи йўқким эрур, жаллоди ҳам.
Қатл учун кўнглумга кирди қўрқамким ўтидин,
Тошдек кўнгли су бўлғой, ханжари пўлоди ҳам.
Не бало бераҳмдур ул ойки, кўнглумнинг анга
Ёшурун оҳи асар қилмас, бийик фарёди ҳам.
Бандаю озодға бедод этар бу боғнинг —
Сунбулининг ҳиндуси ҳам, савсани озоди ҳам.
Қилма зоҳир давлатию меҳнатиға эътибор
Ким, анинг доғи вафоси йўқ, мунунг бунёди ҳам.
Бийми ҳажридин, Навоий, гар йўқ эмин маргдек,
Шукрким эрмас муайян маргдек миоди ҳам.
409

Кимсани дард аҳли деб сирримға маҳрам айладим,
Ўз-ўзумни куч била расвои олам айладим.
Аҳли роз эл оллида одам деса бўлмас мени,
Менки ўз розимға маҳрам жинси одам айладим.
Булъажаб сирримни махфий асрамоқ душвор эди,
Барча гар Фарҳод ила Мажнунни ҳамдам айладим.
Ўз ғамим ифшосидин оламниким қилдим қора,
Иш ўзумга демаким, оламға мотам айладим.
Айладим жонимға юз бедод, лекин ўлмаги,
Сиррим ифшоси била эрди, ани ҳам айладим.
Элга расво бўлмоғи бўлдум не суд эмди, агар
Юз туман мисмор ила оғзимни муҳкам айладим.
Кофири ишқ ўлмоқ эрмиш фош қилмоқ сирри ишқ,
Номусулмонлиқни кўнглумга мусаллам айладим.
Шодмен аҳли замон бирла замондинким, ўзум
Айладим ўз қисматим андуҳ агар ғам айладим.
Эй Навоий, дема сирринг кимсага мундоқки, мен
Кимсани дард аҳли деб, сирримға маҳрам айладим.
410

Дам-бадам ҳар кун ул ой бедодини ёд айларам,
Кеча турлук-турлук ўз жонимға бедод айларам.
Юз жафо қилса манга, бир қатла фарёд айламон,
Элга қилса бир жафо, юз қатла фарёд айларам.
Зулфу юзи ҳажридин ғам шоми анжум гулларин,
Тунд боди оҳдин ҳар лаҳза барбод айларам.
Ўзни қатл уммидию ағёр қатли биймидин,
Лаҳзае шод айласам, юз лаҳза ношод айларам.
Қомату рухсоридин бўе топармен, эй рафиқ,
Буки ҳар дам гулшан ичра майли шамшод айларам
Сўрманг, эй ушшоқ, мендин нукта пири ишқ деб,
Негаким куймак била ўлмакни иршод айларам.
Эй Навоий, ҳар жафо келса ул ойдин элга ҳам,
Рашкдин мажмуъин ўз жонимға иснод айларам.
411

Эйки аввал қоматинг васфини шамшод айладим,
Сарви жаннат бўлки, эмди сени озод айладим.
Ўзгаларни давлати васлингда хуш тут, чунки мен
Хаста кўнглумни ғами ҳижрон била шод айладим.
Хоҳ сен ёр ўл манга, хоҳ ўзгаларнинг ёри бўл,
Чун мен ўз таъбимни бекасликка муътод айладим.
Мужда бер, эй шайхким, тортиб надомат оҳини,
Булҳаваслиқ жузви авроқини барбод айладим.
Неча мен маҳрум ўлуб бўлғай анга маҳрам рақиб,
Шукрким, ғайрат тариқин оқибат ёд айладим.
Ул вафосиз ишқини тарк этмагунча тинмадим.
Не ёмон соатда бу шум ишни бунёд айладим.
Эй Навоий, ҳеч билмонким, уноғойму кўнгул,
Анга мунча ажнабий сўзларки иршод айладим.
412

Етти сўзи ҳажру чектим оҳи дардолуд ҳам,
Хаста жоним куйдию бошимға чиқти дуд ҳам.
Ким вафо аҳлин синуқтурса билурмен ончаким,
Кўп зиён қилмаса боре қилмағай кўп суд ҳам.
Истаган Мажнун мазорин, келки андин кам эмас,
Телба кўнглумни ёшурғон жисми ғамфарсуд ҳам.
Анжум эрмас ғам туниким, ишрат абвобин сипеҳр
Михдўз айлаб, саросар қилди қийрандуд ҳам.
Муддаи кўп кулма идбориғаким, ёр оллида,
Сен кеби мақбул эдим бир чоқ мени мардуд ҳам.
Кўп ториқма, эй кўнгул, ул шўх ҳижрони аро,
Шояд ушбу ишда-ўқ эрди экин беҳбуд ҳам.
Эй Навоий, бўлмаса ёре фироқингдин малул,
Айрилурда яхшироқким қилмасанг падруд ҳам.
413

Яна фироқ ўтиға тушти тоблиғ кўнглум,
Тараҳҳмеки қиладур хароблиғ кўнглум.
Соғинса ғунчанг учун қонға эврулур ҳар дам,
Бу юз жароҳат ила печу тоблиғ кўнглум.
Фироқу дард қачон тузса базм кулбам аро,
Берур кўзум майи лаълу кабоблиғ кўнглум.
Эрур шарораки хуршид сари борғай тез,
Юзунг висолиға жаҳду шитоблиғ кўнглум.
Юзунгни кўрдум эса су била балиғдек ўлур,
Қарорсиз таниму изтироблиғ кўнглум.
Фано ели қаниким очса чеҳраи мақсуд
Ки, тан ғуборида бўлмиш ҳижоблиғ кўнглум.
Навоий ғам едию ўлди доғи топти висол,
Не топмасун бу сифат хўрду хоблиғ кўнглум.
414

Кеча куйдурди фалакни шуълаи тоби табим,
Кундуз ул ойға ета олғайму, ё раб-ё рабим.
Еткурур жонимға офатлар узори узра хол,
Рост андоқким, қорариб суға тушкай кавкабим.
Айтдим бошимни фитроқингга чеқ, эй шаҳсувор,
Деди: бош асрардек эрмас тезликдин маркабим.
Туфроғ ўлдум, ишқ, агар қилсанг иморат яхшидур,
Хишт қўймоққа фано майхонасида қолабим.
Даҳр бозорида умре ишқ таврин касб этиб,
Ақлу дин нақдинки олдурдум бу эрди максабим.
Маст агар сажданг қилурмен ёпма юз, эй муғбача,
Не учунким дайр пири мазҳабидур машрабим.
Эй Навоий, тоза жон топтим ҳамоно оғзимға
Дурд жомидин томизди соқийи нўшин лабим.
415

Ҳажри мундоқки, узар бир-биридин пайвандим,
Кўргай эл ҳар итининг оғзида бир паркандим.
Тори умрум ажал илгидин узулса ғам эмас,
Тори зулфунгға агар муҳкам эрур пайвандим.
Қоматинг ҳожат эрур жонға раво қил аниким,
Ноумид ўлмасун оллингда бу ҳожатмандим.
Кўзга десам, нега ёшингни назардин солдинг,
Дерки, ғаммоздурур гарчи эрур фарзандим.
Соқиё, ўт кеби боданг била кулбамни ёрут
Ким, хумор ичра ул ўт ҳасратидин ўртандим.
Айлайолмон сафари дашти фано ўзлук ила,
Эй Навоий, негаким асру оғирдур бандим.
Носиҳо, ошиқу девонамену масти хароб,
Санга не от қўяр эл, буки дегайсен пандим.
416

Нўши лабини ҳар неча сўрдум, ўсанмадим,
Ичмак била ҳаёт зулолини қонмадим.
Зоҳид дедики, раҳн этибон хирқа дайр аро,
Қилмишсен анда бутқа доғи сажда, тонмадим.
Муғ пири май бериб, тилади жонни муғбача,
Ҳар неки дедилар қилуридин тожонмадим.
Сархайл эдим бу кеча харобот аҳлиға,
Ул салтанатни лек ўзумга инонмадим.
Ақл этти манъ муғбачаю дайрдин басе,
Кўп ўгди ҳуру равзани, лекин беганмадим.
Шукр, эй кўнгулкн, бўлмадим афлок жавридин,
Ошуфта ҳолу жоҳиға доғи қувонмадим.
Азм эттим, эй Навоий, ул ой сари бу кеча,
Маҳвашлар очти шуълаи рухсору ёнмадим.
417

Бақо дашти нечук қатъ ўлмасун айлаб мурур айём
Ки, ҳар манзил анга бир кундуру, ҳар дам анга бир гом.
Бўлур манзилда турмоқ муддате гом урмамоқ кўп вақт,
Бу манзил қатъию бу гомдин бўлмас даме ором.
Ажойиб қатъи бир манзилда гомидурки, ўрнидин,
Киши тебранмайин ҳам қатъ ўлур, ҳам солилур ноком.
Бу янглиғ манзилу гоми зарурий чун эрур воқиъ,
Ҳам авло Каъбаи мақсуд сари боғламоқ эҳром.
Сулуку сайрким кўрмишки гар чилланишин қори
Ва ёхуд чилла ичра тифл тенгдур анда субҳу шом.
Эрур бу турфаким мундоқ сулуку сайр аро солик,
Эмас ўз ихтиёри бирла не оғозу не анжом.
Бу андин турфароқким, етмайин мақсадқа мингдин бир,
Бу йўл қатъида туфроғ ўлдилар нўл топмайин итмом.
Мусофирким бу йўл оллиға тушкан тарфатул-айни,
Агар ўз ҳолидин ғофил бўлур, бўлғай бағоят хом.
Илоҳий, йўл эрур беҳад қотиқ, манзил йироқ асру,
Навоий бирла сен бўлсанг, етар манзилға аввал гом.
418

Тишларимдин ики дандонаки чарх айлади кам,
Рахналар бўлди ажал киргали жон чиққали ҳам.
Ҳар бино рахнасини тутса бўлур турфа буким,
Мумкин эрмас бу ики рахнани қилмоқ муҳкам.
Турфароқ буки неча қилса риоят тўкулур,
Бу фано рахнасининг икки ёнидин ҳар дам.
Демаким, бўлди ажал кирмак учун рахнаву бас,
Ангача йўл будурур киргали минг турлук ғам.
Юз ситамдур манга тиш рахналаридин, гўё,
Тишни синким дедилар, бор эмиш ул сини ситам.
Йўқки тиш сини ситам бўлдию бас, кўзда доғи
Қолмади нури ани доғи дегил айни адам.
Тиш ики рахнасидин ҳасрату ғам дуди чиқиб,
Тутти гўё кўз ики кўзгусини занги зулам.
Тийралик бирла шикастики тишу кўз йўлидин,
Манга юзланди, демак бўлмас ани кўрмак ҳам.
Бўл, Навоий, сафар оҳангига омодаву чуст
Ким, булар барча ажал пешравидур фафҳам.
419

Менки ҳар дам, дўстлар, бедод этардин зор эсам,
Дўстлар айб этмасунлар душманимға ёр эсам.
Жон фидо қилсам, қилурлар дўстлар душманлиғим
Не ажаб гар дўстлуқ ойинидин безор эсам.
Дўстларға қилмангиз таклиф, эй душманларим,
Заъфдин оғзимға су томизғудек бемор эсам.
Ёғдурурлар тош қотиқ сўзлар била, ваҳ не ажаб,
Сангсор ўлғон кеби боштин аёғ афгор эсам.
Душманим жон олса хуштур, дўст миннат қўйса йўқ.
Не ажаб душмандин ар жон бирла миннатдор эсам.
Фориғ айлар бу балолардин даме беҳушлуқ,
Бас, тонг эрмас сокини сарманзили хаммор эсам.
Давр аёғидин мени тиргуз дамодам, соқиё
Ким, ўлармен давр зулмидин даме ҳушёр эсам.
Дилбарим Лайли сифатдур англангиз, эй аҳли ишқ,
Бу сабабдиндур агар ҳажрида Мажнунвор эсам.
Эйки, айтурсен Навоий халқдин озурдадур.
Юз туман озор кўрдум, бор экин мен бор эсам.
420

Қаю манзилки анда ҳосил ўлғой лаҳзае комим,
Бу ҳасрат ўлтурурким, не учун йўқтур дилоромим.
Қачон гул бирла сарв андомиға боқсам чаман ичра,
Бузар кўнглумни ёдимға кириб сарви гуландомим.
Таҳаррук топқали лаълинг била ғунчанг такаллумда,
Не жоним ичрадур таскину не кўнглумда оромим.
Фироқинг зулмидекдур шоми ҳажрим муддати, яъни
Давосиз дардим ул янглиғдурурким, субҳи йўқ шомим.
Кўнгул олдурмасунлар ҳусн боғи гулларин кўргач,
Сабо лутф айлабон ишқ аҳлига еткур бу пайғомим.
Харобот ичра ишқу мастлиғдур ҳолим оғози,
Не бўлғай билман, эй пири харобот, анда анжомим.
Риёйи хонақаҳға келмасам, эй шайх, тут маъзур
Ки, гом урғон сойи ул ён кейинрак сирилур гомим.
Сизу нўши висол, эй дўстларким, соқийи даврон
Фироқу дард заҳридин тўла қилмиш менинг жомим.
Навоий, мен киму софий тараб манлу таманноси,
Муқайяд чун эмас мундоққа масти дурдийошомим.
421

Май учун дайрдадур оромим,
Дайрнинг эски сафоли жомим.
Дайр пири қўлидин бир соғар
Гар етар, умрдин улдур комим.
Ёқа чоку яланғоч бошу аёқ,
Булъажаб ҳол ила субҳу шомим.
Ўйнатиб муғбачалар масту маланг,
Куфр помоли бўлуб исломим.
Жоми расволиқ ила ҳар дам ўлуб,
Олам аҳлиға салойи омим.
Менмен ўзлук юкидин эмди халос,
Негаким қолмади нангу номим.
Эй Навоий, кирингиз дайрға деб,
Тақво аҳлиға етур пайғомим.
422

Не янглиғ дей қошинда арзи ҳолим
Ки, қолмас ани кўргач дер мажолим.
Хаёлим васлдур гар топмасам ҳам,
Тутар ҳушҳол доим бу хаёлим.
Кўнгулни кўп малул этканда ҳижрон,
Висолинг ёдидур дафъи малолим.
Топиб жон соя гўё қолмас андин,
Хиром этканда ул раъно ниҳолим.
Қолибмен ғам юки остида ул навъ
Ки, тебранмаклик эрмас эҳтимолим.
Фалак зулмин десанг кўрмай, май ичкил
Ки, бас мазлумкуштур чархи золим.
Ўзин гар ўлтурур ғамдин Навоий,
Дема муфритким, улдур эътидолим.
423

