Bahor suvlari (hikoya) [Said Ahmad] |
Karavotga chalqancha yotib, Turgenevning «Bahor suvlari» kitobini varaqlay boshladim. Kitob orasidan toʻrt buklangan qogʻoz koʻkragimga tushdi. Beparvolik bilan qogʻozni olib, yotgan yerimda oʻqiy boshladim. Oddiy qora qalam bilak juda xunuk yozilgan, ba’zi joylari oʻqib boʻlmaydigan qilib oʻchirib tashlangan bu xat meni hayron qilib qoʻydi. Xat egasi, uni yo muttasil tebranib borayotgan tramvayda, yo tik turib yozganga oʻxshaydi. Bir chiziqli daftar varagʻidagi satrlar boshida yoʻgʻon-yoʻgʻon harflar bilan boshlanib, satrning oxiriga yetmay bir-biriga mingashib ketardi. «Nima balo, mast odam yozganmi buni», deb dilimdan oʻtkazdim. Yuqorisidan ikki-uch satr oʻchirib tashlangan xat shu yerdan boshlanadi: «...Uyingizdan butunlay ketdim. Kutmang. Qaytib kelmayman. Bu xatni butunlay, qaytib kelmas boʻlib ketayotganimni sizga bildirib qoʻyish uchungina yozyapman. Sababini bilishni istarsiz? Nahotki oʻzingiz bilmasangiz? Qaysi bir xotin qanchadan-qancha ahdu paymonlar, orzu-umidlar bilan kirib kelgan uyini tashlab ketadi? Men ana shunday qildim. Bu mening vijdon oldidagi qarzim, haqoratlangan, oyoq osti qilingan muhabbatim oldidagi burchim edi. Esingizdami, anhor boʻyidagi agʻdarilgan qari chinor tanasiga yonma-yon oʻtirib, yulduzlarga termilardik. Koʻp oshiqlardan beva qolgan oyning bulutdan bulutga suzib oʻtishini xoʻrsinib-xoʻrsinib tomosha qilardik. Sizning yelkangizga suyanib, anhor salqinidan seskanganimda kostyumingizning etagiga meni oʻrardingiz. Oʻsha kunlar oʻzimni chinakam baxtiyor deb bilardim. Anhorning narigi tomonidagi yantoqlar orasida chirillagan chigirtkalarning ovozi ham qulogʻimga ajoyib bir ohang boʻlib eshitilardi. Ba’zan el uxlagan sokin kechada asfalt koʻcha boʻylab olis-olislarga ketib qolardik...» Shu yerga kelganda xatning ketma-ket uch satri oʻchirilgan. Shuncha urinsam ham oʻqiyolmadim. «...Ba’zan artistlarga rahmim keladi. Ular sahnada oʻz qiyofalaridan chiqib, bir necha soat boshqa odam boʻlib yashaydilar. Ularning mahoratiga qoyil qolib qarsak chalamiz. Oʻylab koʻring, bu ular uchun juda ham katta mehnat, mashaqqat emasmi? Siz-chi? Siz sahnada emas, hayotda artist boʻlib yashadingiz. Oʻzligingizdan chiqib, boshqa odam qiyofasiga kirdingiz. Oʻzidan, vujudidan, qalbidan, dunyodagi eng yaramas, iflos narsadan jirkangandek jirkanadigan odamgina shunday qiladi. Bu juda qiyin ish-ku! Umr boʻyi bir tanada ikki kishi boʻlib yashash mumkinmi, axir! Shuning uchun sizni tashlab ketdim. Hech qaytib kelmas boʻlib ketdim. Toʻyimiz boʻlgan kunni bir eslang. Qadahlarning jarangi, hofizlarning xonishi, doʻst-yorlarning qalbni titratadigan tabrik soʻzlari... Oʻsha kunlari chinakam baxtiyor edim, xuddi bulutlar orasida suzib yurgandek edim, poyoniga yetib boʻlmas orzularim bor edi. Xuddi toʻyimiz kuni, eshigingiz — mening yangi uyimning eshigi oldida bolasini koʻtarib turgan xotinning gʻazab va nafrat toʻla koʻzlari menga tikilganini, uning qalbida tugʻyon qilayotgan hislarni payqamagan edim. Chunki men baxtiyor edim. Baxtdan entikkan kishining koʻziga hamma narsa goʻzal, hamma odam baxtli koʻrinishini bilmagan ekanman. Men baxtdan entikardim, u baxtsizlikdan pinhoniy faryod chekardi. Men baxtga yetishgan edim, u baxtini yoʻqotgan edi. Endi oʻylab qarasam, u baxtni emas, baxtsizligini yoʻqotgan