Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy]
![Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy]](http://uzsmart.ru/kutubxona/asarlar/lison-ut-tayr-iii-qism-alisher-navoiy/lison-ut-tayr-iii-qism-alisher-navoiy.jpg "Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy]")
| Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] |
| CXXXI Hikoyat «Bor edi devonai oliy sifot, Xalq Majnun Alhaq aytib anga ot. Chunki haq yodi anga mahbub edi, Tunu kun bu yod ila magʻlub edi. Soʻz desa, haqqa qilur erdi xitob, Haq tilidin-oʻq berur erdi javob. Bir bahor ayyomi azm aylab safar, Uzga baytullohni aylab maqar. Chun riyozatdin tani erdi nahif, Minmish erdi markabi ul ham zaif. Tun qorongʻu .boʻldiyu tutti yogʻin, Koʻrdi Majnun sa’b ul yo'l bormogʻin. Bir buzugʻ koʻrdiyu sokin boʻldi ul, Dedi:— «Ey tengrim, eshakdin voqif oʻl!» Kirdi markabni qoʻyib vayronagʻa, Uyqu gʻolib boʻldi ul devonagʻa. Yotti bosh ostigʻa qoʻyub bir kesak, Ul buzugʻdin toshqari qoldi zshak. choʻzi bsrgʻsch uyqugʻa abri bahor, Tezlik qildi yogʻungʻa oshkor. Toʻkti vayron ichra haryondin su(v)ni, Telba boshidin uchurdi uyquni. Qoʻptiyu oʻlturdi turgʻuncha yogʻin, Chun yogʻin turdi bilib borur chogʻin. Chiqti markabni qilurga teztak, Yo'q edi vayrona toshinda eshak. Qoʻydi yuz Majnungʻa behad iztirob, Tengriga qildi gʻazab birla xitob: «Kim, sanga markabki topshurdum bu da Yaxshi asroding, karam qilding, karam! El sening mehmonligʻinggʻa bormasa, Markabin vodiy sari boshqarmasa, Boʻlmagʻay erdi bu beparvoligʻing, Gʻaflat ichra mahz istigʻnoligʻing. Asramogʻdin markabim or aylading, Tiyra tunda nopadidor aylading!» ' Kungronib haryon urar erdi qadam, Gʻoyibin istargʻa majnuni dijam. Kim choqildi bir ajab raxshanda barq, Ayladi olamni anvorida gʻarq. Markabin koʻrdiki oʻtloydur yurub, Xoru xasqa har taraf ogʻzin urub. Koʻrgach oni telba boʻldi shodmon, Mindi dogʻi yo'lgʻa tushti ul zamon. Tundlugʻlarni boshidin toshladi, Lutflar birla navozish boshladi: «K-ey mening jismim aro jonim xudo, Balki yuz jonim sanga boʻlsun fido! Garchi uldam markabimga boqmading, Gʻoyib aylab boʻynigʻa ip toqmading. Manga yuzlandi ajab oshuftaliq, Qahrdin qildim sanga oluftaliq. Chun eshakni topshurub erdim sanga, Oni topshurmoq kerak erding manga. Asramoqda chunki taqsir aylading, Tund koʻrgach meni, tadbir aylading. Chora aylab chaqmogʻingni choqibon, Koʻz yorutur mash'alingni yoqibon. Koʻzuma oni namudor aylading, Dar mahal bu lutf izhor aylading. Tundluqqa gyarchi men erdim muhiq, Sen ham ermishsen harifi bas mudiq, Kim bu diqqat aylabon zohir manga, Gʻoyibimni aylading hozir manga. Degonimdin bemador etting meni, Qilgʻonimdin sharmisor etting meni. Sen nekim qilding — unuttum men tamom, Sen ham oʻtkonni unut, lutf ayla om. Men unuttum aylabon zohir vifoq, Sen dogʻi oni unutsang yaxshiroq. Men seni deb qilmogʻumdur chun xijil, Sen meni ham qilma oytib munfail. Men seni bu qissada tuttum maof, Sen dogʻi koʻnglungni mendin ayla sofЬ> Oʻzini hardam sitoyishlar" qilib, Haqni ham mundoq navozishlar qilib, Telba rozi garchi noma’qul edi, Chun muhabbatdin edi maqbul edi. Boʻlsa har majnun bu yangligʻ roz anga, Ham yetar gustoxligʻ ham noz anga. Tengriga chunki bu el mahbub erur, Har ne mahbub aylasa margʻub erur». CXXXII Yana bir qushning Hudhuddin savoli Rna bir soyil dedi: «K-ey rohnavard, Gayrdin men boʻlmisham ozodu fard. Uzni aylabmen xayoli birla xush, Boʻlgʻoli bir kun visoli birla xush. Men chu ondin oyru ermon bir nafas, Oni istab ne safar aylay havas?» CXXXIII Javob Dedi Hudhud: «K-ey soʻzung da’voga xos, Toimogon ma’ni sari hech ixtisos. Har kishi haddi emas bu nav' lof, Kim oʻzi vasfiga degay bir gazof. Sen muni koʻrkim chekib jon oyu yil, Uz-oʻzungni vasf etarsen muttasil. Uzni gayridinki dersen fardbu, Olida maqbul ekin mardudmu. Sen demoqdin rost kelmas bu maqol, To ne nav' erkin oning ollinda hol. Sen bu da’vodin urareen xud nafas, To anga ne nav' ekin bu multamas. Har ne sen dereen anga yo'q e’tibor, Moʻ'tabardur ne ul etsa oshkor. Sen demoqdin ish kifoyat boʻlmagʻay, To qabul ondin inoyat boʻlmagʻay. Demagan xushroq yana bu nav' soʻz, Gikkan avlodur oning lutfigʻa koʻz», CXXXIV Hikoyat «Shayx Bistomiy, amini ganji roz, Ahli ma’ni taxti uzra sarfaroz. Chunki bu dorulfanodin qildi azm, Ravzai dorilbaqogʻa tuzdi bazm. Bir kun oni tushta koʻrdi bir murid, Dedi: «Ey ichgon may ahli min mazid! Bizga holingdin ayon etgil xabar, Kim sanga ne qildi hayyi dodgar? Furqatingda chun base koʻrduk alam, Toki itmiynon boʻlgʻay bizga ham». Murshidi komil dedikim: «Ul zamon — Kim, lahad qa’ri manga boʻldi makon. Ul malaklarkim erur ahli savol, Boʻldilar hozir qilurgʻa qilu qol!» Dedilarkim: «Kirdigoring kim durur, Xoliqu parvardigoring kim durur?» Men dedim: «Bu soʻzni mendin soʻrmangiz, Gar javobi demasam yozgʻurmangiz. Aylangiz borib savol andinki, ul — Bandaligʻ sori manga berurmu yo'l. Qullugʻumgʻa gar qabul oʻlsa xitob, Ul xitob-oʻq sizga kofiydur javob. Bandaye onglang meni dargohida, Masnadi iqbol izzu johida. Gar qabul iqbolidin navmidmen, Hajrida avvorai jovidmen. Meni rad ahlidin ul soat biling, Har ne iyetar koʻnglungiz ul dam qiling, Chun bu yangligʻ toptilar mendin javob, Keldi ul soat xitobi mustatob.. «K-ey savol ahli, bukim mas'uldur Bandai mustahsanu maqbuldur. Boʻlmayin ravshan oning nurigʻa koʻz, Uz demoqlik birla kelmas rost soʻz». CXXXV Yana bir qushning savoli Yana bir soyil dedikim: «Ey rafiq, Boʻlmisham bahri kamol ichra gʻariq. Ham kamoli nafs boʻlmish hosilim, Ondin oʻlmish vosilim, komi dilim. Bu murodim munda chun hosildurur, Yo'l azobin tortmoq mushkildurur». CXXXVI Javob Dedi Hudhud: «K-ey murodingdin nufur, Koʻnglinga gʻaflat solib jahlu gʻurur. Uz xayolingdin qilib magʻrurluq, Ishning aslidin topib mahjurluq. Bu xayoling keldi behosil xayol, Balki boshtin to oyoq botil xayol. Noqis uldurkim, oʻzin komil degay, Komil ulkim nuqsin isbot aylagay. Uz kamolidin demas ahli kamol, Ahli nuqson ichradur bu qilu qol. Senki nuqson ichra komilsen base, Olim oytib oʻzni, johilsen base. Uz kamolidin demaktur mahzi jahl, Jahldin soʻz oytqay kim boʻlsa ahl. Kim oʻzin komil koʻrar noqisdur ul, Nuqs bermaydur kamoli sori yo'l. Mehr kun tush oʻzni koʻrgʻoch barkamol, Anga yuzlandi hamul soat zavol. Bovujudikim kamoli bor edi, Chun oni koʻrdi, zavoli bor edi. Gar oʻzin komil degay noqisvashe, Xushluq oʻzga sobit etgay noxushi. Oni isloh aylamak dushvordur, Kim binosi kibr ila pindordur. Bu kamolingkim, qilibtursen gumon, Mahzi nuqson bil oni, ey notavon». CXXXVII Hikoyat Shayx Abu Bakri Nishoburiyki, ul — Mulki ma’ni sori topib erdi yo'l, Chiqti bir kun mulki Nishoburdin, Sayr uchun ul xittai ma’murdin. Shayxligʻ oyini gʻoyatdin fuzun, Xodimu muxlis nihoyatdin fuzun. Ham mahofa, ham rikobu ham alam, Javq-javq ashobu afrodu xadam. Shayx chun nazzora qildi bu shukuh, Keynida-olida hur yangligʻ guruh. Bir xayole koʻngligʻa tushti mahol, Kim oni magʻlub qildi ul xayol. Bu mahalda bir eshak aylab figʻon, Chiqdi ondin bir biyik yel nogahon. Shayxqa bu ramzdin vaqt oʻldi xush, Vajdu raqs aylab yiqilib qildi gʻash. Chun anga bu nav' hol oʻldi padid, Qildilar inkor ashobu murid. Bartaraf boʻlgʻon zamon ul olami, Aylabon gustoxligʻ bir mahrami. Kayfiyat soʻrdiki ne hol erdi bu, Shayx oytti: «K-ey rafiqi rozjoʻ. Chun nazar soldimki, xalq aylab hujum, Tobe’imdurlar bu ishdin nafsi shum. Koʻngluma soldiki irshod ahlidin, Tolibu solikka imdod ahlidin. Nyo Junaydu Shibliyu ne Boyazid, Ne Ubaydu Nuriyu ne Bu Said. Qaysi bir topib edi erkin bu jo, Faqr oyinida bu xaylu sipoh! Nafs chun koʻnglumga soldi boʻyla tob, Bu mahalda ul eshak berdi javob. Chun javobim toptim andoqkim kerak, Boisi bu vajdim oʻldi ul eshak. Shayxkim, aylab eshak faryod anga, Boʻyla yesa aylagay irshod anga. Joy ul boʻlgʻayki, aylab vajdu hol, Boshidin yeldek chiqorgʻay ul xayol. Oʻyla insof ahlidik kelgay bu ish, Kimki ul munsifdurur — bilgay bu vgj, Yo'qsa har magʻrur, duni bulhavas, Bu biyik davlatqa toimas dastras». CXXXVIII Yana bir qushning savoli Yana bir soyil dedi: «K-ey muhtaram, Bu mahal yo'lgʻa qachon qoʻysam qadam. Oʻzni ne mashgʻulluqtin shod etay? Etsa gʻam, oʻzni ne nav' ozod etay? Ne qilaykim koʻngʻluma yetkay surur Kim manga ondin dame yetkay huzur?» CXXXIX Javob Dedi Hudhud: «Uzni gar shod istasang, Har sifat qaygʻudin ozod istasang. Uzni oning yodigʻa mu'tod qil, Shodligʻ istarsen — oni yod qil. Shodligʻkim, ermas oning yodidin, Boʻlmagʻon xushroq xirad irshodidin. Ondin oyru ayshdin gʻam yaxshiroq, Surdin yuz qatla motam yaxshiroq. Gʻamki ondin boʻlsa, bilgil shodligʻ, Har baliyyat qaydidin ozodligʻ». CXL Hikoyat «Xoja Abdulloh Ansoriyki, aql — Aylay olmas mingʻ ishidin birni naql. Dedikim:— «Uldur koʻngulning xushligi, Faqr yo'linda kiromivashligi — Kim koʻngulda ondin oʻzga boʻlmagʻay, Edida jonondin oʻzga.boʻlmagʻay. Har koʻngul mundoqdur —oni bil koʻngul, . Yo'qsa bahru kon esa, ondin toʻngul. Koʻngul uldurkim, anga maskandurur, yo'qsa gulshan boʻlsakim, gulxandurur», CXLI Yana bir qushning savoli Yana bir soyil dedi: «K-ey baxtiyor, Chun oning ishqini qildim ixtiyor. Nogahon vasliga boʻlsam sarfaroz, Ne tilay ondin qilib zohir niyoz? Ondin istar nimani avval bilay, Vasliga yetgan zamon ondin tilay!» CXLII Javob Dedi Hudhud: «K-ey shioring xomliq, Hush vodisinda beoromliq. Chun sanga ul maqsadu maqsud erur, Ondin oʻzga boru yo'q nobud erur. Chun muyassar boʻldi matlubung sening, Kirdi ogʻushungga mahbubung sening. To yiroqsen — koʻnglunga uldur havas, Joningga yo'q ondin oʻzga multamas. Emdikim topting, qilib qat'i firoq, Istamak ne boʻlgʻay ondin yaxshiroq! Uldurur chun tan bila jondin murod, Ondin oʻzga ne boʻlur ondin murod! Topqoch oning, gʻayrdin koʻnglungni uz, Boru yo'qungni oning ishqida tuz». CXLIII Hikoyat «Bu Said ul gʻarqi daryoi vusul — Kim oning vasfida ojizdur uqul. Ulki zotiga laqab Xarroz edi, Tunu kun matlub ila hamroz edi. Makkada bir kun duo vaqtida xayl Qildilar haqdin murod istarga mayl. Ul xaloyiq avliyoulloh edi, Barcha haq asroridin ogoh edi. Barchasi taqvovu toot aylabon, Haqni istarga munojot aylabon. Yuzni surtub barcha baytullohga, Oshnoligʻ istab ul dargohga. Lek ul sirri haqoyiq mahzani, Vasl bogʻi gullarining gulshani. Ul talab ahli aro xomush edi, Koʻngli vahdat jomidin behush edi. El duo qilgʻonda nogoh solsa koʻz, Ogʻziga gohi kelur erdi bu soʻz — Kim: «Ilohiy, har ne xalq aylar talab, Men topibmen chekmayin ranju taab. Senki, el matlubisen — men toimisham, Istamakdin lojaram koʻz yoimisham. Sendin oyru chun emasmen bir nafas, Lagʻv erur topqonni qilmogʻlik havas. Men chu vasling birla toimishmen kushod, Bu talab ahligʻa ham bergil murod». CXLIV Yana bir qushning savoli Yana bir soyil dedi: «K-ey ilmkesh, Bu safarkim koʻnglumizni qildi resh. Qat' oʻlub shah bazmiga boʻlsak anis, Tuhfaye vojibdurur behad nafis. Shahni koʻrmak tuhfai maqbul ila, Bizni onligt ogah et ma’qul ila». CXLV Javob Dedi Hudhud: «K-ey savoling xub erur, Tuhfakim shoh olida margʻub erur. Bir nima topqilki, noyob oʻlgʻay ul, Yo'qki, la’lu durri serob oʻlgʻay ul. Bordur ul maxzanda naqdi behisob, Durru gavharga xud onda ne hisob. Ul maloyik toatu taqvosidur, Pokravlarning sharif aifosidur. Zohid ahlidin ibodat onda koʻp, Javhari taqvoyu toat onda koʻp. Anbiyodin ham riyozat beadad, Avliyodin ham ibodat beadad. Harnekim ondin sharif oʻlmas gʻumon, Ul hamondur ondau tufroq hamon. Lek anda tuhfa soʻzu dard erur, Bir asarligʻ ohi gʻamparvard erur. Borgohi izzu istigʻnodur ul, Yuz tuman ming arshdin a’lodur ul. Onda koʻptur izzu istigʻnou noz, Ulki yo'qtur ul erur ajzu niyoz. Sen oʻzung birla ni§zu dard elt, Jismi zoru joni gʻamparvard elt — Kim bu tuhfa yo'qtur ul dargohda, Ne tilar ajzu zabunlugʻ shohda. Onda yetkur soʻz ila dardu fano, Istar oʻlsang oʻzni qilmoq oshno». CXLVI Hikoyat «Shahriyore bor edi shahlargʻa shoh, Olam ahli boshida zilli iloh. Toji mehru onda kavkabdin guhar, Mulki Xovar haddidin to Boxtar. Bor edi bir oʻgʻlikim, charxi kuhun, Koʻrmamish erdi oningdek sarvbun. Husn avji uzra tobon axtar ul, Lutf durji ichra raxshon gavhar ul. Ham sabohat shomida sham'i tiroz, Ham malohat