Ўтуб санамлар аро бир-бирига кўз солдим,
Сенинг жамолингга еткач кўзум, боқиб қолдим.
Не тиғ солмоқ эрур чун юзунгга кўз солғоч,
Бошимни дағи бурунроқ аёғингга солдим.
Не ўтдурур буки етмиш экоч эриб оқти,
Урарға кўксума ердин не тошким олдим.
Сариғ узору қуруқ жисмима фироқ ели
Етиб сомонни совурғон мисоли қўзғолдим.
Қадам яна талабингда бошимдин иткумдур,
Нединки пўя урарда қадам била толдим.
Не бўлди қофиласолор ўзлукум юкидин
Халос қилсаки, бу йўлда асру товшолдим.
Навоиё, дема жисмингда мунча захм недур,
Фироқ хайли қитолида буйла тўғролдим.
424

Зиҳи биҳишти жамолинг келиб менинг чаманим,
Хату юзунг бу биҳишт ичра сабзаву суманим.
Хатинг вафосида ўлдум, не тонгки ҳашр куни,
Вафо хати била нақш ўлса сарбасар кафаним.
Не навъ мўр кеби судрай ўзни кўюнг аро
Ки, мўр судрагудек бўлди заъфдин баданим.
Ғаминг нечукки кўнгул кунжини ватан қилмиш,
Ғамингда гўшаи вайронаедурур ватаним.
Гар ўлмасам итинг ул зулф тобидин недурур,
Ер узра судраладурғон бўюндағи расаним.
Қадаҳға садқа бўлуб бода шамъидин куйсам,
Эмас ғарибки, парвонамен, эрур бу фаним.
Навоиё, манга васли маҳол эрур баским,
Муяссар ўлса йироқтин наззора анлаганим.
425

Йўқ дема, гар оғзингни десам нуқтаи мавҳум
Ким, анча доғн бўлмади ақл оллида мафҳум.
Рухсоринг уза хатму экин ё қалами сунъ,
Кун сафҳасиға тун рақамин айлади марқум.
Жонимға кўзунг зулми эмас зулм, будур зулм
Ким, мен туратурғоч тилагайсен яна мазлум.
Тонг йўқ агар ул юз ёритур тийра уюмни,
Меҳр ўлди чу мавжуд қилур сояни маъдум.
Ҳуш аҳли сени билмасу мен телба билурмен
Ким, келди пари шеваси девонаға маълум.
Май важҳи бер, эй шайх, манга чун дираминг бор
Ким, бухл эрур барча милал оллида мазмум.
Лаълинг майи ёдидин эрур маст Навоий,
Йўқ даврда андоқ яна бир фосиқи маҳрум.
426

Қароғ эрмаски, қилмишмен кўзум сайли йўлин муҳкам,
Сиришк эрмаски, ул йўл беркимай қилмиш тарашшух нам.
Итининг гар аёғи куйди ўтган чоғда қабримдин,
Сўнгаклар туфроғимдин куйдуруб айланг анга марҳам.
Кўнгулдур ул паридин, ишқ мулкининг Сулаймони
Ки, ҳам бор оҳидин ел ҳукмида, ҳам доғидин хотам.
Қуёшнинг қурбидин ойким ҳилол ўлғай эрур андоқ
Ки, бир маҳваш санга еткач, ер ўпмакликка бўлғай хам.
Париваш тифллардин ҳар замон ортар жунунумким,
Берурлар ҳушу ақлим қушлариға тош отардин рам.
Улустин чиқтиму ҳар дам қочармен соядин ҳам, ваҳ
Ки, ногаҳ ул қуёш сиррин десам ул ҳам эмас маҳрам.
Шикоф эрмас қаламдаким фироқим шарҳи ёзғондин,
Ёқа чок айлабон чирмаб қора бўлмиш анга мотам.
Бу эрса майки куйдурди вужудум кишварин атри,
Яқин бил, соқиёким, жом сиррин билмай ўтмиш Жам.
Май ич даҳр ичраким иш сирридин англай десанг рамзе,
Эрур ҳар зарранинг моҳияти хуршиддин мубҳам.
Саҳар кун ашҳабиға чун керактур поймол ўлмоқ,
Фалак майдониға ҳар тун қамардек сурди тут адҳам.
Навоий дарди ҳолидин дам очмас бўлса, айб этманг,
Не дам очсун бировким, топмади оламда бир ҳамдам.
427

Сарви озодимни боғ ичра хиромон истарам,
Сабзасин сарсабзу гулбаргини хандон истарам.
Дард жононимда, балким юз алам жонимдадур,
Йўқки, жононимға, бал жонимға дармон истарам.
Тийрадур вайроним онсиз, ваҳ, яна бир қатла ҳам
Ул қуёшни байтул-эҳзонимда меҳмон истарам.
Нафъ этар бўлса хино янглиғ кафи пойингға қон,
Чок этиб кўксум ани бағримда пинҳон истарам.
Эй Хизр, ҳайвон суйи тут дам-бадамким ёр учун,
Садқа қилмоқлиқ учун ҳар лаҳза бир жон истарам.
Муждае бергил мизожи сиҳҳатидин, эй табиб
Ким, бу пайғоминг учун жонимни қурбон истарам.
Ўқ кеби қаддин кўруб афтода чун кўр ўлмадинг,
Эй Навоий, кўзларингда нўги пайкон истарам.
428

Чу бердим жонни, қилма зулм расму қатл ойин ҳам,
Қатилинг бўлдум, урма новаки ғам, ханжари кин ҳам.
Лабинг шавқида бир девонаи бандий наботи Миср,
Сочинг савдосида бир пўстпўше нофаи Чин ҳам.
Юзунг васфин деб ўткан тун дури ашким тўкар эрдим,
Тутуб тоғ кейнин ой кирди, қаро туфроққа Парвин ҳам.
Лабинг ҳушум олиб қон ёш юзумга тўкса, айб эрмас,
Мукаййиф лаъл майдин маст ўлур эл чеҳра рангин ҳам.
Чу сен сархуш чиқиб кўнглакча рахшингға бериб жавлон,
Бўлуб шайдо кўнгул беҳол ақли маслаҳатбин ҳам.
Кўнгул сўзин қиличинг қилди кам, не айб оҳ урсам,
Су урғоч ўтқа ортар дуд топса шуъла таскин ҳам
Жамолннгға ниҳоят йўқлуғи ишқим кебидурким,
Эмас мумкин демак миқдорин этмак, балки тахмин ҳам.
Неча насринбару гулрух эсанг қилғил вафо майли
Ки, гул ҳам бевафолиғ кўрди бу гулшанда, насрин ҳам.
Навоий маст бутқа сажда қилса не ажаб, эй шайх
Ки, чун дайр ичра кирди ақл учти бошидин, дин ҳам.
429

Яна ишқ аро зордурмен, ҳазин ҳам,
Бориб ишқ торожиға ақлу дин ҳам.
Бадан дарддин ранжаву хаста доғи,
Кўнгул ҳажрдин зору андуҳгин ҳам.
Юзунгдин чаманда су бориб ўзидин,
Қизармиш уятдин гули оташин ҳам.
Ғаминг тошидин йўқки, захм ўлди бошим,
Йўлунг туфроғидин ёпилмиш жабин ҳам.
Кўзунг Чин ғазолию остида холи,
Анинг нофасидин топиб мушки Чин ҳам.
Бўлуб сожид ул бутқа ширк аҳли йўқ-йўқ,
Демон ширк аҳлики аҳли яқин ҳам.
Навоий жаҳондин не нафъ олса бўлғой
Ки, зиндоне эрур марг айлаб камин ҳам.
430

Тоқибон жон риштасин руқъангни тумор айладим,
Захмлиқ кўксумга анднн дафъи озор айладим.
Кўнглаким ёпншти қонлиғ танға андоқким тери,
Баски тошлар захмидин жисмимни афгор айладим.
Оразинг ҳажрида қонлиғ кўнглум ўлди лоладек,
Доғидин савдои ишқингни намудор айладим.
Жонинг олғум деб эдинг, муҳликдурур дарди фироқ,
Қолмасун кўнглунг сенинг аввал хабардор айладим.
Хирқаву дафтарни келтур, майға раҳн эт, эй рафиқ,
Хонақаҳдин мен чу азми кўйи хаммор айладим.
Дазлати фақру фано вобастаи тавфиқ эмиш,
Бўлмади ҳар неча жидду жаҳд изҳор айладим.
Эй Назоий, фақр йўлинда уро олдим қадам,
То солиб ўзлук юкин, ўзни сабукбор айладим.
431

Содаваш ёрим бағоят пурфан эрмиш англадим,
Ошкоро дўст, пинҳон душман эрмиш англадим.
Мен муқайяд ҳажр зиндонидаю аҳбоб ила
Ҳар кун ул гулрухқа азми гулшан эрмиш англадим.
Менки бу ҳижрон тунида ўлдуму бўлмас саҳар,
Шамъи меҳр оҳим ўтидин равшан эрмиш англадим.
Дам-бадам оҳим ўтиким чиқти кўнглум захмидин,
Уқидин бу кулба равзан-равзан эрмиш англадим.
Лаълидин эл жон тилаб, мен жон бериб мардудмен,
Хотириға қайси иш мустаҳсан эрмиш англадим.
Бу чаманда кўнглакин гул чок айлардин иши,
Булбул аҳволиға ҳар кун шеван эрмиш англадим.
Эй Навоий, буки кўнглумни бирав сайд айламиш,
Ғам ема, ул чобуки сайдафкан эрмиш англадим.
432

Ёр маълум айламиш ошиқлиғу шайдолиғим,
Ваҳки, зоҳир бўлди расволиқ уза расволиғим.
Ул паридин айру бас девоналиғдин девмен,
Заъфу қовмоғлиғ эмас кўйида нопайдолиғим.
Туфроғ ўлдум, ул қуёш ҳажриндаву суд этмади,
Чархи сойирдек ани истан жаҳонпаймолиғим.
Гарчи тушти шамъдек бошимға ўт, бўйнумға тиғ,
Бўлмади кам шоми ҳижронингда побаржолиғим.
Ҳусн аро чун уйла фард ўлдунгки, йўқ ҳамто санга,
Ишқинг ичра хуш келур даҳр аҳлидин яктолиғим.
Соқиё, май берки бу дайри куҳан авзоида
Бўлди ўз нодонлиғимни англамоқ донолиғим.
Эй Навоий, кўп ниҳон тутқум ва лекин оқибат,
Ёр маълум айламиш ошиқлиқу шайдолиғим.
433

Нега қон ёшим оқизди дилситоним билмадим,
Не гуноҳ айлаб эдимким, тўкти қоним билмадим.
Озди кўнглум сайр этиб чиққунча ул ой кўйини,
Қайда қолди ул заифи нотавоним билмадим.
Демадингму, дема, рашкимники боқтинг ғайрима,
Билмадим, эй кофири номеҳрибоним, билмадим.
Сўрғали келганда заъфимдин ўзумдин бормишам,
Чун сўруб қўпти, не янглиғ чиқти жоним билмадим.
Ул пари то жилва қилди борди кўнглум, ваҳ, қаён
Бўлди ул оввораи бехонумоним билмадим.
Дўстдин билдим нишон, то топмадим ўздин нишон
Лек ўздин токи бор эрди нишоним билмадим.
Эй Навоий, ёр кўнгли меҳрму қилди аён
Ё асар қилди анга ўтлуқ фиғоним, билмадим.
434

Қон ютуб умре жаҳон аҳлида бир ёр истадим,
Лекин ул камрак топилди, гарчи бисёр истадим.
Кимгаким жоним фидо айлаб, соғиндим, ёр эрур,
Эрмас эрди ёрлиғда чун вафодор истадим.
Билмадим олам элида йўқтурур мутлақ вафо,
Ваҳки, умри улча йўқтур соғиниб бор истадим.
Улки топилмас башар жинсида, ваҳ, ғафлат кўрунг
Ким, пари хайлида мен девонаи зор истадим.
Сирри ишқимни, кўнгул, кўз бирла фош этмак не тонг
Қалби тардоманни чун мен соҳиб асрор истадим.
Шайх бирла хонақаҳдин чун ёруғлуқ топмадим,
Дайр пири хизматиға кўйи хаммор истадим.
Эй Навонй, чун рафиқе топмадим, бу ғуссадин,
Ўзни бекаслик балосиға гирифтор истадим.
435

Лола рўюм бордию ишқин ниҳоний асрадим,
Кўзда қон кўнглум аро доғин нишоний асрадим.
Айлади бир оҳ дуди бирла элга ошкор,
Ишқ ўтин нечаки кўнглумда ниҳоний асрадим.
Ҳар замон кўнглум ҳалок ўлса не ғам, чун жон аро,
Лаблари шавқидин оби зиндагоний асрадим.
Зойил эрмас ишқ бир соат кўнгулдин, войким,
Ани жонимға балойи жовидоний асрадим.
Бўлса меҳмоним ити, кўнглумни қилса туъма ҳам
Айб эмас невчунки, мундоқ кунга ани асрадим.
Нақди жонимни бериб май келтурунг, эй дўстлар
Ким, ани ичмак учун бир дўстгони асрадим.
Хонумоним гар қора бўлди, Навоий, не ажаб,
Мен чу бир тун ул кўзи, қоши қорани асрадим.
436

Чун ўлармен бир нафас ул дилрабони кўрмасам,
Не ҳаёт имкони бўлғай бир кун ани кўрмасам.
Кўнглум ичра топилур ғам новакидин юз нишон.
Ўқидин ҳар кун танимда юз нишони кўрмасам.
Кўнгул итти, кўзни доғи истарам ашк этса кўр
Ким, тилармен ҳаргиз ул юзи қорони кўрмасам.
Соғинурмен куфри зулфи можаросидин басе,
Гар даме ул шўхи кофир можарони кўрмасам.
Ким вафо гул чеҳралардин кўрдиким, мен кўргамен,
Бўлмас ушбу айб ила ул дилрабони кўрмасам.
Ҳар бири юз миннат айларлар, эрур бу ҳам жафо,
Олам аҳлидин не кунким, юз жафони кўрмасам.
Эй Навоий, не балодурким, ўлармен қайғудин,
Гар даме оллимда ул шўх балони кўрмасам.
437

Лаълича эмас оғзи қилур вақт такаллум,
Гўёки қилиптур бу хижолатдин ўзин гум.
Ҳайвон суйининг ғулғулию рашҳаси янглиғ,
Лаълингға гаҳи қаҳ-қаҳадур, гоҳ табассум.
Ишқ ичра нечукким менга йўқ сабру таҳаммул,
Ҳусн аҳлида йўқ сен кеби бемеҳру тараҳҳум.
Қайтарма, инон зулм этиб, эй шўхки, қўймиш
Йўлунг аро туфроғ уза юз аҳли тазаллум.
Майдонда бировни, деди, ўлтургум уруб тиғ,
Еткунча менинг бошима ўлтурди таваҳҳум.
Чун бода йиқор даврда не софу не дурдий,
Чун давр ўтар хоҳ аламу хоҳ танаъум.
Булбуллар олур нолани таълим, агар этса
Боғ ичра Навоий ўз-ўзи бирла тараннум.
Нун Ҳарфининг Нозанинларининг Нози «Наводир»дин
438