ekan. Negaki, siz, oʻzgaga baxt berolmaydigan notavon kishi ekansiz. Uning yuzlariga bemahal tushgan ajinlar, qoʻngʻiroq sochlarga bemahal oralagan oqlar siz keltirgan «baxt» ekanligini endi yaxshi bilaman. Hozir shu xatni yozarkanman, xotiningizning oʻsha mash’um toʻy kunidagi qiyofasini koʻz oldimga keltirib, qalam tutgan qoʻllarim mushtga aylanganini bilmay qolibman. Birga yurgan kechalari oyga termilib tong ottirgan paytlarimizda u mushfiq xotinning deraza oldida eshikka termilib, ma’yus, aftodahol oʻtirganini oʻylaganimda, butun borligʻim zirqirab ketadi. Sizni qargʻash uchun olam bisotidan tahqirliroq soʻz topolmayman...» Xatning davomi butunlay oʻchirib tashlangan. Chiroqqa yaqinroq borib oʻqishga urinib koʻrdim. Yoʻq, oʻn sakkiz satr ichidan faqat «insof»mi degan soʻzni arang oʻqiy oldim, xolos. Tavba! Bu xatni kim yozgan? Kimga yozgan? Xayolim qochib, har bir satridan gʻazab, nafrat yogʻilib turgan xat egasini bilgim keldi. Kitobni olib, xatning davomi chiqib qolarmikin degan oʻy bilan uni varaqlay boshladim. Yoʻq. Kitob kutubxonaniki edi. Kimdir uni beixtiyor kitob bilan topshirib yuborgan boʻlsa kerak. Uyqum qochib u notanish, alamzada xotin qalbining eng teran joylaridan otilib chiqqan qaynoq, olovli soʻzlaridan ertalabgacha toʻlgʻandim. Ertalab kutubxonadan bu kitobni mendan avval olgan kishini soʻradim. Kutubxonachi xotin tayinli bir gap aytmadi. Uning gapicha, universitet kutubxonasi bundan ikki yarim oy oldin saylov uchastkasiga kitoblar yuborgan, saylovdan keyin oʻsha kitoblar muqovalashga berilgan ekan. Xullas, xat kimdan va kimga ekanligi ma’lum boʻlmagani uchun menda qoldi. Ammo bu pand yegan jasur xotinning oʻrtanib yozgan qaynoq soʻzlari egasiga yetmaganidan afsuslanardim. Oʻqishlar tugadi. Besh yil birga oʻqigan qadrdonlar bilan xayrlashadigan kunlar keldi. Ayniqsa, oʻzini hammadan olib qochadigan, menga ham shubha bilan qaraydigan hamkurs Sanobardan ajralish menga juda ogʻir edi. Bu xayolchan qiz negadir menga juda yoqardi. U koʻpchilik-ka kam aralashardi. Xdmkurslar bir-birimizning «miridan-sirigacha» degandek sarguzashtlarimizni, orzularimizni baham koʻrardik. Ammo Sanobar oʻzi haqida, niyatlari haqida lom-mim deb ogʻiz ochmagan. Uning tabiati ana shunaqa edi. Oʻzi alohida dars tayyorlar, qaygʻusini ham, shodligini ham birov bilan baham koʻrmasdi. Unga rahmim kelganidanmi, yo tabiatim ogʻirroq boʻlganidanmi, har qalay, uning sokinligi menga yoqardi. Keyingi kursdagina ikkovimiz bir-birimizga yaqin boʻlib qolgandik. Hatto bir-ikki marta kinoga ham bordik. Koʻrgan kinomizda Sanobar juda koʻp yigʻladi. Kino unchalik kishini yigʻlatadigan darajada ham emas edi. Hayronman, Sanobar nega yigʻladi ekan! Avgust oxirlab qolgan edi. Ertaga Sanobar Bekobodga ketadi. Men eski kasbim — gazeta ishida qolaman. Shu kuni soʻnggi bor u bilan parkka bordik. Negadir u xomushroq edi. Men uning bu kayfiyatini to shu kungacha bir-birimizga dardimizni aytmaganimizdan, shundayligicha ajrashib ketishimizdan boʻlsa kerak, deb oʻyladim. Har qalay, bu masalada erkaklar dadilroq boʻladi. Dovdirab boʻlsa ham gapni oʻzim boshladim. Shu paytgacha bu toʻgʻrida ogʻiz ochmaganimdan oʻzimni oʻzim koyib, hayajon aralash sekin gapirardim. Bilmadim, gaplarimning hammasini eshitdimi, yoʻqmi? Parkda odam koʻp edi. Tantsa maydonchasi, morojniyxonalar studentlar