Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]

Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]
Risolai tiyr andoxtan [Alisher Navoiy]
Risolai Tiyr Andoxtan[1]
Bismillohir-Rahmonir-Rahim
Alhamdu lillohi rabbil olamin vas-salavot-ussallam alo rasulihi Muhammadi va olihi ajmain[2].
«Har kim tark qilsa tiyrandozliqni oʻgrigʻondin soʻng bas tark qilmish boʻlgʻay mening sunnatimni, ul mendin emas».
Ammo xabarda andoq keltirurkim, chun Hazrati Odam Safiy[3] (salavotu lillohi alayhi) dunyoga kelgondin soʻng Xudoyi taolo aning gunohin bagʻishladi. Ersa Jabroil[4] (alayhissalom)ga amr boʻldikim, Odamgʻa dexqonchilikni oʻgrotgil. Jabroil (a. s.) kelib aydi: – Yo Odam, Xudoyi taolo sanga aydi, andin soʻng amr qildikim, dehqonchiliq qilsun. Chun Odam (a s) bu paygʻomni eshitti, ersa qabul qildi. Va Jabroil (a. s.) urugʻ olib keldi va Odam (a. s.) sochti va yerni mola qildi. Qazogʻa qargʻalar kelib, ekkan bugʻdoyni kovlab olib yeya boshladi. Odam (a. s.) andoq koʻrub, munojot qilib aydikim: – Ilohi, mening, ekkanimni zoye’ qilmagil. Bas, Xudoyi taolo Jabroil (a. s.) din Odami Safiygʻa bir yoy va necha oʻq yibordi. Chun Odamgʻa oʻq otmoqni oʻgrotti. Andin sung buyurdikim, Odam bu oʻqni qargʻalar sari otgil. Bas, Odam (a. s.) otti va xato qildi. Jabroil tabassum qilib aytdi: – Yana bir oʻq otgʻil. Bu kezikda otgan urdi. Jabroil (a. s.) shodmon boʻldi. Odam (a. s.) soʻrdikim: – Ey Jabroil, avval otqonimda nega tabassum kilding va soʻng otqonimda nega shodmon buldung? Jabroil (a. s.) aydi: – Ul tabassum aning uchun qildim va soʻng shodmon boʻldumkim, agar avvalgʻi oʻqung qargʻalargʻa tegsa erdi farzandlaring ilgidin qiyomatqacha hech nimarsa xalos boʻlmagʻay erdi. Va yana bilgilkim, oʻq otmoq Xudoyi taoloning lutfi erur va Odami Safiyning moʻ’jizasidur. Bilgilkim, oʻq otmoqliqning savobi bisyordur. Ammo andoq bayon qiloli to sizga ma’lum boʻlgʻay.
Xabarda andoq keltirurkim, Paygʻambar (a.s.) oʻq otmoqning fazilatin bisyor etti. Ersa sahobalar (rizvon allohi taolo alayhim ajmain) taajjub qilib soʻrdilarkim: – Yo Rasululloh, tiyrandozliqning savobi ne miqdordur? Rasululloh (s. a. v.) buyurdikim: – Agar tiyrandozliqni biyik savobin aytsam xalq kasbu tijoratidin qolgʻaylar. Va oʻq otmoqdin oʻzga ish qilmagʻaylar. Ammo bir soat oʻq otmoq savobi bilan ellik yilgʻi toatning savobi barobar turur. Va Rasul (a. s.) aydikim: – Har moʻ’minkim, nishonagʻa oʻq otsa Xudoyi taolo anga behishtiylar savobin bergay va agar nishonga tegsa, behishtning eshikin anga ochib, hurni anga aqd qilgʻay.
Andoq rivoyat qilurkim, Pangʻambar (a. s.) sahobalar birla bir kun borur erdilar. Sa’di Vaqqos[5] farzandlarigʻa oʻq otmoq oʻgrotur erdi. Hazrati Paygʻambar (a. s.) zamone nishonagohga boqib turdilar. Bayakbor bir yigit paydo boʻldi, ilgida oʻq va yoy. Bu yigit kelib bir oʻq otti, ersa Paygʻambar (a. s.) base shodmon boʻldi. Andin soʻng sahobalar (r. a. a.) soʻrdilarkim: – Yo Paygʻambari Xudo, ne sababqa shodmon boʻldingiz?
Paygʻambar (a. s.) aydilarkim: – Ul sababdin shodmon boʻldum: ul yigit kelur erdi – gʻarqi gunoh erdi. Chun oʻq otti, ersa barcha gunohlaridan pok boʻldi va gunohlari toʻkuldi.
Xabarda andoqdururkim, Paygʻambar (a. s.) buyurdi, har yernikim, masjid qilur boʻlsalar qirq yil burun faxr qilur ermishkim, meni masjid qiladurlar. Va har yerdakim, oʻq otar boʻlsalar sakson yil burun faxr va mubohot qilur ermishkim, meni nishonagoh qilib, bir kun oʻq otganlar.
Amir ul-moʻ’minin Ali[6] (karamallohu vajhuhi) goho oʻq keltirur erdi, bosh va oyogʻlarni yolang qilib, durud aytur erdi. Bir kun Sa’di Vaqqos oʻq otar erdikim, Jabroil (a. s.) keldi va Hazrati Paygʻambar a. s.) Sa’di Vaqqos birla turub erdilar, Paygʻambar (a. s.) aydilar: – Ey Sa’di Vaqqos, mening uchun bir oʻq otqil. Va Jabroil (a. s.) aydi: – Yo Rasululloh, Sa’di Vaqqosgʻa aytgʻil mening uchun ham bir oʻq otsun. Chun Vaqqos bu ikki oʻqni otmoqdin soʻng Paygʻambar (a. s.) aydi: Bir oʻq Xudoyi taoloning nomi uchun otqil. Sa’di Vaqqos yana bir oʻq otti. Andin soʻng sahobalar (r. a. a.) borib, nishonagohdin oʻqlarni kelturdilar. Ammo ul oʻqkim, Xudoyi subhonahu taolo oti uchun otib erdilar, topmadilar. Jabroil (a. s.) kelib aydi: – yo Muhammad, Xudoyi taolo aydikim, ul oʻqni topmasunlar, aning uchunkim, ul behishtda Sa’di Vaqqosqa yer olib anda turdi.
Manquldurkim, Shayx Shafiqi Balxiy[7] (r. t. a.) naz’ holinda qoʻpub oʻq-yoy kelturub, bir necha oʻq otti, ersa yoronlari koʻrub shodmon boʻldilarkim, Shayxning ahvoli yaxshidur. Shayx (q. s.) aydikim: – Ey yoronlar, bilinglarkim, mening holim oxir boʻlubtur. Ammo andoq xayol qildimkim, bir toat qilayin va hech toat bu mahalda oʻq otmoqdin behrok koʻrmadim. Bilgilkim, oʻq otmoq savobi koʻp va mas’alasi bisyordur. Ammo muxtasar qilduk. Bo ehtirom anjomid, ba itmom rasid in nusxai sharif dar dasti bandai zaif Fatxulloh al-kotib.