Эй кўнгул, айлама даҳр эски работин маскан
Ким, работ ўлмади ҳаргиз сафар аҳлиға ватан.
Навсафарсен сену мақсад йироқу маркаб — ланг,
Йўл махуф, айлама зинҳор ора ерда маскан.
Йўл билур қофиладин тушмагил айруким, бор
Бу биёбон аро ҳам ғул кўпу ҳам раҳзан.
Йўл эрур жодаи шаръ доғи тўшау су,
Санга ойини убудият, анга фарзу сунан.
Йўл билур қофила ул навъки дилбар васлин,
Тилабон қилди бори ўзига йўл қатъини фан.
Эй хуш, ул роҳрави гармки, бу йўл қатъин,
Барқи ҳотифдек этар даҳрни айлаб равшан.
Ишқ водийси ажаб водий эрурким, ҳар мўр
Анда шерафкану ҳар пашша эрур пилафкан.
Соқиё, ўзлук ила мушкил эрур қатъи анинг,
Дермен ўздин борайин жомима қуй дурдийдан.
Уйла ўтким, киши ичкач бошидин чиққай дуд,
Куйгай андин хираду донишу бал жон била тан.
Ғайр нақшидин этиб лавҳи замирин софий,
Ёр қолғай доғи ул балки бири сирру алан.
Эй Навоий, тиласанг фақр йўлининг қатъи,
Урма ул сари қадам фонийи маҳз ўлмас экан.
439

Ончаким Ширину Лайлидин сенинг ҳуснунг фузун,
Менда ҳам Фарҳоду Мажнундин фузун ишқу жунун.
Ғам эмас чун хоки роҳидин топармен жон иси,
Гарчи муҳлик ғам юки қаддимни айлабтур нигун.
Зулфунг оллида фусунгар кўзларинг ҳар гўшадин,
Гўйи ул мушкин йилон қайдиға айларлар фусун.
Ёғдуруб новак бузуғ кўнглум иморат айладинг,
Гўйиё пилпўш этиб қўйдунг анга ҳар ён сутун.
Лабларинг ҳажринда гирён кўзларимнинг қонлари,
Қатрае гар томса бир дарёни айлар лаългун.
Ҳусн айёмида хуш тут зарраларни, эй қуёш
Ким, бу кунларни бағоят қисқа айлар чархи дун.
Бошим узра фурқатинг тошини кўрсанг билгасен,
Нуқта зоҳир айламиш гўё Навоий узра нун.
440

Бенавомен айру хайли ҳамдаму ҳамроздин,
Заъфлиғ ул тор янглиғким, узулгай создин.
Қолдиму ноз уйқусинда туну кун кофир кўзунг,
Ё очилмас нотавонлар сари айни ноздин.
Сўз демай жон бахш лаълингким ўлукни тиргузур,
Кўрса Руҳуллаҳ ани дам урмағай эъжоздин.
Ҳеч жониб кўйидин кўнглум қила олмас ҳаво,
Ўйла қуш янглиғки қолмиш бўлғай ул парвоздин.
Новак андоз ўлғали кофир кўзунг, эй қоши ё,
Кимсага жон қолмағай фаҳм айладим андоздин.
То сиришким қилди сиррим фош кўздин солмишам,
Эҳтироз, эй дўстлар, вожибдурур ғаммоздин.
Чарх ўртангай қуёш ўтиға кўрганни десам,
Ул қуёш бедодию чархи жафопарвоздин.
Қўрқутуб элни тамуғ, лекин мени қисми азал,
Элга ваҳм анжомдин, аммо манга оғоздин.
Даҳр аро не кўпка чун топқунг бақони озға,
Эй Навоий, озу кўп сўз дема кўпу оздин.
441

Улча кўнглум кўрди, ожизмен ани изҳордин,
Ул қуёш рафторидин ё чархи кажрафтордин.
Сарсари ҳижрон эсар, ваҳким, сочинг савдосида,
Нотавон кўнглум осилғондек дурур бир тордин.
Тўкти захмимдин бағир қонини ҳижрон нолиши,
Уйлаким сиқмоқ била эл су оқизғай нордин.
Рост ул янглиғки сўрган ердин урғай сабза бош,
Чиқти пайконинг учи ҳар ён тани афгордин.
Менда бийми ҳажр, дерлар найлали чоранг дегил,
Халқ сўрғондек васият нақл этар бемордин.
Кофири масте йўлум урмишки, дайр ўлмиш ерим,
Дайр, аро ҳам балки чиқмон кулбаи ҳаммордин.
Чун мен ўлдум кофири ишқ, эй мусулмонлар, денгиз
Ким, не чорам бўлғай эмди бут била зуннордин?
Шайх имонин менинг куфрум била тенг тутмасун
Ким, яқиндур куфрдин ҳам кечкамен бу ордин.
Эй Навоий, билки бўлмас чеҳраи мақсудни
Пардадин кўрмак, хусусан пардаи пиндордин.
442

Гарчи тўкти қон кўзум сенсиз ҳамон кўнглум ҳамон,
Не кўнгулдин бир замон чиқтинг, не кўздин бир замон.
Чун танимни ҳажр ўти куйдурди, оҳ урсам не тонг,
Дуд қилмаи найлагай аҳгар уза тушкан сомон.
Ҳажр ўтининг дуди кўз очмоққа қўймас, оҳким,
Кўз юмуб очқунча ҳижрон зулмидин топмон омон.
Даҳр аро яхши-ёмон ичра басе қилдим назар,
Дилбаримдин яхши йўқ, андоқки йўқ мендин ёмон.
Ваҳшатим дашт узра зоҳирдур жунундин ончаким,
Ваҳшким Мажнунға ром эрди, эрур мендин рамон.
Соқиё, ҳижрондин ўлдум, айлагил бехуд мени.
Қуй тўлаким, бода ёхуд заҳр эканни толғамон.
ЭЙ Навоий, бир замон гар васл топсанг айш қил
Ким, замонға мумкин эрмас ҳеч ким бўлмоқ зимон.
443

Лаъли шавқиндаки боғланди кўзум устида қон,
Ангадур суқбаи пинҳон, мунгадур доғи ниҳон.
Заъфим андоқки бузуқ ичра ҳануз ўлмай мўр,
Уйига судрабу йўқ менда қутилмоқ имкон.
Не ажаб кўнглум уйин бузса сиришким югуруб,
Ғунчанинг гунбазини ёшлар этарлар вайрон.
Ғуссадин чангдек ар нола қилурмен не ажаб,
Эгри қадим аро ҳар гўша эрур бир пайкон.
Йўқ ажаб, етмаса фарёдимаким, кўйи аро,
Юз фиғон ичра нетиб анга етишкай бу фиғон.
Оташин гул била булбул дай ўлуб кетса нетонг,
Буйла кўп ўт била кул ёд билур бу бўстон.
Гар Навоий деди ҳажр ўтида ишқинг гиласин,
Айлама айбки, дер, мухриқ иситқон ҳазаён.
444

Қоматингдек боғи ҳусн ичра йўқ сарви равон,
Оразингдек худ қони сарф узра арғувон.
Сийми соид кўргузуб кўнглум олди ул қуёш,
Кучлук анинг панжасию мен бағоят нотавон.
Ғам юкидин мен кеби қадди хам бўлмоқ не тонг,
Ҳар қориким дилбари бўлғай анинг навжавон.
То қароқчи кўзларинг дин йўлини урдилар,
Зуҳду тақво мулкидин келмади бир корвон.
Нақди жон истаб мени қийнаса кофир кўзунг,
Неткамен бермайким ул турк мастедур авон.
Даҳр элидин зинҳорким вафо қилмон тамаъ
Ким, тамаъдин кимсага юзланур доим ҳавон.
Эй Навоий, гўйиё келгусидур ёрким,
Ўтрусиға кўз ёшинг турмайин бўлди равон.
445

Кўйи туфроғиға дафн айланг таним қилмай кафан,
Токим ул туфроғ бирла топсун омизиш бу тан.
Чоклик кўнглум аро хаттинг хаёли не ажаб,
Мўр хайли ер шикофида қилур кўпрак ватан.
Юзу зулфи ҳажридин гул ўтдуру сунбул тутун,
Айтқил, эй боғбон, не навъ гашт айлай чаман?
Кофири ишқ ўлди деб шаръ айласа қатлимға ҳукм,
Дайр даргоҳида зунноримни-ўқ айланг расан.
Ишқ журмиға агар дўзах насибимдур не тонг,
Ҳажр ўтиға куймак ўлмиш чун манга оламда фан.
Хонақаҳда тақви ибриқиға май солдим ниҳон,
Айладим байтул-нашот, уйким эди байтул-ҳазан.
Эй Навоий, май хумиға сол мени майхонада,
То фароғат бирла ул хплватда тортай дурддан.
446

Қуруғ жисмим ўтундекдур бало даштида қақшалған,
Анга ўтканда ҳижрон корвони аҳли ўт солған.
Эмас ғам шоми бу янглиғ қоронғу, билки субҳи ғам
Кулумдур, балки ҳижрон тундбоди бирла қўзғалған.
Кўнгул бирла қарору сабру ҳушу ақлим олмишсен,
Чу еттинг, жонни таслим айлайинким будурур қолған.
Бало дарёси эрмастур жаҳонни бузғудек мавжи,
Эрур ашким суйи оҳим ели эсканда чайқалған.
Фироқннг ранжидин бўлғач халос ўлсам ажаб эрмас,
Оғир уйқуға борғондек қатиқ эмгакда тавшолған.
Айирма бир-биридин жон била кўнглумни раҳм айлаб,
Берурмен жонни ҳам олғил, чу сендурсен кўнгул олған.
Фано дайрида гар дин нақди барбод ўлди, топқум йўқ
Ки, жамъ ўлмайдурур ҳаргиз харобот ичра сойғолған.
Қил ўзлук даштини тай истасанг мақсадда осойиш,
Не тонг тинса ҳарам ичра биёбон қатъида толған.
Каромотин деди шайху Навоий тарки ишқ этти,
Анинг доғи сўзи кўп чин эмас, гар мен дедим ёлған.
447

Қилмағай гардун қуёшқа мужтамиъ ҳар кавкабин,
Кўрса ул ой орази даврида тавқи ғабғабин.
Лабға майдин рангу майга лаълдин жонбахшлиқ,
Бермаса гулранг майдин не учун олмас лабин.
Уйла майдон ичра кирмиш тунд ул чобуксувор
Ким, дегайсен чарх уза секреткусидур ашҳабин.
Ишқким ёзди ҳуруфи дард кўксум лавҳида,
Ошкор этти бало атфоли лавҳи мактабин.
Кечалар ул бут лаболаб май ичар ғавғо била
Гар эшитмас не ажаб дард аҳли ё раб-ё рабин.
Не тафовут шурб қилса дурд ёхуд софни,
Дурдкашким ишқ аро софи қилибтур машрабин.
Борибон жонон вафосинда Навоий бўлди гард,
Руҳ айрилғон замон туфроқ қилди қолабин.
448

Донаи холинг терарга қўйма кўнглум булбулин —
Ким тиларким ўпса бу тазвир ила ҳуснунг гулин.
Ғофил ул сайёдким, кўнглум қушин сайд айламиш,
Оразу хол узра ёймиш ҳалқа-ҳалқа кокулин.
Демаса сунбул қорариб, гул қизарсун не учун,
Тарқатур жаннат гули узра муанбар сунбулин.
Неча куйсам ёрур ул юз, гўйиёким қилди ишқ
Шамъи миръоти учун парвона жисмининг кулин.
Йўқ ажаб мен қон ютуб эл ичса соғарким, алар
Мул тиларлар лаълидек базм ичра мен лаълинг мулин.
Демаким, дайр ичра не ошуб эди шарҳин дегил,
Риндлар ғавғосин айтай ё суроҳий ғулғулин.
Умр ўтуб, бир дам Навоий топса васлингни не тонг,
Йилда бир ой васл ила гул хушдил айлар булбулин.
449

Гул эмаским қон этиб афлок бахтим ахтарин,
Қилди тиғи зулм ила юз пора анинг пайкарин.
Булбул эрмас, чиқти кўксум чокидин кўнглум қуши
Ҳажр ўқи пайконлари бирла ясаб болу парин.
Сабзадин эл равшан айлаб кўзу лекин мен кўруб,
Кўзда ҳижрон хайли заҳролуд қилғон ништарин.
Ул сочиб сариқ, қизил гул яфроғин бўстон аро,
Оҳ ила мен ёрутуб ҳижрон шарору ахгарин.
Не баҳор ўлғайки, эл гулгун қадаҳдин масту мен
Бир тўла наргис кеби кўрмай нишотин соғарин.
Ҳуснунг авроқиға, эй гулшан, қувонма асруким,
То хабар топқунг совурмиш тонг ели гул дафтарин.
Эй Навоий, майдин осойиш эрур бу важҳ ила
Ким, баҳо бермак керак сен ақлу дониш гавҳарин.
450

Кўзумга ҳажрда бирдек қоронғудур туну кун,
Манга фироқ туни хоҳ қисқа, хоҳ узун.
Нетиб кўнгулда хаёлингни ёшурайки, эмас
Бу уйни ҳар сориким айласам назора бутун.
Унунгни бир эшитибмен валек йиллардур
Ки, йўқ дамеки қулоғимға келмагай ул ун.
Тамом юз очибон фурқатимни васл эттинг,
Кеча тонг отқуча равшан бўлур ой ўлса тўлун.
Яраларимда момуғлар эмаски, ҳажр илги,
Бу васлалар била тан хирқасиға тикти юрун.
Бу арсада қаю мансуба дафъини қилайин,
Солур сипеҳри мулойиб чу ҳар дам ўзга ўюн.
Навоий ўлди фироқингда ул сифат расво
Ки, қайда турса улус жамъ ўлур назора учун.
451

Лаъли оқ уй уғлари қонлиғ мужам бўлмиш яқин,
Анда мардумлуқ қилиб кир, эй маҳи хиргаҳнишин.
Хирмани ҳуснунгда зулфунг сунбули ёнида хол,
Меҳр тобидин қорорғон лўлиедур хўшачин.
Чун нигин ичра ҳамиша хат ёзилмоқ расм эрур,
Сабзада ғунчанг кеби хат ичра ким кўрмиш нигин.
Лаълиға руҳум учар, лекин ўлармен рашкдин
Ким, анинг сари санга руҳул-амин эрмас амин.
Зулфининг ҳар чинида юз фитнадур дин аҳлиға,
Арғадол ичра қароқчи айлаган янглиғ камин.
Фақр аро андоқ дақойиқдурки, ишқ англар ани
Ким, анинг даркида аъмо келди ақли хурдабин.
Эй Навоий, байтул-аҳзон келди, ҳар байтимки бор,
Назм этарда ҳам ўзум маҳзуну ҳам нолам ҳазин.
452