gulshanida sarvi noz. Shoh ani asrab nihoniy qasr aro, Husnidin oʻt tushmasun deb asr aro. Dahr aro ofat tusharni chogʻlabon, Otlanib tushmak yo'lini bogʻlabon. Ul qilib gulshan harimida maqom, Bogʻ aro tovusdek aylab xirom. Shah chu chiqmoqdin anga mone’ boʻlub, Ul chamanda aysh ila qone’ boʻlub. Nogahon chekti ajal jomini shoh, Taxtni shahzoda qildi jilvagoh. Xutbai davlat oʻquldi zotiga, Sikkai rif'at soʻquldi otiga. Otlanib bir kun tamosho qilgʻali, Koʻngli mulki sayridin ochilgʻali, Kirdi ofat solgʻali maydon aro, Soldi gardunsayrini javlon aro. Ot chopib maydonda chavgon oʻynadi, Xalq boshin goʻy etib jon oʻynadi. Qaysi jonibkim, takovar surdi tez Shahru mulk ahliga soldi rustaxez. Koʻrgan el devonayu zor oʻldilar, Ishq domigʻa giriftor oʻldilar. Ofate solib ulusqa bas azim, Endi gulshan sori andoqkim nasim. Shahr xalqi «yo rab»u gʻavgʻo chekib, Ishqidin faryodu vovaylo chekib. Qolmayin oni erishtilar bori, Qasru bogʻiga yetishtilar bori. Shohi zolim aylabon mulkin xarob, Tushtiyu qildi xaloyiqqa itob — Kim: «Bu gʻavgʻo ahlini haryon surung, Ketmaganlarni jazogʻa yetkurung!» Necha surdilar — xaloyiq ketmadi, Sa’yu koʻshish onda koʻp sud etmadi. Shahr xalqi sarbasar majnun boʻlub, Balki majnundin dogʻi afzun boʻlub, Tunu kun oshuftavu devonavor, Tuttilar shah bogʻi davrinda qaror. Shayxu shobu rindu zohid xosu om — Qildilar ishqu junun koʻyin maqom. Shah chu elning sa’b koʻrdi holatin, Gʻolib oʻz holiga dogʻi hayratin. Koʻrdi bu gʻavgʻonikim — poyoni yo'q, Chora qilmogʻlik anga imkoni yo'q. Ul xaloyiq sori paygʻom ayladi, Bir kishidin boʻyla e’lom ayladi: «Kim, bularkim ishqima magʻlub erur, Har biri bir shevagʻa mansub erur. Har kim oʻz fannida qilsun ehtimom, Hirfasidin aylasun bir ish tamom. Bori om oʻlgʻonda hozir aylasun, Har kim oʻz fazlini zohir aylasun. Koʻngluma xush kelsa harkimning ishi, Ollima boʻlsun mulozim ul kishi. Oni oʻz bazmim aro damsoz etay, Suhbatimda hamdamu hamroz etay. Dilpisandim boʻlmasa boʻynin uray, Koʻp uqubat birla oni oʻlturay». Boʻyla hukm etti chu shohi zulmfan, Tushti ushshoq olida behad mihan. El boʻlub bu va’dagʻa umidvor, Ishlari keynicha tuttilar qaror. Kecha-kunduz say' etib ul sarbasar, Ahli fazlu ilmu har ahli hunar, Barcha ishtin oʻzni ma’zul ettilar, Shah buyurgʻon ishga mashgʻul ettilar. Bordi olim nusxa tasnif etgali, Ketti mutrib savt ta’lif etkali. Shoir etti madhgustarlik ayon, Kim anga qilgʻoy nazar shohi zamon. Surdi munshi vasfi uzra xomani, Kim pisand etkaymu shoh ul nomani. Zargar oʻltirdi ayon aylab hunar, Kim yasagay shohgʻa loyiq kamar. Jomabof omoda qildi korgoh, Qilgʻali zarbaft oni kiymakka shoh. Oshkoro ayladi najjor taxt, Toʻxtagoy deb onda shohi nekbaxt. Ayladi qavvos oʻzin san'atqa band, Shohga tushkaymu deb ul dilpisand. Uqchi aylab oʻzni mehnatqa asir, Kim bu shoyad shahgʻa boʻlgay dilpazir. Hosilo ul shahr elidin xosu om, Uz ishiga har bir aylab ehtimom, Kim bu shoyad shohgʻa tushgay qabul, To murodiga oning boʻlgʻay husul, Garchi kelsa olligʻa ranju taab, Boʻlgʻay ul komu murodigʻa sabab. Bir kecha ishratgahidin chiqti shoh, Xalq shahkorigʻa aylay deb nigoh. Vir-iki mahram nadimi birla ul Tutti shabravlar kibi shahr ichra yo'l To ul el ahvoligʻa solib iazar, Barchaning yearvaqtigʻa qilgay guzar. Qaysi bir ishgaki qildi iltifot, Dedi koʻnglida shahi oliy syfot: «Kim bizing maxzanda bu ish bordur, Balki mundin yaxshiroq bisyordur!» Toki yetti bir gʻaribi zorgʻa, Oshiqi ozurdai afgorgʻa. Oni qilgʻon ishq jondin noumid, Hajr paydou nihondin noumid: Bagʻrining xunobini ul notavon — Koʻz yo'lidin har taraf aylab ravop; Qon bila tufrogʻ aro koʻnglida tob, Nim bismil qushdek aylab iztirob; Har dam oʻzga iolavu afgʻon tuzub, Nolavu faryod el koʻnglin buzub; Ishq tigʻi xasta koʻnglin chok etib, Koʻnglin oʻzluk mehnatidin pok etib; Ishq javridin chekib oncha ano, Kim vujudin aylabon mahzi fano, Bu fano tufroqqa aylab oni past; Har sari moʻyigʻa solib yuz shikayet.. Debki: «Uz fannida har oshufta hol, Koʻrguzub ayni mahoratdin kamol, Tongla shah bazmini aylab jilvagoh, Har biriga lutflar koʻrguzsa shoh, Mangakim yo'q tuhfaye juz ohu dard, Naylab oʻlgʻoymen alargʻa hamnabard?! Lutf boʻlsa yo siyosat shohda, Kim manga yo'l bergay ul dargohda. Uzni loyiq lutfu ehsongʻa demon, Kim siyosat qilgʻoli ham arzimov. Koshki tigʻi siyosat sursa ham, Uz qilichin boʻynuma yetkursa ham,— Umrdin muncha sharaf basdur mangʻg! Kom mundin oʻzga ermastur manga! Lek chun yo'q menda oncha e’tibor, Qatligʻa dogʻi umidim qoyda bor; Voykim, muhlik erur dardu gʻamim, Ondin oʻz holimgʻa boʻlmish motamim». Shoh koʻrgach bu gʻarib ahvolni, Bu gʻaribi zorgʻa bu holni. Koʻngliga aylab asar mehr etti fosh, Kirdi ul vayrongʻa ondoqkim k.uyosh. Lutf koʻrguzdiyu koʻnglin ovladi, Balki ruhin jism uyidin/qovladi. Oshiqi bechora koʻrgach boʻyla hol, Gʻoyati hayratdin oʻldi gungu lol. Qildi ul holatdin aylab koʻngli gʻash, Mehmon olida jonin peshkash. Bil bu nav' oʻlmakni jondin yaxshiroq, Ming hayoti jovidondin yaxshiroq. Boʻyla oʻlmak odamiga bersa dast, Odam ermas jongʻa boʻ.lsa poybast. Qildi oni ishq aro ul dardu soʻz, Ruhi sham'in mash'ali getifuroʻz. Ashku kuymak sham'ini har tiyra shom, Koʻrki, aylar mehrga qoyim maqom. Foniyo, istar esang maqsudgʻa yo'l, Ohu soʻzu dard ila xursand boʻl! CXLVII Yana bir qushning Hudhuddin savoli Yana bir soyil dedi: «K-ey pok qush, Rohbarliq fannida cholok qush. Boʻldi bu yo'l shiddati haddin fuzun, Toʻli oning xud nihoyatdin uzun. Bu balo dashtin qachon qat' etkobiz, Asli manzilgʻa ne yanglngʻ yetkobiz? Bizni bu ishtin xabardor aylagil, Sur'atu oromin izhor aylagil. Sharh qil ogʻoz ila anjomini, Avval emgok, soʻngra ayshu komini». CXLVIII Javob Dedi Hudhudkim: «Ayo rahrav rafiq, Bu savoling voqe’ oʻldi bas daqiq. Chun soʻrarsen boʻ safar kayfiyatin, Manzilu vodiy nashotu shiddatin — Kim necha vodiyu manzildur bu yo'l, Emdi men sharh aylayu, sen voqif oʻl. Oldimizda yetti vodiydur azim, Har birida behadu andoza bim. Lek har vodiyda manzil behisob, Kim hisobidin qilur tab' ijtinob. Btti vodiy aslu manzillar furu', Ayloli ul asl sharhigʻa shuru'. Vodii avval — Talab vodisidur, Boshlagʻon ul yon sharaf hodisidur. Ishq vodisidur ondin soʻngra bil, Ul oʻt ichra boru yo'qni oʻrtagil. Ishq chun qildi vujudungni adam, Ma’rifat vodiysigʻa urdung qadam. Soʻngra Istigʻnogʻa vodiydur vase’, Pastdur janbida bu charxi rafe’. Vodii Tavhid bil, ondin nari, Fard boʻlmoq necha borsong ilgari. Mundin oʻtsang vodii Hayratdurur, Vodii Hayratda koʻp shiddatdurur. Borchadin soʻng vodii Faqru fano, Utmas ondin sayr ila solik yano. Qat' oʻlur munda suluk ahliga gom, Ish boʻlur oʻzga QILIR birla tamom. Lek manzildin xabar bermas birav, Kim bu yo'ldii yonmadi bir rohrav. Bu yeti vodiy dogʻi ijmol erur, Lek tafsilida koʻp ishkol erur». CXLIX Talab vodiysining sifoti «Chun Talab vodiysigʻa qoʻysang qadam, Ollingga har dam kelur yuz ming alam. Har dam onda yuz malolat yuzlanur, Har nafas miig sa’b holat yuzlanur. Istamak ranji koʻngulni zor etar, Toimomogʻligʻ ruhni afgor etar. Jonni kuydurmak boʻlub mahrumluq, Vaslning mi'odi noma’lumluq. Ranju koʻshish sanchibon jisminggʻa nesh, Dardi noyob aylabon Joningni resh. Istabon toimay duri noyobni, Mundadur tark aylamak asbobni. Molu mulku har nedur solikka band, Toʻrt takbiri fano urmoq baland. Harnekim gʻayri talabdur tashlamoq, Uzni maqsad manziligʻa boshlamoq. Qolmasa olam matoʻidin jihot, Uzga nav' oʻlgʻay sanga ul dam sifot. Ganjdin yetkay asar vayroninga, Zoti nuridin yorugʻlur joninga. Ul yorugʻlugʻ shavq oʻtin tez aylagay — Kim talab raxshing sabukxez aylagay. Uzda topqoysen talabni birga yuz, Togʻlar boʻlgay sening olingda tuz. Joninga yetkay talabning rohati, Qolmagʻay ranju taabning shiddati. Durga topqon soyi koʻnglung xosliq, Boʻlgʻoy osonroq sanga gʻavvosliq. Lam'a koʻrgazgan soyi mehri visol, Lylagay shoming sahargʻa intiqol. Olingʻa kelsa agar pili damon, Koʻrgosen pashsha hamonu ul hamon. Gar yo'lungni tutsa yuz sheru palang, Boʻlgay oldingda nechukkim moʻri lang. Ajdahodin yetmagay koʻnglungda ranj, Uyla boʻlmish boʻlgʻay ul mash'uf ganj. Kufr ila imonga urgaysen ilik, Bu tama’dinkim ochilgʻay bir eshik. Chun eshik ochildi ne kufru ne din, Ichkari kirgach qutuldung barchadin. Kufru imon rohravgʻa kesh emas, Lsl yo'lda bandi rohe besh emas». CL Hikoyat «Podshohe bor edi gardunjanob, Maxzanu gamji sipohdek behisob. G!or'edm ul shahga bir zebo oʻgʻul, Boʻlgʻudek Yusuf oning olida qul. Mehri xovar husn aro sharmandasi, Koʻyi tufrogʻi uza afkandasi. Sarv oning naxli qadigʻa soyadek, Oy uzori mehrigʻa piroyadek. Ham quyoshdek husn ila ofoqgir, Ham .qamardek eng bila gardun sarir. Koʻzi har boqmoqta olamni buzub, Ishq eliga oʻzga olam koʻrguzub. Jon olib la’li takallum aylasa, Jon berib lekin tabassum aylasa. Oshiqu shaydosi oning olame, Olam ahli qatlidin koʻrmay gʻame. Kofiru usruk koʻzi solib mudom, Dinu imon ahli ichra qatliom. Ut yolindek raxsh harenkim surub, Ul choqin birla jahonni kuydurub. Olam ahli volau shaydo anga Lek mufrit nozu istigʻno anga. Koʻz uchidin xalq sori chun boqib, Zulmi tigʻidin tuman ming qon oqib. Ulsalar ofoq eli parvosi yo'q, Balki aylab qatl istigʻnosi-oʻq. Koʻyida yo'l toimayin payki nasim, Onda esmoqdin yetib joniga bim. Gulshani sori esa olmay shamol — Kim topib har bargi guldin goʻshmol. Bir kun ul sahroga surdi otlanib, Nngʻali sahro fazosin aylanib. Yuz tuman majnun edi dasht uzra zor, Barcha ishqi shiddatidin beqaror. Lek oning sori boqargʻa zahra yo'q, Koʻzga ul jonib nazardin bahra yo'q. Vasliga tolib vale yaxshi-yamon, Toimogʻi lekin kishiga yo'q gumon. Nogahon shahzodai farxunda far, Soldi ul sahrodagʻi elga nazar. Koʻzi tushti ikki zori xastagʻa, Ishq zanjiri bila vobastagʻa. Hukm chovushlargʻa qildikim yurung, Ul iki devonavashni kelturung. Surdi chun davlatsaro sori samand, Yo'lida hozir ul ikki mustamand. Ul birin mahbusi zindon ayladi, Bu birin ollida sakbon ayladi. Ul boʻlub bandilar ichra poyband, Bu boʻlub zanjirlargʻa mustamand. Bu baliyatda edilar muddate, Tortar erdilar bu yangligʻ shiddate. Dardmande ayladi bir kun savol — Kim: «Nedur sizga bu mehnat ichra hol?» Bu dedi: «Mehnat degan qaysi boʻlur, Komu rohatdur, mashaqqat ne boʻlur. Menki ishqi koʻnglum ichra toʻlgʻali — Rozi erdim koʻyida it boʻlgʻali. Garchi itlarga mulozim boʻlmisham, Lek ul xayl uzra hokim boʻlmisham». Ul dedikim: «Ishq etib koʻnglumga zoʻr, Rozi erdimkim maqomim boʻlsa goʻr. Garchi holo band aromen ustuvor, Vaslidin koʻnglum erur ummidvor». Bu hikoyatlarni shohi mahjabin — Eshitur erdi nihon aylab kamin, Chun talabda boʻyla sodiq erdilar, Ishq tavrida muvofiq erdilar." Munbasit boʻldi shahi -xurshidvash, Koʻngliga soʻzlar bagʻoyat keldi xush. Fahm chun bu nav' ixlos ayladi, Ul ikovni mahrami xos ayladi. Chun talabda sidqdin erdi ayear, Oqibat bu nav' toptilar samar». CLI Ishq vodiysining sifati «Chun Talab vodiysini qilding tamom, Qoʻygʻung ul dam Ishq vodiysigʻa gom. Ishq keldi mash'ali getifuroʻz, Dema mash'al, shu'lai ofoqsoʻz. Ishq aro har kimsa darxur boʻlmagʻay, Utqa loyiq juz samandar boʻlmagʻay. Ishq aro poku qalandarliq kerak Shu'la bahrida samandarliq kerak, Kuymak ishtur oshiqi devonagʻa, Shu'la ichra oʻylakim parvonagʻa. Dema ra’nolar ishi farzonaliq, Koʻpalak haddi emas parvonaliq. Jilva aylar koʻpalak gullar uza, Tifllargʻa husnu zebin koʻrguza. Qani pashmin kisvati devonadek, Shu'lagʻa urmoq oʻzin parvonadek. Koʻpalakda garchi boʻlgʻay rangu xol, Boʻlmagʻay parvona yangligʻ soʻzu hol. Barcha qushning oti bulbul boʻlmadi, To azaldin ishq aro kul boʻlmadi. Kuymagan ishq ichra ermas ishqboz, Oshiq ermas ulki ermas jongudoz. Shod erur ishq ahli oʻrtanmak bila, Boʻlmagʻay bu sheva oʻrganmak bila. Ishq elining oʻti keldi xonasoʻz, Uylakim ajdar dami vayronasoʻz. Fard emas ushshoq koʻngli ohdin, Ne chiqar juz dud otashgohdin. Olam oʻrtar ishqdin tushkan yolin, Soʻznok etkon havodindur choqin. Ishq oʻtigʻa oshiqi pok oʻrtanur, Barqdin ondoqki xoshok oʻrtanur. Dema oshiq koʻnglini otashzada — Kim oni ishq aylamish otashkada. Gar tushar otashkada ichra kishi, Ne boʻla olgʻay juz oʻrtanmak ishi. Kimsa boʻldi ishq aro tushkan