↑ Alisher Navoiyga nisbat berilgan (Qarang: Bertel's Ye. E-Navoi. M.; L., 1948; Semenov A. A. Navoiy qoʻlyozmalari tavsifi. Toshkent, 1940) bu gʻoyat kichik asar ashtarxoniylardan Abdulazizxon (1645 – 1680) kitobxonasiga mansub bir majmua tarkibida mavjud, deyiladi. Ushbu satrlar muallifining Urfon Otajon bilan hammualliflikda yozgan maqolasida risolaning mazmun va mohiyati yoritilar ekan, uning Navoiy qalamiga mansubligi haqida ba’zi dalil va mulohazalar bildiriladi (Qarang: «Tafakkur» jurnali. 1995 y. 3/4-son. 120 – 124-betlar).

↑ Tarj. a.: Butun olimlarning parvardigoriga hamdu sanolar boʻlsin, Ollohning rasuli va uning oila a’zolariga duoi salomlar boʻlsin!

↑ Odam – Olloh yaratgan birinchi inson. «Abulbashar» kunyasi, «Safiulloh» (Ollohning sof quli) laqabi. Xalqda Odam Ota deb yuritiladi. Bu yerda Odam jannatdan quvilgach,. Olloh unga dehqonchilik qilishni, bugʻdoy ekishni buyurgani haqida soʻz ketadi.

↑ Jabroil – Olloh bilan paygʻambar oʻrtasidagn vositachi, vahiy keltiruvchi toʻrt farishtaning biri. Uning «Ruh ul-amin» laqabi bor.

↑ Sa’di Vaqqos – Muhammad paygʻambar sahobalaridan biri.