Ўюй олсам эшикинг туфроғини ёстанибон,
Салтанат тахтиға чиқмоқ тиламон уйғонибон.
Ит кеби ҳар неча қавсанг урубон тошу кесак,
Ёна келгум эшикинг туфроғини ёстанибон,
Васлинга хўй бериб қовма эшикдин мениким,
Кўнгул узмаклик иши саъбдурур ўрганибон.
Номаи ҳажрим анга етмадиким, элтур қуш
Йиқилур ерга ҳаводин қаноти чурканибон.
Васл ила уйла сабукборки, ҳажринг юкини,
Тортмишмен мени дилхаста басе эмганибон.
Ҳар не ҳақ амридурур шукр ила қилким, қилмоқ
Бандадин яхши эмас хўжа иши кўнгранибон.
Тонг қуши тортар эса кеча тонг отқуча наво,
Эй Навоий, қилур ул ишни санга ўтканибон.
453

Хатингким меҳр уза чекти саводин,
Ҳамоно мушкдин қилмиш мидодин.
Сочингда чун гириҳдин ўзга йўқтур,
Не навъ андин тилай кўнглум кушодин.
Ажалдин йўқ малолим мундин ўзга
Ки, қобил қўймағай қилмоққа ёдин.
Бўлур кўнглум уйидин хайр барбод,
Қачонким фикр қилсам хайрбодин.
Муроди гар эмас дилбар муроди,
Илоҳий бермагил ошиқ муродин.
Салоҳин гар кўрар зуҳд ичра зоҳид,
Риёву ужбдинкўрмас фасодин.
Навоий топмаса юз қатла ўлгай.
Исинг бир қатла ҳар соат сабодин.
454

Қилди айшим субҳини ул шўх лаъби тийра тун,
Тифл ўйнаб ўт ўчургондин сўнг ўлғондек тутун.
Бошин айландурғай элнинг қилсалар наззораси,
Қўпса мен саргаштанинг туфроғидин ногаҳ қуюн.
Зулф аро солди гириҳ узра гириҳ ўлмай нетай
Ким, ҳаётин ториға тушти тугун узра тугун.
Ҳажр жисмимда сўнгакларни ушотиб куйдурур,
Яъни ўт ботроқ ёнар, кўпрак ушотилса ўтун.
Нахли қаддинг кийди сариғ ҳулла андин сўнг яшил,
Норбундекким хазон қилғай кўкармастин бурун.
Соқиё, тонгла хумор ўлтурмоғи имкони бор,
Руҳ топмоқ роҳдин боре ғаниматдур букун.
Дема кўнглунг мазраъида ишқ тухмин эк ниҳон,
Эмдиким хирманға ўт тушти қолурму ёшурун.
Ҳар юрунда бир дирам тикмиш мураққаъ аҳли зуҳд,
Ҳар тугун узра менинг хирқамда тушмиш бир юрун.
Эй Навоий, зулфининг таърнфиға туштунг магар
Ким, сўзунгнунг тори ҳам бўлди паришон, ҳам узун.
455

Тамуғ ўтиға унаб, ҳажринг ўтиға унаман,
Бошим борурға чидармен, фироқинга чидаман.
Бало бошимға басе келди, қўймадим ишқинг,
Кес эмди ани, йўқ эрса булар билан кесаман.
Аёғннга буки қилмон нисор жон нақдин,
Ҳақоратидин уёлурмен, эй бегим, аяман.
Бу ваҳмдинки, бўлур захм бас латофатдин,
Хаёл бирла доғи лабларингға тиш қадаман.
Кўруб заиф мени туҳмат этма жаврунггаким,
Ёдотти ҳажр мени йўқса жаврдин ёдаман.
Тугандим уйла фироқингдаким чекарга фироқ,
Демонки васл нишотин кўрарга ҳам яраман.
Лабинг жавобидаким, ваъда қилди монгсизмен,
Йўқ эрса умри абад муждасида олдараман.
Мени киши демаса эл малул невчун ўлай,
Киши ҳисобида мен ҳам ўзумни чун санаман.
Навоиё, санга кўрмон раво анинг васлин
Ким, асру яхшидур ул дилрабо, сан асру ёман.
456

Не тонг бўлсам сияҳрўз ул қуёшдин айру, эй гардун
Ки, ҳажрим шоми қиш ақшомларидек бўлди рўзафзун.
Сиришким қонидин ҳар сабзаким бутмиш, қизил бутмиш,
Улус бошиға пар санчар масалликким бўлур гулгун.
Гадолар зарқ учун бир телба маҳбус айлаган янглиғ.
Мени олиб юрурлар Вомиқу Фарҳод ила Мажнун.
Қизил тўн бирла ётмиш масту бир мисраъ масалликдур
Ки, ёзмишлар дурур шингарф ила ул қомати мавзун.
Йилон афсун қилурдин банд ўлур зулфунг, не воқиъдур
Ки, қилмиш юз кўнгулни банд зоҳир айламай афсун.
Янги ойни қошинг гўё қулум дебтур ҳилол отлиқ,
Қади таъзим учун ҳамдур, бўлуб бу нуктадин мамнун.
Қизил коғаз аро руқъамки сориғ ришта чирмабмен,
Не очмоқдур сиришку заъф шархи англағил мазмун.
Риёий шайхдурким шайтанатдин тавқи лаънатдек,
Солур ўз бўйниға тасбиҳни ҳар лаҳза ул малъун.
Закоти ҳусн учун, эй муғбача, лутф айла бир соғар
Ки, дунё бирла диним йўқлуғидин бўлмишам маҳзун.
Фано шоли чубўлғон риштасин тутқил ғаниматким,
Эрур ўт риштаи зар бирла буткан атласу ўксун.
Навоий хирқасин таън этма, эй ринди хароботий
Ки, махмур ўлса, улдур важҳ майға қилғоли марҳун.
457

Гар ўлсам зарра-зарра ул қуёш тиғи жафосидин,
Тажовуз қилмағаймен заррае анинг вафосидин.
Хадангинг токи қонлиғ кўз қораси ичра ер тутти,
Эрур милики чиқмиш лоланинг доғи аросидин.
Ёрур холинг хаёлидин оқарған кўзларим гўё,
Қўюбтур килки сунъ ул нуқтани кўзлар қорасидин.
Тешилгай тешадек Фарҳоднинг бағри, анга етса,
Униким чирманур тоғ ичра афғоним садосидин.
Балоедур қора зулфунг ёйилғон даҳр аро андоқ
Ки, ер остида эл озод эмас анинг балосидин.
Қазо онча қуёш келтурсаким, тўлса фалак жавфи,
Эмас юздин бири Юсуф узоримнинг баҳосидин.
Танимға тийриборонингни шикоят айламон юз деб,
Насибим мунча-ўқ эркандур анинг қоши ёсидин.
Агар тиғ урса ул қотил, бўюнсунмай нетай охир,
Не янглиғ кимса бўйнин тўлғағай ҳақнинг қазосидин.
Сафолим ичра бўлса дурд, оламни бағишлармен,
Салотин ўрганинг шавкат фано дайри гадосидин.
Навонй бенаволиқ бирла жон берса ажаб эрмас
Ким, ул оромижон огоҳ эмас бу бенавосидин.
Гар ул огоҳ эмас бўлса керак огоҳ шоҳеким,
Қуёш келди бир олтун хишт даргоҳи асосидин.
458

Ваҳки, ваҳшу тайр уюмаслар ғамим бедодидин,
Кеча ит афғонидин бнл, субҳ қуш фарёдидин.
Чиқса тўбидин қуёш кўргузмагай бу лутфким,
Англадим юз жилва қилған қоматинг шамшодидин.
Гарчи ҳар дамким соғинсам. шавқидин жоним чиқар,
Истамон жонимни ғофил бир дам анинг ёдидин.
Ғам саҳобидин ёғар Мажнунға меҳнат ёмғури,
Дуди оҳи чиқти гўё хотири ношодидин.
Деб эдинг, ҳажримдин ўлсанг тиргузай бир тиғ ила,
Орзу ўлтурди, ваҳ, ўткармагил миодидин.
Ростлиқ озодалар ойинидур фаҳм айлагил,
Бу чаманнинг сарви бирла савсани озодидин.
Шайх агар масжидқа, мен майхонаға борсам не тонг,
Эй Навоий, ҳар кишига чора йўқ муътодидин.
459

Ўтда қил янглиғ танимни ҳажр ўтининг тобидин,
Билмасанг фаҳм эт гул узра сунбулунг қуллобидин.
Қалб эрур кўнглумга боғлабтур сочинг зуннорини,
Турфа буким бир нафас қочмас қошинг меҳробидин.
Хаста кўнглум гар лабинг уннобини истар не тонг,
Нега айрилған жиҳатсиз хаста ўз уннобидин.
Оразингнинг мусҳафи тафсири бас душвор эди,
Равшан ўлди холу хаттинг нуқтаву эъробидин.
Сокин ўлдум дайр аро, то бода ичкан муғбача
Жонима ўт солди оташнок лаъли нобидин.
Шоми ҳижроним висол аҳлиға беҳад қисқадур,
Ани сўрдиклар Навоий дидаи бехобидин.
460

Кўнгуллардин кўруб зулфунг аро ўтлуқ асар ҳар ён,
Туну анжум дема билгил тутун ичра шарар ҳар ён.
Ғараз улдурки, ишқннгдин ғалатқа солғамен элни,
Буким истаб суманбарларни солурмен назар ҳар ён.
Пари рухсоралар тоши мени девона давринда,
Сочилғондек дурур нахли маломатдин самар ҳар ён.
Дема кўйидин эл кетсунки банд этмиш чибин янглиғ.
Улусни сўзда лаълинг нўшидин оққон шакар ҳар ён.
Улус қонини туфроққа тўкарни сўрма, кўз солким,
Улар қон бирла туфроғ ичра бир хунин жигар ҳар ён.
Бузуқ қабримни кўрган ўқчи дўкониға ўхшатқай,
Фироқинг ўқидин анда кўруб пайкону пар ҳар ён.
Ул ой ҳусниға ишқингни ёшурғил дема, эй носих
Ки, тутмиш олам аҳли ичра шуҳрат бу хабар ҳар ён.
Маю маъшуқ учун пўямға кулманг, эй салоҳ аҳли,
Югурмай неткамен, чекса қазо бирла қадар ҳар ён.
Сени истарда мумкин йўқ, Навоий, мултафит бўлмоқ.
Нечаким жилва қилса ноз ила бир сиймбар ҳар ён.
461

Ваҳ, не хуштур шаҳсуворим келса майдон соридин.
Кирпиким бирла оритсам гардни рухсоридин.
Уйлаким етмиш фалак тоқиға қўйсам тоқ уза,
Дуди оҳимдек қора парни олиб дасторидин.
Ёшибон заррин камар нозук белин қилсам халос,
Тортибон гулгун қабо сарви саҳи рафторидин.
Ҳар аёғидин ўтук тортиб, аритсам юз била,
Тер гулобин ул хино ёққан кафи гулноридин.
Неча соғар бирла сархуш бўлса, лекин журъае,
Лутф этиб ҳам ҳуш зойил айласа бу зоридин.
Маст ўлуб эл ётсаю мен юз аёғиға қўюб,
Ўзни қутқарсам замоне Хизр умри оридин.
Даҳри фоний, эй Навоий, туштурур ёхуд хаёл,
Давлати боқий умидинг бўлса кечгил боридин.
462

Моҳиён ҳавзида ёру ҳажрида мен қайғудин,
Музтарибдурмен йироқ тушкан кеби балиқ судин.
Кўз йўлида телмуруб кўнглум соғинур, ким мени,
Истамоққа келгуси ҳар кимки чиқса ўтрудин.
Гар жаҳоноро эмастур жаннату кавсар бу ҳавз,
Бас ушоқ тоши нединдур лаъл бирла инжудин.
Турфа балиғлар су ичра ҳар тараф чирмашқани,
Мавж зоҳир бўлди пўлод узра гўё кўзгудин.
Ориғида су уни кулмак садосидур, магар
Ким, су ўзидин борур айлаб фараҳ ул кулгудин.
Суйи заҳру балиғи чун ханжар ўлди даҳрнинг.
Не ҳаёт уммиди бу ханжар била ул оғудин.
Чун Навоий қилди кўздин ҳавзу кирпикдин балиғ,
Кўз тутар ул ён келиб қутқорсанг ани қайғудин.
463

Йўқтурур бир дамки ўлмон фурқатинг бедодидин,
Оҳ агар жон топмасам ҳар лаҳза васлинг ёдидин.
Сарв титраб ерга қўйди юзни савсан, гўйиё,
Бир насим эсди чаман сари қадинг шамшодидин.
Эй кўнгул, ул ғамза оллинда ҳазин ноланг не суд,
Қуш қутилмас дардлиғ афғон чекиб сайёдидин.
Қатлни ул кўз ажалдин ўрганиб эрди, валек,
Юз маротиб эмди ўткармиш ишин устодидин.
Қайғулиқ бўлсанг тўла ичкил қадаҳниким бу сайл,
Дарду ғам қасрин йиқар ичкач ани бунёдидин.
Топмағунг бу боғ аро якранг бирла якзабон,
Не гули раъносидин, не савсани озодидин.
Гар Навоий кўргузур ўзни такаллуф бирла шод,
Бетакаллуф жонға етмиш хотири ношодидин.
464

Ул сабабдин тийрадур кўнглум уйи ҳижронидин
Ким, эмас тобон кўзум шамъи анинг тобонидин.
Бошиға десамки эврулуб ўпай тобонини,
Войким, ҳар дам аёғ тортар бу саргардонидин.
Чун тикондин айру эрмас дойимо гул яфроғи,
Не учун олур кафи пойин кўзум мужгонидин.
Кирпигимдин захм ўлуб гўёки ёқибдур хино,
Ё қизорибтур кафи пойи сиришким қонидин.
Қилмамиш тирноғларин рангинки пайдодур асар,
Кўз қораси ҳар бирига саждалар қилғонидин.
Чеҳраи мақсуд кўрди улки қилди тўтиё,
Гармрав соҳиб назарлар соҳати майдонидин.
Келмаса равшан зулол, албатта, бўлур чашма кўр,
Бас аёқ чекма Навоий дидаи гирёнидин.
465

Ақлу, жону, кўнглум ул ой фурқати озоридин,
Бори бир-бирдин малул ўлмишлару мен боридин.
Шоми ҳажрим тору бепоёнлиғин англай десанг,
Фаҳм ўлур ялдо туни янглиғ сочинг ҳар торидин.
Бордур андоқким бузуғ кўнглумда ҳар ён қону доғ.
Лолаларким, чиқти вайрон масканим деворидин.
Ул пари кўнглум қуши қонин оқизған фаҳм ўлур,
Очсалар бўйнумдағи дафъи жунун туморидин.
Ғунчаи васлим очар шамъи фироқим тиндурур,
Ҳар насимеким келур гулрух баҳорим саридин.
Даҳр боғи лола бирла сабзасидин кечки, йўқ —
Ғайри қону заҳр бу шингарф ила зангоридин.
Эй Навоий, нуқтаи айш истасанг майхонада,
Бош кўтарма май тағори давраи паргоридин.
466