dam oʻt> Utqa nekim tushti boʻldi ul ham oʻt, Ishq oʻrtar kim sorikim oylanur, Kim tushar oʻt davrasigʻa oʻrtanur. Ishq sargardoni ermastur uyun, Kim erur jismigʻa oʻt tushqon quyun. Ishq aro lozimdurur oʻrtanmak-oʻq, Ut aro kuymakdin oʻzga chora yo'q. Ishq avjidin qayonkim tushti barq, Jonni aylar shu'la selobida gʻarq. Ishq barqi xonumonni kuydurur, Xonumon yo'qkim, jahonni kuydurur. Tarki jon oshiqqa varzish onglagil, Er uchun oʻlmak kamin ish onglagil». CLII Hikoyat «Asma’iy haj sori erdi rahnavard, Koʻrdi bir manzil aro ashjoru vard. Sabza birla gul aro bir chashma suv, Gʻulgʻuli hayvon suvidin nuktagoʻ. Ravshanu pokiza oshiq jonidek, Origʻ oning didai girenidek. Asma’iy ul suv yoqosida dame Ulturub yuvdi zamiridin gʻami. Tab'i ul manzilda koʻrgach intiqosh, Koʻrdi chashma. boshida bir taxta tosh. Onda yozilgʻonki: «Ey ahli Hijoz, Chorasin oning chu bilgaysiz bu roz. — Kimsa boʻlsa ishq zori naylasun? Boʻlmasa sabru qarori naylasun?» Asma’iy chekti qalam birla davot, YoZDI ul tahririning ostida bot: «Kim bu varta- ichra istar poklik, Qilmasun fosh etkoli beboklik». Soʻz javobin boʻyla chun soz ayladi, Manzilidin rihlat ogʻoz ayladi. Tonglasi aylab yana ul yon guzar, Ul bitilgan toshqa soldi nazar. Koʻrdikim ul xatni, surmushtur qalam, Burnogʻi kotib yana surmush raqam: «Kim agar ul oshiqi ozurdajon — Boʻlsa poku tutsa ishqin ham nihon, Lek ul shavqu muhabbat shiddati — Tez oʻlub, toq oʻlsa oning toqati. Vasl boʻlsa ehtiyoji naylasun Toimayea bu ish iloji naylasun?» Asma’iy koʻrgach bu muhlik rozni, Tortti kilki fusunpardozni. Yozdikim: «Ul notavoni dardmand — Kim anga ishq ichra yozdim boʻyla pand. Toimasa ul pand birla ixtisos, Ulsunu ishq oʻtidin boʻlsun xalos». Nosihi berahm bu muhlik javob, Yozib oʻtti chashmadin aylab shitob. Bir kun aylab ul navohiyda hayal, Tonglasi ulgyon yana surdi jamal — Kim yana oshiq javobin onglagʻay, Bedili gʻoyib xitobin onglagʻay. Koʻrdi ul chashma boshinda bedile, Ishq ichinda umridin behosile. Oshkoro paykaridin zorligʻ, Rangu vaz'idin ayon bemorligʻ. Xalq koʻnglin buzgʻudek holi oning, Hal boʻlub ishq ichra ishkoli oning. Boshin ul tosh uzra ul yangligʻ urub, Kim ikisin bir-biridin sindurub. Chashma suvin qoni aylab lolagun, Kim anga ishq ichra yozdim boʻyla pand. Ul nasihatkim, anga nosih bitib, Bedil ul soʻz birla tarki jon etib. Jonni hijron shiddatidin qutqorib, Ishq aro goʻyo yotur oʻzdin borib. Asma’iy koʻrgach bu holi bul'ajab, Koʻngliga sanchildi yuz nishi taab. Toʻnni chok aylab, amoma’ toshladi, Pandi maqtuligʻa motam boshladi. Hol koʻrmaydur edi mundin qotiq, Navha birla yigʻladi ochchiq-ochchiq. Koʻnglin ul ish asru mahzun ayladi, Chok etib yer, oni madfun ayladin°. Chun shahid erdi halok oʻlgʻon badan, Jismigʻa qonligʻ libos oʻldi kafan». Foniyo, ishq ichra foniy boʻyla boʻl, Boʻlmasa sabru shikebing, boʻyla oʻl. Kimga bu oʻlmak nasib etsa xudo, Yuz tuman jon boʻyla oʻlmakka fido. CLIII Ma’rifat vodiysining vasfi Ma’rifat vodiysin ondin soʻngra bil, Dashti bepoyonligʻin nazzora qil. Kimki bu vodigʻa boʻldi muttasif, Topti anda hollarni muxtalif. Vodiyedur yuz tuman ming onda yo'l, Ul bu bir kelmay, oningdekkim bu ul. Ixtilofi juzv ila kul mundadur — Kim taraqqiyu tanazzul mundadur. Yuz tuman rahrav koʻrarsen beqaror, Har biri bir yo'lni aylab ixtiyor. Uz borur yo'ligʻa har bir muftaxir, Yo'lni aylab oʻz yo'ligʻa munhasir, Bu oni tutmay musallam, ul muni, Har bir oʻzdin oʻzga koʻrmay ul buni. Pashsha oida rahnavardu pil ham, Pashsha anda toyiru Jibril ham. Musiyu Fir'avn onda rohrav, Bil yaqinkim, birdek ermas bu ikav. Mahdiyu Dajjolgʻa yo'l mazhabi, Lek teng boʻlmay Masihu markabi. Ahmadu Bu Jahl etib onda zuhur, Bu tushub zulmatqavu ul gʻarqi nur. Da’b anda sayr etib yaxshi-yamon, Moʻ'min onda soliku kofir hamon. Lot losin dayr eli aylab panoh, Ka’ba ahli lek loi lo iloh. Kufr ahli Lotni ogah debon, Lek islom ahli illallah debon. Muxtalif boʻlmay ne boʻlsun munda ish, Chun bu yangligʻ muxtalif boʻldi ravish. Mundin aytibtur nabiyi rohbar, Kim ulusqa haq sari boʻlsa safar. Istasang yo'l kasratigʻa addu had,zi Xalq anfosi bila teng bil adad. Ham bari durdi emas, ham borcha sof, Bizzaruradur ulusqa ixtilof. Bu mahalda gar gadodur, gar muluk, Har bir oʻzga yo'l bila aylar suluk. Nafs chun boʻldi mahalli ixtilol, Lozim oʻldi munda avsofu kamol. Munda solikka tafovut boʻldi fosh, Anga mehrobu munga but boʻldi fosh. Boʻldi oʻz irfoni harkimga sifat, Koʻp tafovut qildi paydo ma’rifat. Har kishi oʻz tavrida istab kamol, Qildi vodiy tay qilurgʻa ishtigʻol. Gar suluk atvorida tagʻyir edi, Maqsadi lekin borinitsg bir edi. Yo'l agar egri edi yo erdi tuz, E yiroq yoxud yaqin koʻrguzdi yuz. Ba’zi oʻldi, ba’zi itti yo'l aro, Ba’zi avvora boʻlub har qoʻl aro. Boʻlmadi har yo'lni chun qat' etmagan, Boʻlmadi maqsadgʻa dogʻi yetmagan. Ma’rifat xurshidi chun qildi tulu', Har kim oʻz maqsudigʻa aylab ruju', Uz sulukiga natoyij istadi; Qilmoq oʻz naqdini royij istadi. Chun ki partav soldi ul pokiza nur, Boʻldi harkimning kamoligʻa zuhur. Toptilar harkimki chekmish erdi ranj, Uz suluku ranjining xurdida ganj. Chun suluk ichra koʻp erdi ixtilof, Koʻpragi durd erdi, lekin ozi sof. Kim ravishda sofi erdi mashrabi, Bor edi ul tobe’i shar'i nabi». CLIV Hikoyat «Bas munosibdur, eshit, bu mojaro, Naql mundoqdurki: Hindiston aro — Tushtilar bir iav' ila jam'i basir, E musofirligʻ bila yoxud asir. Soʻngrakim berdi alargʻa roʻzgor, Maskanu ma’volari ichra qaror. Bir kishi soʻrdi: «Koʻribsizlarmu pil?» Dedilar: «Hoz!» Oytti: «Ayting dalil!» Chun alar koʻrmaydur erdilar oni, Yaxshi ham soʻrmaydur erdilar oni. Har biri bir uzviga surtib ilik, Hosil aylab erdilar ondin bilik. Qoʻllarin mas aylagan dedi: «Sutun», Qornin etkon mas dedikim: «Besutun». Ul birikim mas xartum ayladi. Ajdaho andomi ma’lum ayladi. Ul birikim tishlarin qildi bayon, Dedikim ikki soʻngak boʻldi ayon. Quyrugʻidin ulki koʻrguzdi xabar, Dedi bir af'i osilmishdur magar. Boshigʻa ul birki surtub erdi qoʻl, Bir qiyoping tumshugʻi sharh etti ul. Ulki yetkurdi qulogʻigʻa ovuch, Dedi tahrik ichra ikki yelpigʻuch. Borchasi um'yo yuzidin soʻz dedi, Garchi ul soʻzlar bori voqe’ edi. Lek nuqson erdi taqrir ichra koʻp, Yo'q edi tartib taygʻir ichra koʻp. Chun hakimi komili hindu najod, Pilbonligʻ shevasida ustod, Boʻldi ul taqrirlargʻa mustame’, Naql qilgʻonlargʻa boʻlmay mumtane’ Dedi har bir ulcha voqif erdilar, Pil holidin nishone berdilar. Bir-birining soʻziga aylab xilof, Gar jadal qildilar erdilar maof. Har biri oʻz bilganidin dedi soʻz, Solmogʻon erdi biri pil uzra koʻz. Lek jam' oʻlgʻonda bu barcha sifat, Pilgʻa hosildur ul dam ma’rifat. Komili biynogʻa chun. erdi yaqin, Betakalluf dedi bori soʻzni chin». CLV Istigʻno vodiysining bayoni — Vodiy ondin soʻngra Istigʻnodurur, Onda teng a’lovu gar adnodurur. Har dam istigʻno yeli boʻlgʻonda tez, Solibon ofoq aro yuz rustaxez. Yogʻib istigʻno sahobidin yogʻini, Yuz tuman olamni suv eltur sogʻin. Etti daryo onda bir qatra matar, Etti koʻk xashxosh chogʻligʻ muxtasar. Etti doʻzax onda bir uchqun kibi, Sakkiz uchmogʻ onda bir shudrun kibi. Moʻrlargʻa tu'ma onda barcha sher, Pashshasi pil ovlamoqqa bas daler. Etti kishvar ichra shohi qahramon, Bir gado onda hamonu ul hamon. 'Tigʻi qotil tortibon yuz ming cherik, Koʻzga kelmay onda qoqimcha irik. ' Ajdahokim koʻkni chekkay dam bila, Onda yakson rishtai Maryam bila. Boʻldi ming xayli maloik bartaraf, Nogah Odam kiydi bir toji sharaf. Boʻldi yuz ming jismdin begona ruh, Toki kishtibonligʻ oyin qildi Nuh. Yuz tuman Namrudni pashsha zalil — Qildi to oʻtni chechak qildi Xalil. Boʻldi yuz ming tiflning qoni hadar, To Kalimulloh boʻldi tojvar. Bogʻladi zunnor yuz ming ahli din, To Masih anfosidin jon topti tin. Toʻkti yuz ming qon bu zolim koʻhna dayr, To Muhammad boʻldi bir tun arshsayr. Munda yakson keldi yo'qu bor ham, Ahli dinu zumrai kuffor ham. Ming yil ar Zahhok ulustin toʻkti qon, To Masih oʻlgan badangʻa berdi jon. Yoki Buxtunnasr qildi zulmu kin, Yoki Noʻshirvongʻa adl oʻldi qarin, Ikkisining munda birdur hukmi bil, Kel, bu istigʻno sari nazzora qil. Yuz tuman xurshid agar boʻlsa adam, Boʻldi sogʻin charxdin bir zarra kam. Erga singsa yuz tuman bahri amiq, Qatraye oʻksuldi; tutgil, ey rafiq. Kuysa gar yuz ming tuman huru pari, Kuydi tut bir pashshai singʻon pari. El sovursa bu toʻquz aflokni, Dam uchurdi onglagʻil xoshokni. Qofdek yuz togʻning yo'q boʻlmogʻin, Er yuzidin bir qum oʻksuldi sogʻin. Sidra shoxi birla toʻbiy boʻlsa yo'q, Uksudi tut beshadin bir yofrogʻ-oʻq. Onda teng koʻr gumrahu ogohni, Dayr koʻyi birla baytullohni. Birdurur gar Ka’ba birla butkada, Boʻlsalar ma’mur yo otashzada. Ming yashar pil tongla tugʻqon yoshcha Charxi a’zam donai xashxoshcha. Kufr ila dinga chu teng miqdordur, Munda ish solikka bas dushvordur». CLVI Hikoyat «Ikki shatranj oʻynoguchi ustod, Arsai shatranjgʻa aylab kushod. Ikki jonibdii boʻlub oromgir, Tuttilar oʻrtada shatranji kabir. Har tarafdin bir shah oʻldi oshkor, Borcha oyinu sipohi shohvor. Har biriga bir vaziri rostgom, Ena bir farzinu lekin kajxirom. Ul ikovdin biri Rum ahliga shoh, Ena bir zang ahliga kishvarpanoh. Ustod ul shoh ila xaylin terib, Saflarigʻa zebu oroyish berib. Kinavarlar ot solib maydon aro, La’blar zohir qilib javlon aro Ham buzub maydoni razmu ham hisor, Boʻlsa magʻlub etkoli ul yon qaror. Saflar ichra pil ila zurrofa ham, Rux bila dabbobau kashshofa ham. Ham yoyoq cherik sipoh ollida chust, Qilgʻali hangoma oyini durust. Harb ahli ham urush rasmin tuzub, Koʻp oʻyun ham bir bir-biriga koʻrguzub. Qaysi birkim oʻz sipohin berkitib, Buzgʻoli ul birisi tadbir etib. Urtada zohir boʻlib a’jubalar, Balki behad yuzlanib mansubalar. Munda koʻp gurdu sipahsolor ham, Zohir aylab la’b ham, paykar ham. Imtidod oncha topib bu razmgoh, Kim cherik tortib urushqay ikki shoh. Balki koʻprak ham oʻtub ondin zamon, Kim urushqay ikki shohi qahramon. Muncha oyinu sipohu karru far, Qal'au maydonu javlonu mafar. Ham burongʻor, ham juvongʻor kinsigol, Ham yana gʻulu hirovulda bu hol. Har sipahbad oʻgʻli olinda yurub, Ondin avval oʻzni ishga yetkurub. Razmgoh maydoni qat' oʻlgʻoch tamom, Ul atosiga boʻlib qoyim maqom. Bir yoyoq ham bir qiroqdin rahnavard, Kim musoid boʻlsa charxi tezgard. Chunki maydon vus'atin raf' aylagay, Kim cherikin yolgʻuz ul daf' aylagay. Oncha oyindin toʻla bu razmgoh Kim urushta ikki shohi kinaxoh, Har birida yuz tuman navxosta, Boʻlmagʻay mundoq masof orosta. Ham ishida muncha oyin oʻlmagʻay, Ham elida muncha tazyin boʻlmagʻay. Muncha bunyodu masofu kinu razm, Chun oʻyunchi yigʻmogʻigʻa qildi azm. Arsaning bir goʻshasin bot, yo'qki, kech Tortibon buzgʻoch, bu majmu' oʻldi hech. Ne qolur ul razm ila kindin asar, Ne hamul tartibu oyindin asar. Muncha mazkur oʻlgʻon oyinu rusum, Razm tartibida bir yondin hujum — Hech oʻlur ul nav'kim ahli daqiq — Necha zohir aylasa fikri amiq. Hechlikdin oʻzga toimas bir pashiz, Uylakim bir xasta yuz yoshar kaniz. Bogʻlabon bir pora boʻzda beshu kam, Utqa oni tashlay olgʻoy, suvga ham. Chun tazalzul tushti ul bunyodgʻa, Ne tafovut aylagay ustodgʻa. Chun xarita ichra bogʻlandi bori, Shah quyidur yo piyoda yuqori. Ul ham istigʻnodin osoredurur, Balki ondin bir namudoredurur. Bas bu tamsile sari nazzora qil, Asli istigʻnoni yuz ming muncha bil. Chun bu ma’ni sori boʻldung rahshunos, Barcha ishni aylagil mundin qiyos». CLVII Tavhid vodiysining ta’rifi — Vodii Tavhid ondin soʻngra bil, Fard oʻlub tajrid ondin soʻngra bil. Chun bu vodiy sori sayring qoʻydi gom, Fardu yaktoligʻ sanga boʻldi maqom. Chun bu vodiygʻa nihoyat topti sayr, Munda bir bil yuz tuman ming boʻlsa tayr. Borchagʻa komu havo tajrid oʻlur, Borchagʻa lahnu navo tafrid oʻlur. Bu ravishlargʻa chu yetti ul kashysh, Borchagʻa birlikda gum boʻlmoqdur ish. Birda birdin hosil oʻldi bir adad, Yo'q xiradqa munda dam urmoqqa had. Chun sening olingga tushti boʻyla pech, Bilki ermish birdin oʻzga barcha hech. Bir boʻlu, birkoʻru, bir de, bir tila, Mayl qilma munda ikkilik bila. Ikkilik bu yo'lda ahvalliqdurur, Sirri vahdatdin mu'attalliqdurur». CLVIII Hikoyat «Boʻldi chun Mansur tavhidi, durust, Kim «Anal-haq!» erdi