↑ Amir al-moʻ’minin – Aln ibn Abu Tolnb (661 yilda qatl qilingan). Islomda «Xulafo ar-roshidin» (toʻgʻri yoʻldan boruvchi xalifalar), xalq orasida «choryorlar» deb ataluvchi toʻrt xalifaning toʻrtinchisi, Muhammad paygʻambarning kuyovi va amakivachchasi. Islomdagi ikki asosiy oqimdan biri «shia» (arabcha «guruh» demakdir)ni Ali tashkil qilgan. «Amir al-moʻ’minin» Hazrat Alining laqabidir. Navoiy Hazrat Alining «Nasr ul-laoliy» (nasriy gavharlar) nomli asarida jam’langan hikmatlarining har birini bir ruboiyda talqin qilgan (268 ta) va asariga «Nazm ul-javohir» (nazmiy-she’rlar javharlar) deb nom bergan. Adabiyotda Ali ajoyib sarkarda va jasur shaxs sifatida ta’rif qilinadi.

↑ Shafiqi Balxiy – mashhur shayxlardan. Fariduddin Attor Ibrohim Adham tariqatini olgan edi, deb yozadi («Tazkirat ul-avliyo», 232-6.). Shafiqi Balxiy 174/790 – 791 yilda. Movarounnahrda dunyodan oʻtgan.
Mualifning boshqa asaralari
1 Mezon ul-Avzon (Tasvirlar) 1547
2 Sab’ai Sayyor (Tasvirlar) 1174
3 Arba’in [Alisher Navoiy] 2191
4 Арбаин - 40 четверостиший [Alisher Navoiy] 2970
5 Арбаъин [Alisher Navoiy] 869
6 Афоризмы [Alisher Navoiy] 942
7 Badoyi ul-Bidoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 6312
8 Badoyi ul-Bidoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 7014
9 Badoyi ul-Vasat (I- qism) [Alisher Navoiy] 7147
10 Badoyi ul-Vasat (II- qism) [Alisher Navoiy] 3000
11 Badoyi ul-Vasat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2444
12 Бадойиъ ул-Бидоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1193
13 Бадойиъ ул-Бидоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1496
14 Бадойиъ ул-Васат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1065
15 Бадойиъ ул-Васат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1073
16 Бадойиъ ул-Васат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1039
17 Farhod va Shirin (I- qism) [Alisher Navoiy] 2015
18 Farhod va Shirin (II- qism) [Alisher Navoiy] 7146
19 Favoid ul-Kibar (I- qism) [Alisher Navoiy] 4495
20 Favoid ul-Kibar (II- qism) [Alisher Navoiy] 2029
21 Favoid ul-Kibar (III- qism) [Alisher Navoiy] 2797
22 Фавоид ул-Кибар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1175
23 Фавоид ул-Кибар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1036
24 Фавоид ул-Кибар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 974
25 Фарҳод ва Ширин (I- қисм) [Alisher Navoiy] 954
26 Фарҳод ва Ширин (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1433
27 Hayrat ul-Abror (I- qism) [Alisher Navoiy] 14825
28 Hayrat ul-Abror (II- qism) [Alisher Navoiy] 2826
29 Hayrat ul-Abror (III- qism) [Alisher Navoiy] 2621
30 Holoti Pahlavon Muhammad [Alisher Navoiy] 2141
31 Holoti Sayyid Hasan Ardasher [Alisher Navoiy] 2106
32 Ҳайрат ул-Аброр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1218
33 Ҳайрат ул-Аброр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 784
34 Ҳайрат ул-Аброр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 755
35 Ҳолоти Паҳлавон Муҳаммад [Alisher Navoiy] 766
36 Ҳолоти Саййид Ҳасан Ардашер [Alisher Navoiy] 921
37 Layli va Majnun (I- qism) [Alisher Navoiy] 2259
38 Layli va Majnun (II- qism) [Alisher Navoiy] 2061
39 Layli va Majnun (III- qism) [Alisher Navoiy] 5337
40 Lison ut-Tayr (I- qism) [Alisher Navoiy] 7377
41 Lison ut-Tayr (II- qism) [Alisher Navoiy] 1189
42 Lison ut-Tayr (III- qism) [Alisher Navoiy] 6268
43 Лайли ва Мажнун (I- қисм) [Alisher Navoiy] 922
44 Лайли ва Мажнун (II- қисм) [Alisher Navoiy] 889
45 Лайли ва Мажнун (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1084
46 Лисон ут-Тайр (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1377
47 Лисон ут-Тайр (II- қисм) [Alisher Navoiy] 903