Менки ҳар соат чекармен юз жафо ағёрдин,
Не ажаб гар юз бало ҳар лаҳза кўрсам ёрдин.
Кимки ёр истар, не тонг ағёрдин кўрмак ситам,
Гулбун ичра гул терар эл нешлар ер хордин.
Кимки юз минг зорлиғлар тортибон топмиш висол,
Туфроғ ўп оллида мен ҳижронда ўлган зордин.
Ошиқи содиқ вафо бирла жафони толғамас,
Хуш келур кўнглига ҳар неким келур дилдордин.
Чарх даврин уйла паргор урди меъмори қазо
Ким, қадам чиқмоқ эмас мумкин хати паргордин.
Гар десанг махмурлиқ дардисаридин ўлмайин,
То тириксен бош чиқарма кулбаи хаммордин.
Эй Навоий, гар тиларсен ёр васлин топқасен,
Кеч ики оламдину қўл торт йўқу бордин.
467

Меҳр эмас машъал ёрутқон қалъаи афлокдин
Ким, фалакка солди ўт рухсори оташнокдин.
Ишқдин куйди танимда ҳар чурук бўлғон сўнгак,
Ким кўрубтур мундоқ авж олмоқ чоқин хошокдин.
Бас муносибдур тикар ҳолатда кўксум чокини,
Ип сувурмоқ кўнглаким жайбиға қилған чокдин.
Саргаронмен ишқдин чопсанг бошимни боғла берк
Ким, чопарда рахш узулуб қолмағай фитрокдин.
Гар ғазаб вақти қўлиға туштуму тиғи яланг,
Бок эмас олманг мени ул қотили бебокдин.
Маст агар майхонада ўлдум мени, эй дўстлар,
Май била юб боғлангиз наъшим белини токдин.
Дема поко-пок кеч мендин, Навоий, негаким
Покликдин бўлмағай кечмак сенингдек покдин.
468

Бир паривашким кўнгул девонадур савдосидин,
Гар эрур бандангки озод ўлманг истиғносидин.
Ошиқ ўлса шоҳу маъшуқи гадо, билким чекар,
Ишқ ғавғоси ани хайлу сипаҳ ғавғосидин.
Ошиқ ўлғон аждаҳо бўлса забун ўлмоқ керак,
Жавр тортиб ишқ кўйи мўрининг изосидин.
Не ҳавоедур ҳавои ишқким ҳар пашшаси,
Туъма айлар ақлу тақво Қофининг анқосидин.
Ишқ аро шоҳу гадо тенгдур, гадо балким фузун,
Гар гадолиғ айлар ўлса ишқнинг яғмосидин.
Кимкн раънолиқ била ошиқ бўлуб истар висол,
Тортингиз отиға хат ишқ аҳлининг асносидин.
Ишқ атвори Навоийга мусалламдур, ким ул,
Юз бало чекти доғи ўлди анинг ихфосидин.
469

Мен киммену қилмоқ ҳавас ул шўх либосин,
Ит билса керак муғтанам идбор палосин.
Гул жилва қилиб базм аро булбул ичи қондур,
Ўз ҳолинг ила қилма кўнгул ҳоли қиёсин.
Мажнунвашим илгида қадаҳ, жабҳасида хай,
Бу ақл уйин буздию ул зуҳд асосин.
Лаълинг ғами кўнглумни далер этти куярга,
Май айлади зойил ичидин шуъла ҳиросин.
Ғам мазраъида кўнглуму ул қош хаёли,
Деҳқонки мудом асрағай ўзи била досин.
Ўз бошинг ила қўйма қадам фақр йўлиға,
Топмағуча бу марҳаланинг роҳшуносин.
Шоҳидни қўйиб, истама зоҳидни, Навоий
Ким, бу саридур ҳусн хат, ул сори маҳосин.
470

Тирик қолсам гар ўзни базми васлинг ичра солғаймен,
Фироқинг шиддатин де олмасам худ ниғлай олғаймен.
Қабо бир қатла васли хилватида мени, эй гардун,
Неча ҳижрони зиндонида ул ойнинг қабалғаймен.
Жунун тоши бошингға ёғди деб таън этма, эй носиҳ,
Тасаввур қилмаким, бу сарзанишлардин уёлғаймен.
Нигоринг гар борур, бот келгусидур, ема ғам дерсиз,
Ҳамоно соғинурсизким, мен ул келгунча қолғаймен.
Мени даврон бузубтур, сиз ясай олмассиз, эй аҳбоб,
Менга не журм азалда чун бузуқ мундоқ ясалғаймен.
Агар аҳбоб теъдодин қилурсиз бўлмоғум сонда,
Манга бас бу шарафким, итлари ичра саналғаймен.
Сабуҳи васл аро тут бир қадаҳ, эй соқийи даврон,
Неча ҳижрон туни махмурлиқ бирла қинолғаймен.
Улармен ё етармен мақсадимға ёнмоқ имкон йўқ,
Бадан заъфи била йўл шиддатидин гарчи толғаймен.
Кўнгул уздум, Навоий, кўйи тавфидин не тонг, эмди,
Эришса итлари ул кўй аро кўнглумни солғаймен.
471

Ёр ила ағёр озоридин андоқ зормен
Ким, тани зорим кеби боштин аёқ озормен.
Ёр зулми тиғидин кўнглум кеби мажруҳмен,
Эл жафоси тошидин бағрим кеби афгормен.
Ёр ҳолим англамоқ уммидидин навмидмен,
Халқнинг юз меҳнату пайкоридин нокормен.
Ғам емак бўлмиш ишим, йўқтур вале ғам ер кишим,
Турфа ишким, гарчи беғамхормен ғамхормен.
Жон талошурмен не дардим билгурур, не сиҳҳатим,
Не ўлукмен, не тирик, не соғ, не бемормен.
Гар бошим олиб жаҳондин чиқсам эрмастур ажаб
Ким, малул аҳли жаҳондин улча дерсан бормен.
Эй Навоий, умр агар будур ажал раҳм айлабон,
Келса жоним олғали жон бирла миннатдормен.
472

Туфроғимдин аҳли ишқ этса тануре шодмен
Ким, ичимда ишқ ўти ёнмоқ била муътодмен.
Одамилиғдин мени шод истаманг, эй дўстлар
Ким, мени мажнун пари ҳижронидин ношодмен.
Ишқ аро қоздим бало тоғини тирноғим била,
Уйла соғинмангки Ширин ошиқи Фарҳодмен.
Шоми ҳажр ул кўй аро, эй сарсари ҳажр, эсмаким,
Уйла туфроғменки субҳ анфосидин барбодмен.
Зулму бедодингдин элга оҳу афғон солма кўп,
Зулм агар сен айлагунг мен қобили бедодмен.
Гар бериб қуллуққа хат бир соғар ичтим дайр аро,
Қилмангиз айбимки олам фикридин озодмен.
Эй Навоий, ишқ аро гардунға сунмасмен бўйин,
Лекин ул хуршид агар тиғ урса ҳам мунқодмен.
473

Тушта лаълин кўрдум уйғонмай дебон қайғудамен,
Урма дам, эй субҳким, бир дам чучук уйқудамен.
Кўзгуда то кўрдум ани қилмағил аксим гумон
Ким, кириб қилмоққа васлин жустужў кўзгудамен.
Ногаҳ ул қотил нишон айлаб бир ўқ отқойму деб,
Кўйида йиллар сўнгакдек жисм ила ўтрудамен.
Ишқ баҳрининг наҳанги деса бўлғай негаким,
Ашк дарёсин чекиб гардунға мен ул судамен.
Ҳолима кулмакка ҳар захмим бир очилған оғиз,
Турфаким мен ҳам алар кулгусидин кулгудамен.
Ҳар балият ўқиким чархи муқаввасдин келур,
Гўйиё менменки олам аҳлидин қобудамен.
Эй Навоий, ул пари ишқида маҳрам йўқидин,
Телбалар янглиғ ўз-ўзум бирла гуфтугўдамен.
474

Ул ой фироқ ила қисмим ғам этса найлагамен,.
Висоли ғайри ичин хуррам этса найлагамен.
Мангаки тори вафо суст айлади, ўлдум,
Рақиб бирла ани маҳкам этса найлагамен.
Хазину ошиқу зор этти найладим охир
Ки, ишқ тиғи қатили ҳам этса найлагамен.
Меники ҳамдам эдим, қовди, найлай олдимким,
Рақибни ўзига ҳамдам этса найлагамен.
Чу маҳрами мен эдим, қилди зулм ила маҳрум,
Висоли маҳрумин маҳрам этса найлагамен.
Сипеҳр меҳрин агар мендин этти кам, не илож,
Тахайюл уйлаки мундин кам этса найлагамен.
Демангки иста ижозат борурға кўйидин,
Дебон, замини сияҳ, мулзам этса найлагамен.
475

Оразингни туш кўруб то субҳ тиндим уйқудин,
Чун кўз очтим уйқудин кун чиқмиш эрди ўтрудин.
Суда бўлғон жилвагар оё қуёш аксимудур,
Ёхуд ул ой зоҳир айлабтур жамолин кўзгудин.
Кеча баским ҳолима гаҳ кулдиму гаҳ йиғладим,
Тун асардур йиғламоқдин, субҳ доғи кулгудин.
Сўрманг, эй васл аҳли, мендин шодлиғким ҳажр аро,
Ўзни ҳаргиз кўрмадим бир дам қутулған қайғудин.
Чунки урдунг тиғ ўқ ҳам ёғдур эмди ҳар неча
Ким, ёғин нафъ айламас, улким ҳалок ўлғай судин
Халқаи дарс ичра ғавғодин димоғим топти заъф,
Май тутуб соқий даме қутқор мени бу ёрғудин.
Эй Навоий, жон олиб деди берай коминг валек
Дам ура олмон анга ҳоли бу олғу бергудин.
476

Зарварақтин ё кеби қошингда зеварму экин?
Ё магар мушкин ҳилол устида ахтарму экин?
Ел учурғон парниён ҳар ён бурунчак азмидин,
Ул пари учмоққа эгни устида парму экин?
Титрагуч гавҳарлари бошингда эркин, ё магар
Ой бошинда ҳайъати Парвин мусавварму экин?
Кўзгу ичра оразинг аксиму эркин жилвагар,
Ё зулол ичра кўрунган меҳри анварму экин?
Сочбоғинг ўрғонмудур сиймин танинг даврида печ,
Йўқса ҳуснунг ганжиға чирмашқан аждарму экин?.
Бу чаман гулбунларида хор эканму ё магар,
Зор булбул жонининг қасдиға ништарму экин?
Эй Навоий, мен худ ул ой васлидин новмидмен,
Билмон ўзгаларга бу давлат муяссарму экин?
477

Не баҳор ўлғайки бир гул ҳажридин бадҳолмен,
Уйлаким булбул хазон фаслида гунгу лолмен.
Тифл тошидин йиқилғон қуш кеби ҳажр илгида,
Кўз юмуб, бошим солиб, оғзим очиб беҳолмен.
Гул кеби юз пора хунолуд бўлған жисм ила,
Дард ила меҳнат ҳужуми базмида помолмен.
Ул маҳи гулгун қабо бирла тилаб ҳамранглик,
Ғўта еб гулранг ашким баҳри ичра олмен.
Ёғдурурлар тош мени мажнунни қавлаб кўбакўй,
Бир париваш ҳажридин бозичаи атфолмен.
Берма панд, эй шайхким, ишқида фоний бўлғали,
Журму тоат фикридин озоду фориғболмен.
Эй Навоий, ҳажрдин эрмаски то ёр оллида
Муддаи аҳволи хуштур, мен ҳароб аҳволмен.
478

Мовийи беҳол кўнглак, ваҳ, не фаррухфол экин
Ким, танингға суртулур бу важҳдин беҳол экин.
Сунбулунг ошуфтаю савдойи ўлмиш мен кеби,
Чун менингдек бош аёғингға қўяр помол экин.
Мушки зулфунг атридур шамшод боши узра шам,
Қаддинг остида хами шамшод тарфи дол экин.
Донае тушмиш ики товус аро улким дедим,
Вўсмалик икки қошингнинг ўртасида хол экин.
Каффадур гардуни хам ҳажрим юкини чексалар,
Арз жирми ул тарозу ичра бир мисқол экин.
Улки маънидин хабар топти яна дам урмади,
Англамон аҳли жадал ичра не қилу қол экин.
Сувратин Лайлию Мажнуннинг деди кўргач хирад
Ким, Навоий бирла ёри шаклидин тимсол экин.
479

Чок-чок эттинг кўнгул комини ҳосил қилмайин,
Кескулоттинг нотавон сайдингни бисмил қилмайин.
Ҳажр ўқининг манзили бўлмоқ кўнгул не судким,
Еткач-ўқ ўтти ҳадангинг анда манзил қилмайин.
Тушмасун ҳар кўз юзунгга, элга ҳам ўт тушмасун,
Чиқма уйдин парда ўтлуғ юзга ҳойил қилмайин.
Гарчи ҳажри рўзгорим тийра қилмиш, эй сипеҳр,
Маҳфилим ёрутма ани шамъи маҳфил қилмайин.
Ул пари мажнунидур кўнглумни зинҳор, эй ҳаким,
Банд қилма зулфи қайдидин салосил қилмайин.

Даҳр иши олудалиғдур, эй хушо, ул покрав
Ким, ўтар бу жифаға кўнглини мойил қилмайин.
Эй Навоий, шарт қилдимким қутилсам ҳажрдин,
Неча кўнглум десаким ишқ орзу қил, қилмайин.
480

Ошиқ ўлдум, неча жавр аҳли замондин тортайин.
Улким ошуби замондур бори андин тортайин.
Ёр ила ағёр зулми ҳаддин ўтти, ваҳ, неча
Васл учун жавру жафо яхши ёмондин тортайин.
Ҳажр гирдобидадур кўнглум каманди васл бер,
Ким солиб ани бу баҳри бекарондин тортайин.
Сен танаъум гулбунидин уз фароғат ғунчаси,
Мен бало пайкони жисми нотавондин тортайин.
Борғали кўйига энгимдин чиқар гўё қанот,
Жавридин десам аёқ ул остондин тортайин.
Меҳмоним бўлсанг оллингда ҳаводис туҳфаси,
Неш тандин-ўқ кўнгулдин, нола жондин тортайин.
Эй Навоий, неча қилғайлар этакдек поймол,
Мен доғи эмди этак аҳли замондин тортайин.
481

Чеҳра ёптинг хаста жонимни анга зор айлабон,
Зулф йиғдинг телба кўнглумни гирифтор айлабон.
Гар муродинг қатл эса жон топшурай, олғил равон,
Раҳм этиб ўлтурма йиллар ҳажрингга зор айлабон.