alfoziDy chustch Koʻp nasihat qildilar arbobi din, Kim bu ermas shevai ahli yaqin. Koʻp suluk ahligʻa kashf oʻlub bu hol, Ham adab asrabdurur, ham e’tidol, Sen dogʻi bu da’vi izhor aylama, Nafsni mustavjibi dor aylama. Mayetroq chun tushmish erdi jom anga, yo'q edi bu nagʻmadin orom anga. Onga bir kun voqe’ erdi turfa hol, Har dam eltur erdi oni bu xayol. Kim Rasulillohgʻa boʻlgʻoch bu maqom, Kim buroqin ayladi gardunxirom. Etti birlik gavharidin toj anga, Boʻldi vahdat poyasi me’roj anga. Qoba qavsayn avji hosil ayladi, Li ma’ ollo qurbi vosil ayladi. Bu xitob oʻlgʻonda teigridin nasib, Kim nekim komingdur — ista, ey habib. Tengri lutfi uzrxohin istadi, Osiy ummatning gunohin istadi. Oncha bazla gʻolibu lutfi amiym, Onga lutfi mufritu xulqi karim. Bovujudi bu, haq etkay iltimos, Istagil deb lutf qilgay beqiyos. Osiy ummat jurmin etguncha talab, Iltimos etsa edi shohi arab — Kim azaldin to abad harkimki yo'l Egri bormish borchaning gʻaffori boʻl. Rahmat etkil barchagʻa isyon bila, Jurmidin kech barchaning gʻufron bila. Ne uchun ul ma’dani sidqu safo, Qildi erkin muncha birla iktifo. Bosh urub koʻnglidin oning bu xayol, Dam-badam aylar edi bu qilu qol. Oni bu andisha pomol aylabon, Ajzu hayrat ilkida lol aylabon. Kim Rasulilloh anga boʻlli ayon, Mushkili hallin bu nav' etti bayon. K-ey fuzul ayvonida oʻlturgʻuchi, Lofi vahdatdin «Anal-haq!» urgʻuchi. Bilmadingkim, ul sifat oliy buruj Kim men aylab erdim ul oqshom uruj. Onda menlikning xayoli yo'q edi, Balki bu lafz ehtimoli yo'q edi. Eltgan ul erdi, boshlagʻon ham ul, Istagʻon ham ul, bagʻishlagʻon ham ul. Sen ajab koʻtahnazarliq aylading, Boʻyla yerda bebasarliq aylading. Kim oningdek vodiyi Tavhid aro, Gulshapi tajrid ila tafrid aro, Haml qilding menliku senlikka yo'l, Bu ikilik vasfidin pok erdi ul. Ul edi degon oʻzi, bergʻon oʻzi, Bazl aro sochqon oʻzi, tergʻon oʻzi. Ul raqam pok erdi menlik rangidin, Nagʻmasi fard ikkilik ohangidin. Onda men senlik taxayyul aylagan, Ikkilik naqshin taaqqul aylagan, Gʻayri ahvalliq emastur, bil muni, Xotiringdin mahvu zoyil qil muni!» CLIX Hayrat vodiysining soʻzi «Vodiyi Tavhid qat' oʻlgʻon zamon, Vodiyi Hayrat koʻrunur begumon. Har nafas yetmas kishi boshiga tigʻ, Bosh urar ming oh ila yuz ming darigʻ. Hayrat aylar tilni gungu lol ham, Aql zoyil, hushni pomol ham. Kechavu kunduzga boqsa har necha, Onglayas kunduzmudur yoxud kecha. Yo'qni bilmas, borini ham onglamas, Ne bularni tonglaru ne tonglamas. Har nechakim solsa koʻz hayron boʻlur, Boʻyla hayronlikda sargardon boʻlur. Munda chun qoʻydi qadam ahli ravish, Onga hayronligʻdin oʻzga boʻlmas ish. Harne kasb aylab edi tavhid aro, Vodiyi tafrid ila tajrid aro. Barchasi ondin boʻlur mahvu adam, Yo'qki hosil qilgʻolikim, oʻzi ham. Soʻrsalarkim bormusen yo yo'qmUsen, Hech qaysi, yo ikkisi-oʻqmusen. Bera olmas hech qoysidin javob, Boru yo'qluqqa qila olmas xitob. Urtada yo bir taraf yo tashqari, Chargada yoxud keyin yo ilgari. Hech qoysida oʻzin bilmas yaqin, Hayrat aylar oni xorij borchadii. Foniy erkanniyu boqiyligʻni ham, Mast erkanniyu soqiyligʻni ham. Uzining mavjudu ma’dumin dogʻi, Zotining majhulu ma’lumin dogʻi. Boqsa haryon hayratin afzun topar, Uzni hayrat ichra digargun topar Derki, oshiq erkonimni tonglamon, Kimga erkonniyu lekin onglamon. Boqibon har zarraga zarrotdin, Hayrat aylar nafyi yo isbotdin. Bu maqom ichra erur asru ajab, Bir tuganmay ming kelur oʻtru ajab. CLX Hikoyat «Bor edi bir xisravi ofoqgir, Xodimi dargohi yuz sohib sarir. Mulki oniig Qirvondin Qirvon, Qirvon to Qirvon hukmi ravon. Pardada erdi nihon bir gavhari, Husnining sharmandasi huru pari. Xoʻblugʻ boʻstoni ichra naxli noz, Qaysi naxli noz, sarvi sarfaroz. Jon shabistonida sham'i dilpazir, Sham' yo'qkim, mash'ali mehri munir. Ayni noz ichra baloyi jon koʻzi, Koʻrmagan ondoq balo davron koʻzi. Zulfu xoli fitnadin anbarfishon, Fitna ul yangligʻ — kishi bermay nishon, Orazida la’lu anfosi fasih, Ittisol aylab quyesh birla Masih. Vasli ummidida sohibjohlar, Balki sohibtaxt oliy shohlar. Kimsaga boʻlmay muyassar bu murod Kim, koʻngul qilgʻay oning vasligʻa shod. Ul ham el mahramligʻin qilmay havas, Ikki yondin qat' oʻlub bu multamas. Ya’ni ulkim boʻlsa davron ichra toq, Juft anga ne nav' tushkay ittifoq. Da’bi bu yangligʻ edi joriy oning, El boʻla olmay xaridori oning. Ittifoqo bir kecha tush koʻrdi ul, Paykarekim toqatigʻa urdi yo'l. Ruhdin boʻlgʻon mujassam paykari, Husn avji uzra mehri xovariy. Safhai husnida mushkomez xat, Xoli ul yangligʻki xat uzra nuqat. Sarvdek sarkashliku ra’noligʻi, Gul kibi nozukluku zeboligʻi. Bu — charogʻi mehru, ul — badri munir, Ikkisi bir taxt uza oromgir. Dam-badam noʻsh aylabon jomi visol, Bir-birisidin olib komi visol. Chun bu uyqudin koʻz ochti gul'uzor, Itmish erdi koʻngli mulkidin qaror. Ortar erdi dam-badam shaydoligʻi, Boʻlgʻudek erdi ayon rasvoligʻi. Har zamon ul tushni aylab orz.u, Koʻzdin eltib erdi lek uyquni su. Koʻnglidin osoyishu komi ketib, Ham kecha, ham kunduz oromi ketib. Bir kun ortib hajr dardidin malol, Chiqti oliy qasr uza oshuftahol. Har taraf boqib koʻpgul taskinigʻa, Yo'l tilab sabru shikeb oyinigʻa. Nogahon koʻz soldi, tortib dudi oh, Bir tarafkim bazm tuzmish erdi shoh. Tushta koʻrgan kimsaga tushti koʻzi,' Oh, urub oʻz holidin bordi oʻzi. Navjavone erdi shah xuddomidin, Dahrning sarfitnai ayyomidin. Ul dogʻi chun soldi koʻzni bu taraf, Ishq oʻqigʻa koʻnglini topti hadaf. Tushti oshub oʻyla joni zorigʻa, Kim asar qildi tani afgorigʻa. Koʻngli mulki ichra tushti qoʻzgʻalon, Joni qasdigʻa yovushti qoʻzgʻalon. Hushu sabri qolmadi oʻz holida, Oʻzi ham bordi alar dunbolida. Utti oqshomgacha ahvoli irik, Ne oʻluk topib oʻzini, ne tirik. Tun savodi yerga boʻlgʻoch pardapoʻsh, Zohir ett-i pardadin yuz ming xuroʻsh. Tonggʻa tegru holati afgʻon edi, Ohu ashki oʻylakim toʻfon edi. Tong qushi qilgʻoch sahar sirrini fosh, Tungacha urmoq edi koʻksiga tosh. Ikki yondin boʻyla savdo soldi ishq, Ikki kishvar ichra yagʻmo soldi ishq. Navjavon ishq ichra garchi zrr edi, Koʻp fusun birla oʻzin asror zdi. Lek mahvash beqaror erdi base, Ishqdin zoru nizor erdi base. Koʻrdi borgʻudek ilikdin ixtiyor, Ishqi rasvoliqqa tutqudek qaror. Qildi chun bechoraligʻ behad zuhur, Chorajoʻluq shevasin koʻrdi zarur. Utti ixfo aylamakdin chun ishi, Dedikim, yo'q chora topilmas kishi. Bor edi ikki muvofiq mahrami, Shodligʻ birla gʻam ichra hamdami. Choragarlikda muqarrar har biri, Sohiru shoʻxu fusungar har biri. Makru afsun gʻoyatiga yetkuchi, Pashsha birla pilni juft etkuchi. Uylakim pashsha oʻzin koʻrmay kichik, Pil oʻzin toimay ulugʻroq jussalik. Har biriga revu afsunu fireb, Ishq birla jang qilguncha shikeb. Bovujudi bu biri xush nagʻma rud — Cholgʻuchiyu, chekkuchi bu bir surud. Chun muvofiq tortib ul sozu navo, Zuhra burjidin qilib etmak havo. Bu biri sozi unidin jon olib, Nagʻmadin ul bir badanga jon solib. Bu cholib soz, ul biri chekkach xurush, Tarki hush aylab, eshitkach ahli hush. Mohvashqa boʻyla yetkoch shiddate, Ul ikovni istab etti xilvate. Dedi, holin yigʻlabon ochchigʻ-ochchigʻ, Kim nechuk ishq aylamish holin qotigʻ. Tushta koʻrgan oni mahzun qilgʻonin, Koʻrgan uygʻoqlikda majnun qilgʻonin. Ul yigit ishqida zor oʻlgʻonni ham, Volavu beixtiyor, oʻlgʻonni ham. Debki:— «Siz ikki rafiqi dilnavoz Shiddatimgʻa boʻlmagʻaysiz chorasoz, Xorxorim xalq aro gul qilgusi, Paykarimni bu oʻtum kul qilgusi. Kuymogʻimdin hech gʻam yo'qtur manga, Ulmagimdin ham alam yo'qtur manga. Lek nomus oʻltururkim koʻp gazof, Zohir aylab men urub taqvoda lof. Ham otam nomusidin beholmen, Kim oning sharhida gungu lolmen. Kim nechuk shohi falakmiqdor erur, Roʻzgorigʻa bu ish koʻp or erur. Yuz meningdek oʻlsa ondin bok yo'q, Oʻylakim daryoda bir xoshok yo'q. Shahni benomusluqqa toqatim — yo'q uchun bu ishta ortar shiddatim. Men dedim holimni emdi siz biling, Ulturung yoxud ilojimni qiling. Tavsan erdim, ishqdin boʻldum zabun, Ojiz oʻldum garchi bor erdim harun, Xotiri noshodima rahm aylangiz, Nolavu faryodima rahm aylangiz». Chun yetishti ul ikovga bu nido, Dedilar, olinda jon aylab fido: — Ayloli bir chorakim, ul nozanin Andoq oʻlgʻay sanga ma’nusu qarin. Kim bu ishni hech odam bilmagay, Qaysi odam — ul pari ham bilmagay. Sen shikebo boʻl, vale bir necha kun — Har dam ohu nola birla chekma un. Chun muroding ishta ixfodur base Bizga bu ixfo tamannodur base. Vaslgʻa chun boʻldi ummedi husul, Mohvash sabru shikeb aylab qabul. Ikki donogʻa taammul boʻldi ish, Tuzdilar matlub ila borish-kelish. Ul yigitga aylab oʻzni oshno, Ishqdin koʻnglida toptilar ano. Oncha zohir qildilar makru fireb, Kim olargʻa sayd boʻldi ul gʻarib. Bu biri boʻldi ano, ul bir — singil, Dedilar: «Chorangni bizdin onglagʻil. Garchi ahvolingni qilmassen ayon, Lek bildukkim nedinsen notavon. Ishq koʻnglung mulkin etmish poymol, Hajringa bizdindur ummedi visol». Ul yigit bu nuktadin xursand oʻlub, Jondin ul ikkiga hojatmaid oʻlub. Nekim ul ikki desa farmon bil.a, Bu biri aylab itoat jon bila. Korvonlar tez etib bozori shayd, Qildilar ul turfa qushni oʻyla sayd. Kim degachkim, qoʻy bizing manzilga gom, Notavon azm etti ul yon shodkom. Tuzdilar shohona bazmi dilpazir, Boda ichti ishq aro boʻlgʻon asir. Chun qadah kayfiyati boʻldi ayon, Aylar erdilar hikoyatlar bayon. Ishqu oshiqlikning oʻtu dudidin, Vasl ila hijron ziyonu sudidin. Oshno soʻzlar muragʻgʻib rozlar, Oncha sharh ettilar ul damsozlar. Boʻyla soʻzlarda tutub jomi murod, Nomurod ondin topib komi murod. May bila ul nuktalardin navjavon, Ishq aro ul nav' boʻldi notavon,— Kim anga yuzlandi gungu lollik, Har zamon oʻz holidin behollik. Bu mahalda chektilar dilkash surud, Cholibon hush olgʻuchi xush nagʻma rud. Notavon ul nav' qildi tarki hush, Kim degaysen hushbar may qildi noʻsh. Tun qorongʻu erdiyu bexud harif. Komronligʻ aylab ul ikki zarif. Ishda boʻlmay sust, aylab jiddu jahd, Hozir ettilar ravon bir turfa mahd. Oni mahd ichra solib, aylab shitob, Gom urarda zohir aylab iztirob. Mohvash bazmigʻa hozir qildilar, Sarvu gulgʻa vasl zohir qildilar. Onda xud omoda asbobi tarab, Muntazir xilvatda mohi noʻshlab. Kim yeturdilar ul ikki choragar, Mahd aro.bir sarv qaddi siymbar. Mohvash taxti uza yetkurdilar, Oyni xurshidqa topshurdilar. Mohvash vasl ichra boʻlgʻoch komyob, Dedikim, kahgilgʻa urdilar gulob. Hushsizgʻa atr chun topti mashom, Koʻz ochib koʻrdi behishtoyin maqom. Yonida ul gʻayrati huru pari, Koʻnglini zor aylagan mahpaykari. Qoʻpub oʻlturdi ajab holat bila, Boqti haryon yuz tuman hayrat bila. Ostida koʻrdi biyik shohona taxt, Enida munis shahi farxunda baxt. Dedi: «Yo rabkim, ne hol erkin bu hol, Tushmu uygʻagʻligʻmu erkin yo xayol!» Berdi mahvash lutf ila taskin anga, Koʻrguzub komi visol oyin anga. Kim tush ermastur, bu, ey betobu hush, Shukr etib qil emdi jomi vasl noʻsh. Istabon ichti pari bir jomni, Soʻng anga tutti mayi gulfomni. Soqiyi Uzro uzori hullapoʻsh, Hushsizga chun ichurdi necha qoʻsh. Jomi may urdi hijob oʻtigʻa suv, Behijob oʻldi tariqi guftu-goʻ. Oshiqi mahzunu ma’shuqi hazin, Boʻldilar ishrat uyida hamnishin. Andoq oʻldi birlik oyini ravo, Kim ikilik oʻrtadin boʻldi sivo. Har tarabkim, boʻlgʻay imkoni havas, Bir-biridin topti ikki hamnafas. Betahoshi oʻyla oyini vifoq, Kim oning sharhi adabdindur yiroq. Ham yigit mushtoqu ham muhtoj qiz, Yuzga yuz qoʻyub, ogʻiz uzra ogʻiz. Uzgani mundin qiyos etmak boʻlur, Gʻoyatu imkoniga yetmak boʻlur. To sahar bu nav' zdi ayshu nashot, Ikki yondin betahoshi inbisot. Subh chun aylarga tun rozini fosh, Boʻldi yer mushki uza kofurposh. May dagʻi zohir qilib behad surur, Eltib erdi bazm ahlidin shuur. Kim ul ikki pardapoʻshi pardavar, Boʻldilar, ul parda ichra nagʻmagar. Bazm elidin gʻorati hush ettilar, Ul yigitni oʻyla madhush ettilar. Kim yiqildi za’f oni behol etib, Gʻash bila idroki holidin ketib. Choragarlargʻa bu ish chun berdi dast, Mahd aro bedilni aylab poybast. Naql qildilar hamul koshonagʻa, Oshiqn gʻamxorani gʻamxonagʻa. Mastligʻ uyqusidin boʻlgoch farogʻ, Tong yelidin holigʻa keldi dimogʻ. Koʻz ochib bedil taammul ayladi, Utkan ahvolin taxayyul ayladi. Oh urub chiqti dimogʻidin tutun, Tosh ila qoʻymodi a’zosin butun. Uz-oʻzi birla