bilan toʻla. Sanobarning qoʻlidan ushladim. U yalt etib menga qaradi. — Yuring, huv anovi suv boʻyiga boramiz. — Nega? Bu savolga javob topolmadim. — Yuring! — dedi Sanobarning oʻzi yoʻl boshlab. Suv boʻyi xoliroq edi. Simyogʻochdagi chiroqning suvdagi aksi goʻyo xanjardek anhor tagiga sanchilgandi. — Sizni Toshkentda qoldirmoqchi edilar-ku, nega Bekobodga yuborishlarini soʻradingiz? Sanobar javob bermadi. Suvga tikilganicha bir necha daqiqa indamay oʻtirdi. Soʻng vazminlik bilan: — Menga qarang, — dedi, — besh yil birga oʻqidik, siz menga boshqalarga qaraganda yaqinroq boʻlib qolgansiz. — U negadir gapni gapga qovushtirolmay qiynalardi. — Koʻzlaringizga qaraganimda, yuragingizda allaqanday his borligini sezib qiynalaman. Gapim qoʻpolroq chiqsa, meni kechiring. Bekor qilyapsiz. Hali yoshsiz. Oʻz tengingiz bilan topishishingiz kerak. Men buni oldinroq aytishim kerak edi. Nega shunday qilmadim?.. — Nega, axir sizni... nahot siz meni... Yo sizning boshqa...— dedim past ovoz bilan. Sanobarning koʻzida yosh yiltiradi. — Axir, men bir marta toʻy koʻrganman... besh kun boʻlsa ham. Hali tortgan dardimning dogʻi tanimdan ketgani yoʻq. Uch yil avval kitob orasidan koʻkragimga tushgan xatni esladim. Nahot oʻsha xat bilan Sanobar orasida biron munosabat boʻlsa, nimalar deyapman, yoʻgʻ-e... — Siz, siz, — dedim duduqlanib, — Siz Turgenevning «Bahor suvlari»ni oʻqiganmisiz? Sanobar menga savol nazari bilan qaradi: — Nima edi? — Xat yoʻqotganmisiz? Sanobarning koʻzlari katta-katta ochilib, lablari allanimalar deb pichirladi. Men uning shamol toʻzitgan sochlarini siladim. — Shunaqa, — dedi Sanobar xoʻrsinib, — arzon muhabbatning qurboni boʻlganman. Uning bu gapida qanchadan-qancha alam, iztirob bor edi. Ikkimiz suvga termilib xayol suramiz. Bahor suvlari oqib ketdi. Sovur oyining bulutlari qaldirab-guldirab togʻu toshlarga, bogʻu rogʻlarga yomgʻir quyib oʻtdi. Uning hayotbaxsh tomchilaridan anvoyi gullar unib chiqdi. Olamni bezagan, adirlarda lolaqizgʻaldoq gulxanini yondirgan bu hayot tomchilarining saxiyligidan suv ichib qolgan shumgʻiyalar ham bor ekanligini bilaman. Biroq koʻklam oftobining alangasiga bu pechaklar, shumgʻiyalar tob berolarmikin?! Oftob ularni qovjiratib tashlamasmikin?! Albatta kuydirib tashlaydi, ishonaman. Muhabbat ham shunday. Qalb harorati isitmagan muhabbat uzib olingan guldek juda tez qovjirab qoladi. Yolgʻon muhabbatdan zada boʻlgan Sanobarning yuragida kuyib kul boʻlayotgan hislarga harir, shaffof shabada tekkandek boʻladi. Bu shabada uning qalbidagi kullarni toʻzgʻitib yuboradi. Koʻksidagi bosib yotgan ogʻir toshni muhabbatning azamat qoʻli koʻtarib tashlaydi. Daraxtlar tepasida kezib yurgan yarimta oy yaproqlar orasidan oʻtib, Sanobarning goh yelkasida, goh soch oʻrimlarida oʻynardi. 1960 |
№ | Eng ko'p o'qilganlar |
---|---|
1 | Gʻazallar, ruboylar [Zahiriddin Muhammad Bobur] 62419 |
2 | Yulduzlar mangu yonadi (qissa) [Togʻay Murod] 57855 |
3 | Gʻazallar [Nodira] 40493 |
4 | Guliston [Sa’diy] 36626 |
5 | Hikmatga toʻla olam (gʻazal, ruboiy... [Sa’diy Sheroziy] 23303 |
6 | Мусульманские имена (част... [Ibn Mirzakarim al-Karnaki] 23173 |
7 | Sobiq (hikoya) [Said Ahmad] 21798 |
8 | Yulduzli tunlar (I- qism) [Pirimqul Qodirov] 19536 |
9 | Vatanni suymak [Abdulla Avloniy] 18657 |
10 | Mehrobdan chayon (I- qism) [Abdulla Qodiriy] 14483 |