Дема жавримдин агар ул қочса кимга жавр этай
Ким, қочарда азм қилғумдур хабардор айлабон.
Сўзки лаълингдин эшитсам уйлаким оби ҳаёт,
Қонмон, эй жон, то тирикмен ани такрор айлабон.
Дема мажнун ул пари ишқида менмен дашт уза,
Нола чеккан тош ила кўксумни афгор айлабон.
Фақр кўйида гадолиғ гарчи фахримдур валек,
Салтанат арз этсалар майл айламон ор айлабон.
Кўйи азмида Навоийға наво етса не тонг
Ким, қилур булбул наво оҳанги гулзор айлабон.
482

Шоми ҳижрон зулматида оби ҳайвон истаман,
Не учунким сенсиз, эй умрум хуши, жон истаман.
Чун тилар кўнглум самандингнинг изидин топса наъл,
Ғайри кўнглум соҳати рахшингға жавлон истаман.
Чун ўқунгдин ҳар бошоқдур қатра су, эй қоши ё,
Сендин ўтлуқ кўнглума жуз тийр борон истаман.
Истасам лаълинг майин ҳар дам берур хуноб чарх,
Мен худ ўз комим била май ўрниға қон истаман.
Ул париваш тифл тоши таяда дермен тутса ер,
Йўқса кўп девоналиғдин ўзни урён истаман.
Ёр кўнглум бузмоқ истар, мен ҳам истармен бузуқ,
Эл ёшурсун ганж деб бу уйни вайрон истаман.
Эй Навоий, кўргач эл ҳайронлиғин ўлсам, не тонг,
Менки ғайратдин анга ўзумни ҳайрон истаман.
483

Қоши ёсинму дейин, кўзи қоросинму дейин,
Кўнглума ҳар бирининг дарду балосинму дейин?
Кўзи қаҳринму дейин, кирпики заҳринму дейин,
Бу кудурат аро рухсори сафосинму дейин?
Ишқ дардинму дейин, ҳажри набардинму дейин,
Бу қатиқ дардлар аро васли давосинму дейин?
Зулфи доминму дейин, лаъли каломинму дейин,
Бирининг қайди, яна бирнинг адосинму дейин?
Турфа холинму дейин, қадди ниҳолинму дейин,
Мовий кўнглак уза гулранг қабосинму дейин?
Чарх ранжинму дейин, даҳр шиканжинму дейин,
Жонима ҳар бирининг жавру жафосинму дейин?
Эй Навоий, дема қошу кўзининг васфини эт,
Қоши ёсинму дейин, кўзи қоросинму дейин?
484

Кўз оҳим ўти сори шоядки солмағайсен,
Солсанг тамуғ ўтини оғзингға олмағайсен.
Дашти висол қадрин Мажнундек англа, токим
Зиндони фурқат ичра мендек қабалмағайсен.
Деди, саҳар келурмен, ғам шоми беҳуд ўлдум,
Чиққунча меҳр, эй кўз, уйқуға қолмағайсен.
Эй тонг насими, ул ён бормай даминг тутулди,
Ҳолим демакка борсанг ногоҳ толмағайсен.
Эй кўз, суғолди ашкинг саъй айлагилки ногаҳ,
Сен ҳам ул ой жамолин кўрмай суғолмағайсен.
Муғ дайри, эй муғанний, хуштур валек ичмон,
То нағмаи муғона базм ичра чолмағайсен.
Гар десанг, эй Навоий, фақр ичра йўлни озмай,
Кўзни тикиб йўлунгға ҳар сори солмағайсен.
485

Кимса мендек ишқ аро бесабру ором ўлмасун,
Ёр анга бир сен кеби бадмеҳру худком ўлмасун?
Гарчи ҳижрон шоми ўткач субҳи васл уммиди бор,
Шоми ҳажримдек кишига субҳсиз шом ўлмасун.
Дема, ашкинг нега гулрангу кўзунг гулфом эрур,
Ҳеч кимнинг ёри гулрўю гуландом ўлмасун.
Ишқ аро Фарҳоду Мажнунни манга ўхшатмангиз
Ким, алар ҳам мен кеби расвои бадном ўлмасун.
Хонақаҳдин ташналаб еттим, карам қил пири дайр
Ким, тағор ўлсун ичар зарфим менинг, жом ўлмасун.
Боғласам дайр ичра зуннор, эй мусулмонлар, не тонг,
Кофир ул янглиғки ҳоло аҳли ислом ўлмасун.
Гар фано бўстониға айлар ҳаво кўнглунг қуши,
Эй Навоий, олам асбоби анга дом ўлмасун.
486

Лабларинг шарбатини чашмаи ҳайвонму дейин?
Демасам чашмаи ҳайвон, не дейин, жонму дейин
Тун кунумким ёруғ ул юздин эрур, ваҳки, ани
Моҳи анварму дейин, меҳри дурахшонму дейин.
Кулубон жилва қилур чоғда қаду оғзин анинг,
Сарви раъному дейин, ғунчаи хандонму дейин?
Ғамзаи қотил ила кофири хунрез кўзин
Душмани жонму атай, офати имонму дейин?
Ишқ дардини десам саъб мени айб этманг,
Ишқи минг мушкил эрур зимнида осонму дейин?
Ақл агар ишқ ўтидин қочса, нечук манъ қилай,
Шуъладин саъи қилиб қочса биров, ёнму дейин?
Ичмагим зоҳид агар билди, Навоий, найлай,
Сўрса сўз уйла киши оллида ёлғонму дейин?
487

Неча ул чеҳрани кўз лавҳида тасвир этайин,
Ани кўрмакка бу суврат била тадбир этайин.
Неча тун тонгғача кўрмакка қуёшдек юзини,
Юз тахайюл қилибон, бориға тағйир этайин.
Неча уйқу йўқу васлин ясағон туш кўрубон,
Боринг ўз кўнглум учун топқали таъбир этайин.
Неча йўқ ерда хаёлингни тааққул қилибон,
Фурқатинг шарҳи ғамин оллида тақрир этайин.
Неча ҳад сизғали йўқ ерда санга ҳолимни,
Номалар килки тахайюл била таҳрир этайин.
Май бер, эй бараҳман, ар муғбача ишқида кўнгул
Бўлса бадмаст фироқи била таъзир этайин.
Эй Навоий, дема жон бергилу илгин ўпгил,
Мундоқ иқбол илик берса не тақсир этайин.
488

Ишқ аро мен кеби йўқ бесарусомон бўлған,
Хонумон бузған алохону аломон бўлған.
Оҳ дуди била ишқ ўтини зоҳир қилған,
Лек ул дуд аро ахгар кеби пинҳон бўлған.
Тийр борони бало ишқ анга ёғдурған,
Танида ҳар сари мўй ўрнида пайкон бўлған.
Сарсари оҳи била наҳл умиди синған,
Сайли ашки била сабри уйи вайрон бўлған.
Пора-пора жигари дард ўтидин ўртанган,
Қатра-қатра юраги ҳажр ўтидин қон бўлған.
Ишқ дарёси ани мардуми оби эткан,
Ҳажр саҳроси аро ғули биёбон бўлған.
Тонг йўқ ўлдум эса ишқ ичра жаҳон расвоси,
Кимдурур ошиқ ўлуб оқили даврон бўлған.
Соқиё, бодаки ё васли керактур, ё май,
Махлас истар эса побастаи ҳижрон бўлған.
Мизбонлиғда Навоий не ажаб жон берса
Ким, ўлук тиргузур эрмиш анга меҳмон бўлған.
489

Бўлди аёғинг қора зийнату пероядин,
Уйлаки бўлғай қора шамъ туби соядин.
Зулфунга товус пари холинга олтун варақ,
Мусҳафингга бўлди зеб ушр била оядин.
Лайлию Ширинға ҳам айла гаҳи илтифот,
Бекага чун йўқ гузир уй қизила доядин.
Кўзидин эл ўртамак касб этар ул турфа қош,
Уйлаки ўт олғай эл ёққали ҳамсоядин.
Васлға йўл бермасанг, ишқни тарк эт дема,
Суд чу йўқ ноумид айлама сармоядин.
Иззу шараф пояси узра внсол истаган,
Топмағай ўткармайин ўзини бу поядин.
Васл тамаъ айласанг ҳажр била бийм этар,
Вой Навоий санга, ўтмасанг ул воядин.
490

Кўргузур ағёр юз туҳмат ниҳони найлайин,
Ёрким сўрмай инонур, бу балони найлайин?
Юз жафо элдин чекиб буким жафогарликка от,
Эл аро пандо қилибмен бу жафони найлайин?
Кимки дарди бўлса ёр айлар даво, мен ёрсиз
Дард аро ўлдум, бу дарди бедавони найлайин?
Дам-бадам қонимға тонуғлуқ берур кўз, эй кўнгул,
Билмон ул тардомани юзи қорани найлайин?
Юз вафо айлаб халойиққа, кўрубмен минг жафо,
Айламай холиққа эмди илтижони найлайин?
Эй Навоий, чун ватанда бир дами хуш урмоғим
— Мумкин эрмас, ихтиёр этмай жалони найлайин?
491

Бало дашти аро Мажнун менингдек кўрмамиш даврон,
Қуюндек ҳар замон бир кўрмаган водийда саргардон.
Не андуҳу малолимға балият даштидек ғоят,
Не савдою жунунумға маломат баҳридек поён.
Тунум дайжур, ўзум ранжур, ичим ғамноку бағрим чок,
Тилим лолу таним беҳол, ишим афғон, сиришким қон.
Заифи дарди ғам пеша, наҳифи меҳнат андиша,
Залили бесару сомон, қатили ханжари ҳижрон.
Фиғонимдин фалак ғамгин, сиришкимдин жаҳон рангин,
На дардим ўтиға таскин, на ҳажрим дардиға дармон.
Бошим ғам тошидин ёра, таним ҳажр ўқидин пора,
Кўнгул бу ёраға чора топарға топмайин имкон.
Кўзум намлиқ, бўюм хамлиқ, ичим андуҳу мотамлиқ,
Не ҳамдамлиқ, не марҳамлиқ топиб бу меҳнати пинҳон.
Манга не ёру не ҳамдам, манга не дўст, не маҳрам,
Манга не чора, не марҳам, манга не сабру, не сомон.
Ҳам аҳволи табоҳимдин, ҳам оҳи умр коҳимдин,
Ҳам ўтлуқ дуди оҳимдин қорариб кулбаи аҳзон.
Фалак раҳзан, замон душман, бадан равзан уза равзан,
Қолиб жон хисравидин тан, чиқиб тан кишваридин жон.
Навоий бўлса меҳнат кўп, ичакўр жоми ишрат кўп,
Неча бўлса суубат кўп, қилур ваҳдат майи осон.
492

Нола номақдур тонг эрмас мени маҳжурдин,
Не учунким ҳажр бедоди ўтар мақдурдин.
Телбаликда ишқнинг маъмуримен, эй офият,
Барча расволиқни тут маъзур бу маъмурдин.
Гар десанг ҳуру пари васлиға кўз солмай, валек,
Боғлай олмасмен назарни сен кеби манзурдин.
Ўлсалар аҳли ниёз имкони йўқтур ғайри ноз,
Зоҳир ўлмоқ шаммаи ул ҳусниға мағрурдин.
Фосиқу зоҳид демаким эсти эрса ғам ели,
Совурур гарди фано вайронаю маъмурдин.
Сарнавиштинг ҳар не бўлса кўрмакига чора йўқ,
Кимса бош чекмак не мумкин оллиға мастурдин.
Эй Навоий, ёрға ҳар кимсаким зокирдурур,
Рози эрмон зикр қилса ғайри ул мазкурдин.
493

Ёрни дерларки чекмиш юз жафо мен зор учун,
Бўлса минг жоним фидо айлай жафокаш ёр учун.
Ёрким ёри учун чекса жафо бил ани ёр,
Улса оздур кимса андоқ ёри меҳр осор учун.
Ёрлиқ кўргузди мен жон бирла миннатдорлиқ,
Жонини ҳақ асрасун бу зори миннатдор учун.
Мен не қилғаймен анга лойиқ магар минг сарву гул,
Олиб озод эткамен ул сарви гулрухсор учун.
Ростлиқ бирла равишким анда бордур, кимда бор,
Хўб экандур ўлмаким ул қомату рафтор учун.
Ўлмаким беморлиқдин саҳлдур чун тиргузур
Ани, ё рабким, саломат асра бу бемор учун.
Эй Навоий, йўқ эди оламда ойини вафо,
Ҳақ насиб этти санга сенда бу маъни бор учун.
494

Ҳамул тоғеки толиъ бўлмиш эрди ул қуёш андин,
Қуёш лаълича бордур бошима ҳар пора тош андин.
Оти туйноғидин меҳробваш из қайдаким кўрсам,
Муҳол ўлғай агар олсам бошим бор неча бош андин.
Кўзумга уйқу ғам шоми нетиб киргайки мардумни,
Яқиндурким оқизғай сайл рўди бирла ёш андин.
Кўнгул қони агар тутти кўзумни айб эрмастур,
Нединким бўлди олам ичра кўнглум сирри фош андин.
Кавокиб наргисию чархнинг қавси кўнгул ҳушин,
Не олсунлар, чу олмишлар ани бир кўзу қош андин.
Жунун афғонидин тоғ ичрадур нолам харошида,
Анингдекким садо фарёдиға тушмиш харош андин.
Кўнгул бир ойни истай борди, жон қолди ўлум ҳоли,
Бу ҳам айрилмағай эрди бу қаттиқ йўлда кош андин.
Бағир парголасин айлаб ғизо, қонин қилиб шарбат,
Таваққуъ қилма олам аҳлидин ўтса маош андин.
Навоий мукнати қон ёш ила бир ерга еттиким,
Бўлубтур лаъл фарш офоқ аро ҳар ён тутош андин.
495

Адаб сиёсати чекти кўзумга мужгондин,
Синонки баҳра далирона олмағай андин.
Не кўзки тенгри билурким, кечурмадим ҳаргиз
Кўнгулда беадабона хаёли жонондин.
Вале не судки, ул шўх беадаблиғ ила
Малул этар мени юз қатла ҳар нафас жондин.
Ғараз манга чу анинг зотидур тафовут йўқ,
Гули висол била тоза доғи ҳижрондин.
Париму ёки малак, йўқса руҳи покмудур
Ки, зоҳир ўлмади мунча латофат инсондин.
Не тарки ишқ учун афсона дерсан, эй носиҳ,
Кўнгулни мен уза олмон, чу кўнглум олғондин.
Навоиё, санга бастур хаёли ошиқ эсанг,
Киши висол тамаъ қилмас оби ҳайвондин.
496