qilib koʻp mojaro, Ayladi koʻziga olamni qaro. Navha tuzdi ashki anjumrez ila, Boshladi oshub rustoxez ila. Vasl bazmin chun xayol aylar edi, Nolai majnunmisol aylar edi. Der edi: «Yo rab, ne tadbir aylayin, Kimga oʻz holimni taqrir aylayin. Gar desam xomush oʻlay, toqatmu bor, Uzni zabt aylay desam, quvvatmu bor! Holatim maxfiy tutay yo fosh etay, Soʻz deyin yo tek turay —; bilmay netay. Gar desam aytay qani poyon anga, Derga mingdin birni yo'q imkon manga. Gar nihon tutmogʻligʻin qilsam xayol, Yo'qturur jon elturumga ehtimol. Aylar erdi boʻyla gʻavgʻou xurush, Ne tanida ruhu ne magʻzida hush. Hayrati har lahza qasdi jon etib, Elni oning holiga hayron etib. Har kishi ul holdin soʻrdi xabar, Toimadi oning javobidin asar. Muncha zohir ayladikim: «Soʻrmangiz, Kuyganim basdur, yaia kuydurmangiz. Holatim sharhi emas taqrir ishi, Bilmas oni onda to yetmas kishi. Menmu erdim, yo rab, ul iqbol ila, Vasl bazmida ul istiqbol ila. Sharh qilmoq istar ersam gar oni, Kimsa ne nav' aylagay bovar oni. Hayratim jonimni oʻrtar,— naylayin, Jismi vayronimni oʻrtar — naylayin! Vahdati va.sl ichra ul yangligʻ murod, Ul sifat ma’shuq birla ittihod. Soʻngra hijrondin bu yangligʻ shiddatim, Hayrat uzra,-hayrat uzra hayratim. Holatedur asru bepoyon ajib, Kimsaga qilma muni, yo rab, nasib». CLXI Faqru Fano vodiysining adosi «Mundin oʻtsa oʻtruga kelmas yano, yo'l aro juz vodiyi Faqru Fano. Yo'q bu vodiy ichra juz xomushluq, Gungu kar boʻlmogʻligʻu behushluq. Chun talotum koʻrguzub bahri amiq, Yuz tuman olam boʻlub onda gʻariq. Bahrning koʻloki tutqon chogʻda avj, Kim ayon aylar tuman ming naqsh mavj. Dam-badam bu naqshlar topib fano, Fosh oʻlur ming mavji gunogun yano. Yaxshi boqsang: mavjda yo'qtur vujud, Bahrdin oʻzga erur bori nabud. Haq vujudi keldi bahri bekaron, Mavji oning ofarinishdin ayon. Un sakiz ming olam ichra har ne bor, Kim qilurlar ahli ma’ni e’tibor. Harnekim zohirdurur surat aro, Kim bori mar'i boʻlur hay'at aro. Arz sathi uzra yuz shakli ajib, Shakllarda yuz tuman lavni ajib. Farz qil bahreyu yoxud ma’dane, Yo'qsa dashte anglagʻil yo gulshane. Yuz tuman ming lolau gul —barcha pok, Toʻrgʻayu bulbulni qilgʻudek halok. Ham aqolimu bilod etkil xayol, Ham bihoru ham uyunu ham jibol. Ham bular davri dogʻi noru havo, Bal havou nordin ham mosivo. Ham bular davri dagʻi toʻqquz falak, Sobitu sayyora ham xayli malak. Ne maloyik ulki, yo'q soni oning, Balki miqdor ichra poyoni oning. Qaysi bir axtarki yo'q ondin haqir, Arz jismicha necha topib nazir. Toʻrt unsur, yetti koʻk,; olti jihot — Nodiru oliy asosi koinot. Barchadin ashrafki ul inson erur, Kim kamolida xirad hayron erur. Munda sen yoxud avom etgil gumon, E xavos angla xayol aylar zamon. Gar salotin boʻlsa sohib iqtidor, Gar xavoqin angla sohib ixtiyor. Gar hakimu olimu gar mujtahid, Gar parishon qavmdur, gar muttahid. Gar valikim, xalqdin akmaldur ul, V-ar nabi qil farzkim, mursaldur ul,— Barchasin haq zoti mavji bahri bil, Ham vujudin mavj yanglygʻ onglagil. Barchasining naqshi keldi oriyat, Foniyu onda baqodin yo'q sifat. Bahr tahriki, chun mavj aylab ayon, Naqsh muncha zohir aylab har qayon. Chun topib taskin bu bahri mavjvar, Qolmayin ul mavjlardin hech asar. Har kishida boʻlsa oyini xirad, Boʻyla bildingkim, azaldin to abad — Harnekym qilsang gumon topgʻon vujud, Budi yo'q, bu nav' erur bori namud. Gʻayri haqkim qodiri barhaqdur ul, Borcha foniy, boqiyi mutlaqdur ul. Ham vujud oyini mahkamdur anga, Ham baqo rasmi musallamdur anga. Haqdin oʻzga gar erur har nav' zot, Filmasal ichkon esa obi hayot. Foniyi mutlaqdurur gar xud baqo, Istasang qilmoq kerak oʻzni fano». CLXII Hikoyat «Shayx Abulabbos qasobi intisob, Kim zamoida qutb edi beijtinob. Chun fano vodiysiga qoʻydi qadam, Oʻz vujudin ayladi anda adam. Kim maqomi bir kun erdi xonaqoh, Bori ashob oʻz yerida roʻbaroh. Bu mahalda bir fuzuli bulajab, Xonaqah sahnigʻa kirdi beadab. Kirgoch-oʻq minbar sari koʻrguzdi mayl, Dedi:— «Ey bu xonaqah sukkoni xayl, Oytqon nuktamni yaxshi anglangiz, Suv toʻla ibriq hozir aylangiz. Toki istinjo sari aylay shuru', Soʻngra qilgʻaymen tahoratqa ruju'». Shayxi oliy qadr eshitkoch bu kalom. Dedi: «Ibriq olibon aylang xirom!» Oldi bir darvesh ibriqi shigarf, Suv toʻla aylab anga yetkurdi zarf. Zarfni sindurdi ul nojins zot, Dedikim, keltur yana bir zarf bet. Yana bir ibriq kelturdi ravon, Oni ham urdiyu sindurdi ravon. Sha#x ma’lum aylagach dedi:— «Yurung, Ul necha ibriq ushatsa, yetkurung». Nechakim yetkurdilar tosh urdi ul, Zarflarni sarbasar sindurdi ul. Qildilar ollida ajz izhorini Kim ushotting zarflarning borini. Xonaqahda qolmadi zarfu ino, Kim sening ollinggʻa keltursak yano. Dedi: «Gar ibriq yo'qtur qoytingiz, Boribon oʻz shayxingizgʻa oytingiz, Kim saqolin hozir etsun munda bot, Do topay bu amr bandidin najot». Shayx zshitkoch boʻyla bebokona soʻz, Sekribon qoʻptiyu ul yon qoʻydi yuz. Kim zihi xush soatu farxunda hol, Kim qachon bir buzkash oʻgʻligʻa saqol. Kim oni yillar chekib yub toragʻay, Bu zamon bir muncha ishqa yoragʻay. Kim anga darvesh aylab iltifot, Bir kuduratdin chiqorgʻoy oʻzni bot. Shayxqa erdi mahosin poku oq, Ovuch ichra olibon qoʻydi oyoq. Ul tarafkim gʻofili bebok edi, Balki ul majnuni beidrok edi. Koʻrgach ul bu nav' oyini fano, Harza derga toimadi quvvat yano. Shayx ayogʻigʻa oʻzin tufrogʻ etib, Qoʻydi yuz tufroqqa oʻzdin ketib. Soliki foniy anga solib nazar, Uzlukidin qoʻymadi rangu asar. Bu sifat noqisni takmil ayladi, Misni oltun birla tabdil ayladi. Rangu naqshu lavndin chiqmay kishi, Mumkin ermas mundoq etmaklik ishi. Foniyo, mundoq fano haqdin tila, To baqo topqaysen ul ifno bila». CLXIII Xoja Bahouddin Naqshband suzi fanoyi komil maqomida Xojai oliy sifoti arjmand, Shah bahoulhaq vad-din Naqshband. Chun bu iqlim uzra boʻldi taxtgir, Tuzdi yo'qluq kishvari uzra sarir. Uz vujudin pok sayri haqshunos, Har ne birlakim qilur erdi qiyos. Ondin oʻzni kam topar erdi base, Sarvu guldin oʻylakim xoru xase. To koʻrundi koʻziga. bir jifa kalb, Paykaridin poklik oyini salb. Chun oning birla tengushturdi oʻzin, Nola qildi ashkbor aylab koʻzin — Dedi: «Ul ahli vafodur, men — emon, Uzni oniNg birla emdi teng demon. Ul xudovandigʻa qilmas juz vafo, Lek mendi zohir oʻlmay juz jafo». Hukm mundoq aylagach sohib nazar, Qildi it yo'l birla ollidin guzar. Koʻrdi topqoch nisbat oyinin tuza, It ayogʻining izin tufrogʻ uza. Dedi: «Men ortugʻ ekanmu yo bu iz?» Yana oʻznidedi: «K-ey insofsiz, Ul vafo ahli ayogʻidin nishon, Sen vafosizligʻ sari domankashon». Xatm qildi chun bu ma’nigʻa soʻzin, Er oʻpub ul iz uza qoʻydi koʻzin. Ahli haq bu nav' etib salbi vujud, Budini bu vajh ila aylab nabud, Boʻyla oshom ettilar jomi fano, Qolmogʻondin soʻng asar oʻzdin yano. Haq vujudidin baqoye toimayin, Jomi vahdatda liqoye toimayin, Chun fano xayligʻa doxil boʻldilar, Boqiyi mutlaqqa vosil boʻldilar. CLXV Parvonalar majma’i sham'i haqiqiy sharhida Bir kecha parvonalar jam' oʻldilar, Sa’y birla tolibi sham' oʻldilar. Dedilar parni qilib otashfishon: — Istoli matlub nuridin nishon. Har ne topsoq — oni izhor aylali, Sharh etib aslin padidor aylali!» Bu soʻz oytilgʻoch biri ochib qanot, Sham' tahqiqin qilurgʻa bordi bot. Bir shabiston ichra koʻrdi jam'ni, Kim yorutmishlar aroda sham'ni. Chun munavvar qildi nuridin koʻzin, Yoniboi yoydi olar ichra soʻzin. Ul der erdi, lek olar toimay xabar, Jonlarigʻa yo'q edi ondin asar. Har necha ravshanroq etti soʻzni raf', Mustame’lar toimadilar hech naf'. Chun oning taqriri sud oz ayladi, Yona bir parvona parvoz ayladi. Sham' bazmigʻa yaqin soldi guzar, Nurigʻa diqqat bila qildi nazar. Bu dogʻi yoiib necha qildi bayon, Boʻlmadi maqsud jam' ichra ayon, Yana bir ham ishga soʻiy boʻldi koʻp, Sham' boshi girdiga evruldi koʻp. Boʻlmadi hosil murod ondin dogʻi, Toimadi mushkil kushod ondin dogʻi. Uzgalarga dogʻi tushti iztirob, Aylab ul maqsud uchun har bir shitob. Sham' davrida qanot koʻp urdilar, Har bir oʻz bolu parin kuydurdilar. Har biri kuygancha ondin topti kom, Sharhi dushvor erdiyu naqli harom. Shu'la sharhin til bila qilmas kishi, Kuymaguncha hirqatin bilmas kishi. Ulbir ish tahqiqidin topti xabar, Kim boʻlub kul, qolmadi ondin asar. Shu'lagʻa urgʻoch oʻzin bevahmu bok, Shu'la boʻldi oʻt tushub a’zosi pok. Chun tilar maqsud anga boʻldi ayon, Uzga zohir boʻlmadi ondin bayon. Chunki maqsud ichra nobud oʻldi ul, Ul fanoda ayni maqsud oʻldi ul. Chiqmadi ondin yana hargiz nafas, Ul haqiqatdin xabar toptiyu bas. Boqsa el parvonalarning zotida, Kashf oʻlur koʻnglida ikki foida. Bir bukim, kuymay anga yetmas kushod, Boʻlmagʻuncha kul topo olmas murod. To fano oʻti uza solmas vujud, Urtamas ul shu'lada budu nabud. Partavi maqsudigʻa boʻlmas husul, Komira yuzlanmas oyini vusul. Yona bir bukim, etib bu nav' barq, Onikim oʻt bahri ichra qildi gʻarq, Qolmadi chun anda imkoni maqol, Soʻz demak ish sirrida boʻldi mahol. Munda kuymay elga ish ochilmadi, Ulki kuydi—,kimsa holin bilmadn, Foniyo, lofi fano urmogʻni qoʻy, Vasl esa koming, fano oʻtigʻa kuy. Evrulub sham' oʻtigʻa parvonavor, Uzni tashla shu'lagʻa devonavor. Qolmogʻondin soʻng vujudungdin nishon, Xilqat ichra toru pudungdin nishon, Boʻldi chun koming ravo maqsud aro, Bilmasa el bilmasun ul mojaro. CLXV Shayx Sufyon Suriyning fanodin soʻngra baqo husulida nukta surgoni Shayx Suriy qadvai ashobi din, Navvarallo suroho xolidin. Ma’rifat ichra surar erdi maqol, Tolibe ul pirdin qildi savol. «Kim biravkim, tengriga tolibdur ul, Maqsadigʻa tegru ne nav' oʻldi yo'l?» Dedi: «Ming manzil masofat onglagʻil, Borchasida dardu ofat onglagʻil. Nor ila nur oʻrtada yetti tengiz; Har birining vus'ati andozasiz. Bu tengizlardin qachon qilsang ubur, Jazb huti ul zamon aylar zuhur. Mohiyekim har qachankim cheksa dam, Yutqay ikki olamu xalqini ham. Bahri istigʻno aro topib maqom, Ul muhit atrofida aylar xirom». CLXVI Qushlarning Fano vodiysining nihoyatidin baqo mulkidin nishon toimogʻlari Soʻz yuziga boʻyla xush tushti niqob, Zoyil oʻldi ham savolu ham javob. Boʻldi qushlargʻa bu soʻzdin oʻyla hol, Kim, xirad oni qila olmas xayol. Barchasi fahm ettikim, bu mushkil ish, Ul jamoat loyiqi ermas emish. Uzlaridin borcha navmid oʻldilar, Mubtaloi huzni jovid oʻldilar. Uyla topti boʻyla muhlik soʻz vujud, Kim nihodidin borining chiqti dud. Balki chun bu ishga voqif boʻldilar, Vahmdin ul dam koʻpi xud oʻldilar. Foniy oʻlgʻoch vahmi jon oʻlgʻonlari, Tutti yo'l hayrat bila qolgʻonlari. Urdilar yillar qanot tutmay qaror, Ul balodin ixtiyor etmay firor. Qat' etib koʻp yo'l quyiyu yuqori, Chiqqucha oʻzluklaridin toshqori. Ulcha ul yo'lda alargʻa berdi yuz, Sharhi kelmas yuz tuman til birla tuz. Gar sening ham tushsa ollinggʻa bu yo'l, Chun anga yesang mushohid boʻlgʻay ul. Bilgosenkim, ul havokim tuttilar, Yo'l balosidin ne qonlar yuttilar. Oxirul-amr ul guruhi zordin, Ranj tortardin suruk afgordin, Ettilar maqsadgʻa, ammo asru oz, Tan aro yuz soʻzu jon ichra gudoz. Kim uzun erdi yo'lu koʻp ofati, Benihoyat dardu ranju shiddati. Ba’zi ul qushlardin oʻldilar halok, Ba’zi ittilar boʻlub koʻp dardnok. Yuz samumi dardu ranj onda esib, Kim musofir rishtai umrin kesib. Chun havodis behadu poyon edi, Boʻldilar zoye’ nekim imkon edi. Oqibat yuz ming tumandin necha qush, Kim alargʻa yuz tuman ranj oʻldi tush. Urdilar oʻttuz qush ul yerda qanot, Tanlarida qolmay oyini hayot. Jism aro bir parlari qolmay butun, Pora-pora, oʻylakim qoqshol oʻtun. Tanlari yo'l ranjidin betoʻshu tob, Jonlari dardu mashaqqatdin xarob. Koʻrdilar ul nav'i oliy hazrati, Korgohi anda ondoq vus'ati,— Kim boʻlub ojiz uqul idrokidin, Charx oʻksukroq oning xoshokidin . Yogʻib istigʻno sahobidin yogʻin, Ra’d aylab arbada, tashlab choqin. Kim tushub olamgʻa toʻfoni balo, Kul qilib gardunni barqi ibtilo. Etti koʻk onda bir ovuch xokcha, Sidravu toʻbi kelib xoshokcha. Borcha oʻz holigʻa hayron qoldilar, Ajzdin zoru parishon qoldilar. Koʻrdilarkim onda yuz mehri munir, Zarraning yuzdin birichadur haqir. Dedilar vohasrato oʻz holigʻa, Ut tushib har qaysi parru boligʻa — Kim: «Biz oʻttuz toyiri fosidxayol, Yo'l berib xotirgʻa savdoi mahol, Tortibon yo'l qat'ida ranji azim, Jongʻa oʻlmak vahmidin har lahza bim. Umr oʻtib maqsadgʻa yetmak oh bu, Hol bu ham vus'ati dargoh bu. Bizga munda ne hisobu ne vujud!»