48 Лисон ут-Тайр (III- қисм) [Alisher Navoiy] 879
49 Лисон ут-Тайр (Язык птиц) [Alisher Navoiy] 1791
50 Mahbub ul-Qulub [Alisher Navoiy] 2293
51 Majolis un-Nafois (I- qism) [Alisher Navoiy] 1954
52 Majolis un-Nafois (II- qism) [Alisher Navoiy] 2314
53 Mezon ul-Avzon [Alisher Navoiy] 3915
54 Muhokamat ul-Lugʻatayn [Alisher Navoiy] 10686
55 Munojot [Alisher Navoiy] 8250
56 Munshaot (Munojot) [Alisher Navoiy] 2113
57 Мажолис ун-Нафоис (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1085
58 Мажолис ун-Нафоис (II- қисм) [Alisher Navoiy] 970
59 Маҳбуб ул-Қулуб [Alisher Navoiy] 1034
60 Мезон ул-Авзон [Alisher Navoiy] 1120
61 Муножот [Alisher Navoiy] 1166
62 Муншаот (Муножот) [Alisher Navoiy] 1002
63 Муҳокамат ул-Луғатайн [Alisher Navoiy] 1280
64 Nasoim ul-Muhabbat (I- qism) [Alisher Navoiy] 4483
65 Nasoim ul-Muhabbat (II- qism) [Alisher Navoiy] 2094
66 Nasoim ul-Muhabbat (III- qism) [Alisher Navoiy] 2174
67 Navodir un-Nihoya (I- qism) [Alisher Navoiy] 2617
68 Navodir un-Nihoya (II- qism) [Alisher Navoiy] 2115
69 Navodir un-Nihoya (III- qism) [Alisher Navoiy] 1383
70 Navodir ush-Shabob (I- qism) [Alisher Navoiy] 2724
71 Navodir ush-Shabob (II- qism) [Alisher Navoiy] 2154
72 Navodir ush-Shabob (III- qism) [Alisher Navoiy] 2263
73 Nazm ul-Javohir [Alisher Navoiy] 5440
74 Наводир ун-Ниҳоя (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1095
75 Наводир ун-Ниҳоя (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1086
76 Наводир ун-Ниҳоя (III- қисм) [Alisher Navoiy] 964
77 Наводир уш-Шабоб (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1266
78 Наводир уш-Шабоб (II- қисм) [Alisher Navoiy] 897
79 Наводир уш-Шабоб (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1004
80 Назм ул-Жавоҳир [Alisher Navoiy] 889
81 Насоим ул-Муҳаббат (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1410
82 Насоим ул-Муҳаббат (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1252
83 Насоим ул-Муҳаббат (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1192
84 Притчи [Alisher Navoiy] 1062
85 Qaro koʻzum (I- qism) [Alisher Navoiy] 3361
86 Qaro koʻzum (II- qism) [Alisher Navoiy] 3219
87 Qaro koʻzum (III- qism) [Alisher Navoiy] 2543
88 Қаро кўзум (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1087
89 Қаро кўзум (II- қисм) [Alisher Navoiy] 999
90 Қаро кўзум (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1067
91 Рисолаи тийр андохтан [Alisher Navoiy] 762
92 Sabai Sayyor [Alisher Navoiy] 11077
93 Saddi Iskandariy (I- qism) [Alisher Navoiy] 1822
94 Saddi Iskandariy (II- qism) [Alisher Navoiy] 2231
95 Saddi Iskandariy (III- qism) [Alisher Navoiy] 3567
96 Siroj ul-Muslimin [Alisher Navoiy] 2770
97 Сабъаи Сайёр [Alisher Navoiy] 1920
98 Садди Искандарий (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1491
99 Садди Искандарий (II- қисм) [Alisher Navoiy] 1117
100 Садди Искандарий (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1720
101 Сирож ул-Муслимин [Alisher Navoiy] 863
102 Tarixi anbiyo va hukamo [Alisher Navoiy] 3861
103 Tarixi muluki ajam [Alisher Navoiy] 3329
104 Тарихи анбиё ва ҳукамо [Alisher Navoiy] 969
105 Тарихи мулуки ажам [Alisher Navoiy] 932
106 Vaqfiya [Alisher Navoiy] 3415
107 Вақфия [Alisher Navoiy] 914
108 Xamsat ul-Mutahayyirin [Alisher Navoiy] 2689
109 Xамсат ул-Мутаҳаййирин [Alisher Navoiy] 992
110 Gʻaroyib us-Sigʻar (I- qism) [Alisher Navoiy] 11935
111 Gʻaroyib us-Sigʻar (II- qism) [Alisher Navoiy] 3753
112 Gʻaroyib us-Sigʻar (III- qism) [Alisher Navoiy] 5008
113 Ғаройиб ус-Сиғар (I- қисм) [Alisher Navoiy] 1742
114 Ғаройиб ус-Сиғар (II- қисм) [Alisher Navoiy] 966
115 Ғаройиб ус-Сиғар (III- қисм) [Alisher Navoiy] 1286
Tavsiya qilamiz
Яндекс.Метрика