То муҳаббат дашти бепоёнида оворамен,
Ҳар балият келса ишқ ошубидин бечорамен,
Эл нетиб топқай мениким мен ўзумни топманом,
Буйлаким ишқу жунун саҳросида оворамен.
Қайси захмимға қилурсен чора чун мен, эй рафиқ,
Тийр борони балиятдин саросар ёрамен.
Оҳ дуди ичра бир учқун кеби кўрган мени,
Билдиким ҳижрон тунига кавкаби сайёра мен.
Кеча ўртансам, саҳар фарёд қилсам, не ажаб,
Ишқ аро парвонаву булбулға чун ҳамкорамен.
Эй харобот аҳли, гар сиз маст ўлуб, мен бўлмасам,
Айб эмас, невчунки сиз майхора, мен хунхорамен.
Эй Навоий, борди деб аҳбоб таъжил этма кўп,
Ит кеби мен эришиб ул корвонни борамен.
497

Оҳу вовайлоки ишқингдин жаҳон шайдосимен,
Ҳам жаҳон шайдоси, ҳам аҳли жаҳон расвосимен.
Кўрса ҳуш аҳли юқар мендин жунун ҳолимға боқ
Ким, хирад аҳли улуснинг боиси савдосимен.
Ким жунун аҳли аро нодонроқ ул, донороқ ул,
Ишқу дард иқболидин ул хайлнинг доносимен.
Олами савдода тинмай пўя урмоғлиқ била,
Подшоҳи ишқнинг пайки жаҳонпаймосимен.
Кўрмакимдин ақли кулга юзланур савдои ишқ,
Эй кўнгул, шахси хираднинг мояи васвосимен.
Дашти савдода ҳавои ишқу меҳнат гардидин,
Бесарупо пўялар бирла қуюн ҳампосимен.
Эй Навоий, ҳолима эл йиғлару ул ой кулар,
Шукрким бир навъ ила анинг нашотафзосимен.
498

Лабингким ўлук тиргузур жонму эркин?
Агар жон эмас оби ҳайвонму эркин?
Юзунг шуъласи устида анбарин дуд
Ки, жамъ ўлди зулфи паришонму эркин?
Бало сайлидин ишқ даштида Мажнун
Менинг телба кўнглумча вайронму эркин?
Қирор куфру дин аҳлин ул шўх, билмон
Ки, кофурму эркин, мусулмонму эркин?
Қилур телба мардумлиғи элни оё,
Париму экин, ёхуд инсонму эркин?
Вафо аҳлини кўп қилур қатл гардун,
Шафақму эркин ё қўли қонму эркин?
Дедилар, биров солди давронға ошуб,
Навоий ул ошуби давронму эркин?
499

Чун хаёлингда кўнгул беҳол эди ўз рашкидин,
То не ҳол ўлғай висол ичра анга кўз рашкидин.
Васлида чун ўзни маҳрам кўрмай ўлдум, ғайрни—
Кўрса маҳрам найлагай улким ўлар ўз рашкидин.
Сўз дегон эрмишки бир сўз деб ўлукни тиргузай,
Эй кўнгул, мен худ дами нақд ўлдум ул сўз рашкидин.
Гул қизил, сариғ эмас гулшанда сен кўрган замон,
Оқ гул эрдиким неча ранг ўлди ул юз рашкидин.
Меҳри тобон рашкдин ботти кўруб чеҳрангда хўй
Ким, қуёшқа кўрди мунча тоб юлдуз рашкидин.
Лутфу қаҳри сарбасар муҳликдурур ул шўхнинг,
Бўлмади ўлмак мени маҳзунға ёлғуз рашкидин.
Ул қуёш чунким бўлур кундуз аён, ақшом ниҳон,
Кеча ҳажридин Навоий ўлди, кундуз рашкидин.
500

Эй қуёш, ёйдинг туман минг зарра бу ғамнокдин,
Баски оттинг сарнигун туфроғ уза афлокдин
Қушқа ўтдин рам бўлур, юз войким, кўнглум қуши
Ўзни асрай олмас ул рухсори оташнокдин.
Эй мусулмонлар, манга чун зулму жавридур мурод,
Бок эмас айрилмасам ул кофири бебокдин.
Пок тенгри ишқ аро пок айлаган шукронаға,
Тортарам юз туҳмату минг ғусса ҳар нопокдин.
Ишқ куйдурган замон оҳ урмасам эрмас ажаб,
Барқ ўртар чоғда чиқмас дуд ҳам хошокдин.
Ултурур чобуксуворим, мен қўярмен ерга бош
Ким, бошимни қилмағай маҳрум ул фитрокдин.
Кўнглакимда қон не тонгким бағрима юз чокдур
Ким, тарашшух айламас бал қон оқар ҳар чокдин.
Бода тафриҳини ёқути муфарриҳ бермади,
Хўша лаълу дур магар еткурди деҳқон токдин.
Эй Навоий, моҳвашлардин чу йўқ толиъ манга,
Бежиҳат не шиква айлай анжуму афлокдин.
501

Юзинда май гулидур ё юзин кўргузди кўзгудин,
Ваё жаннат гули аксини зоҳир айлади судин.
Юзунгга чун таважжуҳ айладим, қолди қора қайғу,
Кейин тушкан кеби соя кўрунғач меҳр ўтрудин.
Тушумда дедиким кўксунгга бир ўқ урсам илгим ўп,
Кўрунг толиъким ул ўқ еткач-ўқ сескандим уйқудин.
Дема ҳижрон туни муҳлик ғамимдин субҳ сарғарди,
Ҳамоно бул-ажаб ҳолим кўруб заъф этти кулгудин.
Бор эрди ҳуснунг афзун ғам туни чун чеҳра кўргуздунг,
Кўрунур шамъ равшанроқ зуҳур эткач қоронғудин.
Дема менсиз нечукдурким сени ўлтурмади қайғу,
Санга йўқтур хабар мен худ ўлубмен ушбу қайғудин.
Қадаҳ наззораси ҳушумни зойил қилса айб эрмас
Ки, шоҳид акси ҳар дам жилва айлар ушбу кўзгудин.
Бу гулшандинки булбул зоғ ила тенгдур, фироқ авло,
Нетай ул ердаким йўқтур арабға фарқ ҳиндудин.
Навоий Каъба қасдин айласун, эй шайх, дей олсанг
Ки, имкон йўқтурур топмоқ киши дайр ичра мақсуди.
502

Чоклик кўксум эшикдур, жисм уйи байтул-ҳазан,
Ул эшикнинг ҳалқасидур наълу гулмехи туган.
Гул юзунг шавқида тиғи ишқ ила бўлсам шаҳид,
Бўлғусидур ҳурлар гулгунаси қонлиғ кафан.
Арғадол ичра қароқчи маҳфий ўлгондекдурур,
Фитна хайлиға панаҳ зулфунг доғи чину шикан.
Чуғз ташбиҳин манга, эй ҳусн ганжи қилмаким,
Мен ватан бузмишмен, ул қилмиш бузуғ ичра ватан.
Судраманг ул кўйидин юз захм ила мен хастани
Ким, ёпишмиш остони фаршиға қонлиғ бадан.
Уйла, эй булбул, баҳор ўлмиш хазон бирла қарин
Ким, дегайсен бир гули раъно бўлубтур бу чаман.
Юз ҳиял қилдинг Навоий қатлиға, фарёдким,
Айладинг бир тиргузур учун юз ўлтурмакни фан.
503

Хаёлинг келса кўнглумга бўлур озурда мужгондин,
Ҳарамға азм қилған уйлаким хори муғилондин.
Ўқунг кўнглумга тегмасдин ғуборе эрди кўнглумда,
Ғубори ўлтуришмиш то су септинг анда пайкондин.
Кўзум хуноби лаълинг шавқидин баҳр ўлди тонг эрмас,
Чиқиб гулгун бу дарёнинг саҳоби ёғса қон андин.

Хатинг нақши бузуғ кўнглумда айлар қасди жон, ваҳким,
Бўлур неши бало ҳар сабзаким буткай бу вайрондин.
Чаман туфроғин, эй аҳбоб, аритманг зор жисмимдин,
Либосин сўймангиз ҳазл айлабон мажнуни урёндин.
Лабинг васфида жонбахш ўлса анфосим тонг эрмаским,
Дамим ул дам насимидурки эскай оби ҳайвондин.
Сочинг сарриштасидин бир гириҳ кўнглумда жам ўлди,
Бу жамъият эрур кўнглумга ул зулфи паришондин.
Не гулгун соғаре мумкин, не гулрух соқие мавжуд,
Жиҳат будур: Навоий гар тилар кетмак Хуросондин.
Буюрди шайх паймон майдину муғ тутти паймона
Ризо йўлида не паймонадин қочтим, не паймондин
504

Агар ишқинг ҳавосида ёғар ҳар жола тош ўлсун,
Нишона ҳар бирига дермен ушбу хаста бош ўлсун.
Юзунгнунг меҳридин бир зарра сотмон, гар фалак жавфи,
Тўла бўлсун филурий, ҳар филурий бир қуёш ўлсун.
Ситам зангин темурдек кўнглидин, ваҳким, қира олмас,
Нечаким нолаи зоримда суҳондек харош ўлсун.
Қуёшни бўлмас, эй гардун, ул ойға айламак ташбиҳ,
Оғиз гар зарра, Чўлпон — кўз, янги ой анга қош ўлсун.
Агар пайконларинг кўз истабон топти кўнгул, ғам йўқ,
Келиб йиғлар маҳал ул қатра сулар кўзга ёш ўлсун.
Сипоҳи ҳуснунга бир маҳчаси рахшон алам бўлғай,
Қуёш кўзгусига оҳим сутуни гар тутош ўлсун.
Кўнгулда сирри ишқин асрай-асрай ўлдум, эй соқий,
Қадаҳ тутким, харобот аҳлиға фош ўлса фош ўлсун.
Кўнгулга жон била бир доғинг оздур, қўй яна бир ҳам.
Неча икки гадоға бир дирам узра талош ўлсун.
Уларда тенгдурур шоҳ айласун гулшан гулин мафраш,
Вагар гулхан кули узра гадо соҳибфирош ўлсун.
Навоий ашк дурридек тиларким кўзда ер бергай,
Агар ишқинг ҳавосида ёғар ҳар жола тош ўлсун.
505

Ҳуққаи лаълингда кўптур хурдаи маъич ниҳон,
Ушбу маънидин ани гўёки дерлар хурдадон.
Ҳуш ила сабрим сипоҳи уйларин куйдурди ишқ,
Ҳар янги доғим ул уйлар ўрнидин қолмиш нишон.
Кўзда ашким қонидин ҳар сори кўргил қатралар,
Нуқталар янглиғки қўйғайлар қачон ёзилса қон.
Тиғ чун бошимға еткурдунг таваққуф қилмаким,
Су мақом этмас бийик ердин қуйи бўлмай равон.
Бир момуқ тиққан қулоқдур ҳар ярам марҳам била,
Хаста кўнглум баски ўқи захмидин тортар фиғон.
Жоми дурд бирла йиқ, эй соқийи даврон, мени
Ким, ўлармен ишқ кўйида соғалсам ҳар замон.
Эй Навоий, эмин эрман зуҳд аро мундин нари,
Дайрни маъман қилай, гар умрдин топсам амон.
Вов Ҳарфининг Вилоҳатафзойларининг Вақоеъи «Наводир»дин
506

Фалакдин гар манга ҳар лаҳза юз қайғу келур ўтру,
Агар ҳар қайғудин сўнг бир севинмак бор, эмас қайғу.
Ва гар ҳар тийраликка бир ёруғлуқни инонмассен,
Йиғи кўр чархдин ҳар шом доғи субҳдин кулгу.
Камол истар эсанг сидқ аҳлидин қилма кўнгул тийра
Мукаддар айламас хуршид субҳ анфосидин кўзгу.
Сафо аҳлиға гулрухлар хаёлидин тағайюр йўқ,
Қачон гул акси тушмаклик била гулранг бўлғай су.
Тиларсен ғафлатингни рафъ этиб огоҳлар нақлин
Ки, ғофил элга ул афсоналардин кам бўлур уйқу.
Бақо нақди ҳаётингға чу эрмас бир замон маълум,
Дирам нақдиға умрунг ҳар замон сарф этмагил асру.
Жунун занжирида ошиқ ёнида ҳийлагар зоҳид,
Киши кўрса тасаввур айлагай шер оллида тулку.
Кўнгул миръоти ичра жилвагардур ёру сен ғофил,
Ториқма ҳажридин кўпким эмассен ёрдин айру.
Фанонинг ҳам фаносин истагил васл эрса комингким,
Бу йўлда восил ўлмакнинг тариқи ушбудур ушбу.
Кетур бир бода, эй соқийки, ичсам қолмағай боқий,
Фанодин бал, бақодин ҳам замирим лавҳида белгу.
Навоий дайр аро маст ўлса, шоҳдин паноҳ андин
Ўтарда тутқуси, албатта, бир соғар чиқиб ўтру.
507

Қаён қилса ҳаво ул турфа қуш уйқум олур қайғу,
Вагар кулбамда бир тун қўнса худ кўздин учар уйқу.
Фироқинг шомида субҳи висолинг ёдима киргач,
Келур ҳар лаҳза тинмай йиғламоқ ичра манга кулгу.
Қуёшим сарвдек қад бирла ҳар ёнким қилур жилва,
Аёғи остида, ваҳ соядур ё сунбули гесу.
Янги жон топқамен бўлса лабинг оби ҳаётидин,
Уларда оғзима чун томизурлар пахта бирлан су.
Лабингнинг холидин жон истадим, ул олди жонимни,
Гунаҳ мендиндур, андин йўқ чу ишни акс этар ҳинду.
Қул ўлдум холу зулфу қаддинга гар жаврдин қочсам,
Эрур кўксумда ҳар ён доғ ила наълу алиф белгу.
Қадаҳ миръоти руҳ, эй соқию махмурлуқ ранжи,
Мени ўлтурди, бовар қилмасанг қўй оғзима кўзгу.
Чу даврон бевафодур неча соҳиб жоҳ эсанг, эй шаҳ,
Гадолар хотирин асраю мағрур ўлмағил асру.
Ичар эрмиш ул ой ушшоқ ёди бирла соғарлар,
Сени ул эл туфайли, эй Навоий, ёд қилғайму.
508

Оҳу ашкимдин шикоят айламиш ул тунд хў,
Не дей олғайменки бир оғзида ўтдур, бирда су.
Жон физо васлин қилурмен ком муҳлик ҳажр аро,
Жон берур эл айлагандек умри жовид орзу.
Муддаиларнинг ҳужуми бул-ажаб ҳолимғадур,
Ногаҳон қилған кеби кўргач ғариб итлар ғулу.
Мену кунлар юз бало сен ком ила юз айш сўр.
Мену тунлар уйқусизлиқ, ноз ила сен хуш ую.
Соқиё, чиний идиш бирла такаллуф қилмаким,
Бетакаллуфларға ҳушроқдур суроҳидин сабу,
Ҳуру жаннатдин муродим давлати дийдор эрур,
Ёрсиз боғу канизи беш эмастур улу бу.
Ишқ даштиға фанодин нори эрмиш юз хатар,
Эй Навоий, ёр ишқида бериб жон бўлдиму.
509