— Deb bu soʻzni, boshlaridin chiqti dud. Har nafas navmidligʻ yuz koʻrguzub, Ul necha ovoraning koʻnglin buzub. Bir necha sargashtai ovoraye, Toimay oʻz mehnatlarigʻa choraye. Ne uchargʻa yor oʻlub quvvatlari, Ne qoʻnargʻa dard aro toqatlari. Pardadin nogah izzat chovushi, Jilva qildi oʻylakim davlat qushi. Koʻrdi ul mabhuti xayli xastani, Yuz baliyat torigʻa vobastani. Soʻrgʻoli qildi alar holini mayl, Dedi: «Oyo ne jamoattur bu xayl? Kim erurlar ming balora mubtalo, Ul balodin bahra toimay, gʻayri lo» Besaru somonu sargardon bari, Qadrda tufror ila yakson bari. Yo'q haqoratdin olarda oʻzga hech, Ul haqoratdin koʻrunmay koʻzga hech. Dedilarkim: «Biz guruhi xoru zor, Harzakoruojizu bee’tibor. yo'lda umre jon chekib, shoh istabon, Ranj tortib biz bu dargoh istabon. Shohsiz erduk bagʻoyat koʻp sipoh, Ne sipoh oʻlgʻayki yo'qtur onda shoh. Umrlar yo'lda mashaqqat tortibon, Yuz tuman turluk mazallat tortibon. Necha yuz ming tobe’u xaylu hashar, Kim oning sonida ojizdur bashar, Boʻldilar zoye’, qoʻyub bu yo'lda yuz, To bu dargahga yetishtuk biz oʻtuz. To magar Simurgʻ boʻlgʻay shohimiz, Borcha sharru xayrdin ogohimiz. Shohgʻa boʻlsa bu ma’ni dilpazir, Banda boʻlgʻay bir necha zoru asir». Dedi ul chovushki: «Ey xayli harif, Bexiradligʻ birla boʻlgʻon muttasif. Sizkim oʻlgʻoysiz necha oshuftahol, Kim dumogʻingizgʻa tushkay bu xayol, Qoysi til birla qilursiz shahni zikr, Koʻnglungizga yo'l nechuk topqoy bu fikr. Siz guruhe hechu kamroq hechdin, Shod bu andeshai purpechdin. Hechlik birla tahavvur aylagan, Uzni mavjude tasavvur aylagan. Sizga ne son, ne hisobu ne vujud, Budlugʻ tUhmat qilib ammo nabud. Koʻnglungizda sarbasar fosid xayol, Muddaongiz barchasi — amri mahol. Borgohidur bukim yuz ming quyosh, Zarra chogʻligʻ aylay olmas oʻzni fosh, Mundakim yuz ming tuman pili damo», Bor hamonu, bir oʻluk pashsha hamon. Sizga onda ne vujudu ne adam, Bal vujudingiz adamdin dogʻi kam. Demongiz hashvu ravonroq qoytingiz, Soʻz agar bor ersa, yo'lda oytingiz!» Bu takallumdin alardin bordi hush, Za’f aylab tillari boʻldi xamush.- Barcha filhol oʻlgali yovushtilar, Ya’su hirmon oʻti ichra tushtilar. Dedilar:—«Mehnatlarimizdin darigʻ! Tortqon shiddatlarimizdin darig! Shohgʻa mundoqkim erur oliy janob, Ne koʻrungay bir necha bizdek yabob. Hayf muncha sa’y ila ummidimiz! Orzui davlati jovidimiz!» Kim bori hirmon bila boʻldi badal, Hasratu armon bila boʻldi badal. «Bor ekanmu biz kibi mahzun guruh, Orzuyu say'din magʻbun guruh!» CLXVII Qushlargʻa fano navmidligʻida Hudhudnina irshodidin quvvat hosil boʻlgʻoni Dedi: Hudhud:— «K-ey suruk bechora xayl, Mulku xonumonidin ovora xayl. Boʻlmangiz navmid shoh altofidin, Kim karam birdur oning avsofidin. Sa’b esa komi visolin toimogʻi, Xushturur savdosida oʻlmak dogʻi. Bizga bu iqbol chunkim berdi dast, Qim oning d-argohida toptuq nishast. Bu saodat ham erur oliy maqom, Kim oning ishqida oʻlgaybiz tamom!» Borchasi bedilligʻ aylab oshk'or, Dedilar Hudhudqa:— «K-ey hikmatshior. Bu balolar ichrakim boʻlduk xumul, Bordurur amringni qilgʻondin qabul. Qoydakim urduk qanot-oyrilmaduk, Har ne amr etting — taxalluf qilmaduk. Vasl chogʻi yetti anduhi firoq, Har ne der erding yiroq ermish, yiroq». Dedi Hudhud: «Qilmongiz afsurdaliq, Asru zohir etmangiz ozurdaliq. Biz bu yo'lgʻa ondokim azm ayladuk, Yuz baliyat chekmokin jazm ayladuk. Bu azimatdin gʻaraz xud shoh edi, Ham yana maqsudi bu dargoh edi. Chun ki maqsudgʻa yetibsiz bu zamon, Komdin qilmong yiroq oʻzni gumon. Oshiqekim, ishqida boʻlgʻay kamol, Teng durur ollida hijronu visol. Chun rizosi yorning matlub erur, Har nekim ul istar — ul margʻub erur. Vasligʻa gar toimagʻaysiz dastras, Siz jamoatqa emasmu yodi bas? Yodi birla har kishikim bersa jon# Bordur ul oʻlmoq hayoti jovidon». CLXVIII Hikoyat Dasht aro Majnunni koʻrdi bir kishi, Qim hamisha soʻz demak erdi ishi. Soʻrdi: «Kim birla surarsen bu maqol?» Dedi: «Layli birla, ey farxunda fol». Dedi: «Ondin to sangadur xeyli yo'l!» Dedi: «Ey gʻofil, erur jonimda ul. Ulki oning zikridur jonimda qut, Yo'l yiroq boʻlgʻondin oʻlgʻoymu unut!» Kimki ishqigʻa kamol erodidur, Onga ma’shuqi vujudi yoridur. Sizda ham gar ishqdin bor ersa lof, Aysh eting gar kelsa ondin durdu sof». CLXIX Qushlarning fano husulidin baqo vusuligʻa yetkoni Ul musofirlar kezyb koʻp bahru bar, Qilmish erdilar chu maqsadni mafar. Ioʻl yugurmoqdin tunu kun hormayin, Har balokim kelsa, yuz qaytormayin. Etmish erdilar chu ul matlubqa, Hojibi roʻ ul suruk magʻlubqa. Nechakim surdi jaloliyat soʻzin, Solmadi ul benavo qushlar oʻzin. Garchi ba’zi qildi bedilliq ayon, Hudhud irshodin qilib sharhu bayon. Oni qoʻymay ya’su bedilliq aro, Surdi oncha va’z birla mojaro. Kim topib ul nuktalardin jon yana, Boʻldi mushkil ish anga oson yana. Chun alargʻa sidqu ixlos oʻldi yor, Bu ikilikning talabda daxli bor. Gar jaloliyatdin ul xayli zalil, Gʻam yemasga surdi koʻp Hudhud dalil. Ham alarda bor edi mardonaliq, Hodii komilda ham farzonaliq. Sidqi ixlos ichra ikkinchi fano Yorni qildi alargʻa oshno. Vasl bogʻidin jamoliyat yeli, N Masiho qudsi anfosi dili. Estiyu har pardakim erdi niqob, Ochti tush-tushdin borisin behijob. Nuru zulmatlar hijobi har taraf — Kim bor erdi, borcha boʻldi bartaraf. Vasl bogʻida guli ayshu murod, Oncha topti jon nasimidin kushod — Kim ketib xotirlaridin ul futur, Yuzlanib vasl ichra bu komu surur. Har gul ul gulshanda bir koʻzgu edi, Kim qayon boqsa — alar oʻtru edi. Oncha ondin boshqa ham nuru safo, Bor edi ham oshkoru ham xafo. Kim nazar qilgʻon kibi koʻzguda el, Eki boqqay sofu ravshan suvda el. Koʻrunar erdi nazarda moʻ-bamoʻ, Aks koʻrguzgon kibi koʻzguyu su. Chun ul oʻttuz qushqa bu yerda xayol, Muncha koʻrgandin oʻkush ranju malol. Kim magar Simurgʻ koʻrguzgay liqo, Bu fanolardin yetishkay ul baqo. Koʻrdilar oʻzni qayonkim tushti koʻz, Olloh-olloh ne ajoyibdur bu soʻz. Kim qilib Simurgʻ oʻttuz qush havas, Uzlarin koʻrdilar ul si murgʻu bas. Munda zohir boʻldi sirri «man araf», Kim koʻrubtur gavhar oʻlmogʻligʻ sadaf. Ey koʻngul, bu nuktadur qushlar tili, Ramzu imo mulkiga tushlar tili. Garchi bu soʻzda ayondur ta’miya, Kim riyozatdinki topti tasfiya, Chun riyozat raf' etib ruhoniyat, Salb boʻlgʻoch kimsadin nafsoniyat. Qolmagʻay ruhoniyatdin oʻzga hech, Sen taxallufdin bu ma’ni ichra kech. Bordur inson zotida oncha sharaf, Kim yamon axloqin etsa bartaraf. Boʻlmasa fir'avnligʻing payravi, Qolmas ondin juz sifoti musavi. Yo sharaf ganjiga topib ahllik, Salb qilsa siyrati Bu Jahllik. Shon anga boʻlur Habibullohdek, Bud ila nobuddin ogohdek. Kim qilib me’roji vahdatqa guzar, Li ma ollo sirridin bergay xabar. Vasl nuridin koʻz ul yangligʻ yorur, Kim arodin menliku senlik borur. Haq vujudi bahri mavj etqay ayon, Mavj naqshidin tengizga ne ziyon. Suv vujudidin tengiz boʻldi tengiz, Boʻlsa ul gar mavjluq, gar mavjsiz, Suvdin ayru mavjqa yo'qtur vujud, Bahr iladur mavjqa budu nabud. Munda gar yaxshi taxayyul aylasang, Yoki ish sirrin taammul aylasang, Muttasif boʻlsang sifotilloh ila, Jazm etarsen xotiri ogoh ila. Kim sen-oʻqsen harnekim maqsud erur, Sendin oʻzga yo'q, nekim mavjud erur. Zotning ijmoligʻa tafsilsen, — Ham vujud ishkoligʻa ta’vilsen. Oʻz vujudunga tafakkur aylagil, arne istarsen oʻzungdin istagil. Turfa qushsen ravza naxlistonidin, Pok toyirsen sharaf boʻstonidin. Lek Simurgʻ istagan ul jam'i tayr, Kim suluk ichra riyozat birla sayr — Aylabon chun oʻzni qobil qildilar, Ul talabdin vasl hosil qildilar. Senda ham bilquvva ul mavjud erur, Fe’lga kelsa davo maqsud erur. Qobil etmay oʻzni gar qil avji soʻz. Zohir etsang dor ila solmoqqa tuz. Kimki bu ma’nidin ogoh oʻldi bil, Kim kesildi onga soʻz ayturgʻa til. Onglokim soʻz oʻzga, ma’ni oʻzgadur, Ma’ni ongmos, shogʻil ulkim soʻzgadur. Boʻyla ma’nikim manga boʻldi ayon, Ayladim qushlar tnli birla bayon, Kim takallum onda shirkat toimagʻay, Bikri ma’nining uzorin yoimagʻay. Qush tili bilgan soʻzum fahm aylagay, Fahm etardin ham base vahm aylagay. Lek ziyrak qush chu bildi bu maqol, Onglagʻaykim nedurur bu soʻzda hol. Barcha soʻzlar mushkilidur bu hadis, Bezabonlarning tilidur bu hadis. Shart bukim, onglagʻon sharh etmagay, To tilidin boshqa ofat yetmagay. Men deb istigʻfor qildim, yo iloh, Oytmas soʻzdin sanga qildim panoh. Oʻz qoshimdin solmadim bu nav' tarh, Ayladim Attor asrorini sharh. Ofatimni nuktadin sen asrogʻil, Kimga payravmen — nazora aylagil. Men gʻalat qilsam anga yo'qtur gʻalat, Kim kamol avroqigʻa koʻp surdy xat. Soʻzda tab'im gar gʻalatqa qildi mayl§ Hodiyi komil soʻziga qil tufayl. Sendin oytib men onga payrav boʻlub, Avf qil jurmum, oʻzung uzrum qoʻlub. CLXX Oʻz adosi qusuri uzriga tamsil Bir parishon tab' majnun bor edi, Kim birov savdosidin koʻp zor edi. Bor edi manzuri davron ofati, Ishva birla ins ila jon ofati. Husn aro huru pari magʻlub anga, Mehr ila oy koʻp koʻrunmay xub anga. Husn aro olamda gʻavgʻosi oning, Shahru kishvarda alolosi oning. Lutfi husni garchi nomaqdur edi, Ikki ish birla vale mashhur edi. Bir kamoli donishu diqqat aro, Bir jafo aylar zamon shiddat aro, Ishq aro ul oshiqi Majnun nihod, Bir kun aylar erdi ma’shuqini yod. Orazin gul der edi, qaddini sarv, Hay'atin tovusu raftorin — tazarv. Boʻyla holatda yetishti mohvash, Harnekim devona aytur erdi xoʻsh,— Borin eshitti kamin aylab turub, Soʻngra oning boshiga keldi yurub. Dedi: «Ta’rifing kinoyatdur manga, Or ondin benihoyatdur manga. Qomatimkim sarv deb surdung kalom, Sarvgʻa qaddim kibi bormu xirom. Orazim gul deb qilding elga fosh, Gulda bormu yuz baloligʻ koʻzu qosh. Hay'atim tovus deb qilding xurush, Qoyda tovus eldin. olur aqlu hush. Chun tazarv etting xiromigʻa laqab, Qoy tazarv el qatligʻa boʻlmish sabab?!» Qildi chun diqqat bila mahvash xitob, Ojiz oʻldi bedil ayturdin javob. Dedi: «Sahv aylabmenu sharmandamen, Lek vasfing derga mujrim bandamen!» Qildi mah paykar gʻazabkim ushbu dam, «Dahrdin aylay vujudungni adamЬ Erga tushti yolborib devona zor, «K-ey pariyu hurdin husningga or. Neki men dedim muhabbatdin edi, Barcha ixlosu muvaddatdin edi. Yo'q edi onda shikoyatdin asar, Ta’nu tashne’u kinoyatdin asar. Lek taqsir ettim erkin vasf aro, Lutf erur gar soʻrmasang bu mojaro. Haml nodonlikka-oʻq qilsang borin, Jahlu bilmaslikdin-oʻq bilsang borin, Chun uyat bu telbani zor oʻlturur, Sen ham oʻlturmak senga zahmatdurur». Telba qoyil boʻlgʻoch oʻz nuqsonidin, Lutf etib kechti parivash qonidin. CLXXI Hikoyat Xoja Abdullo Ansoriy dedi, Ulki bu yo'l ahligʻa hodi edi: «Kim kishi soz aylabon ohangi rud, Tuzsa ul ohang aro lahni surud, Lek bu rudu surudidin murod Boʻlsa tengri yodi, ey pok e’tiqod. Yaxshiroqkim gʻaflat ohangin tuzub, Uqugʻoy mushaf tilovat koʻrguzub. Boʻlsa lahnu nagʻmada ogohligʻ, Behki, toat vaqtida gumrohligʻ». CLXXII Oʻz taqsirlarigʻa afv istid'osi va jurmlarigʻa gʻufron iltimosi Ey adamdin borchagʻa xalloqi jud, Bori jud ahligʻa fayyozi vujud. Lutfu ehsoninggʻa yo'q poyonu had, Baxshishu ehsoningʻa sonu adad. Har nekim vasfingda tahrir aylagum, Sehr agʻar qilgumki, taqsir aylagum. Men ne boʻlgumkim, agar allomalar — Sursa yillar vasfing ichra xomalar, Boʻlsalar insof sori munsarif, Ajzgʻa boʻlmoq keraktur moʻ'tarif. Foniyi devonayi oshuftaxoʻy Necha soʻz gar sendin etti guftugoʻy, Sahvu taqsirin karamdin afv qil, Nomai a’molidin mahv aylagil. Manga bu baskim, nekim surdum qalam, SenDin ettim, yo'qki gʻayringdin raqam. Ortuq ar oʻksuk dedim, sendin dedim, Chyn agar oʻtruk dedim, sendin dedim. Ulcha asroring manga erdi ayon, Ayladim qushlar tili birla bayon. Qush -gili birla bu dam yolbormogʻim, Nim bismil qushdek oʻzdin bormogʻym,— Borcha ondindurki, boʻlmas barcha qush — Nuktay ranginu goʻyolikka tush. Lutf ila bulbulgʻa ming daston erur, Zogʻ xorij savti bepoyon erur. Bas bori qushning navosi xush emas, Barcha toyir nagʻmasi dilkash emas. Chun alar ilhonidin surdum kalom, Barchaning lahniga boʻlmas bir maqom. Toʻtiyu shorak agar notiqdurur, Har biriga oʻzga bir mantiqdurur. Naqlida oning tafovut boʻlgʻusi, Bir iloh oʻlsa, biri but boʻlgʻusi. Birda shak boʻlsa, birisida yaqin, Birida kufr oʻlsa, yana birda