Кўнглуму бағримни ғамзанг тиғи айлар ков-ков,
Йўқ ажаб гар қон оқар икки кўзумдин нов-нов.
Хайли хаттинг чергаси юз даври узра гўйиё
Ким, ики мушкин ғазолинг сайд этарга бўлди ов.
Ишқинг ўти шуъласин муфрит тилар мажнун кўнгул,
Уйлаким девоналар доим тилар қилмоқ олов.
Ишқ бошимдин чиқориб ўзлукумни урди тиғ,
Ани боштин сов этиб, бошни танимдин қилди сов.
Зоҳидо, ишқингни ёшур дерсен, андин сўнграким,
Ҳолима ташниъ ила солдинг бари оламға чов.
Қайда мумкиндур алифдек чиқмоқ элдин хоссаким,
Кун аро олти жиҳатдин қолмишам андоқки вов.
Эй Навоий, тиғ тортиб, чобукум жавлон қилиб,
Бошима еткач, дедим: тарк эт урушни, деди: ёв.
510

Сипеҳри ойинагун гар дамимдин ўлди қоронғу,
Асар йўқ эмди дамимдин қўюлса оғзима кўзгу.
Фироқ базмида эрмас суроҳий оғзида қул-қул
Ки, қилди қаҳ-қаҳа бирла ғариб ҳолима кулгу.
Сипеҳр баҳриға боқсанг юзунгга акс дурур меҳр,
Кўрунур икки қуёш чун бўлур қуёшқа су ўтру.
Юзунгда қатраи хўй хол нуқтасинму ёшурди,
Ваё чўмуб нафас асрар ҳаёт суйида ҳинду.
Нетиб ҳабиб висолин тамаъ қилай мени шайдо
Ки, телба беадабу тунд хўй эрур пари асру.
Ёруқ гар ўлмади шамъи муродинг, айтма кўп сўз,
Киши қазо била бўлмас урушмоқ айлама ёрғу.
Навоий, истар эсанг ёр лаъли комини, жон бер,
Ўзунг де элга тирилмаклик ўлмагунча бўлурму.
511

Қад эрмаски, сарви хиромон эрур бу,
Лаб эрмаски, гулбарги хандон эрур бу.
Кўнгул ичра ул ой менгининг хаёли,
Гумон қилмаким доғи пинҳон эрур бу.
Бағирдинки кўксумга пайкон тиралмиш,
Ғаминг ўқидин нўгн пайкон эрур бу.
Кўзум баҳрида қатрадин дур топилса,
Ажаб бўлмағай баҳри Уммон эрур бу,
Бузулған кўнгул мулкига қилма ҳайрат
Ки, то сайли ғам етти вайрон эрур бу.
Ҳалок айласа ғам туни жонни ҳар дам,
Не тонг, эй кўнгул, шоми ҳижрон эрур бу.
Ғамим ҳаддин ўтти кетур, соқиё, май
Ким, ул муҳлику оби ҳайвон эрур бу.
Саломат ҳавасланди шайҳу соғинди
Ки, зуҳди риё янглиғ осон эрур бу.
Замон аҳлида йўқ вафо, эй Навоий,
Тилаб йўқни топмоқ не имкон эрур бу.
512

Кофургун либос аро ул сарвиназ экинму?
Ё шамъи ҳажр дафъиға шамъи тироз экинму?
Қатл айларида даҳр эли бош қўйдиларму эркин?
Ё қиблаи жамолиға эл саждасоз экинму?
Елму ниҳолларни чаманда хам этти ёхуд
Ул сарвиноз оллида аҳли ниёз экинму?
Кўз баҳру кони бўлди нисор анга нақди жон ҳам,
Буким тараҳҳум этмади, билман бу оз экинму?
Яғмо солурға ҳар тараф отланди ул ситамгар,
Кўнглум вилояти сари бу турктоз экинму?
Ушшоқ ишқ бодиясин қатъ этарда оё,
Маъшуқ кўи қасдлари ё ҳижоз экинму?
Кўнглунг, Навоиё, сочидин кеч, етар юзига
Ақшом қоранғу, йўлда нишибу фароз экинму?
513

Лабингға то етибтур бармоғим ҳайратдин эркинму?
Ки, тишлармен ани ҳар лаҳза ё лаззатдин эркинму?
Чақилғач барқи ҳуснунгким, халойиқнинг кўзи ёрур,
Менинг ўртанмагим ул шуъла ё ғайратдин эркинму?
Сочинг рангу исидинким, димоғим бўлди ошуфта,
Бу савдодинму эркин, йўқса ул накҳатдин эркинму?
Насиме еттиким руҳумни қилди тоза, ваҳ, билмон
Ки, анинг кўйидин ё равзаи жаннатдин эркинму?
Танимда тошлар зарби, ичимда нешлар захми,
Жунун бедодидин ё ишқ аро шиддатдин эркинму?
Тамуғ ўти бу янглиғ тез экинму, эй кўнгул, ёхуд
Анга мунча ҳарорат шуълаи фурқатдин эркинму?
Буким олам аро ишқим сўзидин ўзга сўз йўқтур,
Ўтум таъсиридин эркинму ё шуҳратдин эркинму?
Ичимда заъфедур, соқий, қадаҳ бер, гарчи билмонким,
Хумор осебидин ё давр аро меҳнатдин эркинму?
Фано лофин уруб ўзни улусқа айламак муҳтож,
Бу даъво ичра кизби маҳз ё ҳимматдин эркинму?
Мену муғ дайриким, ҳар сойил анда шаҳ сари боқмас,
Дегин, эй шайх, ҳимматдинму ё шавқатдин эркинму?
Навоий кўнгли ёниб ишқидин куймакни бас қилмас,
Надоматдин анга ё эртаги одатдин эркинму?
514

Олди чун илгига ул ҳури суманбар кўзгу,
Аксидин қилди аён руҳи мусаввар кўзгу.
Жавҳари ҳуснин агар кўнглида қилмайдур нақш,
Не учун топти жавоҳир била зевар кўзгу.
Уйлаким ой қуёш оллиға келиб бўлди мунир,
Рўбарўюнгда қилур ўзни мунаввар кўзгу.
Оразинг ойинаси ҳажрида кўксум бўлмиш,
Ҳар тараф эски тугон бирла саросар кўзгу.
Ой сари боқмаю хуршидни миръот этким,
Кўргузур эгри эмас бўлса мудаввар кўзгу.
Тиласанг файз кўнгул айла хавотирдин пок,
Айламас акс қабул ўлса мукаддар кўзгу.
Майда соқий юзи, соқий юзида май кўрдум,
Эй Навоий, бу сафо қайда топар ҳар кўзгу.
515

Юзунг баёзида ул холи мушксо ҳинду,
Ғариб тушти Хўтан кишвари аро ҳинду.
Не хол эрурки кўнгулни рабуда айлаб олур,
Киши бу навъ қачон кўрди дилрабо ҳинду.
Қора кўзунгки вафо айнидин манга боқмас,
Ажаб эмастур, агар бўлса бевафо ҳинду.
Тутуб қуёш уза маскан солур жаҳонға бало,
Юз узра холинг эрур воқеаи бало ҳинду.
Кўнгулни олса малоҳат била тафовути йўқ,
Хитоий ўлсину ё армани ва ё ҳинду.
Тенг ўлди булбулу зоғ ушбу боғ аро, яъни
Фасоҳат ичра качау юзи қора ҳинду.
Навоий этти ўзин уйла турк ҳиндуси
Ки, аҳли Чину Хито бўлдилар анга ҳинду.
516

Агар ошиқ этса висол орзу,
Аён этмиш ўлғай маҳол орзу.
Анга баски қилғай агар берса даст,
Йироқтин кўрарга жамол орзу.
Қуруб оғзим, истармен ул чеҳрани,
Сусиз айлагандек зулол орзу.
Суға, йўқса кўзгуга солғил назар,
Гар этсанг ўзунгга мисол орзу.
Ҳам ошуфта, ҳам тийрадур бўлғали
Замиримға ул зулфу хол орзу.
Қуёшдек манозил тай этмак керак,
Не раҳравки қилғай камол орзу.
Навоий тилар эди шоми қошинг,
Улус айлагандек ҳилол орзу.
517

Кўзумдин учти яна ёрсиз бу шом уйқу,
Яна тонг отқуча бўлди манга ҳаром уйқу.
Мен уйқудин тўнгулубменки ёр кетса учар,
Чу келди хаста кўнгулдин чиқар тамом уйқу.
Эл уйқусин агар ул шўх этмади торож,
Ики кўзинда недур ноздин мудом уйқу.
Не қушдурурки учиб ишқ ҳою-ҳўйидин,
Кўз ошёнида қилмас яна мақом уйқу.
Кўзунгга суди учун нақди жон берай, гар ул
Кўзумга кўз юмуб очқунча берса вом уйқу.
Тушунгга киргали ул шўхи масти хоболуд,
Тилармен айлагамен туну кун илтизом уйқу.
Бировга давлати бедор ёр эмас, эй шайх
Ки, шарҳи воқеа айларга қилди ком уйқу.
Фасона боисниғафлатдур элга воиздин,
Нединки келтурур афсонаваш калом уйқу.
Навоий айласа кўз тўтиёси гарди фано,
Зиёни йўқ анга бўлса алад-давом уйқу.
518

Эй йўлунгда подшоларға гадолиғ орзу,
Уйлаким бўлғай гадоға подшолиғ орзу.
Ўқлар урди зуҳду тақво жониға усрук кўзунг
Ким, яна бўлмас кишига порсолиқ орзу.
Топсам ул бегонаваш бедодидин махлас яна,
Қилмағаймен хўбларға ошнолиқ орзу.
Лаълидин ком истадим, жонимға етти юз бало,
Лек жонимдин кам ўлмас бу балолиғ орзу.
Эврулуб ул тифлваш бошиға ою кун қилур,
Ул анолиғ орзу, бу бир атолиғ орзу.
Андоқ олди дилраболар кўнглини ул дилрабо
Ким, парига эмди бўлмас дилраболиғ орзу.
Кўйида жоним фидосидур, бу маъни бирлаким,
Оллида доим қилурмен жон фидолиғ орзу.
Гар замон аҳли жафосиға чидарсен иста ёр,
Чун топилмас, истама ани вафолиғ орзу.
Давр элида чун сафо йўқ базм давринда магар,
Жом ичинда май не қилғай сен сафолиғ орзу.
Қайси гумраҳ комили раҳбар аёғи туфроғин,
Тўтиё қилдики, қилмас раҳнамолиғ орзу.
Эй Навоий, даҳр боғида чу йўқ баргу наво,
Барги фақр эт, истама ўзни наволиғ орзу.
519

Фироқинг ичра ишим изтиробдур асру,
Тараҳҳум айлаки, ҳолим харобдур асру.
Кўзумдин ашк туганди, кўнгулдин ўт ўчти,
Ғамингда бу ики беобутобдур асру.
Фироқинг ўтида ранжимға йўқ ҳисоб, ўлма
Билурга ранжаки, ул беҳисобдур асру.
Жамол даврида ушшоқ кўнглини асра
Ки, ҳусн хайлиға ойин шитобдур асру.
Бирорта шифтаи жону кўнгулга раҳм айла
Ки, бу харобдур, ул бир ябобдур асру.
Ангаки масжид аро етмади кушод, не ғам,
Етишса майкадаға фатҳи бобдур асру.
Навоий андин эрур ғусса туфроғи ораст
Ки, кўнглин олғали олижанобдур асру.
520

Қад эрмас равза сарви нозидур бу,
Калом эрмас, Масиҳ эъжозидур бу.
Дедим: ишқингда ўлмак топтим анжом,
Кулуб дерким, ҳануз оғозидур бу.
Берур қатлимға оғзи ваъда пинҳон,
Менинг бирла ниҳони розидур бу.
Қилур қаддинг ҳавоси кўнглум, эй сарв,
Бийик ҳиммат қуши парвозидур бу.
Ғамингда май берур кўнглумга қувват
Ки, фурқат аҳлининг дамсозидур бу.
Фано даштиға кўнглум чекти тиндим,
Улустин, ваҳ, не дилкаш ёзидур бу.
Юзунг боғиға булбулдур Навоий,
Наво қилса, анинг овозидур бу.

AvvalgiII- qism Keyingi

№	Mualifning boshqa asaralari
1	Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1366
2	Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1023
3	Arba’in [Alisher Navoiy] 1939
4	Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 1947
5	Арбаъин [Alisher Navoiy] 752
6	Афоризмы [Alisher Navoiy] 779
7	Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 4890
8	Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 5634
9	Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 5523
10	Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2492
11	Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1875
12	Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1006
13	Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1333
14	Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 906
15	Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 921
16	Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 840
17	Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 1623
18	Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 5794
19	Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 3633
20	Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 1602
21	Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2363
22	Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1001
23	Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 893
24	Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 838
25	Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 804
26	Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1214
27	Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 11748
28	Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2083
29	Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 1960
30	Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 1905
31	Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 1801
32	Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1073
33	Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 690
34	Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 648
35	Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 655
36	Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 801
37	Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 1947
38	Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 1800
39	Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 4638
40	Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 6495
41	Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1020
42	Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 5974
43	Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 793
44	Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 772
45	Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 964
46	Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1222
47	Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 803
48	Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 775
49	Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1548
50	Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2017
51	Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1670
52	Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2097
53	Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3599
54	Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 7476
55	Munojot [Alisher Navoiy] 7411
56	Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 1889
57	Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 963
58	Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 837
59	Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 920
60	Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 974
61	Муножот [Alisher Navoiy] 985
62	Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 805
63	Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1144
64	Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 3964
65	Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 1811
66	Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 1945
67	Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2339
68	Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 1756
69	Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1179
70	Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2391
71	Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 1560
72	Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 1796
73	Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 4822
74	Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 953
75	Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 963
76	Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 841
77	Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1021
78	Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 867
79	Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 771
80	Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1267
81	Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1123
82	Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1074
83	Притчи [Alisher Navoiy] 931
84	Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 2497
85	Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 2271
86	Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 1990
87	Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 958
88	Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 894
89	Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 882
90	Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy] 1257
91	Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 661
92	Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 10071
93	Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1497
94	Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 1723
95	Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 2893
96	Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2573
97	Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1684
98	Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1352
99	Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 994
100	Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1549
101	Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 774
102	Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3486
103	Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 2821
104	Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 877
105	Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 842
106	Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3243
107	Вақфия [Alisher Navoiy] 799
108	Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2257
109	Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 853
110	Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 9103
111	Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2740
112	Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 4046
113	Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1501
114	Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 807
115	Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1142

№	Eng ko'p o'qilganlar
1	Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62484
2	Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58307
3	Gʻazallar [Nodira] 40527
4	Guliston [Sa’diy] 36752
5	Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23375
6	Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23215
7	Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22338
8	Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19610
9	Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699
10	Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513