din, Kufru din birla chu yo'q Foniyga ish, Chunki har ne ul demish sendin demish. Sen oning sahvigʻa boʻlgʻil pardapoʻsh, To fano bazmida boʻlgʻay jur'anoʻsh. Chun nasibi aylading jomi fano, Bermak iqboli baqosin bil yano. CLXXIII Shayx avsofiyu oʻzining anga payravligʻda ittisofi Foniyo, solding yana tarhi ajab, Aylading qushlar tilin sharhi ajab. Bir Sulaymoni nabi erdiki ul, Topib erdi qushlar alfozigʻa yo'l. Ondin Osaf ongladi ta’lim ila, Kimsaga bildurmadi tafhim ila. Ul ikovdin oʻzgalarga yetmadi, Kimsaga chun yetmadi, fahm etmadi. To necha ming yil sipehri tezgard Jahdu jid birla boʻlub getinavard, Zohir etti bir humoyunfol qush, Tezsayru teznutqu tezhush. Qoysi qush — Qofi fano anqosi ul, Jumlai qushlar tili donosi ul. Murshidi atvoru qutbi avliyo, Koʻnglida sham'i hidoyatdin ziyo. Kashfi asrori haqoyiqda farid, Nutqidin ahli haqiqat mustafid. Ahli irfon soliki atvori ul, Ma’rifat bozorining Attori ul. Kim bu gulshan ichra chun qildi zuhur, Goʻyi ondin nutq oʻrgondi tuyur. Qush tili birla takallum qilmogʻi, Ortuq Osafdin, Sulaymondin dogʻi. Kim alar gar ongladilar bu maqol, Lekin elga qilmadi naf' intiqol. Haq munung nutqin chu goʻyo ayladi, «Mantiqut-tayr» oshkoro ayladi. Bu til izohin kamohiy aylabon, Sharhi asrori ilohiy aylabon. Nukta deb anjom ila ogʻozdin, Oncha gavhar sochti ganji rozdin,— Kim zamon jaybin toʻla qildi guhar, Toptilar ondin zamon ahli samar. Ganjdin chunkim ochildi bu tilism, Har gadogʻa ul guhardin yetti qism. Naqshini om ayladi xurshiddek, Jomidin urdi salo Jamshiddek. Har kim erdi tashnalab— noʻsh ayladi, Soʻz demakdin tilni xomush ayladi. Qush tili birla bayon aylab kalom, Toʻtii goʻyodek oʻldi xosu om. Forsiy oyini ulus fahm ettilar, Barcha maxfiy diqqatigʻa yettilar. Gʻayr xayli soda atroki faqir Kim alarda komdur idroki kasir. Qoldilar mahrum bu iqboldin, Qush lisoni birla qilu qoldin. Qushdin ermas xoli ar koʻpning eli, Lek fahm oʻlmas biriga qush tili. Chun manga Attor doʻkonidin ish, Shakkaru qand olmoq erdi yozu qish. Balki toʻti yangligʻ ul doʻkonda fan, Bor edi boʻlmoq manga shakkarshikan. Qush tili birla manga nekim xitob — Qilsa toʻtidek berur erdim javob. Balki qudsi ruhining goʻyo qushi, Arsh bogʻidin kelib koʻnglum tushi. Qush tili mushkillarin irshod etib, Ul takallumda meni ustod etib. Chunki toptim ul kalom ichra kamol, Turk alfozi bila surdum maqol. Nagʻmalar turkona soz ettim oʻkush, Mastligʻdin oʻylakim xushnagʻma qush. Qaysi qush, bulbulki ming dastoni bor, Har bir ul dastonda bir afgʻoni bor. Lek ul dastonlari gul shavqidin, Nolau afgʻonlari gul shavqidin. Men-men ul bulbulki ming afgʻon aro, Har figʻon lahnini bir daston aro,— Ushbu gulshan ichra soldim mastvor, Nagʻmaning ohangi andoq ustuvor,— Kim anga har xorij alhonlik tuyur, Cheksa afgʻon — toimogʻoy ondin qusur. Shayx ruhidin yetishti bu madad, Kim bu bulbul lahni boʻldi beadad. Bu tanosibqa nazar solsa kishi, Koʻp anga oʻxshosh topar qaqnus ishi. CLXXIV Oʻzining Shayx ruhi madadidin anga tatabbu' qilgʻongʻa qaqnus timsoli Bor emish qaqnus degan bir turfa tayr, Hind mulkida anga oromu sayr. Shakli matbu'u tavono paykari, Uzga naqshu rang birla har pari. Bulajab hay'at bila minqor anga, Suqbalar minqor aro bisyor anga. Chun chekib dilkash navoyi jonfizo, Fahm oʻlub har suqbasidin bir navo. Suqbalardin har qachon qilsa xurush, Aylabon oni eshitkon tarki hush. Jufti boʻlmas hech qush, payvandi ham, Hech tayr oʻlmas oning monandi ham. Beshayekim ul nishiman aylamish, Bir yigʻoch boshinki ma’man aylamish. Qildi Fisogʻurs ul yerdin guzar, Unlari keldi qulogʻigʻa magar. Muxtalif topib sadoi shevanin, Qildi ondin vaz' musiqi fanin. Beshada umri boʻlur ermish uzun, Umrida shugʻli oning yigʻmoq oʻtun. Ul oʻtundin, xohi oʻl, xohi quruq, Chunki boʻldi xirmani behad Uluq. Umri poyonida ul maskan uza — Necha yil jam' aylagan xirman uza — Tortar ermish nagʻma tayri xush navo, Bas hazin ohang ila dilkash navo. Ul sifatkim ham tuyuru ham vuhush, Jam' oʻlur ermish eshitkach ul xurush. Shevanidin ul guruhi dardnok, Za’f aylab koʻp boʻlur ermish halok. Chun navosigʻa yetishti intiho, Soʻngra tortib bir ajib oʻtluq navo, Solur ermish ul uluq xirmanga oʻt, > Sokin oʻlgʻon manzilu maskaiga oʻt. Ut alam tortar emish aflokka, Barq tushkandek xasu xoshokka. Ul oʻtun yongʻondek ul qush ham yonib, Parlari yaprogʻlardek oʻrtonib. Ham oʻzi, ham ul oʻtunlar kul boʻlub, Yuz tuman juzv ul kuyordin kul boʻlub. Chunki ul kullar oʻkuldi togʻcha, Maxfiy ermish kulda bir qaqyus bacha. Tebranib kuldin chiqib taskin ila, Par chiqorib ziynatu oyin ila. Chun havo aylab koʻrub ul beshani, Jazm etib oʻtun yigʻor andeshani. Umrida ul dogʻi jam' aylab oʻtun, Ul ish asnosida tortib dilkash un. Chun anga ham yesa poyonigʻa yosh, Ul dogʻi aylab ato qilgʻonni fosh. Shayx goʻyo keldi ul avvalgi tayr, Kim navo ichra qilib umrida sayr. Chekti oncha lahn aro dilkash navo, Kim simoin vahshu tayr aylab havo. Barcha ul muhlik navodin oʻldilar, Xirmanu sohib kibi kul boʻldilar. Ulki ul kullardin axgardek chiqib, Balki axgardin samandardek chiqib. Har nekim avvalgʻi qushqa erdi shon, Zohir oʻldi munda ham ondin nishon, Bu dogʻi degancha nima jam' etib, . Chun muning umrigʻa ham poyon yetib. Gulshani davron aro har nav' qush, Yo'qki, yolgʻuz tayru bas bilkim vuhush, Yuz navo zohir qilib minqoridin{ Barcha haqning yoshurun asroridin. Uziga, xirmanga dogʻi oʻt urub, Ham oʻzin, ham oʻzgalarni kuydurub. Men demonkim,' ul otodur, men oʻgʻul, Ul — shahi oliy sifot, men banda-qul. Kim bu oʻtqa ul kuyub avval nafas, Barcha olamga oʻt ul soldiyu bas. Soʻngra ondin kimsa toimay menchasoʻz, Boʻyla muhriq shu'lai getifuruz. Qush tilidin shu'lalar zohir qilib, Ham oʻzum, ham el kul oʻlmogʻni bilib. Har nekim koʻrdi otomdin roʻzgor, Ham oni boʻldi manga omoʻzgor. Urtodim olam elini, oʻzni ham, Qush tilidin oʻzga qilmay soʻzni ham. Budur umiddimki, bu soʻzi fano Barcha kuygonga baqo bergay yano». CLXXV Talab tariyqi adosida munojot Ey xaloyiq, tolibu mutlubsen, Ham muhabbat ahligʻa mahbubsen. Ikki dunyodin bori toliblaring, Gʻayri sendin mujtanib rogʻiblaring. Sendin oyru gar malakdur, gar pari, Tolib oʻlmoqqa gari, qilmas gari. Jannatu kavsar va gar toʻbiyu hur, Istamak sensiz talabdindur qusur. Jonu koʻnglumni oʻzungga tolib et, Dard ila ishqinggʻa shavqum gʻolib et. Ham talab zavqini vosil qil manga, Ham tilab toimogʻni hosil qil manga. Mosivallo xotirimdin salb qil, Onda zikringni huzuri qalb qil. CLXXVI Tamsil Ka’ba azmi qildibir tolib murid, Koʻrdi Bistom ichra oni Boyazid. Shayxqa chunkim musharraf boʻldi ul, Utti dogʻi, Ka’ba sari tutti yo'l. Chun muyassar boʻldi haj ul xomgʻa, Qoytibon yetti yana Bistomgʻa. Soliki fozil qilib arzi niyoz, Boʻldi murshid xizmatiga sarfaroz. Shayx oni koʻrgach dedi: «K-ey rahnavard, Vasl istab vodiyu dargahnavard, Bir nishon de bizga baytillohdin», Bu soʻz oʻlgʻoch murshidi ogohdin, Dedi: «Koʻrgon uy base oliy edi,_ Uy iyosidin vale xoli edi». , Dedi ul hojigʻa shayxi boxabar, «K-ey, talabdin toimogʻon aslo xabar. Uyga sohib yo'lda erdi hamrahing, Har qadam urgʻon yo'lungdin ogahing. Uyiga yetkurgon ul erdi seni, Eltibon kelturgon ul erdi seni. Senda yo'q erdi bu davlatdin shuur, Tolib erding, lek sa’yingda qusur!» Bu talabda, yo rab, et komil meni, Qilmogʻil matlubdin gʻofil meni. Istarimda kim qilur hamrohligʻ, Bergil ul hamrohdin ogohligʻ. CLXXVII Ishq tariqi adosida munojot Ey koʻngulni ishqidin ravshan qilib, Hajr xoristonini gulshan qilib, Ishqing oʻtidin yoruq oyu quyosh, Kim boʻlub tun-kun olordin nur fosh. Barqi ishqing solibon jonlarga oʻrt, Shu'lasi obodu vayronlarga oʻrt. Axtaredur ishqing asru tobnok Gavharedur sirri ishqing asru pok. Jonima yetkur ul axtar birla nur, Koʻngluma solgil bu gavhardin surur. Bodai ishqingdin et koʻnglumni mast, Lek ul yangligʻki boʻlgʻay mayparast, Ayla bu may birla loya’qil meni, Aql chun raf' oʻldi, qil vosil meni. CLXXVIII Hikoyat Qaysi Omirni chu ishq etti zabun, Zoyil etti ishq aro aqlin junun. Uyla Layli ishqida magʻlub edi, Tolib ul goʻyovu, bu — matlub edi. Uyla mustagʻraq edi ul ishq aro, Laylii mutlaq edi ul ishq aro. Kim birov bir kun dedi: «rting nedur?» Dedi: «Layli!» Dedi: «Isboting nedur?» Dedi: «Ulkim — Layli oʻldi zot onga, Hojat ermas aylamak isbot anga. Gar sanga shakdur, manga budur yaqin!» Boʻyla oshiqliqqa yuz ming ofarin Ishq oʻti soʻzigʻa mahruq et meni, Vahdati ishq ichra ma’shuq et meni. Onda istigʻroqi ishq et qismatim, Kim uzulgay oʻzlugumdin nisbatim. Ishq aro Foniyni nobud aylagil, Soʻngra ishqing birla mavjud aylagil. CLXXIX Ma’rifat tariqi adosida munojot Ey qilib insonni koni ma’rifat, Koʻnglini aylab jahoni ma’rifat. Ma’rifat harkimgakim qism aylabon, Dahr aro orif ango ism aylabon. Kimni aylab ma’rifatqa muttayeif, Aylabon ul xayl holin muxtalif. Har kishi sayrin kamolicha qilib, Qurbin oning hasbi holicha qilib. Bu biyobon yo'lin aylab beadad, Uylakim yo'q rahraviga haddu ad. Ma’rifatda, yo rab, ul yo'lkim ango, Solikekim kirsa yetkurgay sango. Foniyi ovorani ul yo'lgʻa sol, Qat' qilgʻoch yo'l, nasib etkil visol. CLXXX Tamsil Solike qildi guzar bir shohgʻa, Shah boqib ul soliki ogohgʻa. Iltimos ettiki: «Ultur bir nafas, To qilay hozir nekim qilsang havas». Dedi solik: «Tengrini to tonidim, Mutlaq oning gʻayridin ma’yus edim. Ne kerak boʻlgay bu foniy dayr aro, Kim gari qilgʻay tilarga gʻayr aro. Gar keraklik boʻlsa dogʻi haq berur, Bas sanga bu ishdakim muhtoj erur. V rab, ul solikka boʻlgʻondek sifat, Ayla Foniyga nasib ul ma’rifat. Jahlu javru zulmidin gʻavrigʻa yet, Ham oʻziga, ham oʻzungga orif et. CLXXXI Istigʻno tariqi adosida munojot Ey janobing yuz falakdin ham vase’, Ostoning ming Zuhaldin ham rafe’. Charxu anjumgʻa qoshingda ne vujud, Gar olar budi tamom oʻlsa nabud. Olam oʻlsa nafyi yo isbotinga, Bir.sari moʻ yo'q tafovut zotinga. Bu ne yangligʻ hazrati volo boʻlur, Olloh-olloh, bu ne istigʻno boʻlur. Hazratingda moʻri langu sheri gʻob — Boʻlsa yoxud boʻlmasa — birdur hisob. Sheri gʻob ermon, erurmen moʻri lang, Balki mendin onga ham yuz oru nang. Gʻayrdin bu zorni mustagʻni et, Elga muhtoj etma, faryodimgʻa yet. CLXXXII Tamsil Qildi chun Namrud sozi manjaniq, Haq Xalilin oʻtqa aylarga hariq. Togʻ-togʻ oʻtunga oʻtlar urdilar, Shu'lasin aflokka yetkurdilar. Otqoch oʻt sori Xalilullohni, Ishq koʻyida dalilullohni, Hukm boʻldikim, yetishti Jabrail, Utqa yetkon chogʻda dedi: «Ey Xalil! Oytqilkim, ehtiyojing negodur? Lutfu ehsondin mizojing negodur? Neki sen dersen muhayyo ayloli, Ulcha koming oshkoro ayloli?» Dedi ulkim: «Ut manga roʻzi qilur, Ehtiyojim ne ekonni ul bilur. Yo'q sanga xud ehtiyojim bu nafas, Toki zohir aylagaymen multamas». Borcha holimda oʻzung muhtoji qil, Eldin istigʻno nasibim aylagil. CLXXXIII Hayrat tariqi adosida munojot Ey janobingda xirad hayron boʻlub, Vodiyi hayratda sargardon boʻlub. Har ne sendin oʻzgadur, hayron sanga, Hayratobod ichra sargardon sanga. Aqli kull hayratda zoting bobida, Zot yo'q har bir sifoting bobida, Korgohing ichra har bir rishta tob Aqlning boʻynigʻa hayratdan tanob. Ahli ilmu aql sun'ungda zabun, Har birining hayrati hardam fuzun. Ushbu hayrat maslakida tut qoʻlum, Bu tahayyur ichra koʻrguzgil yo'lum , Hayrat ichra qoʻyma sargardon meni, Tort oʻz vasling sori oson meni. CLXXXIV Tamsil Bor edi bir bedili zoru haqir, Boʻldi bir badmehr ishqigʻa asir. Necha oʻrtonsa bu gʻamdin ul gʻarib, Davlati didor emas erdi nasib. Utkorur erdi gʻami hijron bila, Vasl yodidin base armon bila. Haddin oʻtti chunki ranju zorligʻ, Tori oʻldi jismigʻa bemorligʻ. Koʻngli chun ma’shuqdin navmid edi, Jonida anduh oʻti jovid edi. Der edi: «Yo rab, manga budur murod — Kim oʻshul navrasta sarvi hurzod — Etsa boshimgʻa, solib ul yuzga koʻz, Oysam koʻnglum gʻamidin ikki soʻz!» Xalq holigʻa tarahhum aylabon, Dilbarigʻa koʻp tazallum aylabon. Oshiqi bedil sari kelturdilar, Umrin oning boshigʻa yetkurdilar. Nozanin chun keldi aylab turktoz, Aylabon ul xastagʻa zohir niyoz. Dedikim: «Oyt ulcha bor koʻnglungda soʻz!» Ul tikib yuziga hayrat birla koʻz,— Ham tilin hayronligʻi lol ayladi, Ham tanin ul za’f behol ayladi. Hayrat etti zoyil ondin aqlu hush, Dardu holin der kishi boʻldi xamoʻsh. Hushigʻa chun keldi, ketmish erdi yor, gGushti sihhatsiz tanigʻa iztiror. Hayratidin ul za’ifi notavon Bir soʻz oyto olmayin topshurdi jon. CLXXXV Tavhid tariqi adosida munojot Ey musallam zotingga tavhidipok, Ahli vahdat oytib oni zavqnok. Har kishikim qismi tavhid aylading, Boisi tajridu tafrid aylading. Kimki oʻzlukdin chiQording oni chust, Aylading olingda tavhidin durust. Kimgakim tavhiddin berding kushod, Midhatida kufr qilding ittihod. Ongakim vahdat sari yo'l aylading. Sen qolib nafyi buyu, ul aylading. Menu oʻzluk shirkatin mendin itur, Mahz tavhiding sari, yo rab, yetur. Menda, yo rab, qoʻyma menlikdin nishon, Uzlukungda mahv qil domonkashon. CLXXXVI Tamsil Bir kecha Mahmud shohi pokboz, Qoʻptikim bilgayki naylaydur Ayoz. Garchi ul uygʻogʻ edi yumdi koʻzin, Hiyla birla uyqugʻa soldi oʻzin. Taxt ayogʻi sori solib takyagoh, Yotib erdi boshi uzra keldi shoh. Bir dam etti husnigʻa nazzoraye, Shavq oʻtigʻa aylayin deb choraye. Shavqini nazzora afzun ayladi, Ishq ahvolin digargun ayladi. Chekti mahvashning ayogʻigʻa oʻzin, V Shavqdin qoʻydi tabonigʻa koʻzin. Koʻz kafi poyigʻa surtar erdi shoh, Ul oyogʻin tortib oʻlmay uzrxoh. Bildi shahkim nozanin uygʻogʻ erur, Dedi, eykim jonda sendin dogʻ erur. Mendin anglab muncha izhori niyoz, Nevchun erdi muncha beandoza noz? Kim ayogʻ tortib qoʻpub oʻlturmading, Zohir aylab mehr bir soʻz soʻrmading? Dedi gulchehr: «Ey shahi sohibnazar! Bormu erdi menda menlikdin asar? Bir kishi uzr aytqoykim boʻlgʻoy ul. Menda ul dam yo'q edi menliqka yo'l. Yo'q edi ul dam Ayozu shoh edi, Ham oʻzi bedil ham ul dilxoh edi». Kimga vahdat qilsa mundoq turktoz, Farq boʻlmas anda sultondin Ayoz. Olami tavhiddin topqon xabar, Menliku senlikdin ul toimas asar. CLXXXVII Fano tariqi adosida munojot Ey fano ahli seniig vosillaring, Vasl nuzhatgohigʻa doxillaring. Kim baqo toimoqqa sendin mayl etib, Chun solib oʻzni fano sori yetib. Uzlukii harkimki foni qilmayin, Ul fanoning ham fanosin bilmayin. Toimoq imkon yo'q visoling komini, Ul fanolardin baqo anjomini. Uyla Foniy qismi, yo rab, ber fano, Kim baqo kunjidin ul topqoy gʻino. Qil oʻzungda budini avval nabud, Ul nabudi ichra bergil bir vujud. Kim anga ish ul vujud ichra tamom, Boʻlgʻoyu topqoy visoling vassalom. CLXXXVIII Tamsil Komile izhori hojot ayladi, Tengrigʻa mundoq munojot ayladi: «Kim iloho pok zotinggʻa baqo Uyladurkim, koʻrmas imkoni fano. Uylakim zotinggʻa sobitdur qadam, Aylasang andoq vujudimni adam. Kim anga yo'l toimogʻoy rangi vujud, Qolmogʻoy vasl ichra juz komi shuhud». Istagan foni vujudumdin asar Topqoy ul boqi vujudingda xabar. Menliku senlik aromizlin ketib, Qolgʻosen sen-oʻq arodin men ketib. Sen men itloqi mahol oʻlgʻoch mahol, Topsam ul holatda sendin men visol. CLXXXIX Bu kitob nazmida oʻz munosabatining taqribi Yodima mundoq kelur bu mojaro, Kim tufuliyat chogʻi maktab aro, Kim chekar atfol marhumi zabun, Har tarafdin bir sabaq zabtigʻa un. Emgonurlar chun sabaq ozoridin, E «Kalomulloh»ning takroridin. Istabon tashxisi xotir ustod, Nazm oʻquturkim ravon boʻlsun savod. Nasrdin ba’zi oʻqur ham doston, Bu «Guliston» yangligʻu ul «Boʻston». Menga ul holatda tab'i bulhavas «Mantiqut-tayr» aylab erdi multamas. Topti sokii-sokin ul takrordin Soda koʻnglum bahra ul guftordin. Tab' ul soʻzlarga boʻlgʻoch oshno. Qilmadi mayl oʻzga soʻzlarga yano. Odat ettim ul hikoyatlar bila, Qush maqolidin kinoyatlar bila. Chun birar soʻzdin topib tab'im kushod, Topsam erdikim, nedur ondin murod. Zavq koʻp xushhol etar erdi meni, Sharhi oning lol etar erdi meni. Chun bu ahvolimgʻa boʻldi imtidod, Boʻldi ul daftargʻa gʻolib e’tiqod. Uylakim eldin uzuldi ulfatim, Ul kitob erdi anisi xilvatim. Xalq rasmi soʻzlaridin qilu qol — Utsa tab'imgʻa yetar erdi malol. Oqibat ishq ayladi shaydo meni, Uyla mash'uf etti bu savdo meni,— Kim dedim uzlat eshigin ochqomen, Dahri bema’ni elidii qochqomen. Onglagʻoch atfol aylab shoʻru shayn, Istimoʻ etti bu soʻzni volidayn. Vahmi gʻolib boʻldi andoqkim avom, Kim erur soʻz otashinu tab' xom. Boʻlmagʻoykim, dast bergay telbalik, Chekkuluk boʻlgʻoy salohidin ilik. Yoshurub daftarni ma’dum ettilar, Shugʻlidin koʻnglumni mahrum ettilar Man'i kulli qildilar ul holdin. «Mantiqut-tayr» uzra qilu qoldin. Chun arodin oʻtti bir ahdi ba’id, Boʻldilar ul holatimdin noumid. Lek chun yodimda erdi ul kalom, Yoshurun takror etar erdim mudom. Ondin oʻzga soʻzga maylim oz edi, Qush tili birla koʻngul hamroz edi. Turk nazmida chu men tortib alam, Ayladim ul mamlakatni yakqalam. Toʻrt devon birla nazmi panj ganj, Dast berdi chekmayin anduhu ranj. Nazmu nasrim kotibi taxminshunos, Yozsa, yuzming bayt etar erdi qiyos. Munchakim nazm ichra qildim ishtigʻol, Xotirimdin chiqmas erdi bu xayol,— Kim bu daftargʻa berib tavfiq haq, Tarjuma rasmi bila yozsam varaq. Lek soʻz dushvor edi, men notavon, Bormas erdi xomagʻa ilkim ravon. Oqibat koʻrdumki umr aylar shitob, Ulsamu qolsa deyilmay bu kitob. Ul jahon sori bu armon eltkum. Boʻyla oʻtdin dogʻi hirmon eltkum. Necha bu ishgʻa koʻngul mash'uf edi, -Goʻiyokim vaqtigʻa mavquf edi. Oltmishqa umr qoʻygʻonda qadam, Qush tilin sharh etgali yo'ndum qalam Shayxning ruhidin istimdod etib, Koʻrgach istimdod, ul imdod etib. Erdi yorim kecha ashgʻolim chogʻi, Tab' bu ma’niga mashgʻul oʻlmogʻi. Xoma raftorin necha sursam necha, Qirq-ellik bayt har yarim kecha — Safhaga yozmay qarorim yo'q edi, Bu raqamda ixtiyorim yo'q edi. Shayx ruhidin yetib koʻp ehtimom, Qildim oz fursatda arqomin tamom. Soʻz daqiq erdiyu ma’ni onda gum Garchi qildim oʻz-oʻzumga ushtulum. Shayx ruhidin vale yetti kushod, Kim murodin topti ushbu nomurod. Garchi gʻavvose chekib ranju ano, Uzni bu daryogʻa aylab oshno, — Durgʻa garchi toimasa ham dastras, yigʻsa daryo mavjidin xoshoku xas, Ham qurutsayu oni qilsa oʻtun, Yorugʻoy vayronasi boʻlmay tutun. Men bu daryo ichra durri pokni — Toimayin, yigʻdim esa xoshokni. Naylayin bu erdi maqdurum mening Qone’ oʻldi tab'i mahjurum mening. Sochti ersa nozimi oliy makon, Olam ahli uzra naqdi bahru kon. Mundin ortugʻroq had ermastur manga, Judini vasf aylasam basdur manga. Budur umidimki, harkim solsa koʻz, Kim harorat solsa koʻngliga bu soʻz,— Shayx anfosigʻa oni haml etib, Fayz topqoy komigʻa ya’ni yetib. Bizni dogʻi onda koʻrgay bir tufayl, Qilmagʻay koʻngli ikilik sori mayl. CXC Tamsil Tolibe koʻnglida oshubi talab, Shahr aro borur edi tortib taab. Koʻrdi devoru yiqilgʻon koʻy aro, Jam' boʻlgʻon el uzotib mojaro. Kim bu soridin edi elga ubur, Emdi, yorab, qay sari tushkay murur. Kim imorat aylagay, oyo, muni?! E yosarga aylagay parvo muni? Muddate bogʻlaidi elga yo'l tamom, Boʻldi ojiz yo'l oʻtardin xosu om. El aro bu iztirobu iztiror, Kim yetishti tolibi ummidvor. Koʻrgach ul holat tushub koʻngliga joʻsh, Vajdu hol etti ayon aylab xuroʻsh. El taajjub qildilarkim, bu faqir — Bejihat qildi ayon vajdu sarmr. Kayfiyat soʻrdilar ul bechoradin, Komu maqsad dashtida ovoradin. Dedi: «Men bu xalqniig jam'iyatin — Koʻrdum, ammo bilmadim kayfiyatin. Lek solib bu taraf raftorni, Aylasam nazzora bu devorni. Maylini doim koʻrur erdim buyon,. Kim yiqilmoq aplamish holo ayon. Chun jamodi zohir etsa bu sifat, Mayl qilgʻon yon yiqilmoq oqibat. Meiki bor erdim oʻzumdin noumid, Mayl qilgʻon komidin behad ba’id. Aylagach devor bu ramz oshkor, Boʻldi bu navmid ham ummidvor,— Kim qayonkim mayl etti haq meni, Ul taraf-oʻq boshlagʻay mutlaq meni. Chun manga faqru fano keldi murod, Ul tarafdin haq nasib etti kushod. Mayl bergon soyi aylab baxt yor, Solgʻay ul jonib meni beixtiyor». CXCI Bu kitobda taxallus tagʻyirining uzri Chun kichik yoshtin manga boʻldi nasib, Nazm adosida xayoloti gʻarib, She’r har sipfinki qildim ibtido, Turk alfozi bila topti ado. Uylakim har kimsa nekim qilgʻusi, Ba’zi ishta bor oning bir belgusi. Kim oʻzi taxsisigʻa imlodur ul, Muhri yo tavqi' yo tamgʻodur ul. Safha debosiyu nazm inshosidur. Kim taxallus nozimi tamgʻosidur. Bu nishoni birla topti imtiyoz, Iye varaqkim nazm qildi ahli roz — Kim bu Sa’diy yo Nizomiyning durur, Yo bu Xisravning, bu Jomiyning durur. Menki turk alfoziga aylab shuru', Nazm topti tab'u kilkimdin vuqu'. Chun sahobi tab'im oʻldi durfishon, Nazmima erdi Navoiydin nishon. Dahr bogʻida boʻlub komim ravo, Komronlar topti nazmimdin navo. Forsiy nazm ichra chun surdi qalam, Nazmning har sinfini qildi raqam. Fayz yetkoch ul maoniydin mango, Topti belgu nazmi Fopiydin mango. Chun «Lisonut-tayr» ogʻoz ayladim, Turfa qushlar birla parvoz ayladim. Munda ansab erdikim tuzgoch navo, Boʻlsa nazmimgʻa Iavoiydin ado, — Kim navo qushlar tili alhonidur, Dilkash afgʻoni hazin dostonidur. Turkiy uslub erdi ham bu doston, Topqudek erdi Navoiydin nishon. Bu raqamda Fopiy aylarga laqab,?, Mustame’ boʻlgʻongʻa anturmen sabab. Kim bu daftar nazmidin kulli murod, Chunki marja’ mayli erdiyu maod. Munda Foniy boʻlmay ish oʻlmas tamom, Foniy ondin topti nazmim ixtitom. Ham bu daftar ichra Shayxi ma’iaviy, Kim demish qushlar tilidin masnaviy. Sayr ul qushlargʻakim fan aylamish, Etti vodiy chun muayyan aylamish, Chekturub qushlarga- koʻp ranju ano, Soʻnggʻi mapzil boʻldi vodiyi Fano. Garchi bu ikki tanosib yor edi, Nazmima ham bu taxallus bor edi. Gar taxallus munda Foniy ayladim, Bu. tanosiblardin oni ayladim. Gar sabab istab birov qilsa xitob, Sharh qilgon soʻz anga basdur javob. Kimga boʻlsa mundoq ishlar niyati, Boʻlmas ul boʻlmay zamon amniyati. Bu zamon amniyatin qilma gumon, Sobit oʻlmay adli Doroyi zamon. CXCII Podshohi islom duosi va uzrxohlik adosi Ulki amniyat vujudidindurur, Xalq Shokir bazlu judidindurur. Abbadat ehsonahu Sulton Husayn, Shoh Abulgʻozi molo-zulxofaqayn. Men ne oyta olgʻomen avsofini, Xulqu lutfu adl ila iisofini, — Kym agar yuz ming meningdek nazmkesh, Qilsa ming yil safha ruxsorini resh, — Vasfining mingdin biri oytilmogʻoy, Balki yuz mingdin biri yozilmogʻoy. Bas qilib hamdu duosip ibtido, Aylayin qushlar tili birla ado. Toki davron bogʻida davlat qushi, Kim saodat boʻlgʻoy ul qushning tushi. Saltanat avjida sayr aylab ayon, Aylagay bir chatr boshin oshyon. Boʻlsun oniyag chatru izzu davlati Boshi uzra soyaboni hashmati. Adli boʻstopida yuz xayli tuyur Koʻrmasunlar zulm toshidin futur. Hukmi nofiz to abad davron aro, Inqiyodi amri insu jon aro. Davlatining dushmani xaylu mute’, Barcha afvu xalqini aylab shafe’. CXCIII Bu nazm tarixi guftori va oʻzining iste’fo va istigʻfori Menki, xilvat ichra yo'ndum xomani, Naqsh aylarga bu dilkash nomani. Anbiyo sarxayli Batho soridin, Aylagan Yasribqa mayl izhoridin. Iil toʻqqiz yuz oʻtmish erdi dogʻi toʻrt, Kim ulusning koʻngliga soldi bu oʻrt. Ham bu tarix ichrakim qildim shuruь, Ixtitomigʻa dogʻi boʻldi vuqu'. Bir-iki oy oʻylakim dedim durust, Yuqoriroq sharhini qildim naxust. Kechakim har shugʻldin ma’zul edim. Bir-iki soat munga mashgʻul edim. Chun bu yangligʻ ehtimom ettim tamom, Ibtidosiga yetishti ixtitom. Yo rab, ushbu turfa shoʻxi dilfirib, Kim oning vaslin manga qilding nasib, — El koʻziga dogʻi mahbub aylagil, Barcha xotirlargʻa margʻub aylagil. Garchi maqsudigʻa mubhamdur bayon, Qush tilin el koʻngliga qilgʻil ayon. Kimga ondii hosil oʻlsa muddao, Lutf etib Foniyni ham qilsa duo. Ayla oning ham duosin mustajob, Ikkimizni ollidin olgʻil hijob. Tab'ima tushsa xato birla zilal, Kilkima sahv oʻldi ersa yo xalal. Lutf ila, yo rabki, borin afv qil, Nomai a’molidin ham mahv qil. Har parishon soʻzki yozdim, yo karim, Barchadin astagʻfirillo, al-azim. AvvalgiIII- qism Keyingi |
| № | Eng ko'p o'qilganlar |
|---|---|
| 1 | Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62484 |
| 2 | Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 58307 |
| 3 | Gʻazallar [Nodira] 40527 |
| 4 | Guliston [Sa’diy] 36752 |
| 5 | Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23375 |
| 6 | Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23215 |
| 7 | Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 22338 |
| 8 | Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19610 |
| 9 | Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18699 |
| 10 | Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14513 |
Tush.UZ - Tushlar tabiri